장음표시 사용
111쪽
mentius quasdam partes exagitat. Atque ut semel finiam, quod Epicurei per ato--os diversis instructas figuris, & moti bus ; quod Ch3mici per spiritus aut sulphureos, aut nitrosos , aut aluminosos explicant , id ccmmodissime corpori subtili cuncta penetranti, motus Cinnis, dc generationis, S fermentationis arti sci refertur acceptum. Adeo ut aethereae illius substantiae varietas, & magnitudo, & figura , & motus omnes omnino qualitatum disserentias inducant.
Ista sane diligentius expenderem nisi ad alia mihi necessario properandum es set. Quamquam de illius corporis vi, & natura jam alias diximus, & plura fortassis alio loco dicentur. Interim id mihi tam probabile videtur summum frigus ex spiritu quodam , quicumque sit ille, seu alcinis frigorificis, quam ex illa caelesti materia proficisci. Cur e nive aut glacie cum sale contrita, & liquata
spiritus in circumfusam aquam illaoentes, non illam aeque congelabunt, ac substantia illa cassestisὶ Maxime cum ce rum sit aquam gelu concretam rarescere,
112쪽
M majus spatium occupare, quod fieri huel vix potest, si poros illius artiatos mini- tW n V, & languidiores corporis sit btilis
a Fi particulae occupent: vel enim inania malo; arent spatiola, vel novi corporis ingressu ampliantur. Et certe verisimillimum pu-
olb . to partes aquae antea flexiles, quaeque
leniter commotae angustiores meatus in-j tercipiebant, frigoris vi rigescere, &i quasi in stirias,quales in pruina vel in ni- tu Ve microcos pii Ope discernimus, extendi,ui: majores adeo poros sua distensione reuio linquere. Hinc corpora gelu concreta interdum finduntur, quod partes a se ii invicem distrahantur. Sic frigus flores, ii. -& teneraS gemmas exurit, i ritus te- , . nuiores qui congelari nequeunt interna dum exprimit , vel si exhalari non poscii sunt, quod per crustam duriorem exitus f aron pateat, ad interiora prorumpunt, ut j f an vino congelato quandoque accidit.Sicis fuliginisdecoctum acerrimo frigori exponixi situm, oleum quoddam Valde penetrans, va quodque congelari nequit, interdum suppeditat. Ac denique partes cujusque Corporis congelati eriguntur ; inflexilescis. adeo, & durae fiunt, leViores tamen per-
113쪽
98 . aliquando, licet forte per accidens, s
paret heterogenea, & dilatet corpora. Quodque mirabilius videtur tanta est Vis aquae gelu dilatatae,ut aliquando vasa solida disrumpat. Refert enim perdoctus. Cabaeus se vidisse vas ingens marmoreum ab aqua congelata perforatum. Artifices non sine tuo damno persiepe eX- periuntur aenea vata confringi , u forte aqua inclusa congeletur. Neque hic esse chus ex metu vacat, sed potius ex metu, ut ita loquar, penetrationis, aut vi sum ma rareractionis oritur. Utrum Cartesii substantia poris corporum inclusa, aut
spiritus quidam vegeti, D prompti, aut
tenuis aer repente exagitatus tantum
possit, ut primum insensibiles corporis
partes, tum majusculas loco moveat , aliis excutiendum relinquo. Narrat idem Cabarus se vidisse columnam marino a eam, eanaque mole amplam, ligno pro pius accenso penitus confractam. An quod aer intra marmoris poros inclusus subita rarefactione, carceribus effractis
liberiorem quaesierit locum 3 sed nimium fortasse digredimur.3- Redeo igitur ad frigus quod ubi temperatum est, caloris dumtaxat agitati
114쪽
nem inhibet, contrahit, 3c densat co pora ; cum vero summum existit, aerem quidem in angustum colligit, quod illius motum expansivum , & spiralem, ut suo loco dicetur, coerceat ; aquae Vero partes arrigit, de dilatat; adeo ut rar factio non ex solo calore, sed etiam ex frigore interdum oriatur. Idque luculento demonstrat experimento Magnanus, quod omnino praeterire non debeo. Am pullam vitream oblongo, & tenui collo in suas partes diviso , & thermometro similem usque ad certam notam, Vel gradum implevit aqua, tum nive & sale circumpolitis, primum caepit aqua descen dere, tum sensim increvit, & nive renovata altius ascendit: unde hoc Θ An forte
spiritus frigidi, qui in nive sunt copiosi,
. primum aquae partes leniter commovendo instar tritici succussi aliquantulum depressere: sed iidem accius urgentes,aqua particulas erexerunt, easque in majus patium dilatarunt. Magno 1anc augmen to rarefactionem ab intenso frigore fieri posse. Quapropter ubi ampulla vitrea igni sensim admota fuit, aqua detumuit, donec vi caloris apitata plus plusque rarescere visa est. Hic merito quaeri possit,
115쪽
-cur in thermometro hermettice sigillato CX utraque videlicet parte occluso, Calor aquam attollat ; contra atque accidit in vulgari thermometro, cujus pars inferior pateta An quod aqua facile dilatari, aegre possit comprimi 3 hinc caloris vi r refactus aer non potest eam deprimere , sed magis rarescit aqua, & aerem qxii
facile densatur, in angustius spatium
contrahit. Ex his etiam liquet cur terra gelu concreta attollatur, ac multis fo-xaminibus dehiscat, magno saepe tCn riorum frugum periculo, quarum radices evelluntur, nisi fatiscens terra, aut imbre,aut nive muniatur. Terrae enim, &aquae particulas summum frigus arrigit& distendit, adeo ut majora intercipiarit spatia, quam si congenitam servarent figuram
. Perspicuum est igitur ob figuram , dc
crassitiem corporum , vcl etiam prae motu, aut impetu conjuncto, raritatem
quandoque a frigore , ut densitatem a calore proficisci. Sic charta fenestrarum cancellis obducta frigido, & humido ae ae relaxatur, calido obtenditur ; illic rarefactio a frigore, hic conderisatio a calore prodit. Nam partes ex quibus charta
116쪽
lli ios componitur, non in longom ductar, i in funiculo , aut tela, sed minutim con tusae, se se mutuis ansulis comprehendunt, es humore affuso in omnem partem protrus e dilatantur. Funiculus Vero, aut , tela ex filis contortis, de oblongis constat, adeo ut humor qui interstitiolao subit, tantum de longitudine detrahat, quantum addit latitudinis. Nam fila spiratim instar cochleae circumducta contrahuntur quod circa maiores cylindrulos gyrent:ut si funiculum circa digitum convolvas, hoc pauciores gyros aget, quo crassior erit digitus. Sic funis humore perfusi fila tenduntur, & breviora fiunt, quod eorum velut tubuli, aut interjecta spatiola amplientur. Hinc testudinis fides gravi & humido aere disri pi solent, si plus satis intendantur. Haec quidem ante aliquot annos de fri-GQris natura. conscripseram ; sed cum anno superiore inciderim in librum de frigoris historia ab illustri & doctissimo viro D. Boyle compositum, quo argumentum a Philosophis pene intactum , tam diligenter, & eruditc pertractavit, Ut vix quicquam accuratius speravi possit. Cumque hoc opus nondum sit in linguam
117쪽
latinam conversum , non pessime ut a bitror, de caeteris nationibus merebor, si quaedam , & praecipua hine depromana experimenta, quibus natura, causae, . Meminis frigoris explicari possint.Primum itaque quod sit frigoris criterium, quae illius dijudicandi norma, hoc capite di Cetur , proximo capite quae ad congela tionis historiam , & frigoris phaenomena spectant, quam brevissimὸ potero, exe
c. Ac primum quidem non alium videri ut caloris, sic frigoris judicem magis idoneum , quam sensum ipsum , qui rem minus accurate perpenderit, facild exi stimabit: Id tamen omni ex parte Verum . non est , nam ut sumus assecti, sic fere de frigoris vi, aut caloris judicamus Hinc balnea calidiora videri solent, aut frigidiora, ut ex fervido, aut frigido loco in aquam descendimus. Tum enirn frigus percipimus, clam sanguinis, aut
spirituum motus imminuitur, aut corte quodammodo immutatur. Saepe enim
accidit ut mulieres hystericae de intenso capitis frigore conquerantur, clim id latactu ipso judice caleat. Interim accidit ut membranis acido, & pungenti humore
118쪽
li et Iosiaesis totum corpus subito velut frigore perhorre scat. Non adeo certum esse sensu sde frigo- 7-re judicium, hinc pollumus conjicere , quod loca subterranea etiam minus pro funda, aestate nobis impense frigida, hyeme vero calidiora videantur ; cum tamen CX thermometro rem aliter se habere judicemus. Neque id vehementer miror, quod PP. Zuchius & Fabry, a Patre Magnano hac in re dissentiant, & illi aestate frigus esse acrius putent, quam hyeme, hic contra pertendat. Illud vertia , simile est viros doctissimos optimis turri thermometris sensib destitutos. Itaque ex . his quae DD. Borie, dc Merret fecerunt eXperimentis, colligi potest, externi aeris frigus subterranea loca subire, & frigus ibi hyeme acrius sepe existere quam aestate. Id tamen non adeo certum puto, ut in dubium revocari non possit. Praeser- tim in locis profundioribus ubi vis ca-, loris est major : quaecumque sit hujus caloris,quem asperrima hyeme in iis loci; experimur, quique thermometro ipso demonstratur , causa. Et quidem sub exi- , tum anni 1669. M ineunte anno I 6TO .cum acerrimo frigore cuncta rigescerent, c
119쪽
sus quidam fumus videbatur erumpere- Scio quidem Peripateticos ad antiper stasim solere confugere, quo illum calo rem qui hiberno tempore in locis subter raneis viget, aut aestatis frigus explicent. Nec deest illis exemplorum copia, quibuS suam adstruant sententiam. Nam & me us , & grandinis irrmem suae causa subsidium vocant. Hoc, inquiunt, cui que rei innatum est, ut se adversus infestum hostem tueatur. Hinc aquae gutta figuram globosam affectat, quo se ab aere,aut Lbjecto corpore servet illaesam.
. Quid, quod in Russia & aliis passim locis
frigidioribus fontes occurrunt,qui acer mmo hyemis frigori resistunt, ut & puteorum aquae, licet ii non sint admodum profundi, non tamen eo loci congelantur,' & tantus in cellis vinariis calor est ut si dorem excitet. Hinc docet Hippocrates ventres hyeme esse calidiores. Sic calx aquae assusione incalescit. An non haec,& alia ej iis generis plurima suadent acrius esse frigus, eum undique calore obsidetur λ8. Ista quidem in scholis magno audieri .diae aeris regionis frig
120쪽
tium plausu dici solent. Sed quam Vere,
quam constanter,ipsi viderint. Mihi enim non fit verisimile noc ingenio frigus esse praeditum , ut vires suas colligat, quo hostem suum debellet. Nec video unde novi illi spiritus , aut animus in periculo major accedat. Si quae sit in rerum natura contrarietas, nihil profecto ab
eo quod sibi infestum est adjuvatur, sed
contra, res alteram deprimit & frangit, non vires illi, aut animum addit Unde ergo, inquies. , calor in locis subterraneis regnat, cum foris cuncta frigore torpescunt, aut cur aestate haec loca adeo frigent Z Primum, ut diximus, sensus iudicium multum in hoc nos sal lit , quod aestate e loco fervidiore , ubi solis, aut ventorum aestus major, in loca tectiora commeamus. Sic flabello, aut follibus aer verberatus nos refrigerat; tametsi folles exquisitum thermometrum
diu perflantes aquam therm etro conclusam nec attollere potuerint, nec de primere. Sed cum agitatus aer cutis meatus penetrat, & calidiores Garnis partes subit, tum ut frigidus percipitur. Acce Mit etiam quod halitus forte calidiores