장음표시 사용
571쪽
turus, quod adhuc abscisurum putem suisse: nam et sere sic docti iudicaverunt, plurimum in eo virtutum, nonnihil suisse vitiorum, et ipse se multa ex iuvenili abundantia coercuisse testatur: tamen, quando nec sapientis sibi nomen, minime sui contemptor, asseruit et melius dicere, certe data longiore vita et tempore ad componendum securiore, potuisset: non maligne crediderim, defuisse ei summam illam, ad quam nemo propius accessit. Et licebat, si aliter sentirem, sortius 21 id liberiusque defendere. An vero M. Antonius neminem a se Visum eloquentem, quod tanto minus erat, professus est:
ipse etiam M. Tullius quaerit adhuc eum, et tantum imaginatur ac fingit: ego non audeam dicere, aliquid in hac, quae Superest, aeternitate inveniri posse eo, qu0d fuerit, perfectius 7 Transeo illos, qui Ciceroni ac Demostheni ne in22 eloquentia quidem satis tribuunt: quanquam neque ipsi Ciceroni Demosthenes videatur satis esse persectus, quem dormitare interim dicit, nec Cicero Bruto Calvoque, qui certe - Compositionem illius etiam apud ipsum reprehendunt, nee Asinio utrique, qui vitia orationis eius etiam inimice pluribus locis insequuntur. concedamus sane, quod minime natura patitur, reper-23 tum esse aliquem malum virum summe disertum: nihilo tamen minus oratorem eum negabo. Nec omnibus, qui fuerint manu prompti, viri sortis nomen concesserim, quia Sine Virtute intelligi non potest sortitudo. An ei, qui ad defendendas 2
causas advocatur, non est opus fide, quam nec cupiditas c0rrumpat nec gratia avertat nec metus frangat: sed proditorem, transfugam, praevaricatorem donabimus oratoris illo
sacro nomine Τ Quodsi mediocribus etiam patronis convenit haec, quae vulgo dicitur, bonitas: cur non orator ille, qui nondum fuit sed potest esse, tam sit moribus quam dicendi virtute perfectus 7 Non enim forensem quandam instituimus 2b
operam nec mercenariam vocem nec, ut asperioribus Verbis
parcamus, non inutilem sane litium advocatum, quem denique causidicum vulgo vocant: sed virum cum ingenii natura praestantem tum vero tot pulcherrimas. artes penitus mente complexum, datum tandem rebus hinnanis, qualem nulla antea vetustas cognoverit, singularem persectumque undique, optima
572쪽
M. FAB. QUINTILIANI 26 sentientem Optimeque dicentem. In hoc quota pars erit. quod aut innocentes tuebitur aut improborum Scelera compescet, aut in pecuniariis quaestionibus veritati contra calumniam aderit 7 Summus ille quidem in his quoque operibus fuerit sed maioribus clarius elucebit, cum regenda Sonatu 27 consilia et popularis error ad meliora ducendus. Ari nollialem quendam videtur itinxisse Vergilius, quem in seditione vulgi iam saces et saxa iaculantis moderatorem dedit: Tum pietate granem ac meritis si forte rirum graem Myeetere, Silent arrectisque auribus astant 'Habemus igitur ante omnia virum bonum, post haec adiiciet
dicendi peritum: Ille regit dictis animos et pectora mulcet. 28 Quid Τ non in bellis quoque idem ille vir, quem instituimus
si sit ad proelium miles cohortandus, ex mediis sa Pientiae praeceptis orationem trahet 7 Nam quomodo pugnam ineuntibus tot simul metus laboris, dolorum, postremo mortis ipsius exciderint, nisi in eorum locum pietas et sortitudo et 29 honesti praesens imago successerit 7 Quae certe melius persuadebit aliis, qui prius persuaserit sibi. Prodit enim se, quamlibet custodiatur, simulatio: nec unquam tanta fuerit loquendi facultas, ut non titubet atque haereat, quotiens
ab animo verba dissentiunt. Vir autem malus aliud dicat ne-30 cesse est quam sentit. Bonos nunquam honestus sermo deficiet, nunquam rerum optimarum nam iidem etiam prudentes erunt) inventio: quae etiamsi lenociniis destituta sit, satis lamen natura sua ornatur nec quidquam non diserte, quod 3i honeste, dicitur. Quare, iuventus, immo omnes aetates, neque enim rectae voluntati serum est tempus ullum totis mentibus huc tendamus, in hoc elaboremus: sorsan et con summare contingat. Nam si natura non prohibet et esse virum bonum et esse dicendi peritum: cur non aliquis etiam unus utrumque consequi possit' cur autem non se quisque
32 speret sore illum aliquem 7 Ad quod si vires ingenii non
sufficerent: tamen ad quem usque modum proceSSerimus, meliores erimus ex utroaue. Hoc certe procul eximatur animo, rerum pulcherrimas eloquentiam cum vitiis mentis
posse misceri. Facultas dicendi, si in malos incidit, et ipsa
573쪽
INST. ORATOR. LIB. XII, 1. 243 Iudicanda est malum: peiores enim illos facit, quibus contigit. Videor mihi audire quosdam neque enim deerunt un-33 quam, qui diserti esse quam boni malint) illa dicentes: Quid
ergo tantum est artis in eloquentia I cur tu de coloribus et clinicilium causarum defensione, nonnihil etiam de consessione locutus es, nisi aliquando vis ae facultas dicendi expugnat ipsam veritatem I Bonus enim vir non agit nisi bonas Ru Sas, eas porro etiam sine doctrina satis per se tuetur veritas ipsa. Quibus ego, cum de meo primum opere re-3 Spondero, etiam pro boni viri ossicio, si quando eum ad defensionem nocentium ratio duxerit, satisfaciam. Tractare enim, quomodo aut pro salsis aut etiam pro iniustis aliquando dicatur, non est inutile, vel propter hoc solum, ut ea facilius et deprehendamus et refellamus: quemadmodum remedia melius adhibebit, cui nota, quae nocent, suerint. Neque enim 35 Academici, cum in utramque disseruerunt partem, non Secundum alteram vivent: nec Carneades ille, qui Romae audiente Censorio Catone non minoribus viribus contra iustitiam dicitur disseruisse quam pridie pro iustitia dixerat, iniustus ipse vir fuit. Verum et virtus quid sit, adversa ei malitia detegit, et aequitas fit ex iniqui contemplatione manifesti0r, et plurima contrariis probantur. Debent ergo oratori Sic esse adversariorum nota consilia ut hostium imperatori. erum et illud, quod prima propositione durum videtur 36 potest afferre ratio, ut vir bonus in defensione causae velit auferre aliquando iudici veritatem. Quod si quis a me proponi mirabitur, quanquam non est haec mea proprie sententia Sed
eorum, quos gravissimos sapientiae magistros aetas Vetus
credidit) sic iudicet, pleraque esse, quae non tam lactis
quam causis eorum vel honesta fiant vel turpia. Nam si ho- 37minem occidere saepe virtus, liberos necare nonnunquam
pulcherrimum est: asperiora quaedam adhuc dictu, si communis utilitas exegerit, sacere conceditur: ne hoc quidem nudum est intuendum, qualem causam vir bonus sed etiam quare et qua mente delandat. Ac primum concedant mihi Momnes Oportet, quod Stoicorum quoque asperrimi confitentur, lacturum aliquando virum bonum, ut mendacium dicat
574쪽
et quidem nonnunquam levioribus causis: ut in pueris aegr0- tantibus utilitatis eorum gratia multa fingimus, multa h0r39sacturi promittimus; nedum si ab h0mine occidendo grassator avertendus sit aut hostis pro salute patriae sallendus ut hoc, quod alias in servis quoque reprehendendum est, silalias in ipso sapiente laudandum. Id si constiterit, multa iam video posse evenire, propter quae orator bene suscipiat late
causae genus, quale rem0ta ratione honesta non recepissetisi Nec hoc dico, quia severiores sequi placet leges, Pro patre fratre, amico periclitantibus: tametsi non mediocris haes,tatio est, hinc iustitiae proposita imagine inde pietatis. Nihil dubii relinquamus. Sit aliquis insidiatus tyranno utque ob
id reus: utrumne salvum eum nolet is, qui a nobis finitur, orator I an, si tuendum susceperit, non tam falsis defendeti
1 quam qui apud iudices malam causam tuetur Τ Quid si quaedam bene facta damnaturus est iudex, nisi ea non esse saeta convicerimus: non vel hoc modo servabit orator non innocentem modo sed etiam laudabilem civem 3 Quid si quaedam
iusta natura sed condicione temporum inutilia civitati sciemus: nonne utemur arte dicendi bona quidem sed malis arti- 42bus simili 7 Ad hoc nemo dubitabit, quin, si nocentes mutari in bonam mentem aliquo modo possint, sicut posse interdum conceditur, salvos esse magis e re publica sit quam puniri. Si liqueat igitur oratori, futurum bonum virum, cui vera Ob-43iicientur: non id aget, ut salvus sit Τ Da nunc, ut crimine manifesto prematur dux bonus, et sine quo vincere hostem civitas non possit: nonne ei communis utilitas oratorem advocabit 7 certe Fabricius Cornelium Rufinum, et alioqui malum civem et sibi inimicum, tamen, quia utilem sciebat ducem, imminente bello palam consulem suffragio suo secit atque admirantibus quibusdam respondit, A cine se spoliari malle quam ab hoste venire. Ita, si suisset orator, non defendisset eundem Rufinum vel manifesti peculatus reum l Multa dici possunt similia, sed vel unum ex iis quodlibet subficit. Non enim hoc agimus, ut istud illi, quem formamus viro saepe sit faciendum: sed ut, si talis coegerit ratio, sit
tamen Vera sinitio, oratorem esse virum bonum dicendi pe- brilum. Praecipere vero ac discere, quomodo etiam proba
575쪽
INST. ORATOR. LIB. XII, 1. 2.:ione difficilia tractentur, necessarium est. Nam frequenter etiam optimae causae similes sunt malis, et innocens reus multis verisimilibus premitur: quo sit, ut eadem actionis ratione defendendus sit, qua, si nocens esset. Iam innumerabilia sunt bonis causis malisque communia, testes, litterae, Suspiciones, opiniones. Non aliter autem verisimilia quam vera et confirmantur et refelluntur. Quapropter, ut res seret, ilectetur oratio. manente honesta voluntate.
COGΝ0SCENDA ORAT0RI QUIBUS M0RΕS F0RMANTUR. II. Quando igitur orator est vir bonus, is autem citra virtutem intelligi non potest: Virtus, etiamsi quosdam impetus ex natura sumit, tamen perficienda doctrina est: mores ante omnia oratori studiis erunt excolendi, atque omnis
honesti iustique disciplina pertractanda, sine qua nemo nec vir bonus esse nec dicendi peritus potest. Nisi sorte acce- 2dimus iis, qui natura constare mores et nihil adiuvari disciplina putant; scilicet ut ea, quae manu fiunt, atque eorum etiam contemptissima confiteantur egere doctoribus, Virtutem vero, qua nihil homini, quo ad deos immortales propius accederet, datum est, obviam et illaboratam, tantum quia nati simus, habeamus. Abstinens erit, qui id ipsum, quid sit abstinentia, ignoret ' Et sortis, qui metus doloris, mortis, 3 superstitionis nulla ratione purgaverit 7 Et iustus, qui aequi bonique tractatum, qui leges, quaeque natura sunt omnibus datae quaeque propriae populis et gentibus constitutae, nunquam eruditiore aliquo sermone tractarit 7 O quam istud parum putant, quibus tam facile videturi Sed hoc transeo, de 4 'quo neminem, qui litteras vel primis, ut aiunt, labris degustarit, dubitaturum puto. Ad illud sequens praevertar, ne dicendi quidem satis peritum lare, qui non et naturae vim omnem penitus perspexerit et mores praeceptis ac rationesormarit. Neque enim frustra in tertio de Oratore libro L. 5 Crassus cuncta, quae de aequo, iusto, Vero, bono deque iis, quae sunt contra posita, dicantur, propria esse oratoris assiirmat, ac philosophos, cum ea dicendi viribus tuentur, uti
rhetorum armis non suis. Idem tamen confitetur, ea iam
esse a philosophia petenda, videlicet quia magis haec illi
576쪽
6 videtur in possessione earum rerum suisse. Hinc etiam isti est, quod Cicero pluribus et libris et epistolis testatur, di cendi saeuitatem ex intimis sapientiae fontibus fluere, ideoque aliquamdiu praeceptores eosdem fuisse morum algii dicendi. Quapropter haec exhortatio mea non eo pertinet ut esse oratorem philosophum velim, quando non a Ita vita secta longius a civilibus ossiciis atque ab omni munere on7 toris recessit. Nam quis philosophorum aut in iudiciis stequens aut clarus in contionibus suit 7 Quis denique in ipsrquam maxime plerique praecipiunt, rei publicae administratione versatus est 3 Atqui ego illum, quem instituo, Rominum quendam Velim esse sapientem, qui non secretis disputationibus sed rerum experimentis atque operibus vert8 civilem virum exhibeat. Sed quia deserta ab his, qui se a eloquentiam contulerunt, studia sapientiae non iam in acti suo atque in hac sori luce versantur sed in porticus et ii gymnasia primum, mox in conventus scholarum recesserulli id, quod est oratori necessarium nec a dicendi praeceptoribus traditur, ab iis petere nimirum necesse est, apud quo remansit, evolvendis penitus auctoribus, qui de virtute prae cipiunt: ut oratoris vita cum scientia divinarum rerum sit 9 humanarumque coniuncta. Quae ipsae quanto maiores ac pulchriores viderentur, si illas ii docerent, qui etiam eloqupraestantissime possent 7 Utinamque sit tempus unquam, qui persectus aliquis, qualem optamus, Orator hanc artem superbo nomine et vitiis quorundam bona eius corrumpenti invisam vindicet sibi ac, velut rebus repetitis, in corpus elo'10quentiae adducat. Quae quidem cum sit in tris divisa partes, naturalem, moralem, rationalem: qua tandeunon est cum oratoris opere coniuncta ΤNam ut ordinem retro agamus, de ultima illa, quae tota versatur in verbis, nemo dubitaverit, si et proprietates voti, cuiusque nosse et ambigua aperire et perplexa discernere et de salsis iudicare et colligere ac resolvere, quae Velis. II Oratorum est. Quanquam ea non tam est minute atque coa cise in actionibus utendum quam in disputationibus, quia nostdocere modo sed movere etiam ac delectare audientes debet
orator, ad quod impetu quoque ac viribus et decore est
577쪽
opus: ut vis amnium maior est altis ripis multoque gurgitis tractu fluentium quam tenuis aquae et obiectu lapillorum resultantis. Et ut palaestrici doctores illos, quos numeros vo-12cant, non idcirco discentibus tradunt, ut his omnibus, qui clidicerunt, in ipso luctandi certamine utantur, plus enim pondere et firmitate et spiritu agitur) sed ut sit copia illa, EX qua unum aut alterum, cuius se Occasio dederit, efficiant: ita haec pars dialectica, sive illam dicere malu-13mus disputatricem, ut est utilis saepe et finitionibus et comprehensionibus et separandis, quae sunt differentia, et resolvenda ambiguitate distinguendo, dividendo, illiciendo, implicando: ita, si lotum sibi vindicaverit in soro certamen, obstabit melioribus et sectas ad tenuitatem suam vires ipsa subtilitate consumet. Itaque reperias quosdam in disputando I mire callidos, cum ab illa cavillatione discesserint, non magis sufficere in aliquo graviore actu quam parva quaedam animalia, quae in angustiis mobilia campo deprehenduntur.
Iam quidem pars illa moralis, quae dicitur Ethiee, Ibcerte tota oratori est accommodata. Nam in tanta causarum,
sicut superioribus libris diximus, Varietate, cum alia coniectura quaerantur, alia finitionibus concludantur, alia iure summoveantur vel transserantur, alia colligantur vel ipsa inter se concurrant vel in diversum ambiguitate ducantur: nulla sere dici potest, cuius non aliqua in parte tractatus aequi ac boni reperiatur, plerasque vero esse quis nescit, quae totae in sola qualitate consistant 7 In consiliis vero 16
quae ratio suadendi est ab honesti quaestione sep psita Τ Quid illa etiam pars tertia, quae laudandi ac vituperandi ossiciis
continetur Τ Nempe in tractatu recti pravique versatur. An 17 de iustitia, sortitudine, abstinentia, temperantia, pietate n0nplurima dicet orator 7 Sed ille vir bonus, qui haec non vocibus tantum sibi nota atque nominibus aurium tenus in usum linguae perceperit, sed qui virtutes ipsas mente complexus ita gentiat, nec in cogitando laborabit et, quod sciet, vere dicet. Cum sit omnis generalis quaestio speciali potentior, 18 quia uniVerso pars continetur, non utique accedit parti, quod universum est: prosecto nemo dubitabit, generales quaestiones in illo maxime studiorum more versatas. Iam vero cum 19
578쪽
M. FAB. QUINTILIANI sint multa propriis brevibusque comprehensionibus finienda unde etiam status causarum dicitur sinitivus: nonne ad id
quoque instrui ab iis, qui plus in hoc studii dederunt, opoditet 7 Quid Τ non quaestio iuris omnis aut verborum proprie tale aut aequi disputatione aut Voluntatis coniectura contine tur Τ quorum pars ad rationalem, pars ad moralem tractatum 20 redundat. Ergo natura permixta est omnibus istis oratio, quae quidem oratio est vere. Nam ignara quidem huiusce doctrinae loquacitas erret necesse est, ut quae vel nullos vel salsos duces habeat. Pars vero naturalis, cum est ad exercitationem dicendi tanto ceteris uberior, quanto maiore spiritu de divinis rebus quam humanis loquendum est, tum illam etiam moralem, sine qua nulla esse, ut docuimus, oratio potest, totam 21 complectitur. Nam si regitur providentia mundus: admin, stranda certe bonis viris erit res publica: si divina nostris animis origo: tendendum ad virtutem nec voluptatibus tedirent corporis serviendum. An haec non frequenter tractabilorator 3 An de auguriis, responsis, religione denique omni, de quibus maxima saepe in senatu consilia Versata sunt, nollerit ei disserendum, si quidem, ut nobis placet, futurus est vir civilis idem 3 Quae denique intelligi saltem potest elin22quentia hominis optima nescientis ' Haec si ratione manifesta
non essent: exemplis tamen crederemus. Siquidem et Per, clem, cuius eloquentiae, etiamsi nulla ad nos monumenta udi
nerunt, Vim tamen quandam incredibilem cum historici tum etiam, liberrimum hominum genus, c0mici veteres tradunt, Anaxagorae physici constat auditorem fuisse, et Demosthenem, principem omnium Graeciae oratorum, dedisse ope-23ram Platoni. Nam M, Tullius, non tantum se debere scholis rhetorum, quantum Academiae spatiis, frequenter ipse testatur: neque se tanta in eo unquam sudisset ubertas, Si imgenium suum consepto sori non ipsius rerum naturae finibus
Verum ex hoc alia mihi quaestio exoritur, quae secta conferre plurimum eloquentiae possit: quanquam ea non in-24 ter multas potest esse contentio. Nam in primis nos Epicurus a se ipse dimittit, qui sugere omnem disciplinam na-
579쪽
rigatione quam velocissima iubet. Neque vero Aristippus, summum in voluptate corporis bonum ponens, ad hunc nos laborem hortatur. Pyrrhon quidem quas in hoc opere habere partes potest Τ cui iudices esse, apud quos verba faciat, et .reum, pro quo loquatur, et senatum, in quo sit dicenda sententia, non liquebit. Academiam quidam utilissimam 25 credunt, quod mos in utramque partem disserendi ad exercitationem sorensium causarum proxime accedat. Adiiciunt loco probationis, quod ea praestantissimos in eloquentia viros ediderit. Peripatetici studio quoque se quodam oratorio iactant. Nam theses dicere exercitationis gratia fere Est ab iis institutum. Stoici, sicut copiam nitoremque eloquentiae sere praeceptoribus suis defuisse concedant necesse QSt, ita nullos aut probare acrius aut concludere subtilius Contendunt. Sed haec inter ipsos, qui velut sacramento ro-26gati vel etiam superstitione constricti nefas ducant a su- Scepta semel persuasione discedere. Oratori vero nihil est necesse in cuiusquam iurare leges. Maius enim est opus at-27que praestantius, ad quod ipse tendit, et cuius est velut Candidatus, si quidem est futurus cum vitae tum etiam eloquentiae laude persectus. Quare in exemplum dicendi facundissimum quemque proponsit sibi ad imitandum, moribus vero formandis quam honestissima praecepta rectissimamque ad virtutem viam deliget. Exercitatione quidem utetur omni, sed tamen erit plurimus in maximis quibusque ac natura pulcherrimis. Nam quae potest materia reperiri ad graviter 28 copioseque dicendum magis abundans quam de virtute, de re publica, de providentia, de origine animorum, de amicitia7 Haec sunt, quibus mens pariter atque oratio insurgant: quae vere bona, quid mitiget metus, coerceat cupiditates, eximat nos opinionibus vulgi animumque coelestem. Neque ea solum, quae talibus disciplinis continentur,29 sed magis etiam, quae sunt antiquitus dicta ac sacta
praeclare, et nosse et animo semper agitare conveniet.
Quae pr0secto nusquam plura maioraque quam in nostrae civitalis monumentis reperientur. An sortitudinem, iustitiam, Msdem, continentiam, frugalitatem, contemptum doloris ac
mortis melius alii docebunt quam Fabricii, curii, Reguli,
580쪽
Decii, Mucii aliique innumerabiles 7 Quantum enim Graecpraeceptis Valent, tantum R0mani, quod est maius, exeae 31 plis. Tantumque non cognitis ille rebus adquierit, qui non modo proximum tempus lucemque praesentem intueri salis credat sed omnem posteritatis memoriam spatium Vitae ho nestae et curriculum laudis existimet. Hinc mihi illo iustitia haustus bibat, hinc sumptam libertatem in causis atque cor filiis praestet. Neque erit persectus orator, nisi qui honeste dicere et sciet et audebit. CESSARIAM IURIS cIVILIS DRAΤ0RI SCIENTIAM. III. Iuris quoque civilis necessaria huic viro scientia est et morum ac religionum eius rei publicae, quam capes set. Nam qualis esse suasor in consiliis publicis privatisve poterit tot rerum, quibus praecipue civitas continetur, ignarus 3 Quo autem modo patronum se causarum non falso dixerit, qui, quod est in causis potentissimum, sit ab altero petiturus, paene non dissimilis iis, qui poetarum scripta 2 pronuntiant 7 Nam quodammodo mandata perseret, et ea. quae sibi a iudice credi postulaturus est, aliena si de dicet. et ipse litigantium auxiliator egebit auxilio. Quod ut fieri
nonnunquam minore incommodo possit, cum domi praecepta et composita et sicut cetera, quae in causa sunt, in discendo cognita ad iudicem perseret: quid siet in iis quaestionibus, quae subito inter ipsas actiones nasci solent 7 non deformiter respectet et inter subsellia minores advocatos in-3 terroget 3 Potest autem satis diligenter accipere, quae tum audiet, cum ei dicenda sunt, aut sortiter affirmare aut ingenue pro suis dicere 7 Possit in actionibus: quid siet in altercatione, ubi occurrendum continuo, nec libera ad discendum mora est 3 Quid, si forte peritus iuris ille non aderiit Quid, si quis non satis in ea re doctus salsum aliquid subiecerit 7 Hoc enim est maximum ignorantiae malum, quod 4 credit eum scire, qui moneat. Neque ego Rum nostri moris ignarus oblitusve eorum, qui velut ad arculas sedent et tela agentibus sumministrant, neque idem Graecos quoque ne scio lactitasse, unde nomen his pragmaticorium datum est. Sed loquor de oratore, qui non clamorem modo suum Causis