장음표시 사용
351쪽
rant; quo facilius Polyglotti, & Polyhistores habeantur: nee
id curant, quam bene S. congruenter, sed quam copiose &mirabiliter dicant. Inveteraverant haec Neronis aetate , ut ostendunt utriunque Senecae scripta . At paullo post eloquentia in hisce argutiis, & ornamentis ponebatur : quod jam de suo tempore
dolent Petronius o & ininctilianus a) . Verum postea
quam vetus illa & mascula eloquentia , quae Dem Isthenis ,& Ciceronis aetate obtinebat, revixit, abiecerunt cordati h mines omatum istum nimium & exquisitum , quo naturalis eloquentiae pulcritudo contegitur et & qui cincinnis & fuco
oculos averiit, ne verum contempletur: atque occaso est smmidinis hominibus , ut iudicii desectum ti deformitatem , ut ita dicam, hisce pigmentis occultent . Ineredibile dictu est, quam late serpat hujusmodi pedantismus i quot homines
occupet, ceteroquin eruditos, sed qui limato iudicio non v Ienti quam dissiculter ab eorum animis evellaturi quam m Enam optimis studiis adserat pemiciem Viri eruditi duo cum Virgilium explanare vellent, tot inutilia conglobarunt, ut qui interpretationem legat , ince eior sit de vera mente Poetae, quam si nudum contextum lexeret. Alii existimant , se numquam lectoribus sensa sua prohaturos fore, nisi eruditionem omnem suam eorum oculiq e Ponant: atque furenti di vaticinanti similes, nec , quid ipsi fundant; nec, quo illud pertineat, advertunt. At enim, inquient, & Cicero de Natura Deorum feci tr& Recentiores doctissimi magno cum litteratorum adsensu praestiterunt: ut Scaliger, Salmasius, G. Budaeus , Casaub nus , Huetius, Bochartus, Dallaeus, Petavius, Grotius, Sel-denus, G. Vinius, Thomassinus, ceteri. Fateor: sed id iustis de caussis fecerunt. Nolo ego, Adolescentes, existimeti me erudit nem lectissimam contemnere, quam, si quis alius, fero in oculis. Non equidem usum, sed pravum abusum condemno, & modum commendo. Qui secus facit , quamquam doctissimus ab ineruditis habeatur , pedant imi notam apud viros doctos non effugiet. Neque tamen, Adolescentes, putetis , me omnia , quae
352쪽
magna illa nomina factitarunt, probare. sunt, in quibus rudeam: sunt, in quibus indigner: aliquando in gravissimis re hus iudicium requiro. Sed condonamus haec partim humanae tarditati, partim aetatis illius consuetudini ; quae viros etiam accuratos & politos in errores impellunt: tum ob eorum praeoclara in rem litterariam merita a grmiori censura temper mus: id aequitas exigit a nobis. Verum lex nulla nos cogit, ut hominum quamlumvis doctissimorum errata probemus quod peius est, anxie imitari velimus . Libero omnia iudicio perpendimus. Tales fumus in scriptis aliorum : tales esse
VIIII. Hine & illi pedantibus adiunguntΗr, qui in colloquiis familiaribus, eorum praesertim, qui litteris non vac xunt, Latinis verbis , S. peregrinis linguis utuntur e & r condita eruditione, velint alii nolint , eorum aures pulsant . Ut etiam illi, qui, cum se ad respondendum de quibusdam argumentis compararunt, captata astute occasione, de iis aemcolloquentes interrogant , & in ostentanda eruditione multi sunt. Laborant hoc vitio praeter ceteros Aulici , Sc politici , vel qui ad eorum disciplinam vitam componunt . Qui cum varia doctrina culti ac litterati videri adfectent ; indices seu titulos librorum, &, si forte, praefationes , in quibus assi mentum operis, & scribendi consilium fere continetur, inspicere satis habent: atque sermonibus suis ea , quae legerunt , admiscent, ut helluones librorum esse Videantur . Neque V m id solum, sed doctos homines , qui ad Aulicorum exemplum , corporis gestum& incessum, & habitum conform Te non curant; atque aulae Verbis, plerumque nihil significa tibus, uti nolunt, veluti pedantas rident & exsibilant. Quid autem est, si non hic pedanti us est X. Quid illi, qui nulla habita aut temporis , aut loci
ratione, longo sermone, quaecumque Oecurrunt , eXponunt ,& nimis multa eruditione obruunt auditorem i Hac ineptia plerumque infuscatur erudita illa Rhetorum, & Iurisprude tum natior qui cum aliquid sunt narraturi, exordio alte petito res etiam protritas enarrant : & copia dicendi auditores tuos enecant, obtundunt . Ad quam clissem etiam Politici non nulli merito suo possunt reVocari. Quid autem nisi ineptum ess , longa oratione, quae pau-X a cis
353쪽
cis verbis ὀici deberent, explicare: & incommode Rhetorem agere, & Declamatorem ὶ Merito ait Cicero , Eloquentiam semper esse ineptam , nis quando es necessaria . Ego vero existimo, nihil ineptius cogitari posse , vel id scripto , vel
in familiari sermone fiat. ' . .
De Henrico magno Gallorum rege, resert Huberuq r , eum a Legatis Massiliensium conveniri deberet , admitti eos iussisse, cum ipse ad prandium festinaret: sperans breviter eos de more, quae vellent, ' esse eXposituros . Sed orator exorsus est hoc modo: Hannibal ex Karthagine proficiscens . Tum Rex , Hannibal , inquit , ex Karthagine proficiscens prausus erat: ego vero pransurus sum . Et cum dici o abiens , Oratorem cum suis ru re suffusum reliquit. Id ipsum Ludovico Magno evenit. Nam cum Iperis, & Gandavo captis, Lutetiam contenderet, Insularum magistratus in via condit xat Regi victoriam gratulaturus. Stabat orator parans exo dium . Quod Rex ab ultimo peti animadvertens: Satin v lis placent , inquit, Gandaυum, . Iperae captae Utique , illi. Etiam mihi, inquit Rex : & quin reliquam orationem .exspectaret, viam institit . Itaque quicumque eruditione e cultus videri , ubi necesse non est , adfectat , pedanta est. 'Quorum quam magnus sit numerus, vel me tacente , intelli- gitur
De Pedantismo Philosophico prosigando.
SEd nee hi tantum pedanissimi vitio insuscantur, quos modo nominavimus, Adolescentes: verum illi omnes , qui in gravioribus disciplinis nec finem , quem sbi ponunt , pe pendunt ; nec, quibus adiumentis ad eum pervenire possint , consederant ; eadem labe maculantur, . Quamquam vero hic pedantismus in omni varietate disciplinarum locum habeat , uno tamen pedantismi Philosophici nomine designatur e propterea quod ab eodem fonte dimanat , scilicet imprudentia judicandi : quae prudentiae recte cogitandi , , id est Logicae ,
i In oratione de Pedantismo , quae exsat fine Logi
354쪽
euius in omnibus disciplinis praecipuus usus est , proxime r Pugnat. s. 1. Hinc merito illi condemnantur , qui iurant in verba magistri, & religioni ducunt , ab ipsiuς sententiis vel mini mum declinare . Hic pedanti us veteres Pythagoreos ins scavit: qui tantum praeceptori suo tribuebant, ut semper in ore haberent, ἀυτοs', ipse dixit: quod illis erat pro domonstratione Geometrica. Id ipsum Arabes cum Aristotele suo , & Galeno factitarunt. id Scholastici , qui ab Arabibus doctrinam acceps xant , ab XII. saeculo tanto studio praestiterunt, ut non , quid esset verum, sed, quid Aristoteles dixerit, anxie explorarent: immo non, quid Aristoteles, vir non ineptus , dixerit; sed quid Arabes, qui Philosophi sententias perperam interpretati fuerant, eidem adfinxerint, investigarent I ). Ex quo illa: enarrationes , quae, pro dolor i tot saecula invaluerunt : &impedi*ento fuere hominibus, ne praeclarum aliquid in honis studiis molirentur . Et nisi vergente ad finem superiori saeculo tale jugum Philosophi penitus, excussissent , adhuc in illa barbarie & squalore di1ciplinae omnes iacerent. II. Hinc eodem pedantismo laborant ii, qui cum animum ad siquam disciplinam applicant, non animadvertunt , quo
i) Saeculo xv. Arsotelis sententias non ex Arabum lacunis immundi simis, sed ex Graeco fonte quidam Philosophila erunt, o . saniorem philosophiam Peripateticam docuerunt. Primus Nicolaus Leonicus talia conatus esse videtur . Saecti autem xv I. Pomponatius, Majoragius, Sepulυeda , Vistorius, Zabarella , Picolomineus uterque , Nunestus , ceteri, eamdem rationem fecuti sunt , quam Rigid Peripateticam vocarunt . Melius adhuc Scherbius , 'Taurelius , Jacobus Thomasus, Co
ringius , ceteri , viri in hi oria Phililosophica , o veteribus litteris eruditi, eodem , O sequenti faeculo Arsotelis scripta
suorarent : eumque emendarunt in multis , idque libero , quoad sectae sudium ferebat, iudicio. Et hi anteponendi sunt vulgarium interpretum turbae, qui Ariuotelem ne legi se Ldem, ne dum inpellexisse, videntur. De Philosophia loquor e Nam non nullos eorum nimis multos errores Theologicos fovis
355쪽
illud, quod disputatur, pertineat : quemque fructum mensthumana ex talibus disciplinis capere debeat . Sed quas ins lices picae ea memoriae mandant, in quae casu aliquo incide
runt, nec mentem germana eruditione exornant.
Huiusmodi sunt , qui in Logicis subtilitatibus consen seunt : quin unquam intelligant , Logicam non esse finem divestigationis nostrae , sed adiumentum seu medium ad disciplinas comparandas. Qui in Theologia . aut Jurisprude tia addiscenda, ita uni se disputationi addicunt, ut sibi persuadeant, paucis pagellis orbem scientiae definiri : nee illud ad eorpus disciplinae reserunt, nec, qua de caussa disputatur, intelligunt. Qui Historiam dies, noctesque legunt, quin aliquod inde documentum ad moderandos mores deducant. Verbo , qui sine ulla methodo disciplinis vacant, nec de polienda mente iudicioque formando cogitant . Horum sane infinitus est numerus.. III. Ad eamdem classem referuntur illi, qui in unam disciplinam toto pectore incumbunt, quin ea, ex quibus lucem ipsa accipit, adtingant. Quid enim nisi ineptum est, Hist rite se dare, quin prius Geographiam , & Chronologiam , duo Historiae lumina; mores , consuetudines , & religiones populorum perfecte ealleat Quis ferat homines, qui Naturali philosophiae dant operam , quin Geometriam, & Arithm ticam , Physicae ocellos duos, animo recte percipiant Quis inquam in iurisprudentia Civili progres us ullos habuit , quin a philosophia Morali , & arte Logica , & Romana historia duxerit studium Quis Sacram scientiam, quis Pomtificium jus cum pretio edidicit , qui non linguis Orientalibus, & veteri disciplina Ecclesiae , & historia cum Sacra, tum Profana , & Arte Critica mirandum in modum fuerit eruditus Quod qui non faciunt , ut multi non faciunt , ii quidem, quin in re gravissima ineptiant , & exemplo stultitiae aliis sint, effugere non possunt. IIII. Adiungimus his Philosophos non nullos, qui omnia ad Philosophiae suae canonas reducunt et horumque ope se abstruosiora quaeque dilucidare posse confidunt . Hi Sacroseodices, hi Patrum scripta , hi Conciliorum sanctiones, hi
Pandectas , hi Veterum scriptorum . sententias ex opinioniabus suis tam copiose fidenterque exponunt; omnino ut axmirentur, qui audiunt, unde illis tam singularis eruditio ,
356쪽
eamque exquisita interpretandi via subito exstiterit . Quod si ea, quae sundunt, examinamus , plane intelligemus , s annia eos & nugas lectoribus venditare. U. In eodem numero ponuntur illi, qui res, quas ipsi , ne dum alii, non intelligunt, magna vocis, & laterum cc tentione disputant. Quis enim sibi persuadeat fieri posse , ut duo homines quorum alter Persice tantum, alter tantum LR-sitane sciat; postea quam integrum diem collocuti suerint , interrogati, quid dixerint; alter adfirmet, se intricatissimam argumentationem opposuisse: alter vero, se singulas objecti rus partes penitus infirmasse Tamen id faciunt frequenter illi, qui de quidditatibus, haecceitatibus . formalitatibus, demta rationis, de natura universali , de diuinctione inter er dus Metaph sicos, de ereatura indeputabili , de appetitu m rerta prima , de materia spirituali , de formis cadavericis , de unione eorporea, aut Diritali 3nter mentem o corpus , sexcentis huiusmodi altercantur inter se. Hi .certe nihil magis se invicem, quam illi, quos antea memoravimus, interuligunt Ι . . .. VI. Horum similes sunt illi omnes, qui de re, quae hu-.manae rationis praesidiis nequit expediri, clamose contendunt. Ut illi , qui de possibilitatibus mentium , de unione contianui corporis, de figura particularum materiae , & huius generis aliis disserunt. Qui facerent sapientius , si , missis ita, quae percipere non possunt, vacarent utilioribus. VI l. Neque vero pedantissimo liberantur , qui studio novandi tenentur, & nova systemata , aut paradoxas hypoth ses condere pro fine habent: nec tam quaerunt , quam Vere , 'sed quam nove dicant, suique admirationem in aliorum ani- .mis suscitent . Quo vitio Recentiores non nulli Philosophi magni nominis infecti sunt: qui etsi multa, & praeclara exeogitent, tamen interdum talia obtrudunt , quae tolerari vix possunt.
i) Nempe intelligunt ii quidem voces , o interdum
.deas abstractas, quas vocibus adjungunt . Sed cum talibustaeis nullae res tales respondeant; disputant de nihilo. Proim de , ut ut multas voces fundunt, nihil revera dicunt o de .gue se non intelligunt, tum quod nihil Eicunt, tam quod I
pissime diuersas ideas vocibus subjiciuat.
357쪽
Quis enim non animadvertat, Cartesum , Hob sum . Malebranchium, Rudigerum, Tsthim ausenium, Poiretum , aliosque nimis multos hoc sibi proposuisse, ut auctores syst
matum haberentur, & in omnium ore ac sermone versarentur i Liberamus tamen hac nota eos, qui systemata eo consilio eondunt , ut rei litterariae prodesse queant. Immo vero
laude digni sunt ii, qui ea excogitant, quae tirones ad solidam scientiam facillime ducant. VIII. Referuntur inter pedantas isti , qui dum aliquid lucubrant, auctorum nomina , & sententias ad verbum d scriptas sine ullo fine conneEtimi: & ingentia volumina conscribunt, in quibus, si inutilia demas , boni vix aliquid superest. Peccant hoc peccatum innumeri Iurisconsulti pragmatici , qui & legibus, & copia eruditionis opprimunt lectoregrhene an male, nihil ad eos : modo eruditissimi habeantur , nihil morantur reliqua. Sed praeter ceteros , qui Consilia tum in re , quae ad Iurisprudentiam , tum quae ad Moralem diasciplinam pertinet, ediderunt: in quibus sani iudicii, & exactae ratiocinationis parum , nominum vero , & numerorum totae pagellae sunt plenae . A quo vitio non nulli cum Psilosophi, tum Theologi , aliique nimis multi mentem non
abstinent. Ac sane in hae litterarum luce non tam auctorum Π mina, quam rationum momenta sunt consideranda' . Nec id
modo in aliis disciplinis, sed etiam in Iurisprudentia facie dum esse quae cum ex Μorali philosophia derivetur, fit consequens, ex eadem legitimam interpretationem esse ducendam.
Hoc ipsum veteres Con sulti , Scaevola, Varus , Sulpicius , Labeo , Capito , Massurius Sabinus ; & mediae aetatis illi , Papinianus, Ulpianus , Paullus , Μodestinus , ceteri exemplo suo docuerunt : qui' nisi iidem & Philosophiae , & J
ris essent periti , numquam ad illam praestantiam pervenis.sent I . . Memini virum clarissimum nec Iurisperitum modo , sed etiam Polyhistorem egregium , quo familiariter usus sum , cum operam darem Iurisprudentiae , ita me compel-
I Confer. Gravina, de Origine Juris L. I. f. 43. dc Orat. III. de Jurtinul
358쪽
ZIBER SEXTUS . . . . 3 'lasse : HK mἰ, s quando in auctoνem aliquem ine deris , d. quo incertior H , bene an male fcribat ; illud primum com
era , quam multos auctores in svulis partibus nominat . Si longum eatalogum intexit , scito male eum δενibere o nee enim fieri potes, ut omnia fuis octilis pereo erit . Ut autem
reliqua calleat, illud profecto ignorat , quae si optima meth dus . Quod monitum viri doctissimi velim , , Adolescentes ,
animo defigatis . , νVIIII. Etiam & illi inepti sunt , qui de aliorum scriptis judicium confidenter faciunt , quin ea , quae necessaria sunt, ut apte iudicent, habeant. Quam enim temerarium est, de Juniorum philosophorum sententiis judicare , prius quam eorum placita, & historiam Litterariam vel a limine salutenti Quis ferat eos , qui nulla verae Theologiae eruditione imbuti , nulla artis Criticae notitia tincti r non nullorum sententias , tamquam si essent Catholicae fidei repugnantes . magno supercilio repudiant , quas ii non dicam non expen
dunt, sed ne intelligunt quidem linis sine stomacho videat Iurisconsultos non nullos , qui in illis turbidis fontibus Accursi, Barioli , Baldi , Iasonis , Cumani, Fulgosii, Decii, ceterorumque pragmatic rum hauserunt, prae se contemnere eos, qui Cui acium, Hot-t mannum , A. Cou anum, Donellum , Duarenum, G tholiedum utrumque, Fabrum, Muretum, A. Augustinum ,
Gilanium, G. Budaeum, Bristantum, Iuris lumina: qui Gr tium, Seldenum, Pulandorsium, C. Thomasium , J. F. Bud- deum, Heineecium , Rudigerum , Wolfium , Conrigium ,
Bostium, Boi emerum, Naudeum, ceteros, qui Naturalem,& Civilem iurisprudentiam , atque adeo ipsam PoIiticam disciplinam ex lqualore & pulvere, in quibus erant, extraxe runt, in suetum & sanguinem convertunt i Intoleranda proinfecto haec sunt: & tamen nihil frequentius. X. Sed praeter ceteros sunt pedantae illi , qui se aliquid nescire vix unquam ingenuo pudore confitentur. Jactabat se quidam Theologus; ex iis nimirum , qui Scholasticam the logiam leviter adtigerant ; nihil tam esse abstrusum in S era Scriptura , quod ipse non plane & expedite enuclearet :& memoriter quaedam recitabat, ex quibus iis, qui aderant, monstri simile in Sacra eruditione esse videbatur . Advenit
casu vir doctus, & pius , qui , ut hominis frangeret imp
359쪽
.entiam, primum caput Geneseos sibi explicari petit et 8c ωmnia pro anit, Physica , Metaphysica, -Philologica , Hist
xica, Theologica, quae in eo capite continentur: ac de singulis erudiri se velle significat. Hic miser pedant a , cum se Bultra jactaret, nec aliquid commode diceret , nihilo secius inscientiam suam noluit profiteri. . Quod si homines hi mente reputarent, quanta in rerum caligine & ignoratione versemur , ut ne illa quidem , quae tangimus & contrectamus; ne nos quidem ipsos , quibus nihil nobis praesentius est, intrinsecus cognoscamus λ plane fa terentur, doctissimum quemque , & in perscrutatione veri exercitatum eum esse, qui se innumerabilia nescire, plurima non nisi probabili coniectura adsequi , paucissima vero certis
cognoscere, ingenue confitetur.
XI. Quod si intolerabiles pedanta sunt , qui inscitiam
suam in aliqua eruditionis parte renuunt confiteri ; quid de illis dicemus , qui se disciplinarum circulum absolvisse armissantius adfirmant Neque vero , Adolescentes , iudicetis , Leontinum Gorgiam aliquem, aut Graecum sophistam alium ex inseris esse suscitandum , qui in concione poscat quaesti nem, & se de unaquaque re paratum esse dicere sgnifieet esunt in praesentia non nulli , qui eadem chorda oberrant rsunt, qui eorum impudentiam laudibus extollunt . Sunt homines, qui cum materiarum indices seu repertoria legerint ,& inde sumserint quaedam , quorum ope aliis egregie imp nant ; immensam eruditionem se habere simulant astute ratiosque vel indoctos, vel de hoc parandae famae artificio nihil suspicantes, in errorem inducunt . Quod quam sit in
XII. Hinc & illi pedantae sunt, qui disciplinas omnes ,
quas ipsi non didicerunt, reiiciunt. Frequentissime hunc se pulum plerique, qui ad litteras se applicarunt , offendunt. Ac primum Philologi plerumque eos , qui gravioribus disciplinis dant operam, quasi pedantas contemnunt . Scholastiaeus exsibilat eum, qui ab experientia , & Geometria Physicam notitiam ducite qui ab Scriptura, &. Traditione , minis Metaphysicorum argutiis, Theologiam derivat: qui Μ ratem disciplinam ex jure Naturae, & Gentium , ex Sacra scriptura, & Ecclesiasticis sanctionibu , non ex Ca istarum
centonibus, summo iudicio haurit . Iurisconsultus pr*gmati
360쪽
eus suo Decio . Tartagna, Socino, Cumano , sallaeis , de Butrio; Fulgino, ceteris contentus; ridet antecessores Iuris , qui ex purioribus sontibus Iusti , & Iniusti prudentiam deducunt ; quasi homines finiendis liticulis ineptos.
Contra graviorum studiorum cultoreς nimis multa in eos, qui in alias disciplinas incumbunt , sibi permittunt , eosque prae se contemnunt . Inepti utrique hoe nomine , quod n sciunt disciplinas omnes communi quodam vinculo contin
xi , & alias aliis opitulari : atque suam cuique laudem esse litterarum cultori, suam disciplinis omnibus , si recta inteuligentia , & definita animi moderatione unaquaeque earum
XIII. Etiam eum pedantibus iunguntur illi , qui repugnantes sibi, & in aliam sententiam disputantes ferre n queunt. Qui cum aliquid vel bene, vel male excogitarunt ,& ediderunt, ea animi demissione id ipsum ab omnibus a mitti cupiunt, quasi ex Hammonis sonte oracula relata . Qua quidem ineptia an alia maior excogitari possit , nescio : id scio, hoc vitio eos interdum infuscari, qui in disciplinis sum ma cum laude versati sunt . Nam ut Voetium , Roberv lium, ceterosque omittam Recentiores , vel unus Cartesius luculentus nobis testis est . Hic enim , nisi principatum in Philosophia adfectaret, tam aegre non ferret, se a quibusdam
Jesultis, ab Ultraiectinis , & Leidensbus Philosophis ; & , quod plus est, ab Hobbeso, & Gessendo, amicis olim suis,
ob quaedam placita reprehendi; ut ad magistratuum auctoriatatem tandem confugeret, quo facilius reprehensores suos de hilitaret. Neque in Regium inveheretur hoc nomine, quod . Cartesanismo relicto, Eclectice philosopharetur et quod p rum generosam indolem declarat. X HII. Postremo accensentur pedantibus Consequentiarili rii nimirum, qui, dum aliorum sententias confutant, non e , versis fundamentis contrariae opinionis , ad consequentias, co fugiunt; quo adversariorum famam, & salutem indiscrimen vocent. Existimantes se, si minus rationibus , saltim peric Iosis consequentiis adversarios de gradu , & caussa esse dei
E.g. Laudet quis in I. Stumio, Buchanano , Camer rio, Hottomanno, Cunaeo, Graevio, stilum emendatissimum eis Clenio, Μentaenio, di Nerealalsio , aciem iudicandi τ