De corporum affectionibus cum manifestis, tum occultis, libri duo seu promotae per experimenta philosophiae specimen, ... autore J. B. Du Hamel ..

181쪽

quidem , sed continuato motu agitentur. Magna hic quaestio exoritur, utrum insolidis corporibus minutae partes ita sint immobiles, ut omnino quiescant; an potitis motu aliquo, licet non perceptibili agitentur; aut saltem nilia quodam, &velut propensione ad motum donenturὶ

Hoc problema, si quod aliud, inquisitione

dignum excitavit D. Borte in tentamine, quod nuperrime Anglico sermone conscriptum in lucem emisit. Ac videtur in eam partem magis inclinare, quae negat omnimodam in corporibus vel solidissimis quietem. Summa rationum quas aflert, & copiose explicat, huc redit.

De primis rerum primordiis seu Epicuri , seu Cartesii sententiam sequi volumus ; minutae partes , vel atomi, vel quocumque alio donemur nomine, ex quibus quaeque constant corpora, non penitus immotae manent. Nam ut in horologio portatili convoluti chalybis lamella continuo, & indefesso nisu se se tentat evolvere ; tametsi motus ille nullo pene sensu percipi queat; sic atomi ingenita mobilitate, quam exuere non ponsunt, indesinenter se se ex aliarum velut laqueis expedire conantur. Quamquam

182쪽

motus ille, aut ad motum propenso nullo sensu dijudicari possit. Scd ex esse clibus , ut postea dicturi sumus, innotescit. Et quidem ne ab eodem exemplo recedam : convolutus chalrbs si diutissime in eo statu retineatur, vim elasticam tandem exuit, nec se se in pristinum statum restituit, quod tardissimo motu partes minutae chalrbis aliam texturam nactae fuerint ; adeo ut hinc liqueat intestini illius motus tarditatem pene: infinitam esse posse.Cum ferrum magnetis polo a dextra in sinistram admovetur, statim vi magnetica imbuitur : at si iterum , & contrario motu a sinistra in dextram magneti adhibeatur , quam acceperat vim, statim amittit. Utrumque sane vix fieri potest, nisi textura partium quibus serrum constat , immutetur, idque fit celerrime. Sed ubi virgae ferreae diutissime aut fenestris, aut in alicujus turris summo infixae fuerunt , constantem vim magneticana, dc permanentem retinent: tum sane textura

partium , quibus serrum constat, lento,& ultra quam credibile est, tardo motu fuit immutata, cum a terra vim illam magneticam hauserunt.

Quod si subtilem Cartesii substantiam

183쪽

solidiora quaeque corpora permeantem admittere volumus, profecto necesse est, ut in partes corporum idemtidem incur-Sat, easque motu non perceptibili exa- sitet. Neque enim motus ille idcirco ne gandus est, quod sub oculos non cadat. Nam igniti ferri partes omneS commO- entur , nec tamen motus ille visu percipitur. At si frigidam injeceris, statim haec

in vapores convertitur.Quin & ferri malleo subacti partes omnes commmentur;

nam & incalescit, & aqua perfusum, lianc in vapores extenuat. Quid ,cam malleo campana percutitur, murmur illud quod tandiu post ictum permanet, ex celeri aeris percussione oritur, ut postea dicemus ; quid vero aerem ferit, nisi minutae metam partes, quae diutius agitantur, & vibrantur tametsi hic motus sub oculorum aciem non Veniat.

Illud itaque maneat inconcussum, partes ex quibus solidiora quaeque corpora componuntur , lento & intestino motu agitari posse, licet hic motus vel acriores sensus effugiat. Qui ex guaiaco exquisitiora, elaborant opera, testantur id sepe

per 2o. .annos relinquendum, antequam

operi admoveatur, secus in rimas fatis

184쪽

ra, cum soli exponitur. Nec raro inter ζXpoliendum summi quoddam sua velut cellula conclusum cernitur, quod ut de abietinis asseribus dictum, sponte sua ςmergit, postquam id ex arbore resectum fuit. Tantum videlicet temporis requiri iur, non solum ut fugaces, & aquosae partes sensim exhalent, sed etiam ut partes solidae sibi ita aptentur, ut idoneam

firmitatem adipisci possint, & arctius compingi. Quod quidem vix fieri potest

quin partes etiam solidae motione quacidam , licet admodum lenta agitentur, Aseipsas evolvere moliantur , ac gummi illud e resecta arbore procreatum, paula

sim diffletur per solidam illam & compactam substantiam, quod citra motum fieri posse nemo dixerit. Sed & ligna ex quibus instrumenta musica fieri 1blent,

quantum temporis exigunt, ut quam o tima sint non ΣΟ. annos, sed interdum 8o. requirere ex optimo artifice se accepisse testatur vir clarissimus. Et sane nemo ut puto, negaverit eo meliora esse, & magis sonora quo sunt vetustiora.

Quin & lapides ipsos, & saxa ex quibus I .

calx conficitur, aut aedificia construuntur,plerumque longiore aevo indurescere,

185쪽

ut carmenta & alia id genus, jam subinde monuimus , quod nescio an concipi possit citra lentum, & intrinsecum partium motum. Nihil hic de marcasitis durissimis ex quibus vitriolum temporis tractu efflorescit, quaeque sponte sua fatiscunt, nihil de iis quae jam attigi, nunc adjiciam. Iulud mirabilius, quod se vidisse docet D. Iuta ςm jus maculae locum subinde mutare vidcbantur. Ac ne quid forte Nesis illuderet, jussit identidem accurate depingi: & cum varias ejus ricturas variis temporibus effectas diligentius attenderet , id quod ab amico acceperat , Verum esse deprehendit, has maculas loco suo dimoveri, nec stare penitus immotas, quod etiam ei ab artifico peritissimo fuit confirmatum. Hic enim interdum observavit eas gemmas duplicidi colore caeruleo tinctas, atque unum ex iis coloribus paulatim diffiitiam, alterum' tandem obduxisse. Sic & in Achate vidit nebulam paulatim evanuisse. Haec sane vi dentur efficere ne gemmas quidem hujus motus intestini esse penitus expertes Adamas ipse quantumvis solidus eo forte motu non caret. Vis enim electrica, quam ex affiictu consequitur, vis radians

186쪽

quae in nonnullis viget, vix citra partium motum intelligitur. Omitto quosdam adamantes alios esse aliis firmiores. Quidam attritu rotae facile franguntur, seu plenam maturitatem nondum sint adepti, seu ex diversis mineris eruantur. Illud Vero observatione dignum, quὀd vicnobilissimus se expertum docet, vim electricam aut radiantem non eandem esse in eodem adamante , adeo ut citra ullam manifestam causam , qui annulo ejus inseritur , interdum magis , interdum minus radiet in tenebris, cdm astrictus suit. Idem de vi electrica comperit, quae aliquando vegetior, aliquando dcbi-ilior est. Utcumque res ea sit, id sane constat,levi motu partes adamantis agitari posse . ut vi tractrice, aut radiante do

netur.

Illud vero multo est notissimum vitra ipsa post multum temporis citra ullam causam confringi. Id saepe experiuntur qui vitra tubis opticis idonea expoliunt. Longo post tempore quam sunt expolita. interdum velut sponte finduntur. Forte id evenit qucd salina corpuscula erumpere moliantur ; nam ex iis vitris hiberno aut

pluvioso coelo quiddamsolet detergi,quod

187쪽

teste industrio artifice mihi notissimo sal suin prae se fert saporem. Ncc vitra modbex quibus tubi optici, aut specula etiam conficiuntur, ultro distringi solent, scd id quoque in scyphis vitreis, qui ad usum

non adhibentur, saepe contingit. Quod fortassis in vitro partes sint, quae dum ab aliis se se evolvere nituntur, ubi simul Concurrunt, tum ex inaequali motione vi trum frangitur. Nam ibi plerumque fractio incipit, ubi aliquod granulum arenae, aut molccula salis alcati cernitur. Ex eo velut centro fissurae ducuntur , ac saepe velut macula in eo loco apparet. Nam ibi

diversa est partium textura,nec vicinarum partium contextui attemperata. Seu mOrio illa sit partibus ipsis, ex quibus constat vitrum, ingenita, seu aliunde profluat: idque vel a coelesti materia, aut aethere qui, ut videtur Cartesio, est omnis motus opifex V vel ab humido & subtili aere, qui laxiores primum vitri, & extimas partes , tum interiores pervadit; salina vitri corpuscula solvit, fere ut de marcasitis, quae in vitriolum abeunt, jam diximus. nam utrumque fieri potest. Nihil enunobstat quominus aetherea substantia, quae Virrum permeat, ubi vitiata sueri

188쪽

partium vitri textura , in partes 1 olidas impingat , atque ex impetus inaequalitate vitrum dehiscat. Nam ex inaequali m tione & vitra & vasa chymica plerumque confringuntur ; cumque chymici volunt Nitrum resecare, aut frangere, huic ferrum ignitum aliquandiu admoVent, tum frigida aut sputo partem vitri, quae multi tum incaluit perfundunt; subito frigore partis illius motus sistitur, dum vicinae sortius agitantur: hinc partium divulsio, dum lentiore quaedam , aliae celeriore motu agitantur. Et quidem vis electrica, quam vitrum assiictu recipit, manifestum

lacit quam tacile sit partes illius commovere. Id quoque cum ex multis argumentis liquet, tum etiam ex eo, quod moX referam experimento .Cum anno superiore Amstelodamo transirem , id praeter caetera me admonuit vir clarissim

omni domitiae genere praestans, & ob egregia opera quae emisit in publicum,n tissimus; quemdam esse in ea urbe mediae sortis hominem, qui scyphos Vitreos , quibus vinum Rhenanum infundi solet,

sola voce, eaque non admodum intenta, sed certa quadam ratione temperata confringeret , idque se vicisse saepius , & ex-

189쪽

pertum testatus est. Atque, ut audio , res est in ea urbe satis cognita. Tantum vel aeri verberato licet in partes vitri solidas, Ut earum contextum perturbet, & suis locis dimoveat.

Atque hic locus videtur postulare,ut de ratione temperandi ferri,aut chalybis nonnulla dicamus. Illud quidem longe verisimillimum puto, quod insignis Philosophus & Mathematicus tradit, puraS metalli cujusque partes & duras en , & flexibiles , adeo ut malleo duci, & continuitatem suam servare illaesam possint.Qus SVero vi ignis , aut salium additione in scorias abit , id durum quidem, sed friabile, non ductile sit. Nec forte vitrum illud, aut scoria citra sales corrosivos, aut ignem

i tametsi ignis ipse sal quidam est ,

emergit. In ferro plurimum esse sulphuris combustibilis , hinc jam ostendimus, quod illius limatura candelae accensae admota inflammatur, & in globulos saepe vitreos decidit; nec in chalybem mutatur, nisi ignis, & quorumdam salium adminiculo : ac nulla pene calcinatio, aut vitrificatio citra sales perficitur. Aurum Scargentum ut in vitrum non abeunt, sic extincta tion fiunt duriora. Candens se

190쪽

rum , aut cuprum saepius extinctum penὲ totum in scoriam, 1eu vitrum abit: ac substantia vitrea, hoc est dura, fragilis,& fusionis capax, durior sit, & fragilior, cum subito aqua extinguitur. Hinc ferrum candens, & statim aquae inmersum longe est durius, 3c fragilius, quam si expectetur, dum partes calore agitatae,& tensae paulatim laxentur , & situm

magis idoneum consequantur. Tum enim nec pori ita crebri iunt, nec partes aliae aliis involutae instar arcus intenduntur , sed liberiore situ jacent, & quod

maximum est, partes vitreae quae ferri, aut chal3bis meatus opplebant, eique duritiem, & fragilitatem nimiam conciliabant, in superficiem specie purpureae, aut caerulcae pelliculae erumpunt: Ttimque apta ptoportione cum ferri, vel chalybis particulis permistae, texturam efficiunt instrumentis conficiendis magis idoneam. Partes enim quaeque sen-mo, & quasi gradatim sibi mutuo aptantur , & nimia rigiditate sublata corpus evadit ductile. Hinc fit ut opifices chalybem aliter temperent , cum dura, ct firma opera praeparant , aut cum instrumenta conficiunt, quibus sculptores aeri