장음표시 사용
121쪽
do talium passi sent quid,euacu i isticipanti no .
minant . praeseruatiua euacuatione in assuetudi nefa fiam eis: nec ullam alteratione corporis ex huius nodi euacuationibus accipieres,quale monstrati sunt accipere in antedictis: sed ab eade camsa eadem patientes. Si igitur mutauerint diaetam, ARGUMENTA CAPIT
Cap. 1 Medicinae partem aliam esse de sanitate tuenda,alsam recuperanda, ad utrano requiri corporis primitiuae constitutionis cognitionem, quae sanguine&se, mine costat, quoru rursuS utrun. elementi S quatuor.
a. A prima sui formatione corpuS unumquodo in clies magi S magis y exiccari: quae comuni S est intereundi causa. Nam perpetuu a corpore profluuiu ab intrin/feci caloris aetione animalibus praecipue adest: contra ergo naturalib. facultatibus praedita sunt, quae ei quod effluxit simile in corpus reddant per cibu potumo, quihus assimilandis cocoetio satagit. Necessario excrementa gigni. Scopi duo in salubri uictu: inanitorum restitutio. Superfluitatum excretio. Ex hi S tertiuS enascitur,senectutis protelatio. 3. Repetit interituS causaS, alteκram ab exiccatione: alteram a continuo effluxu, 8c quae cibum potum4 sequitur eXcrementoru generationem. Addit extrinsecas, necessaria una aere, a quo iuxta ele mentareS qualitateS immutamur. Alteram fortuitam,
Ut uulnerari diuelli. Ad harum prima redit, quodpo sterior praecaueri nequeat. 4. SanitaS similarium θύdissimilariu describitur. Haec in formatione, numero, quantitate, situ. Illa in primarum qualitatum cotem Peramento. Sanitatem a naturalihus functionibus iudicari: Eius amplam esse latitudine. Quorum librorum lectio hos praecedere debeat s. Repetit non paruam eme sanitatis secundu magis minuSo differentiam, Ar/gumetis probans duobus, primo,ab immutatione pri marum qualitatum per singulas aetates in deterius. Altero ab animantis functionibus. quae cum symmetriam
sequantur, maxime tamen inter alioS alcyalios uariat.
Necesse igitur ipsarum quo* causiam esse uariam,nem De symmetriam, quae quidem ipsa est sanitas,ut omnes sectae, quibuSse accomodat fatentur. Persistit in argumeto docens sanitatem esse omne constitutionem, quae sine dolore oes suas functioes libere administretat Non aut considerandam per comparationem ad aliud liisdem functionibus excellentius utenS,sed simpliciter. Artemi hanc esse non tam in summa sanitate, quam in eius conseruatione,quae a primordiis nascendi unicui contigit. Item sanitatem non a .functionum infirmitate aut praestantia solum iudicandam, sed cum considera/tione quid secundum natura, quid eam praeter existat. Sanitatis 5 morbi definitioneS eXplicantur. 7. Temperatum non solum in sanitate, sed in altis etiam rebus secun dum latitudinem accipi probat e communi hominum sensu, a quo tum demum omnia cu euidenter per
cipiuntur denominari solent. Appellacia igitur semper est sanitas, dum actio non est manifesto laesa. Sanitas autem hoc loco non refert an ipsa actio integra, uel dispositio integritatis huius causa appelletur, quanΦ uerius Posteriori tione fiat. Eucratan siue sanitatem esse duγplicem,alteram illam exquisitam mente potius concipitantum,cν re ipsa existere. Alteram,cui latitudinem triγ huimus, in omnibus sanis inueniri. s. Quamuis sani ras una specie dicatur, illud tame magis minus s haud obseure percipitur, adeo ut quidam licet, quod ad senγsus sani appellentur,eorum tamen costitutio male tem Perata,& culpanda dicatur. Item exquisitam illam in
v v TvDINIBVS a 4 ci auctoribus cibis utentes, addesites autem exeraciths: inaegrotabiles perdurant ex amuetudinum alteratione iuuati, no quemadmodum dieii prius
nociti Non enim asstretudinis ratione per euacuationes contingehat iuuari eos, sed in praua diaeta cacochymiam*multitudinem aceruantes. LIBRI I GALENI,
ε tuenda. nitatem non quaerendam, quando etiam si inueniretur forte, per sistere tamen non posset, Propter Perpetuam corporum uarsis de causis mutationem. s. caui scopi ad sanitatem tuendam tam in illa exquisita, quam altera non exquisita,sequendi sint. Et primo loco depriori,& optima costitutione, qualis nam sit. Item bene conlstituti hominis, si per singulas aetates a primi S incuna/bulis hac arte curetur, non corpus modo ualentiuS χλre,sed animo etiam eius non parum inde commodi ac/cessurum. Io. De incunabulis hene constituti infantis, cui humidior uidius adhibendus,quoniam etia ipse natura talis sit. New enim semper contraria in cotrarijs usurpada,sed similia tum ad naturalem dispositionem, tum ad consuetudinem quoq; requiri. Mox de Iacte. II. Tria puerorum uagitus remedia,lac,musica,motus. De exercitijs &corporis,&animi. Musica&gymnastica familiares nobis omnino corpori conferunt. lAsclepiades&Erasistratus Gymnasia damnat, reliqui omneS laudant. Exercitiorum genus triplex. Ad medicum non minus quam philosophum spectare animi mores,sed diuersas ob causas. De iocis & exercitiis iucun/dis: quantu in corpus polint,oraculis Aesculapii con/firmat. 12. Mediocritatem animi motuu infantibus seruandam: quod desiderant exhibendo, εἰ molestias
omnes auferendo,ne nimium auctus dolor in corporissimul animiq; motum nimietate noxium euadat. Ha ctenus educationis ratio ad triennium. 13. Nutricumlaaictus ratio Venereis abstinere deheat. Lacte solo puer alendus, donec priores dentes emiserit. Mox la/citis notae. Ungendi, fricandi, halneandi, cibandi* prae cepta. 14. De adultioribus pueriS, qui iam minis εἰ luerberibus sunt idonei. Barbarorum praecipue Germanorum taxatio in lotionibus infantiu. Cutim neet den sam imi rara simpliciter prodesse. Pueri aetate qua iam
literas discunt,balneorum usum contrahant, mediocriter eXerceantur. I . Vino pueriS omnino abstine
dum. Frigidae usus conceditur modo ne nimium frigi da sit nGautem calidae. Signa honae aquae. 16. Signa Boni aeris.Tandem de secundae tertidem annorum heb domadis uictu&institutione. 17. De excrementorudisserentia,& meatibus quibus expurgantur. Philoso/phus quidam immortalitatem promittebat. 18. EX crementoru retentioniS causae, alui, hilis flauae & atrae. 5c quae per poros uacuatur. Item cur cerebro dc oculis, praeter hos inconspicuos poros,alii sint notabiles mea tus ad excernendum superflua. I9. Qua ratione re tentio excrementoru soluatur,alui, bilis,& eorum quae in poris per singulas corporis partes consistunt. eo. Praeparatio ad sequentes libros, cum eorum ar
gumento. TribuS enim continetur Nempe cor
pore salubri,& eius signis, quae dicta sunt: Sc causis latidicendis. earum autem sunt genera quatuor: Quae ingeruntur, ut alimeta 8c medicamina quaedam Sc aer , quae aguntur ut frictiones & motus, &c. quae sorinsecus in gruunt, quae euacuantur. Nisi quis genus quartu, sub reliquis tribus in cludat,ut Gal. uidetur proba re. Euacuatio duplex. Alimen/tum triPIeX.
122쪽
oma Linacro Anglo Interprete. V Μ ima sit ars quae cor' a hoc quo F re calidum Mgido, 8 humidum sicco. pori homin1s tuedo di- EoQ fit ut non siccus, sicut ossa, pilusue,sed humacata sit, ut alibi a nobisi dus merito dicatur. At seme singuine siccius qu1ostestim est: eius primς dem est: caeterum ipsim quo p humidu fluxile
ac maximae partes simi est. At v ita nobis utrin y ex humida substaria ge duae: quaru alteram sa-l niturae origo proficiscitur.Hanc tamen humidam initatis tuendae, alteram seruari non erat, si modo ex ea nerui, arteriar, ue morbi profligandi f. nar,osta, chartilagines, membranulae, realia id ge cultatem appelles. Ea- nus fieri deberent.Ergo statim in generationis ini lxum contraria inter se tio coniectum copiosius oportuit elementum id lossicia sunt Siquidem ilIitueri,huic immutare sta quod siccandiuim haberet Est uero idnatura qui lium corporis est propositum.Quoniam autem rei dem maxime ignis, sed tame& terra. Est enim ea dignitate 8c tempore sanitas morbum praecedit: B quo pres sicca. Veris huius plus immisceri princi uti oc nobis quemadmodum haec seruanda sit, i Pijs no erat, si modo ligc humida erat futura Ignis prius tractare conueniet: post autem, quo pactol certe, quo minus plus sit admist nec obstat qui comodissime morbus sit abigendus. Vtrius f. quam:&sane admistum est tanto plane plus in m lcultatis inueniendae communis ratio est,ut,quid nam ea corporis assectio sit quae sanestas dicitur,li quido constet: quadoquidem nec praesentem seruare,nec amisiam restituere,si eam penitus ignores,licet. Scripsimus de hoc alibi, ostendimus similarium quas uocant partium sanitatem, calidi, stigidi,humidi, &sicci symmetriam, id est conus
tro Principio,quantu nec 1a torreat, uratue,et in l
men abunde siccet.Quippe etia tantus csoradhi hitus agilitatem praestare ad motiones laterat. M Ab hoc igitur calore primum cogitur,pauluml cocrescit quod in utero conceptu est: mox siccius redditum, ueluti lineameta quaedam &rudimenta cuiuis membri obtinet vitenus uero liuentiam inter sequandam este: instrumentalium etiam siccescens,non lineameta rudimentauemo luem,exsimilarium ipsarum compositione, nume do,sed etiam exacta uniustulusis speciem osten lro,magnitudine figuram costare. Quare quisquis c dit. Iam uero in lucem editu ec magnitudine prosi lhaeccomode tueri possit, is optimus sanitatis c stos Derit. Tvehitur haec quimodos omnes quiabus uitiantur,compertos prius habuerit Sicuti ni siimpatibile nobis, nec ulli affectioni obno xium corpus esset, nullam desideraret artem quae eius tutelaepraeesset:ita nuc, cum numerosissimis affectibus expositum sit, certam sibi depostit aracit, Sc tum siccius tumualentius semper evicitur: ldonec ad summum incrementum Beμίω Graeci luocant sit peruentii. Tum uero oc incrementum lomne sistitur, ossibus nimiru ipsis per siccitatem letio ultrasequacibus, & singula uasa,spiritus ipsius fatu in latum aguntur:cuncta denim membra no lselum robustamini, sed etiam uires suassummas item, quae&omnia eius incomoda perspicere, & obtinenLIn eo uero quod sequitur tempor Om ipsumst ijs tueri possit. Sane quae corpus nostru nibus iam partibus urpra iustum siccescentibus, laedilhcorrumpunt ,,ea fiunt genere duplicia. Ati non selum cuiuis ossicium minus probe adminia teranobiscum congenita, & quae uitare nequeas, stratur, sed etiam corpus ipsium macilentius graci lquae , ex ipsis generationis principijs ueluti radi lius. Φ ant redditur.Ergo ultra siccatsi,non mace oriuntur. Altera,quae Sc declinare possis,& or cilentius modo,uerumetiarugosum evicitur. Amta a nobis non sunt: quartamen nonminusquam Pitus quot ipsi inualidi, ait admotus suos incerti illa corpus nostrum conficiunt: quoru utra* iam inconstantest probantur. Affectio haec Din ania seorsum distinguemus.Sanguis, semec, genitale, malibus J senium appellatur, ei quae in stirpibus generationis nostrae primordia sent: ille, ceu ma- ωο me Graece dicitur, proportione respondens. aeries quaedam apta, coccina*, re opifici ad quid Est enim θcilla stirpis sentu, siccitatis excessu prouis sequax:hoc, opificis rationem obtinens.Cotia ueniens. Vna igitur haec est omni genito corpori stat horum utrunm ex 'sdem genere elementis, corruptelae interitusq; connata necessitas. Altera humido, sicco, calido, & Modo: aut, si mauis ab est quae etiam in animalibus praecipue cernitur, essentia sumptis nominibus, quam a qualitate no totius sissistatiae fluor, quem insitus calor excitat. minasse,aqua,terra,igni&aere. Sic enim demon- Harcitam incomoda nullum quod genitu sit cor stratum nobis est in eo libro quem de Elementis pus etagere potest: reliqua quae haec sequuntur, ex Hippocratis sententia scripsimus. Dissident prouidelia consilio. certe potest. Porro his quo haec inter se ipsa temperamenti menstra. Siquidein semine plus est igneae ibstantiae, ait aereae in
sanguine, aqueae, teneae4: quan* praepolleat in i malemque non aliunde origo est,st ex ipsis iam dictis in
comodis corrigendis, alcy sarciedis Nam cum tota molas animaliuin perpetuo fluore sitini similis tom. χ l α sic μ
123쪽
DE sANITATE TVENDA altera substantia pro ea miae defluYit, restituta sit, A evaporabit certe atq3 dissipabitur uniuersa. Quo j
factum aibitror ut natura non animalibus modo, uerumetia stirpibus insitas quasdae uires deficien iis ac desiderati semper appetetes,ab initio statim dederit. Non ein uesti,bibere,aut respirare, a quoquam usqua discimus, sed statim a principio facultates in nobis lainemus quae haec omnia citra do centem perficiant.Cibo igitur, quicquid siccioris substantis effluxit,restituimus:potione,quicquid humidioris:at 3 ad pristinam ita symmetria ambo reducimus. Ita uero S aereae igneaech substantiae modum respiratu, arteriarum , pulsu tuemur.De quibus omnibus etiam singulatim dic tu nobis in aliis uoluminibus est:nec a praesenti disputatione alienum censemus, ut quae ibi demonstrata sint, Ead sanitatis tuends arte hypotheseos loco positis, sic quae deinceps sunt, aggrediamur. Cum enim quotidie propter insitis ipsis calorem, cunctis ani malibus nonnulla substatiae portio defluit,nec est aliter huius iustum seruasse modum, st cibi,potionis,respirationis, ec arteriarum motus Ope,neceD se est ex ijsco trahi excrementorum prouentum. Flam si quale erat ipsum quod effluxit, tale pro ius adiungere agglutinareq; ei per totum liceret: optimii id, saluberrimu* plane esset. Verum ubi: qae singulis particulis defluit, tale natura est , qua lis ipsa est particula,nihil autem eorum quae eduntt rhibunturiae, elusinodi prorsus est: necessarium naturae fuit prius ea mutare, re concoquere, re Φfieri maxime potuit,essicere corpori alendo restia cliuendo similia. In quo opere siquid nec confoctum,nec prorsus adsimilatum est, id corpori nec adnascitur accrescitve, & per ipsius laxiora intus
spatia tanqua superuacaneum errat: Unde nomen quoque redi ea maioribus ei rei, Graece
est inditum. Cum igitur esse, hibere4, necessaria
animatibus sint,lias autem res subsequitur excre li m entorum generatior natura non solum ipsis eX-l
cernendis excludendis instrumeta instituit, ire lometia instrumentis ipsis facultates inseruit, qui hus incitata, quaeda ad se trahut, quaeda alijs tranDimittunt, quaedam excrementa expellunt. Porro hsc, quo corpus semper mundum,ati excrementis uacuum seruetur, nec ψbstrui aliquatenus, nec ad proprias functiones imbecilla esse oportet. Atque ita geminum iam scopum salubris uictus ser mo noster expositit:alterii, eius quod exhaustum est, reficiendi:altem, excrementa expellendi. Tert lius nanw qui huc spectat, ne animal preproperei senescat,duos iam dictos necessario comitatur Si enim in neutro sit erratum, nec quod exhaustumi est restituendo, nec excremensis expcllendis, sinitate interim corpus fruetur, & uigoris tenorem quam longiss1me seruabit. II 1 Verum de hoc postea procedente sermo. ne dicetur. Nunc quod reliquu est eorum quae ab initio disserere propositimus,adit clam,quo sanital tis tuedae scopos quor, qualesq; sint, clarius distin guam Illud arbiti or iam diximus: Si corpus no strum impatibile, omnis p affectiois expers esset,
sicut adamas aut quiduiis agram, nislsime artem ullarequireret qus ei tuendo praesideret. Sed quoniam duplices corruptionis causas, alteraSinter nas ocase,alteras extrinsecus incidetes habet: nocesse est curam prouidentiam . non parua desideret.Et ex se quidem duplici prima ratione colamicorpm indicauimus: una, Q uel aetatis cursu, uel assiduo si1bstantiae fluore ad interitum tendat: altera, quae uti estim potionem Q consequitur,ip sq excrementoru prouentu. Atl ex se quidem ita corrumpitur. Eorum uero quae extrinlecus inci dunt, unum certe est quod separari ab eo non pol tesst,quod . illi perpetuo,& ut ita dica ueluti conatum adhaeret,aex ipse ambiens. Alia necessirio' 8c incertis teporibus nobis accedunt. Ille nempe qui circulanditur aer )nos laedit uel quod calidos immodice, uel in frigidos, uel quod siccos, uel humidos emcit Haec,q, contundunt,quod diuellunt, uulnerant,uel q, articinu aliquem loco mouent Oritur hoc loco logica quaedam disputatio, qus in utrant partem rationes habet,alijs horum
omnium curam ad sanitatis tuendς artem pertinere assirmantibus, alijs eorum tantum quae calfaci- ant,ref igerent,humectent, aut siccent non enim
siquid colligis,uulnere,aut simili quopiam affectua naturali habitu sit emotu:id statim aut nosse, aut declinasse, ullius esse artis munus. Ego uero de problematis id genus agendu mihi non statui: sed quod utracp pars ultro concedit, eo accepto ad propositu reuertar. Illud ergo consessum utriss arbitror, quae uulnere,uel illisit, uel simili aliquar tione tinitatem laedunt aut corrumput, omnibus esse nota. quae calfaciendo uel refrigerado,uel madefaciendo, uel siccando, non omnibus. Ergo ne nos quidem quic* ab ossicio alienu fecisse uide bimur,si, quae omnibus nota sunt, pxstermissis,ad ea quae Paru nota sunt, potius Vertamur: quando minime propositum est, hoc saltem opere, sophisticos cauillos diluere, sed potius quo pacto quis
in ualetudinem minime incidat, docere Ii II Rursus igitur ad proprium inritium sermonem reuocemus,ac diligentius adhuc quae pro hypothesi sunt habenda, comemoremus. Primu erago ad praesentiu cotemplationem pro hypothesi praestim pium esto, sanitatem no esse absolute et D mentorum ex quibuS costamus,aut medium temperamentu quam eucrassian uocant)aut debitam conuenientia, qua symmetrian appellant quemadmodum omnibus fere: qui ante nos scripserunt,
uisum est: ed eam duntaxat quae similariu est par tium, ut alibi demostrauimus. Secundo loco illud quo quod alibi no minus demonstrauimus, prε si impium pro hypothesi esto, nempe instrumen talium iunitatem in figura,rium ero, magnitudine acco positione similarium consistere. Tertio, funt ictionibus secundu natura obeundis, sanitatis ha-l bitum discerni. Postremo sanitatem quanda opibi mam esse,& ut sic dicam consummata ait sum j inam: quadam ceu deficientem ab hac, nec planel absoluta perfectamiae: atin hanc etia latitudinem
l habere no paruam: haec quo Q pro hypothesi hoc
124쪽
iam semata, nunc quom nihilo secius sunt demon adaudaxime uero uelim, qui his studere uoluent, eum libra legatui quo illud inuestigamus, citus deni y artis pars sit ea quae sanitatis tuendae curam profitetulis liber intaiptus Thrasybulus est. praeterea eumque de optimo corporis nostrista tuscripsimus item que de evexi id est bono cor potis habitu. Sunt hi breues ambo libelli: quos si perlegit qui ad haec accedet, facillim e cosequetur quae mox dicentur. Dictum iam alibi nobis est etiam eum librum qui de elemetis secundum Hip pocratem inscriptus est, necessariu ad praesentem disputationem esse. Quod opus sequutur, tum id quod de optima corporis costitutione, tum id sidde euma c5scripsimus. Ab his hypothesibus u Ilutilandamentis operis iactis,hinc alicunde santitatis tuendae tractatio incipienda erit. v Cum sanitas symmetria quaeda sit, symme tria autem omnis duplici ratione non selum per scitur,sed etiam dicitur, alias quae ad summu per uenit,etuere prorsus* symmetria est:alias quς ab lhuius absolutione perfectionec, paulum deficit: Vti dc sanitatis symmetria duplex quaedam fue ri haec quidem exacta, pptima, soluta, 8c siim lmaussa paulo ab hac deficiens,no tamen eatenuS, lut animali sit grauis. Existit&hoc loco logica pollius Φ ex usu artis dubitatio quaedam,negantibus lquibusdam alium alio magis esse sanum, aut esse li eius affectus quam sanitate dicimus,notabilem uIllam latitudinem, sed unicam esse eam amrmanti chus, oc quae ad unguem sit exacta, nec maioris milnoris iratione diuidua. Mihi uero sicuti albu cor pus aliud magis, aliud minus album cernitur: itas quod sanu dicimus, magis minus , tale esse ui detur. ius rei duplex demostratio est: a quae
exeamutatione accipitur quae per artatum uices
cernitur. Postea nanci l editum animal in lucem est, perpetuo mutari eius temperamentum ut ante proposuimus est necesse. Gare si in temper meti qualitate sanitas costituitur, qualitas autem ipsa non permanet eadem, nec ipsem ianitate eandem seruari est possibile. Altera non minus eui dens demonstratio ab ipsa sumitur actionis difforentia.siquidem nec qui sani sunt omnes oculis, que cernui,sedatu perspicacius,alii obtusius: neciI auribus pari modo audiui: imo hic quo magna estin excessu defectu. diuersitas. sed nec pedib. similitercurrunti nec manibus apprehendui: nec reliquorum deni membrorum munia similiter obevncsed hic probius,ille deterius.Si itam actionum diuersitas pro temperam enti modo ref*on det,cogit plane ratio ut totidem sint temperam torum diuersitates, quot stat fune ionu differen tiae. Quod siquis id est constitutionuuestatua potius * temperamentorsi dicendum putat, quo utit in omnem sectam ratio quadret, ita nimirum colligat licet.Sanitas omni sectae symmetria quaedam est.Nobis, calidi, frigidi,humidi, sicci. Alijs, corpusculor' re meatuum quOS ορο etruta Graece uocant. Altis, insectilium,uel in
riumue, uel denicv primorum elementoria cuiuC. cun*.sed secundu cuius p sects opinionem, pro ipserum modo, membroru nostrorum actiones treddimus.Si ita uaria eduntur opera, utiq; uaria lest 5c elementorum in singulis symmetria: quam esse sanitatem supra proposuimus. Quin ec citra omnem elementi mentionem hoc paelo colligas liicet. Si membroru constitutioni functiones strae respondent: quotquot harum uarietates dabunt,
totidem nimirsi re coristitutiones erunt. Atqui respondent constitutionibus opera. erunt ergo ne
cesse est tot constitutionum discrimina, quot sunt functioni1 differetiar.sunt uero hae numerosae, quare erunt Sc constitutiones Γ aeque muItae. J Si ergo i omnium qui sani fiunt, membroru constitutio in li 0mmetria consistit, constitutiones aut ipsae uariae j sunt, quandoquidem functiones stini uariae: uti l multae uariae. ipsarum constitutionu symmetriae erunt. Quare etiam sanitates multae Variae , non ipsa comunes omnium forma, unde die ae sanitatest sunt,sed maioris minoris. ratioe inter se dissident tes.Sicuti enim niuis cando ab eo qui in laete uial situ quatenus candor est, no dissider,maioris mii noris. ratio edissidet: ita Achillis uerbi gratiat sanitas,ab ipsa quae in Thersite est, quatenus sani
j tas, no differt,sed est cum ipia eade:altero quopiat ab ea differt.Id uero alterit,aliud plane nihil est li maioris minoris p ratio. Necν em est quod quis.l dicat no edi ab omnibus hominibus uarias ac ἐio nes, nem aliunde dissimilitudinem hanc nasci, si ex ipsa constitutione unde ad io proficiscitur. l vi Quod siquis eos duntaxat sanos esse con tendat, quorum singula membra functiones suas obeunt abselutissime: caeteros qui minus probe
sint asseclli,no esse sanos: sciat is se uniuersae tractationis quae de sanitate tuenda instituitur, funda menta subuertere. Si em m huic propositu est ser uare tueri y eam quam ab initio accepit sanitate: nemo autem nostrum sanus est luce clarius fit in t ut1lem irritam , fore quam nunc de sanitate tuent da artem instituimus Ita* nec quaerenda nobis ta
lis ulla est, sed plane silentio praetereuda, sermo i iamiam finiendus. Omnes ergo eiusmlidi dissicut li tates summouet ipsius ueritatis cognitio. Non e , nim ab Iuta ipsa tantum, quae insectilis est, simul est ec dicitur sanitas, uerum etiam quae ab hac de ficit,modo tamen usibus nostris adhuc non sirine lpta. Qiuippe sanitatem omnes requirimus, tum ad luitae functiones, quas planer morbi impediunt, ec lintercipiunt atm auferunt:tum uero ut molestia lCareamus. Angimur enim doloribus no leuiter. Eam uero corporis constitutionem in qua nee do l Ioribus cruciamur,nec in uitae a stionibus impedimur,sanitate appellamus. Quam si quis alio nomine appellare malit, nihilo plus ex ea re conseque tutisicut nec qui ἀσιπαθ οω, id est perpetuam inualetudinem inuehunt. Quippe si hanc propterea inueheren Φ omne genitum corpus, sicuti geniti rae,sic etiam interitus causias ab initio secum natas
habet, sicuti a nobis antea demonstratu est: utissitom. 2 1 3 lauda
125쪽
α si , E fANITA 'laudati a nobis essent tanquam 5 uina 8 antiqua
dogmata professi. Nunc, cum sanorum aegrotan tium corporu constitutiones easdem esse speciel decernunt:nec autores laudo, nec placita probo:
cum longe melius existime, satis amplam latitudine sanitati tribuere, Φ omnes homines perpetuo urgentibus morbis premi. Qui 8c si esse in nobis
omnium morborsi semina dicant, tamen fatentur1psi ea tam esse parua,ut sensium nostrum omninoetagiant. Esto igitur si uelint) doloris quispiam
in nobis assectus, uersi tam exiguus insensibilisc ut minime ossiciat. Sint,si libet, di febres,sed adeo leues, ut nem sensiam sui ulla afrant, liceat per eas oc negocus publicis priuatisq; perfungi, et balneo uti, esse.'bibere, ac reliqua quae opus simiseragere. Quippe facultas ad necessarios usus mi Bnime impedita, sanitate potius determinat. Nonem iunctionu imbecillitas, morbi statim nota est, absolute ita citra. exceptione loquenti, nisi adie fium sit, quae praeter natura cuiuis sit. Siquidem omnes arbitror oc cernimus male si cu aquilis re lynce coparemur: Sc confuse oblaesein audimus si cum Melampode, 8c pedibus paru valemus si caIphiclo, θί manibus si cum Milone conferamur. Quouis dem p membro prope mutili uideamur, sicutis qui hoc ipsb maxime ualent, coparemur. Quis igitur nostrii seno probe oeulatu existimetsi formicas duum stadioru interuallo non cernat
Aut quis auritu se parum recte putet si quod sexasinta stadiis abest, no exaudiat At si quis literas
ac pagella descriptas recte no cernat, is iam ocul c os merito accuset: no tamen si quatuor has ipsas cubitis abiunctas n5 pervideat: nisi forte ea prius oculoru acie fuit,qua uel has cerneret Sic eth a Bitror)accuset,dicat 3 m erito, quod omnibus hominibus dici astalet, nempe hoc prius fecisse,nuc fidem facere non posse. hunc enim morbo aliquo ceneri dicemus, siquide senectutis uitio imbecit litas ea non incidit . quamuis sunt qui senectutem quo p ipsam morbum esse uelint. Caeteros quibuslmatura non dedit ut acute uideat aut audiant, aut
celeriter currat, aut alia id genus ualide strenue pobeant, nes morbo teneri, nech in totis praeternatura se habere censebimus. Omnis siquidem morhus praeter naturam est . hi se praeter natura plane non habent,sicuti nec senes. Non igitur absolute Dcitraq; exceptionem sanos aegros functionis fir mitate infirmitatech iudicandum: sed sanis uerba lia,secundum natura: aegris illa, praeter naturam, adiici oportebit:ut sit nimirum sanitas,affectionaruralis actionem perficienS.contra,morbus,asse
ctio praeter naturam actionem impediens. Ne enim si; aflectus secundum natura se habeat, comtinuo etia sanitas existit. Est enim affectus secun dum naturam tum Aegyptioru nigritia, tum Gallorum candor, tum Scytharum fulvus color: quorum tamen nullum est sanitas, cum ea omnino in colore non consistat.Nem si praeter naturam se haheat, protinus morbus est: quando ita uel exsblenigritia, uel diutina umbratili consuetudine con
uactus capdor, morbus sit. Sed adiecisse oportet E TVENDA a 32 A sanitatis nolim , quod cauta ratione ad ali pio opus edendu obtineat:morbi uero notioni,quod actioni incommodet. Verum de his alibi dictum a nobis locupletius est. Ad praesentem disputationem illud solum sumpsisse si ciat, permagnam sanitatis latitudinem esse,nec eam in omnibus nos his aequaliter prorsus inesse. vii Quod si cui uiolentu appareat gnae id est medii temperamenti nomine censeri quod
medio ad unguem temperamento non sit:is,quae se, reliquorum in uita nominum usum ad memoriam reuocecubi re potionem A balneuhoc est, temperatum dicimus non Qtum cum alterum huic,alterii illi tale est,sed etiam cum ad eui dem hominem in latitudine tale est. Nam si avera
se paululum qui biberit, iniecerit quis in calicem
calidae Bigidae ue exiguu, nullam mediocris tem-Pexametimulatione deprehendet. Atqui siquod
temperatum est,ita erigis ad unguem,ut omnino
indivisibile insectile , sit: haudquaqj iniecto uel
calidae uel gelidae minimo, temperatu adhuc esse uidebitur. Ad eundem modum,necp siquis inna lationem temperatam,tiigidae pusillum iniecerit,
utilitatem eius protinus corruperit.Quin ambientem quo nos aerem temperatum dicimus etiamsi in alterutra partem paululum sit propensus. De nil quid miri si eucrasian in satis amplamlatitudinem extendunt uniuersi : quando & in lyris coimsenantia ipsam quae summa exactissimal sit, unicam at* insectilem esse probabile sit: quae in usius
hominum uenia ferte latitudinem habeat Sspemni quam percomode temperasse uidearis, alia ter superueniens musicus exacte temperauit. Si quidem nobis ad omnia uitae munia sensus ubis iudex est. Quare ipsis etia eucrasian dyserasians iudicabimus. Pari modo actionis uitium cuius Praeter natura sitam male habentis membri no ante morbum decernemus, ad sensibile magniti dine peruenerit. Nec quicΦ ut ad re proposita ne hic quide refera ipsam ne laesam actione, an asse ctu cuius uitio isdic,morbii dixeris:sicuti nec sue quis affectione, siue constitutione appellasse m
iit. Dictum a nobis alibi de his est, resimul euia
dentibus rationibus confirmati tum morbu,tum sanitate in corporis affectione costitutioneq; consisterriminime in actione,actionisue laesione. Caeteruex horia morosa perpesione discussioneq; parum uel ad ualetudine tuenda, ueI ad morbu sum mouendu iuvamur: cum illud modo nouisse fatis sit, corporis constitutione quae causis ratione re spectu actiois obtinet, utriusis facultatis scopum esse,& eius quae sanitate tuenda,& elui quae morabum profligandum profitetur: quippe cu hanc 5
praesente seruare, ec amisiam restituere propositu lnobis sit actiones uero constitutione corporis ne lpessario sequuntur:eam quae proba est, inculpata: robar*:quae corra est,culpabiles ac uitiosis.Qua le quonia id quod ope nostra seniat restituitur . :liffectio quςdam corporis costitutioin est, eam ue l ro ex necessitate functionu sequit bonitas: J ad llarssentem certe disputatione Parum attinear,fun
126쪽
reonumhe, an c6nstitutionii iri genere morbus a sanitasq; collocada sit, inquiras. id potius attinet, ut illud pro hypothesi sumentes, quod in naturali corporis nostri costitutione illa seruanda maxime fini,quom beneficio si in 'iones obeamus: acii lud memoria repetentes, v similariu quide partiri leucrasia,instrumetallu uero & eucrassia, forma, po lstura, numerus,et magnitudo,fune ionii sunt cau lis: praeterea Q haec omnia in latitudine quada spe ictant: etia in singulis hominibus seorsum quaere liqua sunt persequamur. Ad quae saner no paruamcdmoditate affert latitudo hora perspecta. Nam cum euaasia duplex omnino sit:altera quae in animantiu alte corpore cogitatione potius Usiurpet,
. solide subsistat:altera quae in sanis omnibus sim
sistit ais appareuhac rursus a nobis diuidi par est: hquippe in qua non parua diuersitas inuenietur. vi ii id quam sit veru,uel eX ipsis aetatibus ma
xime deprehendas. Cum entam ad omne uolunt
te suscepta actione adolescetiu aetas sit aptissima: infantiu certe senu minus ad hanc est apta,propterea ψ illis humor, his siccitas stigiditas 3 nimis abundaunal stame functionibus quas natura
les appellamus,ueluti auctione, concoctioncidi stributione, di nutritione, iniantes plane caeteris aetatibus longe praestant. Necy tamen eo secius o milibus p omnes aetates licet esse sanis. Ergo que admodula aetatu diuersitate se habet, ita etiam in
naturalis habitus differetiis immensum quantum
temperamentoru discrimen inuenias:ut duorum exempli gratia similis aetatis pueroris,hunc altero slonge humidiore,illu sicciore: pari modo hunc calidiore, illum stigidiore. Quibuscun* igitur cor potibus multo supra iustum calidis,fiigidis, humidis,aut siccis esse contingit, 'S plane optima tem penes non est. In quibus autem ab eo quod abi tutissime temperatu est,diuersitas quaedam intelli igitur, minor tamen quam quae sensu discerni pos lsit: haec certe, quod ad usum pertinet, pro absolu ltissimis accipimus: ita ut sanitatis,quam in latitu ldine contemplamur,haec quidem medii sit temperament nec ulli uitio obnoxia,quod saltem sensit percipiatur haec ceu intemperata, uitioch exposi-lta.Huius sententiae euidentissima indicia int dialsimina quae in gracilibus corpulentisi notant: quippe quom contrari s habitudines ex contra ir stemperamentis ortas esse necessae e Sicuti igitti nec nimium gracile corpus probamus,nec sid lualde est obesum: ita nec temperamenta eoru plat. ne laudabimus,tametsi utrunq3 Φ maxime sanum lesse conspicimus. sed quae in medio habitudines sunt, es breuu Graecis dictar,sicuti ipsae debita par tium conuenientiam, speciemq; inculpata habet: ita id totum conuenientis laudabilis tempera menti beneficio acceptum ferunt. Tales ergo corporum habitus, si ueritate ipsam ad unguem exi gas,absoluta alte exactam temperie ne ipsos qui dem temperatos dixeris. Verum quod sensu iudiacetur,at adusiim sit satis,non inculpabiles selu, sed etiam optimos censueris. Sane indicium eui dens estne ipsos quidem exactissimum tempera . mentum cosecutos,ex eo quod nun* eodem statu permaneant, sed primam aetatum ipsarum mutatationem recipiunt, nulla harum eundem perpe tuo tenore seruante, sed semper ad siccius tendente. Alteram, quae imni ac uigiliaru, quietis Sc motus,tum motus ipsius differentiara,ad haec bibe
di sitiendi, edendi esuriendi, ciboru potioniso copiae aut inopiae, praeterea balnei,iracundiae,studii, doloris, omnium talium occasione prouenit, quaerantum non omni momento temperamentuim
mutant.Quis igitur in tanta mutatione optimum undecunt temperamentu invenire speret quip- lpe quod sicui uni optima natura praedito contiagit, certe ne mometo quidem durauit. Adeo milia sane: admirari stibit eorum opinionem qui sanit Item eucrasime, citra omne latitudine unicam cyesse cotendunt: nec si quid ab hac paulo discessit,
utim sanitatem esse. Qua mmirum sententia αειπα obiter imprudentes inuehunt: disputant de re aut nunquam planervisa in animalis corpo Mire, aut siquando uisa est, ne minimu quidem tem pus durante.
Ita His ergo quam semniant sanitate, ipsis se
uandam linquimus. Nos interim ad eas quae in a Perto sunt,reuertimur. Quarum cum duplide sta tuamus substatiam,unam de qua plane queri non sit, alteram de qua queri liceat de qua modo uer ba fecimus,suum utrim scopUm reddamus: nem pe ei quam inculpatam diximus,exactam ab Iu
tam . plane, quod urim sensu aduerti possit, custolidiam. Alteri de qua coqueris non exacta. ut Pe intemperies quae intra sanitatis sunt terminoS, corrigere oportebit ita, ut quae iusto sicciores na
turae sitnt, humidiores reddas: quae humidiores sunt, sicciores. pari modo quae frigidiores sunt, ut
ham excessiam castiges:quae calidiores, earum suisl Peratia ad moderatius reuoces. Haec qua selubrisui mis ratione fiant,procedente sermone docebi mus. Prius enim tradendum arbitror quemadmodum optime naturae conseruanda sit sanitas. Ante id uero quae nam sit optima corporis constitutio,
i exponemus.Est igitur ea,si ibstatia eius spectes, d c quae optimo temperamento sit, oc quς figuram
partium egregie ad funes iones coparatam habet:
ad haec, quae omne tum numeru rum magnitudia I nem,tum Omniu eam inter se cotextu ad actionest idoneu exhibet. si uero indicia notas , respicias,l cuius corpus carnis mediocritate praeferti porro
id tale est, quale inter gracile & obesum, medium esse docuimus. Nec refert si pro obessi corpulei
toue crassiim dixeris. Idem reliquorum quo F e cessuum in medio plane est situm,ita ut nec hirsu tum id merito dixeris, nec glabru: sed nec molle, lnec duru .nec nigrum,nec candidum: adde etiam lnec uenis amplis,nec Obscuris: nec iracundu, nec 1gnauum:nec somnolentum,nec peruigilem:nec thebetem, nec callidum: nec in Venerem pronum,
nec a uenere alienu. Quod si omnibus quom cor- lporis partibus plane medium omnis excessiis te lneat,pulcherrimum id uisu nimirum fuerit,utpO- lte symmetron. Erit non minus ad labores omnes j
127쪽
plane idonesi: hec reliquIs euerasiae,id est boni te peramenti, cuius p mnri notis quas insecudo de
remperamentis retulimus,destitutii. Nam multos uideas quibus caput attemperatu comode sitimoro,ueterire, ecquae gignedo tributae partes sunt, Paru prospera teperie sint. Quorunda uero ina tubus intemperies eae No desunt & quom unum aliquod uisceru, aut alia quaepiam particaea una, Pluresue,interim uero plura aliqua uistera parum 1alubri sint temperamento. Ego uero in unica in strumentalium partium duo temperamenta, id , In no paucis notaui,ita ut, uerbi gratia, reliqua O
cinis uentriculi concauitas uno teperamento co
modo incomodove esset, alio ipsum dutaxat uentriculi os. Caeterlidellet,ubi de uitiosis corporum statibus disceptabimus, agetur. De optimo uero, cuius singuis particulae uniuersim substantiam inculpatam habent, nunc dicetur. Huius ergo sertis homo cum arti ianitatis tuendae traditur edu candus, fortunatus util sit, sit statim editus in I cem ei comittatur. Ita nan p ad animi quom esse eius nonnihil lucrifaciet; ipsa nimiru recta uictus
ratione mores quo P probos reddente. Caeterum ti in aliqua etiam sequentium aetatu eius se modorationi summittat: sic quo comoda sentiet non mediocria. Sane primu dicetur quemadmodum si huiustem odi hominem ab initio susceperis,eunclem per omne uitae cursum sanum custodias:modo nequid uioletu extrinsecus illi incidanid quod
in i y ad sanitatis tuendae artificem parum attinet. Secundo loco quemadmodum si non recens natat
tum puellsi acceperis, sed qui iam praeceptoribus
dari sit hahillis, eius quoin curam ages. Postremo quemadmodum reliquarum aetatum cuiuslibet. π Ergo recens is natus infantulus cuius corporis constitutio omnes nota uacat, primum quidem
fasths deIigetur: sed corpori prius toti salemodo Ce insperse, quo cutis eius densior selidior 3 ijs
quae intus sunt partibus reddatur. In utero eminaeque cumresiquis mollis erat: m nec durius utilum corpus inibi contigerit,nec aer illiusquam Mindus incideritiquorum comercio contracita densia taci,ec quam ipsemet prius,5 quam reliqua mehra densior durior. fieret. At quonia iam editus
infans,in stigore,calore, atm inter corpora multo se duriora uerseturnecesse est, ob haec ipsa nimiru Iriaturale eius tegmen praeparari quodammodo a
nobis,reddit ad indolentiam re tolerantia quam aptissimu par est. Ita uero qui secundum naturam se habet infantes, uel selo sese praeparati muniti babunde fuerint: quando qui siccorum myrti foliorum, aut al1oruid genus inspersione egent, ijs plane uitiosita status sit.Nobis uero ad praesens de iis qui optimo statu simi, disserere propositu est. Er
go hi fastijs ut dierum ex inuoluti, lacte pro ali
mento utantur, re balneis salubriu aquarum. Vniuersem nano uictus rationem humidam sibi adhiheri postulant, ut qui caeteris aetatibus temper meto sint humidiore. Atm ex ijs quae ad sanorum uictus ratione sunt nece nria, primum hoc se ad
disquisitionem statim offert. Nani sent qui humi
A diores naturas siccandas semper putent. sicuti ediuersis quae stigidiores sunt, calefieri debere: madefieri quae sicciores:fiigefieri quae calidiores. Quippe similibus quemlibet excessum augestere, contrariis rem1tti ac minui: uno , verbo,cotraria contrariorum esse remedia.Oportuit uero non id modo Hippocratis legisse eos,meminisse4,sed etilla
quo in quibus ait humidam omnem uictus rationem febricitantibus esse utilem, praecipue u
ro puellis, &us qui tali refici uictu sunt assueti.Videtur em in his tria deinceps pari inter seiure posuisse,morbRaetate, consuetudine. At a morbo quidem contrarij adhibendi indicatione accipit, ab aetate, re consuetudine similium. Febri nant, ceu morbo calidore sicco, humida conueniunt. B Puellis,ut quibus ea aetas non morbus, sed secum dum natura sit,id maxime est utile,qiuod plane est simillimu.Pari modo cosi retudini,utpote γε adstititiam acquisititiamq; natura in corporibus gum conaria dedisse inprimis est noxium.at haec merito. mae enim corpora secundu natura seli
Let, iis seruari custodiri. suum habitu deceti quae
morbo aliquo premuntur,ijs contra alterari,&ad contrariu habitu trahi expedit. Ac seruatur quide similibus unumquod*:alteratur conarijs. Haudquaqj ita siccandi pueri sunt,si modo in his nutila praeter natura humiditas iubest, qualis inrauce diu grauedin distillatione, catarrhoc. conspicitur,sed pro naturae ratione alendi, ac duIctu aqua rum balneis hume standi: quae enim medicauimc aliquam prae se ferunt,omnes plane siccant,ueluti quae selphuris aliquid, bituminis, Huminisue re Praesentano tum cibo eo potione , nutriendi,qui humidae quammaxime naturae sint. Ad hunc modum'natura ipsa pueris consuluit, eclac matris in humentis alimenti usum praeparauit. At* optimum quidem est etiam reliquis fortaste omnibus infantibus ipsum lac matris,modo nullo morbo sit corruptu: maxime uero ei qui optimo est tem Perameto,de quo nuncsermo instituitur: quippe
cuius maternu non corpus modo totis, sed etiam
1aca uitio esse alienum non sit absimile. Ac sanguine quidem dum adhuc in utero gestamur, ali nos costati exsanguine uero lac gignitur, exiguam in mammillis mutatione adeptu. Quare qui matris lacte pueri alunturiij iam non selli consueto,ueruetiam maxime proprio utuntur alimeto. Videtur aure non modo nutrimentu id natura infantibus j prsparasse,uerumetia facultates quasdam natur,l les quibus eo utant,ab initio protinus contulisse: quando si modo natis papilla statim in os inseras, i S sugunt lac ipsum, Si deglutiunt promptissime. Quin sicubi forte o dunt ploraturino mimmatis doloris lenimen est nutricis papilla ori indita. Ni Quippetria haec doloris infantium remedia
nutricibus ipse usu edoctis inuenta videmus:una quod modo retulimus,& altera duo, motum me diocrem,s uocis moduIationem. Quibus perpe
i tuo uis non selum mitigant, sed etiam 2mnum conciliantiues hoc ipse testificante natura ad mosita eos et exercita suopte ingenio esse propesos.
128쪽
j lvs aftibus probeuti Hetas nimi l A si um 5 corpus 8c animum optime institueti Nutri ribus it triplex puellis excogitata dimotio est:
Dicunis,inlectulis pendentibus, in sitis ipsaruul ius ubi iam hoc aliud quo* nobis aestimandu ori tur,ad sanitatis tutelam uel in primis necessarium: cum Asclepiades plani aperteq3 exercitationeSi damnet Erasistratus uerecudius rimidius decer nat, caeterv idem cum Asclepiade sentiat: reliquil fere medicinon solum ad euexian, id est bona cori poris habitudinem, sed etiam ad sanitate eas prae
dicent. Porro exercitationu tria saltem prima nΟ-
tant genera, uti quot motionii differentiae. quip
peagia nobis ipsis movemur,aut abal JS,aut me dicament0. Horutame tertia species ad sanos ne
i quaψ pertinet. Sed qui ab altero praestat motus:
nauigando, equitando,uehedo,axw ut paulo ante di stum est,in cunis,lectulis,aenisw obitur. Recest tamen nati puelli tam ualente motu quam est quis uehiculis,nauigijs, equisue praestatur, adhuc non desiderant. At qui iam tertium aut quartu annum Mut,his uehiculo nauigio . modice agitari licet
Septennes uero etiam ualetiora exercitia tolerat,
itaq; equitare iam assuescant. Per se uero mouerstum primu pueris licet, cum iam repere coeperusi imagis , etiacum ingredi. Immature uero cogem di omnino non suntme artus eorum distorqueantur.Sane uel hac aetate facile declaratur quanta sit naturae post arcum exerciti js societas, cu puerOS,
nec si concluseris loco aliquo, prohibeas quo mi nus discurrant, ac pullorum uitulorum4 ritu lasciviant. Quippe sua cui* animati natura satis est adi proprias couenientes j excitandas appetitiones, i quibus sanitatem salutem , tueatur. Veru Ascle piades nihil horum cogitans, permagnum Otium
captiunculas texit, quibus docere conetur nihili adbona ualetudine exercitia conferre.Vera huic
postea quod pax esst respondebit, ceu garrulitate adfine potissimu laxanda. Est enim nobis hoc lo j co propositu non sophistaru nugas refellere, iecli quod adfinitate tuenda coducat,praecipere.Ita j ad infantes redeos Optimo corporis habitu sint. porro his animi quo p mores citra uitium esse pax
est. Qui enim iusto sunt ad iram magis procliueS, aut animo planet demisso,aut sensiles magis aut in sensiles,aut praeter modu gulosi, hos paxu idoneo temperamento esse ηs partibus quibus praedicto lj rum singula administrant,necesse est. Proditu ue lrq de his fusius est in ijs libris quos de Hippocra tis platonis. placitis scripssimus. Vera qui nun
propositus infans est,undecuo ab lutus est.Hu ius ergo sicut nullu ex animi moribus corrigere, sic eosdem seruare ne quo uitientur,oportet. Ser
uatur uero quid p ijside plane generibus, quibus
corrumpitur. Corrumpuntur animi mores prauac0nsuetudine cuius Q hor cibi, potionis, exercDt 40nis,uidendi,audiendi, totius deni musices. Itὶφ peritu horu omnium esse eum medicu Oporitet qui fanitatis tuendae curam sisseipiet, nec ea Ο-l pinione esse quasi ad solum spectet philosophumi animi mores eiungere. Quipp e huic ob aliud Pin
rimo ma1 samuneiris tribuitur, nempe animi
nitate medic' uero, ne corpus facilius in morbos dilabatur:quando iracundia,fletus,ira, tristitia, cura immodica,&muliae stiper his uigiliae febres a cendunt, ac grauissimis ualetudinibus initia prae bent ueluti ecliueri cogitationis mentiscp segni
tia,ac animus omnino deses, decoloratos, aio eπatrophia, id est nutriendi defectu graciles, ob na
turalis caloris imbecillitate reddunr.huc enim c IOrem praeter caetera intra sanitatis fines custodire Oportet, Custoditur autem modicis tum corporistum animi exercitiis. Quinan* motus modunon seruant,sive ij ex rationali,siue ex appetitoria,sive ex animosa animi parte cientur, si modii nimium excesserusibiliositim animans reddut. Si intra mo
dum nimiuslibsistunt, pituitosum frigidum , essiciunt.Et sianer priorem habitudinem febres, qui calidiores affectus sunt: posteriorem iocinoris reuiscersi obstructiones, comitiales morbi, apople xiae,in siumma, destillationum fluxionum* mo bi plerassi excipiunt. Et nos egros quotanniS non paucos pexsanauimus selis animi motibus ad de
bitum moduna reuocatis. Est uero non spernen
dus huius sentetiae testis, ipsim patrium nobis numen Aesculapius, qui multas scribi cantilenas,mimos 4 ridicularum rerum fieri, re melodias quasedam instituit 1is quibus uehementiores animoste
partiS motus, corporis temperamentum iusto ca
lidius emcerent. Aliis quibusdam, ne yiis pauciS,
uenari, equitare, alc, armatos eXercitari iussit, hi dem. statim tum motuum ipsorum speciem,uti que quibus motus iniunxit: tum armorum, qui bus armatis exerceri praecepit, definituit. No enim quo pacto excitetur erigat 4 animosa pars,cum imbecilla sit,praecipere sat habuit,nisi etiam men .suram eius ab exercitationum idea definiret.Non enim pari modo excitatur ea animi portio cum a PriS,Ursis, tauris, at is id genus praeualentibus robore belluis agitandis sumus attenti:& cum te POxem,capream, &id genus fugacia ac timida se Vctamur.Nec similiter Cum in leui armatura, ct gra ui exercemur. Nec pariter cum citato cursim dimouemur, & cum mediocri motu agimur. Nec ubi cum alijs contendimus,& ubi soli agimus Iam clamore, an tacitus ad labores inhorreris irrites Q, non parum sane: interest
xi i Verum de his latius dicetur in sequenti hus. Sed infantes qui optimum sortiti sint tempexamentum, de his enim sermo erat) non leuic Ta egent,ne quos animi motus immodicos incur rant. Quippe loquele adhuc expertes,plorarinclamore,iracundia, re inordinato siui motu, dolorem indicant. Nostrum igitur ossicium sit, coniectan
tes quid desiderent, assidue id stippeditare, priusquam auctus dolor in nimiuat* in Ordinatu mo
tum Und cum corpore etiam animum ipsum uni
uersiim conqciat: Siquidem dentientes, aut ab externo quopiam offensi, aut alUUm exonerare, abim eiere,aut esse bibereue cupietes,perinde ac disecruciati plorat, atin enormiter mouent. Fieri etiae
Potest ut frigore offensii tepore desiderent: sicut
129쪽
contra aestu refrigerationem. Est quando
multitudinem instratorum non tolerant..ippe li multos offendit id quom non minimum:maxime li uero cum aut totum corpuS Uertere, aut etiam an- li tus mouere cupiunt Quinetia ipsa quies si sit diu li turnior,non parti molesta esse solet,quando nulla li animans immodico ullo delectat,sed semper m dium modum expetit. Porro medius modus non lunUS Omnibus est, sed ex eorum semper est nume tro quae in collatione ad aliud spectantur. Quocio lca qui curam infantis educandi suscipiet,hunc pia tne ut acrem mediocritatis conuenientisq; coni
ei ore esse, ita haec semper praebere oportet prius qua ex desiderio cuiusuis auctus dolor simul eum i corpore animu quom in motus immodicos conq
ciat Quod siqua do quod infesta imprudentibus s inscientibus . nobis auditam esse contigeri .corrigere id tentabimus illico uel praebito quod expeti uel sublato quod offendit, etia motu per ulnas
nutricis adhibito, ac uocis modulamine, quo uri Prudentiores nutricum consueuerurit Ego nan*Puello quodam totu diem irato, plorantet,ac immodice se inordinatech iactante, nutrice ipti omnis consilii inope,deprehedi quod offendit.Quippe ut ne F papilla in os immissa,nem a nutrice pro
Iarus si forte meiere, aut aluum exonerare uellet, lenitus est,sed nec cum ab ulnaru agitatu comoueri est coeptus,aduerti aute tum lectum, tum inuo lucra,tum uestes ipsas sordidiores,praeterea puel
tum ipsum immundu, atq3 illotu lauare deterge re , iussi,tum lectulis mutare, ac uestem omne tersam mundam. praebere. Quibus peractis, protinua ab immodico motu conquieuit, illico dommiuit non suauissimum modo, uerumetiam longissimum mnum. Vt uero recte coiiij claS quae puello ossiciant: non modo Qtertia est opus, sed etiam assidua de ipQ qui nutritur experientia. xii I Haec igitur omnia uis in tertium a natali annum circa puellum peragenda censeo. In priamisq; de nutrice ipsa non minima habendam esset cura, quid edat, quid bibat, quo pacto in somno,
i uenere, exercitatione se habeatiui uidelicet lac e i ius egregie sit temperatum: quale certe erit si sanisi guis eius quam optimus sit. porro is talis est, quil nec flava inundat bile,nec atra,nec pituitosus est, i nec sexosus,nec aquose liquore permistus. Nasci litur autem eiusmodi sanguis ab exercitatione moderata, cibis tum boni succi,tum iusto tempore modoc, assumptis, praeterea potione tempestiua
modice. si1mpta. De quibus omnibus in qs quae
Post dicentur, diligenter agetur. A uenere omni no abstinendam esse quaecun* lac praebebit,mo neo. Nam θc menses uiri consuetudine prouocantur, & Iac odoris gratiam in deterius mutat:quin etiam aliquae in utero concipiunt: quo alienius a puello adhuc lactante nihil est.Ita enim quicquid sanguinis est optiminin foetum absimitur. Quippeis cum proprium in se uitae principium contianeat, ct huius moderamine agitur,ei assidue comi ueniens sibi alimentis trahit,utero ipsi ueluti radi
i ci adhaerens,nec usquam ab eo nocte dieue disce TVENDA - 26. dens.Interim Hero non m1normbd erume ai deterior rationabiliter redditur ipsius grauidssanguis.Quo sit ut lac ipsum tum peius, tum uero exiguum in mamillas colligatur: are si quae infamtem lactat, uterugerit: ego magnopere suaserim aliam inueniendam nutricem. Cuius etiam lac gustu,odoratu,ini considerandum explorandumsdiligenter sit Siquide quod optimu est,id gustat
ii olfacientich plane: silaue, intuenti candiduni,
quabile, ac liquidi crasti. medium apparebit.
Sod uitiostim est,ediuersio aut crassum 8c caseo sum,aut liquidum 8c serosum actividu, tum consistentia ipsa colore. inaequabile uidebitur. Ide gustatibus amaror aut salsedine, aut qualitate M piam extranea exhibebit. tale uero nec olfacientia hiaue erit. Atin lactis probi improbich haec siinto
indicia.Quibus diligenter animaduersis, quoties uel concepit mater, uel morbo aliquo est affecta, ad aliam nutrice quae iudicio delectui paretur,sestinandum censeo. Tum uero puellum quoad primores dentes emiserit, selo lacte alendum. Quo tepore eum solidiori quodamodo iam cibo astu
facere coaeniet.quod etiam experientia plane doctae mulieres faciunt:primu pane,mox legumina, ac carnem,& simillia,omnia prius comans a puellorum osculis immittentes. Corpus aute infantium
costicare oportet oleo dulci: sicuti id ipssim recte peragunt nutrices plerae P, statim ipsas corporis partes modulantes atl fingentes. Veru in eo que Pposuimus puero, qui corporis statu est optimo, ct quod admembroru modulum salte attinet, nihil est quod curiosa nutrix sit,sed tantum sticet quotii die mediocriter, ac lauet: idq; quam fieri maxime potest lacte in uentriculo minime adhuc haerente
crudo: quippe q= periculu est ne priuil probe sit
concoctum, in totum corpus infantis digeratur. Multo uero maxime si quis uentriculu ipsum ad huc lactis plenum infricet, tum corpus crudo si mento implebit, tum caput onerabit. Quo magis
prospiciendum in primis est, nequid nutrimentii nem ante balneu,nem ante fitctione puerulo prael heatur. Id fiet si ad haec administranda nutrix post longissimu semnu tempus obseruet. Id enim ma
j xime temporis est,in quo uel inanem plane uetri j eulu inuenias,uel certe concoctu, siquid in eo re mansit. Quae aute ut hodie sit faciunt, sanerisdunt,l aliae unum'certum diei tempus praescribente
aliae cum ipsae a negocus uacent, tum demum c
rantes.Quo fit ut tapius isdi Φ iuuari puellos necesse sit.Quippe quod a nobis praescriptu tempus est,alias in aliud diei noctisve tempus incidit.
πI I I I Maiorum tamen puerorum, qui uideli cet plagis,minis, obiurgationi, monitis parere norunt,ijs duplex tum fricandi,tum lauandi tempOris occasio est: prior ac comodior, cum matutino semno surrexerint, deinde luserint,ac iam cibu pel tanti Tum enim maxime uocandi ad haecssint, aci corpus quide ad sanitate pariter 8c bona habitudi
nem,animus ad obsequelavi temperantiam meri cendus. Interminandumψ non aliter nos cibum
praebituros, ni si prompte quantum ipsi uelimus,
130쪽
quidem tempus hoc fuerit. Quod siqua occupa- beat:aut raram,ut facile a qualibet extrinsecus in j ii0n qui puellst ali auocetur,modico pane Prael bito ludere permittat,quantu uelit:dein cum rumi sus clupetierit,ium fricet, lauetq;.Minime tamehibere ei permittendu post cibu est que balneum
excipioquando ita praecipitatior eoru quae uentriculus cotinet,distributio in corpus fiet Id uero in corporibus prorsus sanis cauere oportet,Quippe quibus utilius sit ante balneu cibu dedisiciliorum plane improbanditum affectus sunt, tum corpo rum status. De his uero in sequentibus dicemus, nunc premendumnobis propositu est: nempe ut puellum cui optime affectum corpus sit, sic edt, cemus,ut talis perpetuo seruetur. huic expedit,uticibus balneum sequatur. Quod si,quo loco puel-l in
Ius alitur, balnei copia non sit, fortasse uero nec lista un* legent qui ibi habitat) in concha pueros llauant,donec altem iam tertiumue aetatis annum
attigerint. Qui uero hos annos excesserint: eos,si non quotidie, at certe tertio quom die quartoue ungunt at insticant. Quod si anni tempus non prohibeat, stagna amnest his balnei loco sent. Apud Germanos enim plane ne nutriri quide in
fantes contenderim. Verum nos nessi Germanis,nel alijs agrestibus aut Barbaris hominibus haec ltametsi genere sunt Barbari, Grscorum tamen ae linulantur studia. Nam quis, quaei, nostru tulerit, lmodo editu infantulRetia ab utero calente, ad flut clinen deferre,ibi. sicuti Germanos alut) ceu canidens sit ferr*in stigidii humore mergendo,simul lde naturae uigore periculu facere, simul corpus splfuinroborare Quippe si citra noxa id tolerauit:
propriae naturae robur ostendit,& nouu prae terea robur ex fiigidae comercio coparauit, null1
non pateat. Caetersi si ab externo Digore naturalis calor sit uictus: q, protinus interire necesse sit, id quos nemine latet. Quis igit mentis CGpos, nec omnino serus,Scythauri propriu filiolu in id age re discrimen sustineat, in quo errore mors sequit: potissimum cum ex eo periculo non magnum sit
quod lucrifaciet c Asino enim fortassis, aut id genus experti rationis animati utilissima suerit densum ita tergus durum 4 effici, ut citra dolorem seigus toleret Homini ratione praedito, cuina qus tam magno sit usui Non enim siquis ab lute, ci tral exceptione pronunciet cutem densissimam durissimami utilem ad sanitatem esse, is recte di eat. Cum nant animalis corpori duplex instet in
i comodum,alterum ab externis, alterum ab inter nis occasionibus: quoru certe rara mollis Q cutis
est,il ab extrinsecus imminetibus malis facile ten, tantur: quorum densa ac dura,ab internis. Ita 3 e riam Hippocrates ubi de iis praecipit qiis in nobis ab alimeto ad comodum incomodumue cedunt, post alia multa, haec scripsit: Raritas corporis ad transpiratum ijs quibus plurimum aufertur, salubrius: quibus minus, insalubrius. Praestat ergo utruns declinasse excessiim, nec adeo aut densam .cidenti occasione laedatur. Tale porro natura est propositi nobis hoc loco puelli ςorpus, cu sit me dium omnis excessus. Est ergo id ea ratione alen dum,ut status sui gratia perpetuo seruet. Seruabit aut, si primis quide annis selo lacte nutrias, achal neo dulcis aquae et caletis utare: quo uidelicet cor
Pus eius m0lle Φ diutissime seruatu,ad plurimum t augmenti perueniat. Ab his annis cum iam mittit in ludum ad praeceptores est habilis, non necestat erit assiduis praeterea balneis uti, sed interim dum
Iuctari condiscit,mediocriter inibi ante cibu exercitari sat erit, ac balneo plerunt abstinere. Modii uero in labore excessisse,quod nonnulli paedorei hae pueros cogunt, prorsus alienum est. siquidem intempestiua duritie corporis inhibetur auctio, etia si natura sit ad auctu quamaxime coparatum,m v Sane uinu Φ diutissime qui ea natura puer est,ne gustare quide suaserim, quippe quod ham
put halitu replet ijs qui humido calidoc, tempera lmento sunt, quale est eiusmodi puerorum. Atqui lnec repleri his caput est utile, nec supra Φ par est lhumidos calidos , fieri: quonia eo iam caloris hit
moris Φ peruenerunt,ut si paululu utravis qualita ltem auxeriS, iam modu excesserint. Cum aute sic lomnis excessus fugiendus, maxime hunc fugere le edi ex quo no corpori modo,uerumetia anta imo damnu accedit. Quare nem iam adultis Uinu,
nisi modice sumptu, existimandu est utile esse: uidelicet & ad iram & libidinem praecipites facit, l& partem anuni rationalem hebetem turbidam. lreddit. Caeterum his ipsis ad bilis excrementa Vel mitiganda,uel expelleda, est sane non inutile:non minime uero ad eam siccitate que in solidis partia hus aut ex immodicis Iaboribus, aut ex proprio
aetatis teperamento prouenit. Humect at nan. ac
nutrit quicquid immodice siccatu est:tum bilis a imarae acrimonia mitigat ac fiaginpraeterea per ridores urinasi, uacuat. Pueri uero, ceu qui talem sirccu minime colligunt, qui . naturale humiditatem plurima obtinent, ut comodorum quae uini Potio largitur, planer non egeCita incomoda quae affert, tantu sentiunt. Nemo itaq3 rationis copos
A ea uti potione pueros sinet, quam, praeter* quos
nullum affert comodum, immensum etiam sequitur incomodum. At seigidae potione omnino prohibendos eos non censeo, quod tamen aliqui se ciunt: uerum a cibo plerunt, re per caloreS, cum ipsis cordi erit,uti non displicet, potissimu uero si copia eis sit fontanae recentis, cui nulla qualitas uitiosa aliunde sit c5tracta: ea si non est,reliquarum. Cauendae uero sunt quae ex stagnis hauriuntur,ec quae turbidae, Sc quae male olentes, quae saliae:
deniΦ in quibus qualitas aliqua gustu depreheditur: quando qus Optima est, ea penitus non gustuit modo horu, ueruetia olfactui omnis qualitatis eπpers uidebitur Eade tum quo potui iucuda erit,
tu planer pura. Quod si praecordia quo in celeriter transit, nihil est Q magis idonea requiras:quando