장음표시 사용
61쪽
INST. ORATUR. LIB. I, 6. 35euiusdam est et frivolae in parvis iactantiae. Multum enim 21 litteratus, qui sine aspiratione et producta secunda grllaba salutarit sanere est enim) et calefacere dixerit potius, quam quod dicimus, et confernanissed his adiiciat face et dies et similia. Recla est haec via, quis negat 3 sed adiacet et 22 mollior et magis trita. Ego tamen non alio magis angor, quam quod obliquis casibus ducti etiam primas sibi positiones non invenire sed mutare permittunt: ut cum ebur et robur, ita dicta ac scripta summis auctoribus, in o litteram secundae sFllabae transserunt, quia sit roboris et eboris, sulfur autem et guttur u litteram in genitivo servent: ideoque iecur etiam et femur controversium secerunt. Quod 23 non minus est licentiosum, quam si sulfuri et gutturi subiicerent in genitivo litteram o mediam, quia esset eboris et roboris; sicut Antonius Gnipho, qui robur quidem et ebur
atque etiam marmur fatetur esse, verum fieri vult ex his robura, ebura, marmura. Quodsi animadverterent litte-24 rarum assinitatem, scirent sic ab eo, quod est robur r
boris fieri, quomodo ab eo, quod est miles limes, militis limitis, iudeae vindeae, iudicis vindicis, et quae supra iam attigi. Quid vero quod, ut dicebamus, similes positiones 25 in longe diversas figuras per obliquos casus exeunt, ut Sirgo Iuno, fusus lugus, cuspis puppis et mille alia 3 cum illud
etiam accidat, ut quaedam pluraliter non dicantur, quaedam contra singulari numero, quaedam casibus careant, quaedam a primis statim positionibus tota mutentur, ut Iuppiter. Quod 26 verbis etiam accidit ut illi fero, cuius praeteritum persectum et ulterius non invenitur. Nec plurimum reseri, nulla haec an praedura sint. Nam quid progenies genitivo singulari, quid plurali spes faciet 7 Quomodo autem quire et urger vel in praeterita patiendi modo vel in participia transibunt Τduid de aliis dicam, cum senatus senati an senatus faciat, 27 incertum sit 3 Quare mihi non invenuste dici videtur, aliud esse Latine aliud grammatice loqui. Ac de analogia nimium. Et Tmologia, quae Verborum originem inquirit, a 28 Cicerone dicta est notatio, quia nomen eius apud Aristotelem invenitur συμβολον, quod est nota; nam verbum eX verbo ductum, id est veriloquium, ipse Cicero, qui finxit, 3.
62쪽
M. FAB. QUINTILIANI resormidat. Sunt qui vim potius intuiti originationem vocent. 29 Ilaec habet aliquando usum necessarium, quotiens interpretatione res, de qua quaeritur, eget: ut M. Caelius se esse
hominem frugi vult probare, non quia abstinens sit nam id ne mentiri quidem poterat) sed quia utilis mullis id est fructuosus, unde sit ducta frugalitas. Ideoque in desini-30tionibus assignatur et Imologiae locus. Nonnunquam etiam barbara ab emendatis conatur discernere, ut cum, Triquetram dici Siciliam an Triquedram, meridiem an mediuiem 3I oporteat, quaeritur. aliaque quae consuetudini serviunt. COnlinet autem in se multam eruditionem, sive ex Graecis orta tractemus, quae sunt plurima praecipueque Aeolica ratione cui est sermo noster simillimus) declinata, sive ex histο-riarum veterum nolitia nomina hominum, locorum. gentium,
urbium requiramus, unde Bruti, Publicolae, Pythici cur Latium, Italia, Beneventum' quae Capitolium et collem Quirinalem et Argiletum appellandi ratio 732 Iam illa minora, in quibus maxime studiosi eius rei saligantur, quae paululum declinata varie et multipliciter ad veritatem reducunt aut correptis aut porrectis, aut adiectis aut detractis, aut permulatis litteris syllabisve. Inde pravis ingeniis ad laedissima usque ludibria labuntur. Sit enim Consul a tonsulendo vel a iudicando: nam et hoc
consulere Veteres vocaverunt, unde adhuc remanet illud,
33 rogal boni consulas id est bonum iudices. Senatui nomen dederit aetas, nam iidem Patres sunt, et reae rector et alia plurima indubitala: nec abnuerim tegulae regulaeque et similium his rationem. Iam sit et classis a calando et lepus 3 leripes et rulpes volipes: etiamne a contrariis aliqua sinemus trahi, ut lucus, quia umbra opacus parum luceat: et ludus, quia sil longissime a luxu; et Dilis, quia minime dires' etiamne hominem appellari, quia sit humo natu S quasi vero non omnibus animalibus eadem origo, aut illi primi mortales ante nomen imposuerint terrae quam sibi), 35 et verba ab aere verberato' Pergamus: sic perveniemus eo usque, ut stella luminis stilla credatur, cuius eirmo logiae auctorem clarum sane in litteris nominari in ea parte 36 qua a me reprehenditur, inhumanum est. Qui vero talia
63쪽
libris complexi sunt, nomina sua ipsi inscripserunt: ingenioseque visus est Gavius coelibes dicere veluti coelites, quod onere gravissimo vacent, idque Graeco argumento iuvit, niθέους enim eadem de causa dici affirmat. Nec ei cedit Modestus inventione, nam, quia Coelo Saturnus genitalia absciderit, hoc nomine appellat0s, qui uxore careant, ait. Aelius pituitam, quia petat vitam. Sed cui non post Var-37ronem sit venia, qui agrum, quia in eo agasur aliquid. et fraculos, quia gregatim volent, dictos voluit persuadere Ciceroni ad eum enim scribit), cum alterum ex Graeco sit manifestum duci alterum ex vocibus avium 7 Sed hoc lanii 38suit vertere, ut memula, quia sola volat, quasi mera ro-lans nominaretur. Quidam non dubitaverunt etymologiae subiicere omnem nominis causam: ut ex habitu, quemadmodum dixi, Longus et Rufus, ex Sono stertere, murmurare; eliam derivata, ut a velocitate dicitur remae, et composita pluraque his similia, quae sine dubio aliunde originem
ducunt sed arte non egent, cuius in hoc opere non est usus
Verba a Vetustate repetita non solum magnos asser-39tores habent sed etiam asserunt orationi maiestatem aliquam non sine delectatione: nam et auctoritatem antiquitatis habent et, quia intermissa sunt, gratiam novitati similem parant. Sed opus est modo, ut neque crebra sint haec neque 40 manifesta, quia nihil est odiosius assectatione, nec utique ab ultimis et iam oblitteratis repetita temporibus, qualia sunt topper et antegerio et eaeanclare et prosapia et Saliorum carmina vix sacerdotibus suis satis intellecta. Sed illa mu-41lari vetat religio et consecratis utendum est: Drali 0 vero, cuius summa virtus est perspicuitas, quam sit vitiosa. si egeat interprete. Ergo, ut novorum optima erunt maximΘvetera, ita Veterum maxime nova.
Similis circa auctoritatem ratio. Nam etiamsi po-42 test videri nihil peccare, qui utitur his verbis, quae summi auctores tradiderunt, multum tamen resert non solum, quid dixerint sed etiam quid persuaserint. Neque enim tubur
hinabundum et lurchinabundum iam in nobis quisquam serat, licet Cato sit auctor, nec hos lodices, quanquam id
64쪽
Pollioni placet, neo gladiola, atqui Messala dixit, nec parricidatum, quod in caelio vix tolerabile videtur, nec collas mihi Calvus persuaserit: quae nec ipsi iam dicerent. 43 Superest igitur consuetudo: nam suerit paene ridiculum malle sermonem, quo locuti sint homines, quam quo loquantur. Et sane quid est aliud retus sermo quam vetus loquendi consuetudo 7 Sed huic ipsi necessarium est iudicium, constituendumque in primis id ipsum quid sit, quod 44 consuetudinem vocemus. duae si ex eo, quod plures faciunt, nomen accipiat, periculosissimum dabit praeceptum, non orationi modo sed squod maius est) vitae. Unde enim tantum boni, ut pluribus quae recta sunt placeant 7 Igitur ut velli et comam in gradus frangere et in balneis perpotare, quamlibet haec invaserint civitatem, non erit consuetudo, quia nihil horum caret reprehensione: at lavamur et tondemur et convivimus ex consuetudine: sic in loquendo, non si quid vitiose multis insederit, pro regula sermonis baccipiendum erit. Nam, ut transeam, quemadmodum Vulgo imperiti loquantur: tota saepe theatra et omnem circi turbam exclamasse barbare scimus. Ergo consuetudinem se monis vocabo consensum eruditorum, sicut vivendi consensum bonorum.
VII. Nunc, quoniam diximus, quae sit loquendi regula, dicendum, quae scribentibus custodienda, quod Graeci Oρθογραφίαν vocant, nos recte scribendi scientiam nominemus. Cuius ars non in hoc posita est, ut noverimus, quibus quaeque syllaba litteris constet nam id quidem infra grammatici ossicium est) sed totam, ut mea sert opinio, sub-2tilitatem in dubiis habet. Ut longis syllabis omnibus ap-p0nere apicem ineptissimum est, quia plurimae natura ipsa verbi quod scribitur patent: sic interim necessarium, cum eadem littera alium atque alium intellectum, prout correpta vel producta est, facit, ut, malus arborem significet an Shominem non bonum, apice distinguitur: palus aliud priore syllaba longa aliud sequenti significat: et cum eadem littera nominativo casu brevis, ablativo longa est, utrum sequa-ΦInur, plerumque hac nola monendi sumus. Similiter puta-
65쪽
verunt illa quoque servanda discrimina, ut eae praepositionem, Si verbum sequeretur specto, adiecta secundae syllabae s littera, si pecto, remota scriberemus. Illa quoque 5 servata est a mullis disserentia, ut ad, cum esset praepositio, d litteram, cum autem coniunctio, t acciperet: itemque Ctim, si tempus signissi caret, per Q, si c0mitem, per cac duas sequentes scriberetur. Frigidiora his alia, ut quid-6quid c quartam haberet, ne interrogare bis Videremur: et quotidie non cotidie, ut sit quot diebus. Verum haec iam etiam inter ipsas ineptias evanuerunt. Quaeri solet, in scri-7bendo praepositiones sonum, quem iunctae efficiunt, an quem separatae, obserVare conveniat: ut, cum dico obtinuit, secundum enim b litteram ratio poscit, aures magis audiunt pς et immunis, illud enim, quod veritas exigit, sequentis syl-8labae sono victum m gemina commutatur. Est et in divi-9dendis verbis observatio, mediam litteram consonantem priorian sequenti syllabae adiungas: aruspeae enim, quia pars eius posterior a spectando est, s litteram tertiae dabit: abstemius, quia ex abstinentia temeti composita vox est, primae relinquet. Nam Κ quidem in nullis verbis utendum puto, 10 nisi quae significat, etiam ut sola ponatur. Hoc eo non omisi, quod quidam eam, quotiens A sequatur, necessariam credunt, cum sit c littera, quae ad Omnes vocales vim suam
Verum orthographia quoque consuetudini servit, ideo-11que Saepe mutata est. Nam illa vetustissima transeo tempora, quibus et pauciores litterae nec similes his nostris earum formae fuerunt et vis quoque diversa, sicut apud Graecos o litterae, quae interim longa ac brevis ut apud nos, interim pro sΥllaba quam nomine suo exprimit posita est: ut Latinis veteribus D plurimis in verbis adiectum ul-12timum, quod manifestum est etiam ex columna rostrata, quae
est Duellio in soro posita: interim G quoque, ut in pulvinari Solis, qui colitur iuxta aedem Quirini, vesperug, quod
resperuginem accipimus. De mutatione etiam litterarum, 13 de qua supra dixi, nihil repetere hic necesse est, sortasse enim sicut scribebant etiam loquebantur. Semivocales ge- 14 minare diu non suit usitatissimi m0ris, atque e contrario
66쪽
usque ad Accium et ultra porrectas sTllabas geminis, ut 15 dixi, vocalibus scripserunt. Diutius duravit, ut Ε Ι iungendis eadem ratione qua Graeci ta uterentur: ea casibus numerisque discreta est, ut Lucilius praecipit: Iam puctrei
venere, si postremum facito atque I, in pueri plures fiant; ac deinceps idem: Mendaci furique addes E, cum dare
16furei Iusseris. Quod quidem cum superVacuum est, quin I tam longae quam brevis naturam habet, tum incommodum aliquando. Nam in iis, quae proximam ab ultima litteram E habebunt et I longa terminabuntur, illam rationem sequentes utemur si gemina, qualia sunt haec aurei, ar9-17tei et his similia. Idque iis praecipue, qui ad lectionem instituentur, etiam impedimento erit: sicut in Graecis accidit adiectione ι litterae, quam non solum dativis casibus in parte ultima ascribunt sed quibusdam etiam interponunt, ut in AmΣΤΗΙ, quia etymologia ex divisione in tris sIlIa- 18bas lacta desideret eam litteram. se syllabam, cuius Secundam nunc E litteram ponimus, varie per A et I esserebant: quidam semper ut Graeci, quidam singulariter tantum, cum in dativum vel genitivum casum incidissent, unde pictai vestis et aquai Vergilius amantissimus vetustatis ea
19minibus inseruit. In iisdem plurali numero Ε utebantur, hi Syllae, Galbae. Est in hac quoque parte Lucilii praeceptum, quod quia pluribus explicatur versibus, si quis pa-20rum credet, apud ipsum in nono requirat. Quid Τ quod Ciceronis temporibus paulumque infra, sere quotiens S littera media vocalium longarum vel subiecta longis esset, geminabatur, ut caussae, cassus, divissiones' quomodo et ipsum 21 et Vergilium quoque scripsisse manus eorum docent. Atqui paulum superiores etiam illud, quod nos gemina S dicimus, iussi, una dixerunt. Etiam optimus marimus, ut mediam Ι litteram, quae veteribus V suerat, acciperent, C. primum 22 Caesaris inscriptione traditur factum. Here nunc Ε littera terminamus, at veterum comicorum adhuc libris invenio Heri ad me venit; quod idem in epistolis Augusti, quas sua manu 23 scripsit aut emendavit, deprehenditur. Quid Τ non Cato Censorius dicam et faciam dicem et faciem scripsit, eundemque in ceteris, quae similiter cadunt, modum tenuit, quod
67쪽
ex veteribus eius libris manifestum est et a Messala in libro de S littera positum 7 Sibe et quase scriptum in multorum 2 libris est, sed an hoc voluerint auctores, nescio: T. Livium ita his usum ex Pediano comperi, qui et ipse eum sequebatur: haec nos I littera sit nimus. Quid dicam rortices raet vorsus ceteraque ad eundem modum. quae primus Scipio Africanus in E litteram secundam vertisse dicitur 7 Nostri 26 praeceptores semium ceruumque V et O litteris scripserunt, quia subiecta sibi vocalis in unum sonum coalescere et con-landi nequiret: nunc U gemina scribuntur ea ratione, quam reddidi: neutro sane modo vox, quam sentimus, efficitur.
Nec inutiliter Claudius Aeolicam illam ad hos usus litteram adiecerat. Illud nunc melius, quod cui tribus, quas prae-27 posui, litteris enotamus: in quo pueris nobis ad pinguem sane sonum g et u et o et i utebantur, tantum ut ab illoqui distingueretur. Quid 3 quae scribuntur aliter quam enuntiantur Τ Nam 28 et Gaius C littera significatur, quae inversa mulierem declarat: quia tam Gaias esse vocitatas quam Gaios etiam ex nuptialibus sacris apparet. Nec Gnaeus eam litteram in prae- 29 nominis nota accipit, quae sonat: et clarissimos et Consules geminata eadem littera legimus: et Subura, cum tribus litteris notatur, C tertiam ostendit. Multa sunt generis huius: sed haec quoque vereor ne modum tam parvae quaestionis excesserint.
Iudicium autem suum grammaticus interponat his omni-30bus: nam hoc valere plurimum debet. Ego nisi quod consuetudo obtinuerit) sic scribendum quidque iudico, qu0modo sonat. Hic enim est usus litterarum, ut custodiant voces 31 et velut depositum reddant legentibus, itaque id exprimere debent quod dicturi sumus. Hae sere sunt emendate loquendi 32 scribendique partes: duas reliquas significanter ornateque dicendi non equidem grammaticis ausero, sed cum mihi ODficia rhetoris supersint, maiori operi regerVo. Sedet autem illa cogitatio', quosdam lare, qui haec 33 quae diximus parva nimium et impedimenta quoque maius aliquid agentibus putent. Nec ipse ad extremam usque anxietatem et ineptas cavillationes descendendum atque his
68쪽
34 ingenia concidi et comminui credo. Sed nihil ex grammatica nocuerit, nisi quod supervacuum est. An ideo minor est M. Tullius orator, quod idem artis huius diligentissimus
fuit et in sillo ut epistolis apparet) recte loquendi asperquoque exactor 3 aut vim C. Caesaris Degerunt editi de 35 analogia libri 3 aut ideo minus Messala nitidus, quia quo S-dam totos libellos non verbis modo singulis sed etiam Iitteris dedit 7 Non obstant hae disciplinae per illas euntibus sed circa illas haerentibus. VIII. . Superest lectio, in qua puer ut sciat, ubi suspendere spiritum debeat, quo loco versum distinguere, ubi claudatur sensus, unde incipiat, quando attollenda vel summittenda sit vox, quid, quoque siexu quid, lentius, celerius, concitatius, lenius dicendum: demonstrari nisi in 2 Opere ipso non potest. Unum est igitur . quod in hac parte praecipiam: Ut omnia ista sacere possit, intelligat. Sit
autem in primis lectio virilis et cum suavitate quadam grR- vis, et n0n quidem prosae similis, quia et carmen est et se poetae canere testantur: non tamen in canticum dissoluta
nec plasmate sui nunc a plerisque sit) esseminata: de quo
genere optime C. Caesarem praetextatum adhuc accepimus 3 dixisse: Si cantas, male cantas; si legis, cantas. Nec prosop0p0eias, ut quibusdam placet, ad comicum morem pronuntiari velim: esse tamen flexum quendam, quo distin-4guantur ab iis, in quibus poeta persona sua utetur. Cetera admonitione magna egent, in primis, ut tenerae mentes tracturaeque altius, quidquid rudibus et Omnium ignaris insederit, non modo quae diserta sed vel magis quae honesta sunt, discant. 5 Ideoque optime institutum est, ut ab Homero atque Vergilio lectio inciperet, quanquam ad intelligendas eorum virtutes firmiore iudicio opus est: sed huic rei superest tempus, neque enim semel legentur. Interim et sublimitate heroici carminis animus assurgat et ex magnitudine rerum 6 spiritum ducat et optimis imbuatur. Utiles tragoediae, alunt et lyrici: si tamen in his non auctores modo sed etiam partes operis elegeris, nam et Graeci licenter multa et Hora-
69쪽
lium nolim in quibusdam interpretari. Elegia vero, utique qua amat, et hendecasΥllabi, qui sunt commata Sotadeorum nam de Sotadeis ne praecipiendum quidem est) amoveantur, si fieri potest: si minus, certe ad firmius aetatis robur
reserventur. Com0ediae, quae plurimum conserre ad elo-7quentiam poteSt, cum per omnes et personas et affectus eat, quem usum in pueris putem, paulo post suo loco dicam: nam cum mores in tuto fuerint, inter praecipua legenda erit. De Menandro loquor, nec tamen excluserim alios.
Nam Latini quoque auctores asserent utilitatis aliquid. 8Sed pueris, quae maxime ingenium alant atque animum augeant, praelegenda; ceteris, quae ad eruditionem modo pertinent, longa aetas spatium dabit. Multum autem veteres etiam Latini conserunt, quanquam plerique plus ingenio quam arte valuerunt) imprimis copiam Verborum, quorum in tragoediis gravitas, in comoediis elegantia et quidam Velut αττικισμος inveniri potest. Oeconomia quoque in his 9 diligentior quam in plerisque novorum erit, qui omnium operum solam virtutem gententias putaverunt. Sanctitas certe
et, ut sic dicam, virilitas ab iis petenda est, quando nos in Omnia deliciarum vitia dicendi quoque ratione dessuximus. Denique credamus summis oratoribus, qui veterum p0emata IoVel ad fidem causarum vel ad ornamentum eloquentiae aS- sumunt. Nam praecipue quidem apud Ciceronem, frequenter II tamen apud Asinium etiam et ceteros, qui sunt proximi,
vidimus Ennii, Accii, Pacuvii, Lucilii, Terentii, caecilii
et aliorum inseri versus, summa non eruditionis modo gratia sed etiam iucunditatis, cum poeticis voluptatibus aures a sorensi asperitate respirant. Quibus accedit non medio-12 cris utilitas, cum gententiis eorum velut quibusdam testimoniis, quae proposuere, confirment. Verum priora illa ad pueros magis, haec sequentia ad robustiores pertinebunt, cum grammatices amor et usus lectionis non scholarum temporibus sed vitae spatio terminentur.
In praelegendo grammaticus et illa quidem minora prae-13 stare debebit, ut partes orationis reddi sibi soluto versu desideret et pedum proprietates, quae adeo debent esse notae in carminibus, ut etiam in oratoria compositione de-
70쪽
siderentur, deprehendatque, quae barbara, quae impropria, 14 quae contra leges loque udi sint posita: non ut ex his utique improbentur poetae, quibus, quia plerumque servire
metro coguntur, adeo ignoscitur, ut vitia ipsa aliis in carmine appellationibus nominentur. Metaplasmos enim et schematismos et schemata, ut dixi, vocamus, et laudem virtutis necessitati damus: sed ut commoneat artificialium et 15 memoriam agitet. Id quoque inter prima rudimenta non inutile demonstrare, quot quaeque verba modis intelligenda sint. Circa glossemata etiam, id est voces minus usitatas, 16 non ultima eius professionis diligentia est. Enimvero iam maiore cura doceat tropos omnes, quibus praecipue non poema modo sed etiam oratio ornatur: schemata utraque, id est figuras, quaeque uvως quaeque διανοίας Vocantur, quorum ego sicut troporum tractatum in eum locum dissero, 17 quo mihi de ornatu orationis dicendum erit. Praecipue vero illa inligat animis, quae in oeconomia virtus, quae in decore rerum, quid personae cuique convenerit, quid in gensibus laudandum, quid in verbis, ubi copia probabilis, ubi
modus.18 Ilis accedit enarratio historiarum, diligens quidem illa
non tamen usque ad supervacuum laborem Occupata. Nam receptas aut certe claris auctoribus memoratas exposuissst
satis est. Persequi quidem, quid quisque unquam vel contemplissimorum hominum dixerit, aut nimiae miseriae aut inanis iactantiae est et detinet atque obruit ingenia me-19lius aliis vacatura. Nam qui omnes etiam indignas lectione scidas excutit, anilibus quoque sabulis accommodare operam potest. Atqui pleni sunt eiusmodi impedimentis grammaticorum commentarii, vix ipsis qui composuerunt salis 20 noti. Nam Didymo, quo nemo plura scripsit, accidisse compertum est, ut, cum historiae cuidam tanquam vanae repugnaret, ipsius proserretur liber, qui eam continebat. 2I Quod evenit praecipue in sabulosis usque ad deridicula. quaedam etiam pudenda: unde improbissimo cuique pleraque fingendi licentia est, adeo ut de libris totis et auctoribus, ut succurrit, mentiantur tuto, quia inveniri qui nunquam suere non possunt. Nam in notioribus frequentissime de-