장음표시 사용
551쪽
INST. ORATOR. LIB. XI, 3. 221hus congruat. Sed in ipso vultu plurimum valent oculi, per 75 quos maxime animus eminet, ut citra motum quoque et hilaritate enitescant et tristitiae quoddam nubilum ducant. Quinetiam lacrimas his natura mentis indices dedit, quae aut erumpunt dolore aut laetitia manant. Motu vero intenti, remissi, superbi, torvi, mites, asperi fiunt: quae, ut actus poposcerit, fingentur. Rigidi vero et extenti, aut languidi 76 et torpentes, aut lascivi et mobiles, aut natantes et quadam voluptate suffusi, aut limi et, ut sic dicam, veneret, aut poscentes aliquid pollicentesVe nunquam esse debebunt. Nam opertos compressosve eos in dicendo quis nisi plane rudis aut stultus habeat' Et ad haec omnia exprimenda in 77 palpebris etiam et genis est quoddam deserviens iis ministerium. Multum et superciliis agitur. Nam et oculos sormant 78 aliquatenus et fronti imperant. His contrahitur, altollitur, remittitur: et una res in ea plus valeat, sanguis ille, qui mentis habitu movetur et, cum infirmam verecundia cutem accepit, effunditur in ruborem: cum metu refugit, abit omnis et pallore frigescit: temperatus medium quoddam serenum efficit. Vitium in superciliis, si aut immola sunt omnino aut79 nimium mobilia aut inaequalia, ut modo de persona comica dixeram, dissident aut contra id, quod dicimus, finguntur. Ira enim contractis, tristitia deductis, hilaritas remissis Ostenditur. Annuendi quoque et renuendi ratione remittuntur aut allevantur. Naribus labrisque non sere quidquam decenter Mostendimus, tametsi derisus iis, contemptus, fastidium gignificari solet. Nam et cor stare nares, ut Horatius ait, et inflare et movere et digito inquietare et pulso subito spiritu
excutere et diducere saepius et plana manu resupinare indecorum est, cum emunctio etiam frequentior non sine causa reprehendatur. Labra et porriguntur male et scinduntur et 81 astringuntur et diducuntur et dentes nudant et in latus ac paene ad aurem trahuntur et velut quodam fastidio replicantur et pendent et vocem tantum altera parte dimittunt. Lambere quoque ea et mordere deforme est, cum etiam in efficiendis verbis modicus eorum esse debeat motus: Ore enim
magis quam labris loquendum est. Cervicem rectam oportet 82 esse, non rigidam aut supinam. collum diversa quidem sed
552쪽
M. FAB. QUINTILIANI pari desormitate et contrahitur et tenditur, sed tenso subest et labor, tenuaturque vox ac saligatur; affixum pectori mem83 tum minus claram et quasi latiorem presso gutture tacit. Humerorum raro decens allevatio atque contractio est: breviatur enim cervix et gestum quendam humilem atque servilem eἰ quasi fraudulentum lacit, cum se in habitum adulationis, ad 8 mirationis, metus fingunt. Brachii moderata proiectio, re missis humeris atque explicantibus se in proserenda mant digitis, continuos et decurrentes locos maxime decet. Alcum speciosius quid uberiusque dicendum est ut illud Sareatque solitudines voci respondent: expatiatur in Iatus et 85 ipsa quodammodo se cum gestu landit oratio. Manus veru sine quibus trunca esset actio ac debilis, vix dici potest. quot motus habeant, cum paene ipsam Verborum copiassi persequantur. Nam ceterae partes loquentem adiuVant, hae. 86 prope est ut dicam, ipsae loquuntur. His poscimus, polli cemur, Vocamus, dimillimus, minamur, Supplicamus, ab ominamur, timemus, interrogamus, negamus: gaudium, tri stitiam, dubitationem, consessionem, poenitentiam, modum 87 copiam, numerum, tempus ostendimus. Non concitant' in hibent 7 probant 7 admirantur' verecundantur 7 Non in demonstrandis locis ac personis adverbiorum atque pronominum obtinent vicem 7 Ut in tanta per omnes gentes nationesque linguae diversitate hic mihi omnium hominum communis Serme
88 Et hi quidem, de quibus sum locutus, cum ipSis voci
bus naturaliter exeunt gestus: alii sunt, qui res imitatione significant, ut si aegrum temptantis venas medici similitudine aut citharoedum formatis ad modum percutientis nervos ma nibus Ostendas: quod est genus quam longissime in actione 89 sugiendum. Abesse enim plurimum a saltatore debet orator. ut sit gestus ad sensum magis quam ad verba accommodatus quod etiam histrionibus paulo gravioribus sacere moris suil. Ergo ut ad se manum referre, cum de se ips0 loquatur, et in eum, quem demonstret, intendere et aliqua his similia permiserim ita non effingere status quosdam et, quidqui490 dicet, ostendere. Neque id in manibus solum sed in omnigeStu ac voce servandum est. Non enim aut in illa periodo,
553쪽
Stetit soleatus praetor populi Romani, inclinatio incumbentis in mulierculam Verris effingenda est: aut in illa, Caede-
fatur in medio foro Messanae, motus laterum, qualis esse ad verbera solet, torquendus, aut vox, qualis dolore exprimitur, eruenda: cum mihi comoedi quoque pessime facere 91 ideantur, qui, etiamsi iuVenem agant, cum tamen in expositione aut senis sermo, ut in Hydriae prologo, aut mulieris, ut in Georgo, incidit, tremula vel effeminata voce pronuntiant. Adeo in illis quoque est aliqua vitiosa imitatio, quorum ars omnis constat imitatione.
Est autem gestus ille maxime communis, quo medius 92 digitus in pollicem contrahitur explicitis tribus, et principiis utilis cum leni in utramque partem motu modice prolatus, simul capite atque humeris sensim ad id, quo manus seratur, Obsecundantibus: et in narrando certus dum paulo producti0r: et in exprobrando et coarguendo acer atque instans, longius enim partibus his et liberius exeritur. Vitiose vero idem 93sinistrum quasi humerum petens in latus agi solet, quanquam adhuc peius aliqui transversum brachium proserunt et cubilo pronuntiant. Duo quoque medii sub pollicem veniunt: et est hic adhuc priore gestus instantior, principio et narrationi non accommodatus. At cum tres contracti pollice premun-9 tur: tum digitus ille, quo usum optime Crassum Cicero dicit, explicari solet. Is in exprobrando et indicando, unde et ei
nomen est. , Valet: et allevata ac spectante humerum manu paulum inclinatus affirmat, versus in terram et quasi pronus urget, aliquando pro numero est. Idem summo articulo utrin-95que leviter apprehenso, duobus modice curvatis, minus tamen minimo, aptus au disputandum est. Acrius tamen argumentari videntur, qui medium articulum potius tenent: tanto contractioribus ultimis digitis, quanto priores descenderunt. Est et ille verecundae orationi aptissimus, quo, 96 quattuor primis leviter in summum coeuntibus digitis, non procul ab ore aut pectore resertur ad nos manus et deinde prona ac paululum prolata laxatur. Hoc modo coepisse De-97mosthenen credo in illo pro Ctesiphonte timido summissoque principio, sic formatam Ciceronis manum, cum diceret
Si quid est instenti in me, quod sentio quam sit eriguum.
554쪽
M. FAB. QUINTILIANI Eadem aliquatenus liberius deorsum spectantibus digitis colligitur in nos et sustus paulo in diversum resolvitur, ut quO-98dammodo sermonem ipsum proferre videatur. Binos interim
digitos distinguimus sed non inserto pollice, paulum tamen inferioribus intra spectantibus sed ne illis quidem tensis, qui 99 supra sunt. Interim extremi palmam circa ima pollicis premunt, ipse prioribus ad medios articulos iungitur: interim quartus oblique reponitur: interim quattuor remissis magis quam tensis, pollice intus inclinato, habilem demonstrando
in latus aut distinguendis, quae dicimus, manum lacimus.100 cum supina in sinistrum latus, prona in alterum sertur. Sunt et illi breves gestus, cum manus leviter pandata, qualis voventium est, parvis intervallis et subassentientibus hum rismovetur, maxime apta parce et quasi timide loquentibus. Est admirationi conveniens ille gestus, quo manus modice supinata ac per singulos a minimo collecta digitos, redeunte 101 llexu, simul explicatur atque convertitur. Nec uno modo interrogantes gestum componimus, plerumque tamen vertentes manum, utcunque composita est. Pollici proximus di- gitus thediumque, qua dexter est, unguem pollicis summo suo iungens, remissis ceteris, est et approbantibus et nar-I02rantibus et distinguentibus decorus. Cui non dissimilis, sed complicitis tribus digitis, quo nunc Graeci plurimum utuntur, etiam utraque manu, quotiens enthΥmemata sua gestu velut corrotundant. Caesim manus lenior promittit et assentatur, citatior hortatur, interim laudat. Est et ille urgentis orationem gestus Vulgaris magis quam ex arte, qui contrahit al-103 terno celerique motu et explicat manum. Est et illa cava et rara et supra humeri altitudinem elata cum quodam motu velut hortatrix manus: a peregrinis scholis tamen prope recepta tremula scenica est. Digitos, cum summi coierunt ad nos referre, cur quibusdam displicuerit, nescio. Nam id et leviter admirantes et interim subita indignatione velut 104 pavescentes et deprecantes facimus. Quin compressam etiam manum in poenitentia vel ira pectori admovemus, ubi vox
vel inter dentes expressa non dedecet: Quid nunc agam Ouid facias' Averso pollice demonstrare aliquid, receptum Iob magis puto quam oratori decorum. Sed cum omnis motus
555쪽
sex partes habeat, septimus sit ille, qui in se redit, orbis:
vitiosa est una circumversio. Reliqui ante nos et dextra laevaque et sursum et deorsum aliquid ostendunt: in posteriora gestus non dirigitur. Interim tamen velut reiici solet. Optime 106uutem manus a sinistra parte incipit, in dextra deponit, sed ut ponere non ut ferire videatur: quanquam et in fine interim cadit, ut cito tamen redeat, et nonnunquam resilit vel negantibus nobis vel admirantibus. Hic veteres artifices illud recte adiecerunt, ut manus cum sensu et inciperet et deponeretur. Alioqui enim aut ante vocem erit gestus aut p0st vocem, quod est utrumque deforme. In illo lapsi nimia subtilitate sunt, quod interval-107lum motus tria verba esse voluerunt: quod neque observatur neque fieri potest, sed illi quasi mensuram tarditatis celeritatisque aliquam esse voluerunt, neque immerito, ne aut diu otiosa esset manus aut, quod multi laciunt, actionem conlinuo motu concideret. Aliud est, quod et sit frequentius et 108 magis sallit. Sunt quaedam latentes sermonis percussiones et
quasi aliqui pedes, ad qu0s plurimorum gestus cadit, ut sit
unus motus Νovum crimen, alter C. Caesar, tertius Et
ante hanc diem, quartus Non auditum, deinde Propinquus meus, et Ad te, et Quintus Tubero, et Dotulit. Unde id 109quoque fluit vitium, ut iuvenes, cum scribunt, gestum prae- modulati cogitatione sic componant, quomodo casura mBnus
est. Inde et illud vitium, ut gestus, qui in fine dexter esse debet, in sinistrum frequenter desinat. Melius illud, cum M0 sint in sermone omni brevia quaedam membra, ad quae, Si necesse sit, recipere spiritum liceat, ad haec gestum disponere: ut puta Novum crimen, C. Caesar, habet per se finem quendam suum, quia sequitur coniunctio: deinde Dante hanc diem non auditum satis circumscriptum est. Ad haec accommodanda manus est, idque dum erit prima et composita actio. At ubi eam calor concitaverit: etiam gestus meum ipsa orationis celeritate crebrescet. Aliis locis citata aliis pressa conveniet pronuntiatio. Illa transcurrimus, congerimus, festinamus: hac instamus, inculcamus, insigimus. Plus autem affectus habent lentiora: ideoque Roscius citatior,
Aes0pus gravior fuit, quod ille comoedias hic tragoedias
556쪽
M. FAB. QUINTILIANI 112 egit. Eadem motus quoque observatio est. Itaque in rabulis iuvenum . senum, militum, matronarum gravior ingressus est: Servi, ancillae, parasiti, piscatores citatius moventur. Tolli autem manum artifices supra oculos, demitti infra pectus vetant: adeo a capite eam petere aut ad imum ventrem de-II 3 ducere, vitiosum habetur. In sinistrum intra humerum prinmovetur: ultra non decet. Sed cum aversantes in Ia Evam partem velut propellemus manum: sinister humerus Pros II rendus, ut cum capite ad dextram serente consentiat. ManaS sinistra nunquam sola gestum recte lacit: dextrae s Ddiquenter accommodat, sive in digitos argumenta digErimus sive aversis in sinistrum palmis abominamur sive obiicimus 115 adversas sive in latus utramque distendimus, sive satisfacientes aut supplicantes diversi autem sunt hi gestus) sum mittimus sive adorantes attollimus sive aliqua demonstratione aut invocatione protendimus: Vos Albani tumuli atqne luci. aut Gracchanum illud: Ovo me miser conferamy in Capito 116 lium, ad fratris sanguinem, an domum ' Plus enim assectus in his iunctae exhibent manus: in rebus parvis, tristibus.
milibus breves: magnis, laetis, atrocibus exertiores. Vitia quoque earum subiicienda sunt, quae quidem aeci-Π7dere etiam exercitatis actoribus solent. Nam gestum poculum poscentis aut verbera minantis aut numerum quingentorum siexo pollice efficientis, quae sunt a quibusdam scriptoribus I 18 notata, ne in rusticis quidem vidi. At ut brachio exerto introspiciatur Ialus, ut manum alius ultra sinum proferre non audeat alius, in quantum patet longitudo, protendat aut ad tectum erigat aut repetito ultra laevum humerum gestu ita iatergum stagellet, ut consistere post eum parum tutum sit, aut sinistrum ducat orbem aut temere sparsa manu in proximos offendat aut cubitum utrumque in diversum latus ventilet, H9 saepe scio evenire. Solet esse et pigra et trepida et secanti similis: etiam uncis digitis, ut aut capite deiiciatur, auleadem manu supinata in superiora iactetur. Fit et ille habi tus, qui esse in statuis pacificator solet, qui, inclinato in humerum dextrum capite, brachio ab aure protenso, manum
infesto pollice extendit: qui quidem maxime placet iis, qui
Ire se dicere sublata manu iactant. Adiicias licet eos, qui sen-
557쪽
tentias vibrantes digitis iaculantur aut manu sublata denuntiant aut, quod per se interim recipiendum est, quotiens aliquid ipsis placuit, in ungues eriguntur: sed vitiosum id saciunt,
aut digito, quantum plurimum possunt, erecto aut etiam duobus, aut utraque manu ad modum aliquid portantium composita. His accedunt vitia non naturae sed trepidationis, cum 121 ore concurrente rixari: si memoria sesellerit aut cogitatio non suffragetur, quasi saucibus aliquid obstiterit, insonare: in adversum tergere nares, obambulare sermone impersecto, resistere subito et laudem silentio poscere: quae omnia persequi prope infinitum est. Sua enim cuique sunt vilia. Pectus 122 ac venter ne proiiciantur, observandum: pandant enim posteriora , et est odiosa omnis supinitas. Latera cum gestu consentiant. Facit enim aliquid et totius corporis motus, adeo ut
Cicero plus illo agi quam manibus ipsis putet. Ita enim dicit
in Oratore: Nullae argutiae digitorum, non ad numerum articulus cadens, trunco magis toto se ipse moderans et
Dirili laterum sterione. Femur serire, quod Athenis primus 123 secisse creditur cleon, et usitatum est et indignantes decet et excitat auditorem. Idque in calidio Cicero desiderat: Non frons, inquit, percussa, non femur. Quanquam, si licet, de
fronte dissentio. Nam etiam complodere manus scenicum est
et pectus caedere. Illud quoque raro decebit, cava manu 124 summis digitis pectus appetere, si quando nosmet ipsos alloquimur, cohortantes, obiurgantes, miserantes: quod si quando siet, togam quoque inde removeri non dedecebit. In pedibus
observantur status et incessus. Prolato dextro stare et eandem manum ac pedem proferre, desorme est. In dextrum 125 incumbere interim datur sed aequo pectore, qui tamen comi sus magis quam oratorius gestus est. Male etiam in sinistrum pedem insistentium dexter aut tollitur aut summis digitis suspenditur. Varicare supra modum et in stando desorme estet, accedente motu, prope obscenum. Procursio opportuna 126 brevis, moderata, rara. Conveniet etiam ambulatio quaedam propter immodicas laudationum moras, quanquam Cicero rarum incessum neque ita longum probat. Discursare Vero et,
quod Domitius Aser de Sura Mallio dixit, satagere, ineptissimum: urbaneque Flavus Verginius interrogavit de quodam
558쪽
127 suo antisophiste, quot milia passuum declamasset ' Praecipiet illud scio, ne ambulantes avertamur a iudicibus, sed sint obliqui pedes ad consilium nobis respicientibus. Id fieri iudiciis privatis non potest. Verum et breviora sunt spatia, nec aversi diu sumus. Interim tamen recedere sensim datur. Qui-128dam et resiliunt, quod est plane ridiculum. Pedis supplosio ut loco est opp0rtuna, ut ait Cicero, in contentionibus aut incipiendis aut finiendis: ita crebra et inepti est hominis et desinit iudicem in se convertere. Est et illa indecora in dextrum ac laevum latus vacillatio alternis pedibus insistentium. Longissime fugienda mollis actio, qualem in Tilio Cicero dicit suisse, unde etiam saltationis quoddam genus Titius sit 129 appellatum. Reprehendenda et illa frequens et concitata in utramque partem nutatio, quam in Curione patre irrisit et Iulius, quaerens, quis in lintre loqueretur, et Sicinius: nam cum, assidente collega, qui erat propter valetudinem et deligatus et plurimis medicamentis delibutus, multum se Curio ex more iactasset, Nunquam, inquit, Octavi, collegae tuo gratiam referes, qui nisi fuisset, hodie te istic muscae come-130 dissent. Iactantur et humeri: quod vitium Demosthenes ita dicitur emendasse, ut, cum in angusto quodam pulpito stans diceret, hasta humero dependens immineret, ut, Si calore dicendi vitare id excidisset, offensatione illa comm0neretur. Ambulantem loqui ita demum oportet, si in causis publicis, in quibus multi sunt iudices, quod dicimus, quasi singulis 13i inculcare peculiariter velimus. Illud vero non ferendum, qu0d quidam, reiecta in humerum toga, cum dextra sinumnsque ad lumbos reduxerunt, sinistra gestum facientes spatiantur et sabulantur, cum etiam laevam restringere prolata
longius dextra sit odiosum. Moneo quoque, ut ne id quidem
transeam) ineptissime fieri, cum inter moras laudationum aut in aurem alicuius loquuntur aut cum sodalibus iocantur aut nonnunquam ad librarios suos ita respiciunt, ut sportulam 1 32 dictare videantur. Inclinari ad iudicem. cum doceas, utique si id, de quo loquaris, sit obscurius, licet. Incumbere adv0cato adversis subselliis sedenti, contumeliosum. Reclinari etiam ad suos et manibus sustineri, nisi plane iusta satigatione, est delicatum: sicut palam moneri, excidentis, aut
559쪽
Iegere. Namque in his omnibus et vis illa dicendi solvitur et 133
frigescit assectus et iudex parum sibi praestari reverentiae credit. Transire in diversa subsellia, parum verecundum est. Nam et Cassius Severus urbane adversus hoc lactentem lineas poposcit. Et si aliquando concitate itur: nunquam non frigide reditur. Multum ex iis, quae praecipimus, mutari 134 necesse est ab iis, qui dicunt apud tribunalia. Nam et vultus erectior, ut eum, apud quem dicitur, spectet: et gestus, ut ad eundem tendens, elatior sit, necesse est: et alia, quae occurrere etiam me tacente omnibus possunt. Itemque ab Is, qui sedentes agent. Nam et sere fit hoc in rebus minoribus, et iidem impetus actionis esse non possunt, et quaedam vitia fiunt necessaria. Nam et dexter pes a laeva iudicis 135 sedenti proserendus est, et ex altera parte multi gestus necesse est in sinistrum eant, ut ad iudicem spectent. Equidem plerosque et ad singulas sententiarum clausulas video assurgentes et nonnullos subinde aliquid etiam spatiantes, quod an deceat, ipsi viderint: cum id saciunt, non sedentes agunt. Bibere aut etiam esse inter agendum, quod multis 136 moris suit et est quibusdam, ab oratore meo procul absit. Nam si quis aliter dicendi onera perferre non possit, non ita miserum est non agere potiusque multo quam et operis et hominnm contemptum lateri. cultus non est proprius oratoris aliquis sed magis in 137 Orat0re conspicitur. Quare sit, ut omnibus honestis debet esse, splendidus et virilis. Nam et toga et calceus et capillus tam nimia cura quam negligentia sunt reprehendenda. Est aliquid in amictu, quod ipsum aliquatenus temporum con dicione mutatum est. Nam veteribus nulli sinus, perquam breVes post illos fuerunt. Itaque etiam gestu necesse est 138 usus esse in principiis eos alio, quorum brachium, sicut Graecorum, veste continebatur. Sed nos de praesentibus loquimur. Cui lati clavi ius non erit, ita cingatur, ut tunicae prioribus oris infra genua paulum, posterioribus ad medios poplites usque perveniant. Nam infra mulierum est, supra centurionum. Ut purpura recte descendat, levis cura est: 139 notatur interim negligentia. Latum habentium clavum modus est, ut sit paulum cinctis summissior. Ipsam togam ro-
560쪽
tundam esse et apte caesam velim, aliter enim multis modis fiet enormis. Pars eius prior mediis cruribus optime termi- 140 natur, posterior eadem portione altius qua cinctura. Sinus decentissimus, si aliquanto supra imam togam suerit: nunquam certe sit inserior. Ille, qui sub humero dextro ad sinistrum oblique ducitur velut balteus, nec strangulet neestuat. Pars togae, quae postea imponitur, sit inferior: nam ita et sedet melius et continetur. Subducenda etiam pars aliqua tunicae, ne ad lacertum in actu redeat: tum sinus iniiciendus humero, cuius extremam oram reiecisse non dede- 141 cet. Operiri autem humerum cum toto iugulo non oportet, alioqui amictus siet angustus, et dignitatem, quae est in latitudine pectoris, perdet. Sinistrum brachium eo usque alle- 142vandum est, ut quasi normalem illum angulum laciat. Super quod ora ex toga duplex aequaliter sedeat. Manus non impleatur anulis, praecipue medios articulos non transeuntibus:
cuius erit habitus optimus allevato pollice et digitis leviter instexis, nisi libellum tenebit. Quod non utique captandum est: videtur enim sateri memoriae dissidentiam et ad multos 143 gestus est impedimento. Togam veteres ad calceos usque demittebant ut Graeci pallium. Idque ut fiat, qui de gestu scripserunt circa tempora illa, Plotius Nigidiusque praeci piunt. Quo magis miror Plinii Secundi docti hominis et in
hoc utique libro paene etiam nimium curiosi persuasionem qui solitum id facere Ciceronem velandorum varicum gratia tradit: cum hoc amictus genus in statuis eorum quoque, qui 144 post Ciceronem fuerunt, appareat. Palliolum sicut lascias, quibus crura vestiuntur, et socalia et aurium ligamenta sola excusare potest Valetudo. Sed haec amictus observatio, dum incipimus: proee' dente Vero actu, iam paene ab initio narrationis, sinus ab humero recte velut sponte delabitur, et, cum ad argumenta ac locos ventum est, reiicere a sinistro togam, deiicere 145 etiam, si haereat, sinum conveniet. Laeva a sauci biis assummo pectore abducere licet. Ardent enim iam omnia. Ei ut vox vehementior ac magis varia est: sic amictus quoquel si habet actum quendam velut proeliantem. Itaque ut laevam involvere toga et incingi paene furiosum est, sinum vero is