장음표시 사용
181쪽
hil aliud est, quam Comparatio duarum idearum inter se ex
comparatione earum cum idea tertia. Iudicium autem duplex In quo fit comparatio cum tertia, & a quo incipit curius men iis, Vocatur antecedens, seu praemii ae . Illud vero , in quo ultimo comparantur.ideae inter se, & in quo cursus consistit Vocatur consequens, consecutis, consequentia, concluso, immo& aliis nominibus, quod uius docebit. rro cum duas ideas comparamus cum illa tertia, veIIntelligimus con nire cum ea , & tune colligimuς inter se
etiam convenire ambage Vel unam tertiae convenire, alteram non conUenire percipimuς, & ducimus inde, . 'non convenire ratiocinatio vocatur aiens e posterior Nwaus .iplum ex conclusione dignoscitur et quae cum sit praecipua pars , cujus perpendendae gratia adhibentur praemissae rprout eli Vel aiens, Vel negans, .nomen ratiocinationi donat. Utri utque leges paullo distinctius exponemus. . . Π exemplum sentis. Ideam rei, quae adurit, Latini. Ugnincarimi nomine ignis et adeo indoctum si interrogas , quid lit illud, quod adurit; respondebit , esse ignem . Itaque haec enunciatio est peripicua : sii idquid adurit ese ignis. oed experientia habeo exploratum, Radios Solis speculo Uorro colligatos cremare quidquid obiicitur . Igitur sic colligo et Hadit Ioiares sunt ignei. Eodem modo scimus hoc aliud et Umcumque aufert per vim rem alienam , es latro . Sed ego l cleo, Marcellum per vim auferre res omnes Titii . Itaque Vero colligo, Marcellum e e latronem. Iam si me ipsum interrogem , cur tribuam Μarcello nomen Iairon1s, protinus cognoscam hanc est, caussam , quia video in Marcello notas omnes & characteres hominis , qui vulgo latro nominatur: hoc est, video Marcellum contineri In illo Iubiecto, de quo adfirmo esse latronem. Iccirco quod nomen tribuitur cuicumque homini , qui id facit, & Μa
Igitur vis ratiocinationis alentis innitur hoc principio et Ut idquid convenit omnibus indiυiduis unius speciei , conυ nit etiam alicui indiυiduo, quod ad eamdem speciem pertinetrieti aliis Verbic: Quae conveniunt in uno tertio Ueluti reeula. conventunt ιnter se. Hoc vulgares Logici efferunt hoc modo: Icι de omni, dicr de singulis. 2. Ecce exemplum ratiocinationis negantis . Certo scio , Κ a naἰ-
182쪽
nullum lapidem esse, qui, s mittatur in aquam, in I per eie Mat: sed omnes mergi, & landum petere . Intelligo , ham particulam adamantis obtilissimam reapse es lapidem. Colligo igitur necessario, particulam hanc , s in aquam in-ileiatur , non esie in superficie mansuram. Praeterea certus sum, idque perpetua experientia, nullum UiUens perpetuo Uibere . Animadverto, Petrum, quamquam sit optima Ualitudine , nihilo secius esse viventem. Itaque concludo. Petrum perpetuam
vitam non esse victurum. 'Vis igitur ratiocinationis negantis ex hoc axiomate proficiscitur: Quidquid de specie omni negatur , etiam de sneulis indiυiduis negatur: seu aliis verbis : Quae non conUeniunt in uno tertio veluti regula , non conυeniunt inter feci . Scholastici tale principium vocant, Diei de nullo. Quod si utriusque effati cum aientis, tum negantis perspicuitatem, & firmitatem perscrutamur, facile cognoscemus ex hoc sonte manare : Eadem res nequit simul He , non es. Nam dum adfirmo, omnem hominem esse viυentem y id adfirmo de singulis individuis nullo excepto : etenim , Omnis idem significat, ac si eos singulatim nominarem. Deinde cognosco, Petrum ea generali propositione comprehendi , seu este hominem. Quibus possitis si .fas esset dicere , Petrus non est visense tunc idem Petrus dum in prima propositi ne involvitur, esset vivens: dum in ultima exprimitur, non esset vivens: quod sanus nullus judicaverit. . t Exempla, quae supra dedimus, clarissime.Wendunt, quid sit, conferre duo extrema.eum idea media veluti regula. Sed habes a iud apertissmum exemplum. Sit retula 4. palmorum . Dirige ad eam filum 3. parumorum , O dic, Hoc filum non convenit cum regula. Dirige iterum aliud filum 3. palmorum, odie, Etiam hoc filum non convenit cum regula. Potesne inde inferre se duo illa tala non convenire inter se, cum apertissime conveniant minime: cur ita P quia non excisi duo fla ad regulam debito modo, id es, ut regulam e regula enim tibi non opitulatur ad id , quod cupis, examinandum, nisi ostendas, unum filum
couUenire regulae. Ergo ut duo extrema ope regulae comparen
xμr inter se, necesse est, ut una praemi a sendar convenien-
iam eum regula, id est, si abens .
183쪽
Praeterea cum dico . Nullus homo es lapis , hoe dico Nulla res est , cui conveniat nomen homo, cui etiam convenire possit nomen lapis. Considero deinde , Petrum comprehendi in illa universali; hoc est, esse unum ex illis, cui con-Uenit. nomen homo. Itaque si colligerem hoc modo : Petrus es lapis: tune idem Petrus in prima propositione conclusus non esset lapis: & iterum in ultima propositione lapis vocaretur: quod prorsus fieri non potest.
isne omnis ratiocInatio vera tribus tantum termInis eo hyare debet, nimirum duabus ideis , quas comparare volumus1nter se; tertia aliqua idea , cum qua uxramque compa
Exemplo sit haec ratiocinatio: Qui non obtemperat divianae legi est peccator. Petrus non obtemperat diυinae leti. Istiatur Petrus es peccator . Tres in ea sunt termini e Petrus, peccator, qui non obtempeνat divinae legi : qui est terminus utrique praemissae communis. Communis terminus Logicis v catur medius terminus: qui cum eo consertur in primo iudicio , major terminus o qui in secundo iudicio , terminus
in omni ratiocinatione vera tria tantum iudicia menινι debent PNam duos terminos cum medio comparamus , quotiescumque redie ac vere ratiocinamur. Itaque tria iudicia requiruntur: unum , quo comparemus maiorem terminum cum medio : alterum, quo minorem terminum cum eodem medio: tertium, quo terminos ipsos inter se conferamus. Nulluq excogitari potest discursus mentis, in quo non tria iudicia reperiamus i . Iudicium, in quo est terminus maior Voca tur mallor euunciatio: alterum, in quo minor confertur, enum C atιο mιnore tertium, concluso.
K. 3 Coe o Confer, quae dicemus capite sequenti.
184쪽
une ἱn altera praemissa ratiocinationis concluso aequivalenter continetur, in altera id ipsum declaratur. . Si major est continens, minor est declarans, ut in hoc: Gἰfitus es immortalis. Animus est spiritus. Igitur, animus est immortalis. Minor declarat , hanc rem contineri in illo subiecto universali omnis spiritus. Si minor est con tinens, maior est declarans, ut in hoc: Aliquis homo es υι- mens. Omne viυens est sensti m. Igitur, aliquodsenstivum
est homo. Μajor declarat, hanc rem homo contineri in illo subiecto omne vivens. Si vero alterutra praemisia est negans, haec est continens e quia ratiocinatio negans ex conclusione negante nomen habet: conclusio autem negans non nisi in praemissa negante contineri potest.
mne quidquid de Ratiocinatione disputatur , valet etiam' ' ζ millogismug, Integra ratiocinatio verbὶς expres
sa.Itaque quod convenit ratiocinat oret, convenit etiam θιω-
ei ο, & contra: si illud excipias, quod Umum pectatrare est.
Quoniam Rariocinationes qualis sint, non nisi per mees sit manis tam : quae de SyIIogitais disputantur , in infas Ratiocinationes quadrant; deinceps de Syllogismis disputabimus re quae utilitatis nou nihil videbuntur habere, exp ahimus accurate . Supersedebimus ceteras , qua obseaculo sunt tironibus, ne utiliora persequantur .
C A p u T ILDe ratiocinatione verbis expressa, seu de Syllogismo.
Um S logismur respondeat pesine ratiocis attoni me tis cores . tres etiam habet terminos, qui Te pOa-
185쪽
dent tribus ideis: coroll. I. & tres propositiones, quae respondent tribus iudiciis: coroll.2. & termini , ac prop sitiones ipsae iisdem vocabulis exprimuntur, atque in ratioci
Porro praedicatum , & subiectum conclusionis quatuor modis comparari posIunt cum medio , ex quo quatuor coniunctiones seu Figurae nascuntur. Harum prima frequentissume est in ulli: reliquae vero non item.
S. M. M. S. M. S.I. Omne quod fertur deorsum es corpus grabe . - Omnis lapis fertur deorsum.. Ergo , omnis lapis es corpus grave. II. Omnis homo prudens providet futurum. Infantes pueri non proυident 1uturum. Ergo, infantes pueri non sunt prudentes .
III. Nullus Lintanus es Italus. idam Lusitani sunt diυ tes . Ergo quidam divites non fiant Itali . IIII. Omne animal Volt, ct sentit. Omne quod υivit, o sentit, ese substantia. Ergo , quaedam substantia es animal . in
Quoniam vero propositiones quadruplicis generis sunt , A. E. I. o. iccirco ex harum varia collocatione in qualibet Figura aliae conjunctiones propositionum exsistiant , quae V Cantur Modi. Horum tantum xv I m. sunt legitimi &bon qui suis vocabulis a Logicis distinguuntur . Sed, de his alio loco commodius disseremus i). Nunc Syllogismi, & Argumentationis species breviter percurramus. I. Aliquando vel uni , vel utrique praemissae sua probatio adjungitur: quae argumentatio appellatur Epicherema.
E.g. Qui occidit iniuste alium, perpetuo Mi timere debet. Probatio Nam fieri non potes quin delictum par δεες , occisor aliquem ossendat, qui vel odio eum occida vel jure postulet de crimine .
186쪽
Sed Camus iniuria occidit Abelem fratrem . Probatatio ) Nam id Sacrae litterae luculenter demonstrant.
Merito igitur sibi timebat: Explicatio ) ne primus ,
quem offenderet, ab eo poenas fumeret sceleris gravi sim; . Nihil frequentius in sermone vel familiari, vel erudito, quam Epicheremata, occurrunt . Immo syllogismi compositi omnes, qui vel metaphori , vel transpositionibum leporem &venustatem orationi conciliant , sunt Epicheremata alio &alio modo formata .
II. Interdum uni syllogismo perfecto alter ita subnectitur, ut prioris syllogismi conclusio sit maior posterioris , Aduo syllogismi ex quinque propositionibus constent . Haec a Lumentatio vocatur Proollogismus: & quarta illa propositio Lemma , seu adsumtio, seu minor adsumta, &αE.S. Omnis homo est υivens. Omne risibile es homo . . E. omne risibile est vivens. , Sed nullus lapis est vivens. E. Nullus lapis es homo. Syllogismus itaque est praestantissima argumentationis forma. Ceterae, de quibus vulgares Logici copiose disputant, ad syllogismum nullo negotio reduci possunt , quod breviter
tironum gratia demonstrabimus. III. Ent,mema est , argumentatio constans duabus propo-stionibus, quarum una ex alia aperte inferri videtur. E.g. I. Spiritus ese immortalis. Ergo, Deus est immortalis . a. Homo non est bellua . ' Eeto , Petrus non est bellus. Hae consecutiones perspicue sunt verae. Sed cum ex hucusque disputatis evidens sit, nullam propositionem ex alia duci ponse, nisi exploratum sit cur ex ea inferatur fit consequens , mihi esse certum conclusionem ex prima necessario duci . Quod si diligenter examino rationem hujus certitudinis , illico reperiam caussam esse, quia in mente habeo propositi nem , quae nexum ostendit utriusque: quae quidem propositio,
quia tam est perspicua, ut a nemine non concedatur , compendii, aut elegantiae caussa reticetur. Itaque in primo se in litur haec minor: Deus est spiritus. In secundo haec: P rrus est homo. Ex quo emcitur, entismema in mente nullum
dari, sed voce tenus, & in verbis.
187쪽
Potest item subaudiri minor propositio identica , ut in his: I. Omnis homo es animal Ergo, Aliquis homo est an mal . a. Nullus homo es lapis. EGO, Aliquis homo non est lapis. q. Triangulum es figura. Ergo describere triangulum , es describera
Nam propositio, quae ostendat nexum utriusque , seu coni quens in antecedente contineri, non alia esse potest nisi risa. In primo igitur, & secundo subauditur haec minor: Sed aliquis homo est homo . In tertio haec : Sed describere triangulum est describere triangulum . Ex quo apparet , ut scite Wolfius , identicas propositiones mirificam utilitatem adsis re in exploranda bonitate consecutionum. ΙΙΙΙ. Inductio est, argumentatio , in qua, quod de fingulisiadiυiduis adfirmatur, de tota specie adfirmatur. Non qu ad partes omnes debeant sngulatim numerari ; lassicit si id vesbo aliquo commode significemus. E. g. I. Petrus, Joannes , Franciscus , & ceteri homines funt animalia. Igitur, omnis homo est animal. 2. Nec Petrus, nec Paullus, nec homo es , aliquando non peccet. Igitur, nullus homo es, non peccet. Haec argumentatio est enthymema , in quo ratio inserendi, seu ma3or, quia satis evidens est, tacetur . Itaque in primo subauditur haec major: SI svuli homines funt animalia , homo est animal. In altero haec: S3 singuli homines peccant , species humana peccat. Ubi notandum est, duas propositiones secundi syllogismi esse adfirmantes , quamvis ne- Santes videantur. Sic enim ripi debρr syllogismuς:Si snguli homines humana, seu omnis homo peccat Sed Petrus Ergo
188쪽
E. g. Dav d poenitentiam agens salvus es . Igitur, o Petrus se poenitentiam egerit, salvus eiat. Haec argumentatio etiam est enthymema, in quo, ut ante diximus , major , quae nobis est fundamentum comparandi , brevitatis gratia omittitur. Nemo enim non videt, rationem comparationis ex hoc sente proficisci , quia ponimus veluti notum, Rebus smilibus similia praedicata convenire. Itaque facile reducitur ad syllogismum, vel prosyllogiimum , vel epi-eherema, si majorem exprimas quod in singulis propositi nibus latet, recte proponas. Ad syllogismum hoc modo: Rὸbus smilibus smilia praedicata conUeniunt . .
. Sed Daυid, o Petrus poenitentes sunt similes. Igitur , si David Disus est , o Petrus μυus erit.
Nam haec conclusio utitur terminis aequipollentibus praedicato maioris : vult enim dicere: Igitur Daυidi, Petro poenitentibus similia praedicata conυeniunt , nempe esse salaum . Ad prosyllogismum hoc modo: Rebus similibus smilia praedicata comeniunt. Sed Daυid, Θ Petrus paenitentes sunt smiles. Igitur, smilia iis praedicata eonveniunt . Sed μυid paenitens salutem eo ecutus est. Igitur, Petrus poenitens salutem consequetur . Ad horum rationem facile componi potest epicherema. VI. . Sorites est , argumentatio, quae constat . pi 1m s p 'positionibus eo ordine positis , ut praedicatum prioris hi Iubfectum posterioris , donec praedicatum ultimae, o su ectum prι-
mae conjungantur in conclusione . M .
E. g. Joannes est homo rHomo est animal r
innat s vivens: Vivens est iubstantia .
an Sotire tot sunt syllogismi , quot sunt propositiones inter primam & ultimam . Facile autem sillogismi prima: Figurae manifesti fient, si secundam ponas loco majoris , oc primam loco minoris , & exprimas minorem , quae subauditur , In hunc modum: . rI. Homo est animal. Joannes est homo . Ioannes es animoi . . a. An in E. Ioannes . est substantia.
189쪽
Joannes es animal. ' . . 'Ioannes est υiυens.
Ioannes est substantia. Vel non mutato ordine premissarum , in quarta Figura in directe, sic:
I. Joannes est homo. Homo es animal. Ioannes est animal. 2. Ioannes es animal. Animal es visens . Joannes es vivens . - 3. Ioannes es vivens . Vivens es subflantia. Joannes es substantia . Immo etiam directe in quartae tum partim in quarta , pa tim in prima: immo & aliis modis, nec non in enthymemata resolvi : quae singula iis , qui otio abundant , tentanda relinquimus . VII. Dilemma est, argumentatio in qua, fasia sagaci mem-Brorum numeratione, id ipsum, quod de singulis membris probavimus , toti adtribuimus, ut in hoc: Si uxor es ducenda, aut es ducenda pulcra, aut deformis. Non pulcra , quia zelotypiam movet. Non etiam deformis , quia fastidium.
Igitur, nulla ducenda est. Haec argumentatio est syllogismus disiunctivuq bimembris. O Potest autem ad syllogismum non diai unctivum reduci , si praemissas , quae istis aequipollent, & in iis subaudiuntur , adiungas hoc modo: Feminae , quae adferunt angorem animi , ducenda non sunt. Sed nulla femina es, vel ea pulcro sit , υel dejormis , qua inon adferat angorem animi.
Igitur , nulla ducenda s. Potest item duplex syllogismus ex eodem fabricari , qu rum quilibet tuam partem explicet. Ex quo apparet , quod
i Vide Appendicem, cap. 4. ubi hac fusus exponemus.
190쪽
iupra posuimus , omnes argumentationis species ad syllogismum revocari . Syllogismus autem vel est Simplex, vel Compositus. Simplex, qui etiam dicitur Categoricus, est , qui tribus constat propositionibus simplicibus. Compositus est, qui una saltem praemissa composita constat. Hic rursum vel constat praemis. sa composita secundum materiam, vel secundum formam. Primus est ille, qui habet praemissas copulativas , & dicitur pulativus seu coniun6livus. Alter est, qui unam praeminiam habet compositam secundum formam, quae totam conclusionem continet , plerumque major esse solet : ex quo vel conditionalis , vel relati s , vel ea alis, vel disjunmi-vus appellatur , pro Varietate praemissae , ex qua compo
QUO Vero planius, intelligamus, utrum argumentatio recte concludat, an secus; plurima Aristoteles, ceterique Dialectici excogitarunt: & leges minutissimas tradiderunt , quarum ope in qualibet Figura syllogismi recte
Has autem leges & veras esse, & summo ingenii acumine excogitatas, negare non poshmug. Verum cum experie tia sit exploratum, neminem eorum , qui recte ratiocinantur, vel ipse aliquid cogitet, & scribat, vel disputando cum alio contendat, ne ipsis quidem Dialecticis exceptis , dum non ad Pompam loquuntur , verum serio aliquid agunt ; hujusmodi regulis adiuvari ut aliquid conficiat; iccirco recentiores Phi-Iosophi tantam regularum multitudinem , quae memoriam fatigat, rejecerunt: & investigarunt faciliorem legem, qua de bonitate ratiocinationis fieri possemus certiores.