장음표시 사용
401쪽
INAT. ORATOR. LIB. VIII, 5. 71nem, et cetera huiusm0di: per omnes enim figuras tractari polost. Illud notabile ex diversis: Mors misera non est, actitras ad mortem est miser. Ac rectae quidem sunt tales: 6
Tam deest avaro, quod habet, quam quod non habet.
SEd maiorem vim accipiunt et mulatione figurae, ut Usque adeone mori miserum est' acrius hoc enim quam per se, Mors misera non est; et translatione a communi ad proprium. Nam, cum sit rectum,
Nocere facile est, prodesse dispiciter vehementius apud Ovidium Medea dicit, Servare potui; perdere an possim, rogas Vortit ad personam cicero: Nihil habet, Caesar, nec for- 7
una tua maius, quam ut postis ς nec natura melius, quam ut relis servare quam plurimos. Ita, quae erant rerum,
propria secit hominis. In hoc genere custodiendum est et id, quod ubique, ne crebrae sint, ne palam salsae, quales frequenter ab iis dicuntur, qui haec κα Lκα vocant, et, quidquid pro causa videtur, quasi indubitatum pronuntiant: et ne passim et a quocunque dicantur. Magis enim decent 8 eos, in quibus est auctoritas, ut rei pondus etiam persona confirmet. Quis enim serat puerum aut adolescentulum aut etiam ignobilem, si iudicet in dicendo et quodammodo prae
Εnthymema quoque est omne, quod mente concepi-9mus; proprie tamen dicitur,. quae est sententia ex contrariis, propterea quod eminere inter ceteras videtur, ut Homerus poeta, urbs Roma. De hoc in argumentis satis dictum est. Non semper autem ad probationem adhibetur sed aliquando 10 ad ornatum: Quorum igitur impunitas, Caesar, tuae clementiae laus est, eorum te ipsorum ad crudelitat m acuet oratio' Non quia sit ratio dissimilis, sed quia iam per alia, ut id iniustum appareret, effectum erat. Et addita in clausula Ilest epiphonematis modo non tam probatio quam extrema quasi insultatio. Est enim epiphonema rei narratae Vel probatae summa acclamatio:
Tantae molis erat Romanam condere gentem 1 Facere enim probus adolescens periculose quam perpeti turpiter maluit. Est et, quod appellatur a novis νοημα, I 2
402쪽
M. FAB. QUINTILIANI qua voce omnis intellectus accipi potest: sed hoc nomine donarunt ea, quae non dicunt verum intelligi volunt: ut in eum, quem Saepius a ludo redemerat soror, agentem cum
ea talionis, quod ei pollicem dormienti recidisset, Eras dignus, ut haberes integram manum. Sic enim auditur ut 13 depugnares. Vocatur aliquid et clausula: quae, si est, quod conclusionem dicimus, et recla et quibusdam in partibus necessaria est: Quare prius de restro facio fateamini necesse est, quam Ligarii culpam ullam reprehen tis. Sed nunc aliud volunt, ut omnis sensus in fine sermonis se- 14riat aurem. Turpe autem ac prope nefas ducunt, respirare ullo loco, qui acclamationem non petierit. Inde minuti corruptique sensiculi et extra rem petili: neque enim possunt
tam mullae bonae sententiae esse, quam necesse eSt multae sint clauSulae.15 Iam haec magis nova sententiarum genera. Ex inopinato: ut dixit Vibius Crispus in eum, qui, cum loricatus in soro ambularet, praetendebat, id se metu sacere, Ouis tibi sic timere permisit 3 Et insigniter Africanus apud Neronem de morte uiatris, Rogant te, Caesar, Gallias tuas, 16 ut felicitatem tuam fortiter feras. Sunt et alio relata: ut Aser Domitius, cum Domitillam defenderet, cui obiectum crimen, quod virum, qui inter rebellantes suerat, sepelisset, remiserat Claudius, in epilogo filios eius alloquens, Matrem 17 tamen, inquit, pueri sepelitote. Et aliunde petita, id est in alium locum ex alio translata. Pro Spatale crispus, qui heredem amator instituerat: Decessit, cum haberet annos duodeniginti. Hominem dirinum, qui sibi indulsits
18Facit quasdam sententias sola geminatio: qualis est Senecae in eo scripto, quod Nero ad Senatum misit occisa matre, cum se periclitatum videri vellet: Salvum me esse amhuc nec credo nec gaudeo. Melior, cum ex contrariis valet:
Habeo, quem fugiam; quem sequar, non habeo. Ovid,
quod mixer, eum loqui non posset, tacere non poteraι 19 Ea vero fit pulcherrima, cum aliqua comparatione clarescit. Trachalus contra Spatalen: Placet hoc ergo, leges, diligentissimae pudoris custodes, decimas uroribus dari, qua tus meretricibus'
403쪽
Sed horum quidem generum et bonae dici possunt et
malae. Illae semper vitiosae a Verbo: Patres conscripti; 20 sic enim incipiendum est mihi, ut memineritis patrum. Peius adhuc, quo magis salsum est et longius petitum, contra eandem sororem gladia loris, cuius modo seci mentionem: Ad uisitum pugnari. Est etiam generis eiusdem, nescio an 21 vitiosissimum, quotiens verborum ambiguitas cum rerum salsa quadam similitudine iungitur. Clarum auctorem iuvenis audivi , cum lecta in capite cuiusdam ossa sententiae gratia tenenda matri dedisset: Infesicissima femina, nondum eaelu-listi filium et iam ossa testisti. Ad hoc plerique minimis 22
etiam inventiunculis gaudent, quae excussae risum habent, inventae lacie ingenii blandiuntur. De eo, qui naufragus et ante agrorum sterilitate vexatus in scholis singitur se suspendisse: Quem nec terra recipit nec mare, pendeat. Huic rasimile in illo, de quo supra dixi, cui pater sua membra laceranti venenum dedit: Uui haec edit, debet hoc bibere.
Et in luxuriosum, qui αποκαρτέρ σιν simulasse dicitur: Necte laqueum, habes, quod faucibus tuis irascaris p Sume renenum, decet tuaeuriosum bibendo mori. Alia vana: ut sua-24
dentis purpuratis, ut Alexandrum Babrionis incendio sepeliant, Aleaeandrum sepelio; hoc quisquam spectabit a tecto' Quasi vero id sit in re tota indignissimum. Alia nimia: ut de Germanis dicentem quendam audivi, Caput nescio tibi impositum; et de viro sorti, Bella umbone propellit. Sed 2b
sinis non erit, si singulas corruptorum persequar sormas. Illud potius, quod est magis necessarium. Duae sunt diversae opiniones, aliorum sententias solas paene Spectantium, aliorum omnino damnantium: quorum mihi neutrum admodum placet. Densitas earum obstat invicem: ut in salis 26 omnibus fructibusque arborum nihil ad iustam magnitudinem adolescere potest, quod loco, in quem crescat, caret. Nec pictura, in qua nihil circumlitum est, eminet. Ideoque artifices etiam, cum plura in unam tabulam opera contulerunt, spatiis distinguunt, ne umbrae in corpora cadant. Facit res 27 eadem concisam quoque orationem. Subsistit enim omnis sententia, ideoque post eam utique aliud est initium. Unde soluta sere oratio et e singulis non membris sed frustis col-
404쪽
M. FAB. QUINTILIANI lala structura caret, cum illa rotunda et undique circumcisam insistere invicem nequeant. Praeter hoc etiam color ipse dicendi quamlibet claris, multis tamen ac variis velut maculis conspergitur. Porro, ut assert lumen clavus purpurae in Ioco insertus: ita certe neminem deceat intertexta pluribus notis 29 vestis. Quare, licet haec et nitere et aliquatenus extare videantur, tamen et lumina illa non flammae sed scintillis intersumum emicantibus similia dixeris: quae ne apparent quidem , ubi tota lucet oratio, ut in sole sidera ipsa desinunt cerni) et, quae crebris parvisque conatibus se attollunt, inaequalia tantum et velut confragosa nec admirationem con-30 sequuntur eminentium et planorum gratiam perdunt. Hoc quoque accedit, quod solas captanti sententias multas dicere necesse est leves, frigidas, ineptas. Non enim p0test esse delectus, ubi numero laboratur. Itaque videas et divisionem pro sententia poni et argumentum: sit tamen in clausula et 31 salse pronuntietur. Occidisti vaeorem ipse adulter; non ferrem te, etiamsi repudiasses, divisio est. Vis scire, venenum esse amatorium ' Viseret homo, nisi illud bibi set, argumentum est. Nec multas plerique sententias dicunt, 32 sed omnia tanquam sententias. Huic quibusdam contrarium studium, qui fugiunt ac resormidant omnem hanc in dicendo voluptatem, nihil probantes nisi planum et humile et sine conatu. Ita, dum timent, ne aliquando cadant, semper iacent. Quod enim tantum in sententia bona crimen est 3 Non causae prodest 3 non iudicem movet 7 non dicentem commendat Τ33 Sed est quoddam genus, quo veteres non utebantur. Ad quam usque nos Vocatis vetustatem 7 Nam si illam extremam: multa Demosthenes, quae ante eum nemo. Quomodo potest
probare Ciceronem, qui nihil putet ex Catone Gracchisque mutandum ' Sed ante hos simplicior adhuc ratio loquendi
34 suit. Ego vero haec lumina orationis velut oculos quosdam esse eloquentiae credo. Sed neque oculos esse toto corpore velim, ne cetera membra officium suum perdant; et, si necesse sit, veterem illum horrorem dicendi malim quam istam novam licentiam. Sed patet media quaedam via, sicut in cultu victuque accessit aliquis citra reprehensionem nitor.
quare, sicut possumus, adiiciamus virtutibus. Prius tamen
405쪽
sit vitiis carere: ne dum volumus esse meliores veteribus, simus tantum dissimiles. Reddam nunc, quam proximam partem dixeram esse de 35 tropis, quos motus clarissimi nostrorum auctores vocant.
Horum tradere praecepta et grammatici solent. Sed a me, eum de illorum Osficio loquerer, dilata pars haec est, quia de ornatu orationis gravior videbatur locus et maiori operi
DE ΤR0PIS. VI. Tropus est verbi vel sermonis a propria signiss-catione in aliam cum virtute mulatio. Circa quem inexplicabilis et grammaticis inter ipsos et philosophis pugna est, quae sint genera, quae species, qui numerus, qui cuique subiiciatur. Nos omissis, quae nihil ad instruendum orato-2 rem pertinent, cavillationibus, necessarios maxime atque in usum receptos exequemur: haec modo in his annotasse contenti, quosdam gratia significationis quosdam decoris assumi, et esse alios in verbis propriis alios in translatis, vertique sormas non Verborum modo sed et sensuum et compositionis. Quare mihi videntur errasse, qui non alios crediderunt tro-3pos, quam in quibus Verbum pro Verbo poneretur. Neque
illud ignoro, in iisdem fere, qui significandi gratia adhibentur, esse et ornatum: sed non idem accidet contra, eruntque quidam tantum ad speciem accommodati. Incipiamus igitur ab eo, qui cum frequentissimus est tum longe pulcherrimus, translatione dico, quae μεταφορα Graece vocatur. Quae quidem cum ita est ab ipsa nobis concessa natura, ut indocti quoque ac non gentientes ea frequenter utantur: tum ita iucunda atque nitida, ut in oratione quamlibet clara proprio tamen lumine eluceat. Neque 5 enim vulgaris esse neque humilis nec insuavis recte modo ascita potest. Copiam quoque sermonis auget permutando aut mutuando, quae n0n habet: quodque dissicillimum est, praestat, ne ulli rei nomen deesse videatur. Transfertur ergo nomen aut verbum ex eo loco, in quo proprium est, in eum, in quo aut proprium deest aut translatum proprio melius est. Id facimus, aut quia necesse est, aut quia significantius est, 6
406쪽
aut ut dixi) quia decentius. Ubi nihil horum praestabit, quod
transferetur, improprium erit. Necessitate rustici gemmam in vitibus quid enim dicerent aliud Τ), et sitire segetes et fructus laborare; necessitate nos durum hominem aut asperum. Non enim proprium erat, quod daremus his affectibus, 7 nomen. Iam incensum ira et inflammatum cupiditate et lapsum errore significandi gratia. Nihil enim horum suis verbis quam his arcessitis magis proprium erat. Illa ad ornatum , lumen orationis et generis claritatem et contionum procellas et eloquentiae fulmina, ut Cicero pro Milone Clodium fontem gloriae eius vocat et alio loco segetem ac ma-8 leriem. Quaedam etiam parum speciosa dictu per hanc explicantur Hoc faciunt, nimio ne Ivaeu obtunsior usus Sit gemitali arreo et sulcos oblimet inertes. In totum autem metaphora brevior est similitudo, eoque distat, quod illa comparatur rei, quam Volumus eXprimere, 9 haec pro ipsa re dicitur. Comparatio est, cum dico fecisse quid hominem ut leonem; translatio, cum dico de homine, leo est. Huius vis omnis quadruplex maxime videtur: cum in rebus animalibus aliud pro alio ponitur, ut de agitatore, -- 9ubernator magna contorsit equum ripa ut Livius, Scipionem a Catone allatrari solitum, refert. 10 Inanima pro aliis generis eiusdem sumuntur: ut Classique immittit habenas; aut pro rebus animalibus inanima: Ferro non fato moerus Argivom occidit; aut contra: -- sedet inscius alto Accipiens sonitum sari de vertice pastor. 11 Praecipueque ex his oritur sublimitas, quae audaci et prγxime periculum translatione tolluntur, cum rebus SenSu carentibus actum quendam et animos damus, qualis est Pontem indignatus Araaees.
12 Et illa Ciceronis, Ouid enim larus ille, Tubero, destrictus in acie Pharsalica gladius agebat ' Cuius latus ille mucro petebat' qui sensus erat armorum tuomum' Duplicatur interim haec virtus, ut apud Vergilium,
407쪽
Nam et reneno armare et ferrum armare tIanslatio est.
Secantur haec in plures: ut a rationali ad rationale et idem i3 de irrationalibus: et haec invicem, quibus similis ratio est, Et a toto et a partibus. Sed iam non pueris praecipimus, ut
uocepto genere species intelligere non possint. Ut modicus autem atque opportunus eius usus illustrat 14 orationem: ita frequens et obscurat et taedio complet, continuus vero in allegorias et aenigmata exit. Sunt etiam quaedam et humiles translationes, ut id, de quo modo dixi, Samsa est rerruca, et Sordidae. Non enim, si Cicero recte 15 sontinam rei publicae dixit, meditatem hominum significans, idcirco probem illud quoque veteris oratoris, Persecuisti rei publicae romicas. Optimeque Cigero demonstrat cavendum,n sit desormis translatio: qualis est nam ipsis eius utar exemplis Castratam morte Africani rem publicam, et Ster-ctis curiae Glauciam; ne nimio maior aut, quod saepius ac- 16 cidit, minor: ne dissimilis. Quorum exempla nimium frequenter deprehendet, qui scierit haec vitia esse. Sed copia quoque modum egressa Vitiosa est, praecipue in eadem specie. Sunt et durae, id est a longinqua similitudine ductae: l7 ut capitis nires et Iuppiter hibernas cana nire conspuit Alpes. In illo vero plurimum erroris, qu0d ea, quae p0elis. qui et omnia ad voluptatem reserunt et plurima vertere etiam ipsa metri necessi late coguntur, permissa sunt, convenire quidam etiam prosae putant. At ego in agendo nec pastorem populi l8 auctore Homero dixerim. nec Volucres pennis remistare, Iicet hoc Vergilius in apibus ac Daedalo speciosissime situ Sus. Metaph 0ra enim aut vacantem occupare locum debet aut, si in alienum venit, plus valere eo. quod expellit. Quod paene etiam magis de synecdoche dicam. Nam I9 translatio permovendis animis plerumque et signandis rebus ac sub oculos subiiciendis reperia est. Haec Variare sermonem potest, ut ex uno plures intelligamus, parte totum, spe ei e genus, praecedentibus sequentia, vel omnia haec contra: liberior poetis quam oratoribus. Nam pro Sa, ut mu- 20
cronem pro gladio et tectum pro domo recipiet, ita non puppim pro navi nec abietem pro tabellis: et rursus, ut pro
408쪽
gladio ferrum, ita non pro equo quadrupedem. Maxime
autem in orando valebit numerorum illa libertas. Nam et Livius saepe sic dicit: Romanus proelio victor, cum Romanos vicisse significat: et contra cicero ad Brutum, Populo, inquit, imposuimus et oratores nisi sumus, cum de se tan-2I tum loqueretur. Quod genus non orationes modo ornat, sed etiam cotidiani sermonis usus recipit. Quidam συνεκδοχην vocant et, cum id in conteXtu sermonis, quod tacetur, accipimus : verbum enim ex verbis intelligi, quod inter vitia ellipsis vocatur: Arcades ad portas ruere.
22Mihi hanc figuram esse magis placet; illic ergo reddetur. Aliud etiam intelligitur ex alio :Aspice, aratra iugo referunt suspensa iuvenci, unde apparet noctem appropinquare. Id nescio an oratori conveniat nisi in argumentando, cum rei signum est. Sed hoc ab elocutionis ratione distat. 23 Nec procul ab hoc genere discedit μετωνυμία, quae est nominis pro nomine positio. Cuius vis est, pro eo, quod dicitur, causam, propter quam dicitur, ponere; sed, ut ait Cicero, υπαλλαγην rhetores dicunt. Haec inventas ab inventore et subiectas res ab obtinentibus significat: ut Cererem corruptam undis, et
Terra Neptunus classes Aquilonibus arcet. 24 Quod fit retrorsum durius. Resert autem, in quantum hic tropus Oratorem sequatur. Nam ut Vulcanum pro igne vulgo audimus, et vario Narte pugnatum eruditus est sermo, et Venerem quam collum dixisse magis decet: ita Liberum et Cererem pro vino et pane licentius, quam ut sori severitasserat. Sicut ex eo, quod continetur, usus recipit bene mo-25 ratas urbes et poculum epotum et saeculum fellae. At id, quod contra est, raro audeat quis, nisi poeta' - iam prorimus ardet Ucalegon. Nisi forte hoc potius est, a possessore, qu0d possidetur, ut hominem devorari, cuius patrimonium consumatur. Quo 26 modo fiunt innumerabiles species. Huius enim sunt generis, cum ab Hannibale caesa apud Cannas feaeaginta milia di-
409쪽
cimus, et carmina Vergilii Vergilium; venisse commeatus, qui afferantur: sacrilegium deprehensum, non sacrilegum: armorum scientiam habere, non artis. Illud quoque et poe-27tis et oratoribus frequens, quo id, quod efficit, ex eo, quod efficitur, Ostendimus. Nam et carminum auctores: Pallida mors aequo pulsat pede pauperum taberna3 et Pallentesque habitant morbi tristisque senectus; et orator praecipitem iram, hilarem adolescentiam, segneolium dicet. Est etiam huic tropo quaedam cum synecdoche vicinia. 28 Nam, cum dico vultus hominis pro vultu, dico pluraliter, qu0d singulare est: sed non id ago, ut unum ex multis intelligatur, nam id est manifestum) sed nomen immuto: et cum aurata tecta aureae pusillum ab ea discedo, quia non est nisi
pars auratura. Quae singula exequi minutioris est curae etiam non oratorem instruentibus.
Antonomasia, quae aliquid pro nomine ponit, poetis 29 utroque modo frequentissima, et per epitheton, quod detracto eo, cui apponitur, valet pro nomine, Tydides, Pelides: et ex his, quae in quoque sunt praecipua: - Dirum pater atque hominum reae; et ex factis, quibus persona signatur: - Thalamo quae stra reliquit Impius. Oratoribus etiamsi rarus eius rei, nonnullus tamen usus est. MNam ut Tydiden et Peliden non dixerint: ita dixerunt impium et parricidam; mersorem quoque Carthaginis et mantiae pro Scipione et Romanae eloquentiae principem pr0 Cicerone posuisse non dubitent. Ipse certe usus est hac libertate: Non multa peccas, inquit ille fortissimo viro senior magister. Neutrum enim nomen est positum et utrumque intelligitur. ονοματοποι ra quidem, id est siclio nominis, Graecis 31 inter maximas habita virtutes, nobis vix permittitur. Et sunt plurima ita posita ab iis, qui sermonem primi secerunt a plantes assectibus vocem. Nam mugitus et sibilus et murmur inde Venerunt. Deinde, tanquam consummata sint omnia, nihil 32 generare audemus ipsi, cum multa cotidie ab antiquis ficta
410쪽
M. FAB. QUINTILIANI moriantur. Vix illa, quae πεποιημένα Vocant, quae ex vocibus in usum receptis quocunque modo declinantur . nobis permittimus, qualia sunt Sullaturit et proscripturit; atque laureati Myostes pro illo lauro coronati, ex eadem fictione sunt. Sed hoc se liciter evaluit: at contra rio pro eo, infelicius. In
Graecis ortaσθενακόλουθος non bene ac dure etiam iungemus, qui toleranter videre septentriones videmur. 34 Εο magis necessaria καταχρησις, quam recte dicimus abusionem, quae non habentibus nomen suum accommodat, quod in proximo est: sic. Equum dirina Palladis arte Aedificant, 35 et apud Tragicos Et iam leo pariet; at pater est. Mille sunt haec: et acetabula quidquid habent, et pyrides cuiuscunque
materiae sunt, et parricida matris quoque aut si atris inter- sector. Discernendumque est hoc totum a translatione genus,
quia abusio est, ubi nomen defuit: translatio, ubi aliud fuit. Nam poetae solent abusive etiam in his rebus, quibus nomina 36 sua sunt, vicinis potius uti: quod rarum in prosa est. Illa quoque quidam volunt esse, cum pro temeritate virtus aut pro luxuria liberalitas dicitur. A quibus ego quidem dissentio: namque in his non verbum pro verbo ponilur Sed res pro re. Neque enim quisquam putat luxuriam et liberalitatem idem significare: verum id, quod sit, alius luxu riam esse dicit alius liberalitatem, quamvis neutri dubium sit,
37 Superest ex his, quae aliter significant, μεταληψις, id est transumptio, quae ex alio tropo in alium vel ut Viam praestat: et rarissimus et maxime improprius Graecis lamen frequentior, qui Centaurum Chirona et sarosas insulas νήσους θοας dicunt. Nos quis serat, si Verrem suem aut Lae-38lium doctum nominemus 3 Est enim haec in metalepsi natura, ut inter id, quod transfertur, sit medius quidam gradus, nihil ipse significans sed praebens transilum: quem tropum magis affectamus, ut habere videamur, quam ullo in loco desideramus. Nam id eius frequentissimum exemplum est ' cans, canto, dico; ita cano, dico. Interest medium illud 39 canto. Nec diutius in eo morandum: nihil enim usus admodum video nisi, ut dixi, in mediis.