Galeni Pergameni ... opera quae ad nos extant omnia / vol. 2- secundus tomus scriptorium ejus omnium classem secundam continens

141쪽

l 2s 3 DE TEt tam fas est ut non simul intelligatur θc Mediocris.

Cui si tres quantitatis differentias iunxisset, no j uem ita uniuersas frietionum disserentias estecis

l 1π Eas ipse nunc in descriptione exponam, in j qua duorum uersuum qui seperne deorsim pin-l guntur, priorem,qualitatum intelligi uolo: secundum quantitatum. CPauca DuraQMultac Mediocris. Pauca 'MollisqMultal CMediocris.

Pauca Mediocris Multa Mediocris.l Nouem harum quas descriptio coplectitur coitini gatmnii, cum Theon sex primas tradidistet, reli

j quarum trium certe non meminit,ipse secu mani l festissime pugnas. Si em exiguae ac mUItae media quaeda est, quam mediocre vocamus: etia mollisi dur*ch altera certe media erit, quam mediocremi moderatac, appelles. Sanemeministe per omnem l sermone ςOuenit, haec ovinia in respectu collatiol nech ad aliquid dici: quado quae huic dura est,alte, vi pro molli sit.& quae mediocris,imodica.86 quael Pauca,multa. ec quae atri multa est, aliter quodam modo asse sto sit pauca. Hoc uero &Theon fiat

i tur. Nec fieri saner potesst ut qui mediocre in qua litate frictionem praeterit, non longe aberret. Ac mihi quidem uidetur Theon inde adeo in hune errorem lapsus, quod Hippocrates de ea frictio ne subticuit : adeo ut hinc deprehendatur nihil proprium re silum de frictione Theori protulisse, sed perperam Hippocratis inuenta tradiaste Non enim a pueris statim orsus, ct sub praeceptore, se inis scripta perlegit: cum fateaturipse primum ain, thleta fuisse, deinde hoc exercitio deposito ad Gymnasticen se contulisse Atque haec mediusfi . dius no quo hominem uituperem apposui,quem alioqui inter primos gymnastas censeo, sed quo 1sta laeturos doceam haud facile esse ueterutrili h os intelligentia cosequi, si desint qui ea curiose Cnarrent Nam quod ex priscae breuitatis digni late fuerit durae mollisi fricctionis mediastentio Praeterire,id ante a nobis iam dictu est . Quod aut talia a nobis praeteriri non debeannid quoin o stensum prius est, &nunc nihilo secius ostendes.

Si essi tam mollis frictio dura in respe Ru colla tione . ad aliquid no selum siubsistetia, sed etiam

intelligentiam sibi habet: etiam mediocrem in si mili respectu collatione . costitui necesse est. Finge ergo tale esse corpus, quale propositi nobis in hoc libro pueri es e praesumpnmus, sanum proni sus, omnis excessus medium, ita ut ne* molliol rem hunc emedium uelimus, ness duriorem,sedi nec carnis eius modo adie 'tum quicquam, detral Aumue Num igitur ita se habenti corpori, aut dul ram,aut mollem frictione admouebimus,aut etiamulta, aut mediocre ρ' Ego plane qualibetharum TVENDA inutilem censeo: quippe cu a dura dit ius, a molli

mollius, a multa gracilius,a mediori crassus relideturiquorii nullo ei est opus,imo pristina posivit mediocritate ad ungue seruari. Quare ne F duri ter id,nem molliter,ne F multis fite ionibus, nec 3 quantitate mediocribus, sed paucis, re qualitate mediocrib. infricabimus: nihil ultra moliri quam

ut ad exercitandum praeparemus: ac rursisS cunitam satis exercitatu sit, apotherapia curem . Vocetur autem nobis,sicuti recentioribus gymnastarum,apotherapia, ea frictionum portio quae post exercitatione adhibetur. Sane Theon nullam ex

iis quas protulit coiugationibus, eiusmodi corporis naturae accomodare potest: cum sex in uniuer sum nominarit priores tres,mollis:reliquas,durs

renem mollium cuiusΦs eius nodi corpus egeat, ne F duxaru,sed eius quae haru media sit, quam scilicet mediocrem in qualitate dixisse par est. Liquidoin patere iam arbitror quantopere lapsus The on sit mediam durae mollisi praeteries.Siquidem ad optimu statum corporis nullam haru quas protulit coniugationum, accommodare sesest, nee cum integra planerualetudine corpus fiuitur, nec

etiam sicubi corrigi postulat. Quippe ubi planes

Vbi uero iusto gracilius crassusue effectum est, lno tamen in qualitate alterata caro quic* est, sed planer mollis ac durae mediu modum seruat: siquidem emaciare studemus, ic multam, & qualitate mediocre adhibebimus: sin reficere, tu qualitatis,

tum quantitatis ratione mediocrem. Has tres coniugationes ultimo loco post sex in descriptione

exposui,hoc consilio,ut omnes eas a Theone pltermisias indicarem.

r Quoniam igitur non tum praetermissas ab: sed etiam utilissimas easdeni praetermissas du sputatio nostra docuit, deinceps tempestiuum aris bitror ad ea quae paulo ante distulimus, reuerti' lac primum illud, quod doetrina ea que per rerum elementa traditur, caeteris fit utilior: quippe quaere perspicua rem omne facit, di memoriae afligit, ct reminiscentiae facile sugger ac bmniis quae singulatim agentur,rectum usum prompte suppeditat,ceu re pauca 3c certa elementa referens. Quis enim non facile mebratim frictio disserentias, usiim,ac uiresinueniasisi semel intellecta senis seritetia, postea d1ctione eius memoriter teneat,qua uidelicet docet constringete quide frictione au- lvam, luere mollem, corpus minuere multa, augere mediocrem poste Ex hom nancy notitia ac memoria, primu lane quae omissaein uerborsi contextu sunt differentias inuenias: mox omnibus in lter se coplicatis,noue coiugationes essicias, qua

paulo supra descripnoe sumus coplexi. quas nes linuenisse ness memoria tenuisse promptum sit ni lsi quam. Hippocrates tradidit, elemetaris docti, naprscesserit,omhiufrictionum ratione in prima j principia reducta Ex quibus prorsus inuentis,n5 ea modo quae nunc sunt inuenta , nobis suppeto irent, sed etiam omne corrupta doctrina iudicadi l

142쪽

cut ueteres interpretant aris et rationis proprium inarii ne est, ut ex paruo elementari principio ad

singula membratim peruenire possis: tu quicquid perperam est dictuscientificis id theorematis ue luti regula quapia examinans iudices. xl Quod igitne alius quis recte de frie loe sensit, ite 3 Theon ipse gymnastes,tametsi eruditius caeteris de ea locutus, sed Hippocrates, ec quiei, sunt secuti: satis haec sunto. Superest ex iis quae ad huc locum distulimus,ut de nominib. ipsis dic

seramus, nequis eoru numero deceptus, PareS numero a Ledus cu ipsis appellationibus existimet. Duri enim uocabulum de quadam corporis asse Oidne proprie dicitur,qua nec interpretari quidequalis sit, pluribus est opus , nemine uel ex uoce ipsa non ad rei notitia perducto. Ad eundem modum y mollis uocabulu. At rari & densi uocab la non perinde euidenter ip s corporis aliaetus lsignificat, propterea i duplex eorum nominum lusius obseruatur. Alter eorum qui proprie loquuntur,alter abutentium. Ac proprie quidem rarum accipimus quod meatus quos insci uocat, magn0s dis aratos obtinet: sicuti ediaerso den sum quod eosde paruos. At per metaphora, siue abusium,sive quocul alio genere appellasse libet, de laxo coacto p haec ipsa uocabula dici audias. hac enim ratione et aerem & ignem aliquando raros dicimus, aquam θc terram densas, stilicet ad elementa ipsa translatis appellationibus, quatia 'men & unita sunt, oc ex similaribus natura partiabus costat, nec ullos eius odi meatus disiparatos obtinet Multo his logius a proprietate recesserui illa quae per metaphora ambo sint dicta, nempe c0stri 'L&colligatu.Illud de den 8c duro,mo d0 utro 3 seorsum, modo in eodem ambobus re j pertis: hoc rursus de usdem dicimus, non tamen

eadem metaphora nam quonia omni a quae colli gata sunt,eadem ad motu impedita sint,ita nimia

rum nominarunt Sc quae ob siiccitate,frigus, phle- lj gm0ne,scirrhu, tensione, repletionem, aut pon duS,aegre mouent. Eande ob causam et contrariisl h0ris nominibus in contrariis affectibus utuntur, remitti,aut resolui,aut laxari dicetes. Oportet aut non n0minu inspicere numerum, sed affectuum

genera duplicia in totu esse existimare. Alterum quod in sinitaribus ipsis obseruat, de quo molle durumue dicitur. Alieru quod in instrumentali hus meatuum ratione consistit,quod densium esse uel rarum dicitur . hi nant corporum ipsoru pro

prij affectus sunt. accersiti uero, oc ut ita dicam)temporarii: q, alias meatus ipsi superuacuo humore implentur,alias sunt mundi: 8c modo patentes, modo contuentes. Verum de his assesibus in s quentibus libris agemUS. xii Nunc ad propositum redeundum. ac pri mum clarius adhuc de frietione ipsa disseredum: nempe Q haec ipsa interdum p er se corporibus nostris commodum affert: interdum iis qus commodum afferunt, ad eum stane modum subministrat,

quem Hippocratea de deligado tradidit, his uer

A bis:Deligatio partim ipsa sanat, partim sanantibusubseruit. Ipsius igitur frictionis effectus sunt ecquod rara derisat, dc mollia durat durauero haec esse omnino postulat. praeterea quod dura mola Iit,ec densa laxat:haec cotra mollis sit oportet. Pa ri modo & quae carnis augedae minuedaeue causa suscepta est, utracp per se utile aliquid corpori cG- fert. Dae tamen ad exercendu corpora preparat, item quae post exercitatione adhibetur,liae exercitationibus subseruiunt.Illa modice calfaciedo te riues meatus recludens, 5 simul excrementa quScaro continet fluxilia reddens, Sc selidas emolli ens: appellant autem huiusinodi fricctionem, prae Paratoriam. Altera αποθερ Graece dicit latine recuratoriam ad uerbia appelles: haec cum B plusculo oleo administrata, simul pinguetudine hume fiat, et solidas emollit et qus in halitus mea tibus cotinentur, evaporat Verum de hac post dicemuS, cum de exercitatione egerimus. Sed prae paratoria frictio in optimi status natura calfaciendi corporis causa suspepta,prout stupra traditu est, fiat mollis primum,mox uero exercitationem aggressuro dura ita nano maxime & mollire pote rit, re ad exercitationes excitare, re corporis natura qualem ab initio accepit seruare. Quod si quis aberratum sit,ad dum id potius sipectet. Nam quε

breues a modo recessus sint, ij cute tenus siniensetur,nullo interiorum alterato. Minus uero laedet

ipsa cutis si ad duru simul dc desium recessus a m o do sint propensi: quippe ita iniuriae minus Opporc tuna fiet.Adeo ut sitrasipiratio per huiusinodicatim facilis esset, densissimam eam durissimam.

essiceremus Nunc quonia ad utrUniu munus probe esse comparata oportet,& ad excrementa qu intus conduntur,per halitum emittenda, dc ad foxiS propinquantiu uiolentiam toleranda: utilissi mus sane fuerit medius inter utru* excessum modus.Qui sit aliquado fortasse non seruabit, melior uti fuerit qui ad durius densius Q pertinebit, li qui ad mollius rariusin. Na transpiradi defeetum

exercitio sarcire licebit. alterius uero asseeius uitium,quod est ad externorii iniuria opportunitaS,nem alias corrigi facile potest, asserti praeterea

con1 unctu incomodum non paruum, Cuaporatot subinde non excremeto modo, uerum etia ipsius corporis nutrimeto. Ergo in as dissererit 3s quae a D qualitate stimunt, aberrare satius est uersus eam

quae durior est, Φ ea quae mollior. In iis quae a qualitate ducuntur,in proposita saltem natura &setate siquid delinquitur,uersus id quod minus est,iaesto. Semper em eius in presenti disputatione meminisse oportet:augendi enim elusinodi corpus,

haudquaΦ siccandi studium nobis propositu est

mn I Quas uero corpora naturas, et quomodo

assedias amplius fricadu sit,postea dicemus. Nue ad propositam materiam reuersi, de mensi ira ipsal frictionum agamus ad eunde modum quo paulo ante de qualitate egimus. Couenit aut ii ocloco uti prius * mensura definio, alterius cuiusdam aesti

l mandi mentionem faciam,si ne cuius notitia meni liura ipsam nec definiuisse recte licet , nec nouisse

143쪽

dum corpus continebit, temperies:quamuis p in re ipsa mostrare licet: explicare oratioe aperte itat ut interpretationis euidentiae nihil desit plane nol Iice sed est proris inexplicabilis. Veru si non a deo multu orationi de rei evidentia desit,abundet fuerit Praecedit uero hanc ec alia quaeda conside

ratiomempe quo anni tempore,&in quonam Oxl his loco exercitandum statuemus. Duo enim ha etentis de eo tantu definita simi, corporis status, re aetas.Vbinam autem aut altus hactenus fuerit, aut exercitandus nuc sit,aut quo annes diesue tempore,nihil saner constitutum est: quanqua pro ha rum certe cuiust ration mesura fridi ionis est ual rianda.Ergo ad ea quae haei enus statuta sunt,haeci quo F definienda sunt,utim potestate inter initia I

operis iam tradita,non tamen interpretationis lul ce clara explicata. Dicens enim ueluti regula qualidam omnium quae post dicenda erant,posituruml me hominem eo corporis statu de quo queri noni possit: obiter nimirum etiam regionem hominisi potestate definiui:cum nec optimo temperamen to,nec irreprehensibili omnino membrorum mol dulo corpus ullum in iis regionibus quae a tempe ramenti modo recesserunt, gigni possit: sicuti

tum ratio docet, tum experientia commonstrat.' Quippe sicci,graciles, re ueluti torrefacti in aestu osis tra stibus homines sut Rursus frigidioris plal gae incolae, inaequali temperamento uisuntur,ut quibus exteriora frigeant: interiora ari in his uial scera,immodice caleant. Sane optimUm corpuS, ide quo nuc sermo proponitur,ueluti Polycleti regula est:cui in nostro sit utpote probe tempera to non pauca similia uideas. Apud Gallos uero, Scythas,Aegyptios, Arabas,ne per sinantu quia dem tale usquam est uidisse Nostrae autem regio nis,quae in latitudinem non paruam exteditur, id quod in medio habetur, optime sane teperatum est: cuiusinodi patria Hippocratis est. Etenim ea tum hyeme tum state mediocrem temperiem exhibetruere autem Sc autumno multo magis.EiuDi modi igitur locum cum corpori proposito dede riS:anni quot tempus ueris mediis ipsim dabis. Esto uero di diei in qua nobis exercitandus priamum est,maxime,quoad fieri potest,ipse meridia es:quo uidelicet naturalis temperamenti eius uisu ab ambiente nullo pacto mutetur. Eadem exigit ratio,ut ne domus quide in qua exercitandus est,

illo praesertim die calidior si igidiorve sit Φ publi

cus totius urbis aer.At aestate ait hyeme talis uel

arte praeparandus est:nempe hyeme calidior,sstatefiigidior: qu3 uidelicet exacta teperie corpUs frictionis tempore fruatur: quando si iusto calidia

ors igidiorve domus fuerit, in calidiore illico su dabit priusqua satis fuerit mollitus, in frigidiorenet calefiet prorsiis,nec mollietur unquam, nec ἰfloridum ruborem ostendet, nec in tumorem at tolletur corpUS. NnIi Sunt nan duo hae rubor re tumor, in aeris temperie,8 corporis statu temperato, me

diae frictionis notae. Veluti enim si calidam infim

daS,primum quidem corpus intumessit:si 1ar usuifundas,sedatur, ideo SI Hippocrates de his aiebat:Primum quidem attollitur, deinde fit Πυlcile. ita frictio quoq; attollit quidem primu,postea contrahi ac molem deponit. Iis ergo qui carnis augendae causa fricantur, tunc plane finienda frictio est, cum corpus Scintumuit, ct adsiimmusere tumorem peruenit Qui aurem ad exercitaniadum iam praeparantur ijs minime id tempus operiendum,sed longe prius desistendum a frictione

est, potissimum cum optimi temperamenti sensi& aetate adhuc pueri. horum nain tum humidum corpus est, tum tenerum, ac paucis si ictionibus mollestens.Praeparatoriae uero frictionis metas nisi est,ut solidae partes molliantur,stumidae sol uantur,re corporis exigui meatus laxentur. Quae uero Dictionum esse debeat quantitas, definire fane oratione non est: eterum qui his praeficit harum rerum peritus,hic primo quidem die minus exacta exquisitaq; coniectura utetur: sequenti uero die,ubi iam experientiam aliquam naturae corporis illius adolescetis est adeptus,magis exacta ortam* habebit.Quinetiam de exercitatione ip sa primo certe die mensura ad ungue definire no Potest:sequentibus deinceps omnino potest. Soto igitur hic quom notae: Primo quidem die cum adhortanti incitanti. ad exercendum,non perinde obsequitur,sed segniores,ct minus tu frequentes,tum decentes,ac Ut semel dicam minus ualetes tum colluctatoris sui apprehensus, tum mo- rus obit Porro expedit nem paulo animosiorem esse qui exercitatur,ut lassis iam uiribus etiam exercitariaueat:ne pignauum, qui integris adhuc uiribus laborem tamen detrectet Est uero pros cto talis no corpore modo,sed etiam animo, que nunc educandum sitscepimus: quandoquide quibus frigidus silocus in uentre,aut in toto corporis

habitu collectus est,h segniores ad motione sunt. Pari modo qui plethorici, id est, qui siccis quabiliter se habetibus nimiu abundant, & quos recens stigus afflixit,''ignaui sinat, ad mouedum pigri Iam his etiam magis ita sunt affecti qui lcunt natura frigidiores simnsicuti etiam his ipsis longe magis,quorum frigiditati etiam humor est

adluctus,hinant qualitatis exercitadinotas corrumpunt.Sicuti ediuerse qui calidiori temper mento simhssiue id propriae naturae sponte euenia a siue ab accersito quopiam assectu: hi dc animosi sunt,8c certaminis auidi,& ad actionem plus lexpedit prompti. At quibus nec corpus calidiusfiigidusve est,nec animus omino iaces ac demiLsius,aut contentionis gloriaeue praecupidus, Radactionem praeceps:us modi exercitationum indicia integra manent, illaesa , seruatur primo statim die,ec multo magis procedete tempore. Si

nim quid inter initia sitffugit:id experietia ipsa

d ictum,ad exactam notitiam perueniet. Non aliter cibi modus ad certam coniecturam perducitur:qui tamen ab initio definiri nullo pacto potest. uerum quotidiana experientia, cum recordatione quantitatis tum cibi, tum exercitationum

144쪽

eo est in qui hula praeficitur, nihil non selicite ob

seruante, sed semper ut tantum ciborum post tam sam exercitationem cocoxit, recordante, prope inoduad exactam scientia intellectu tempore per ducit Haec igitur omnia etia deficietibus ab opti lin6 statibus comunia sunt: de quibus agere non ldum statuimus. Osteris optima natura, quae hic nobis est proposita,mensuras omniti manifestas ob tinet it quae nec animi moribus, nec corporis in temperie, di storum quic* obturbet immutetue, sed frictionis,exercitationis,cibori ac senanime suras aperte indicet,ac tum primum quodlibet horum resipuat,cum eius Ultra non egeat.Quare su tithbc quot ei qui tali corpori praeficitur,non minimus modi indemdico aut ipsam ad singula quaeui debent, alacritatem:ceu natura ipsa in optimori corporis statu modum sibimet praescribente. Et nim qui optima natura sunt, re iam ad exercitatio nem mctione praeparantur: tum demum ad exeo lcitandum prodibunt,crum toto iam corpore abun

de emolliti excalfacti sunt. Exercitando quo F ltum primum grauatius movebunt, cum satis exer

citatitam fuerint dam a cibo oc potu tum primum abstinent, cum satis se impleuerint. Quare nullus lin hoc homine metus est nequando aut iusto plus liaboret,aut iusto plus cibis se ingurgite sinaturς lum impetus sequatur. quo sit, ut neo prorsi peri ltissimusibi praefici is post ciet,sicuti omnes de quilbus postea sermo erit, deterioris notae homineS. quippe fanum corpus ipsum sibypsi omnia inue init proprio naturς suae impetu directum:maxime lsi in s quaead animum pertinent, reetessit educ

tum.Nam multi in malis moribus a pueris educ thin desidia dc intemperantia uiuetes, honitatem naturae corrumpunt: sicuti contra nonnulli uitio lsam corporis natura sertit temperatia uitae Sc ap- lpositis exercitns naturae uitia mutarunt in melius lxv Sed de horum quidem siue exercitationi lbus siue etiam operibus sequens liber totus componitur. Deus qui optimo corporis statu sunt,3 lqui finitatis tutori avicultabunt,in hoc libro age ire statuimus.Ac prscedens quidem de his sermo, ad exercitationu mensura iis , est progressus S lperest ergo ut de generibus disseramus. Genera lexercitationsi uoco Iucta, pancration, pugillatu. lcursu ec aliaid genus: quoru alia tantu exercita tiones sunt,sia non exercitationes sel sed etiam lopera. Exercitationes sunt tum haec ipsa quae di stamodo sensitum praeter haec quae Graece dicunt 'vidi hoc est,pytilissare,in plethro decurrere, umbratili pugnae meditatione uti, re summis ma nibus concertare. Praeterea salius,disci iactus,tum coryc id est folle, pila uel, parua uel magna, per alteres corpus fatigare. Exercitia simul ec opera sunt cum fodit quis, cum remigat, cu arat, cum uites putat, cum onus gestat,cum metit, cum equitat,cum armatus pugna cum iter facit,cum aenatur,cum piscatur, cum alia quaecun* homines uel opifices uel non opifices in uita usus causa exer cent,facit,seu domos aedificent,seu naura, seu feria

. rariam aerariame factitet, seu aratra pangant, seu litate aliquid pacis belliue instrumetum fabricent. lHorum autem pleris p est quando ueluti pro exercitatione tantum utare. Quippe triplex in umvehsum ipsbrum usus est, cum interim operis tantum causia usurpetur:interim meditationis, sed quae ad lusium futuri sit operis : interini pro excrcitatione ltantum.Quippe ipse aliquando hyeme deprehen lsus in agro, tum ligna findere, tum hordeu in pila lcontundere ac deglubere exercendi corporis causa sum coactus. quae nimiru agrestes quotidie pro lopere faciebant. De horum igitur ceu operii usis,

in sequentibus: ceu exercitiorum, nunc tractabiamus. Nullum nant id genus exercitium aut per petuum diem obitur,aut alio tempore quam ante lcibum. Seruari uero tum modum exercitationum lm his oportet,ium uocatam apotherapian.Quὀd si etiam idonea seletione usus, ad ea quis accedet, iam omnes exercitationis numeros impleuerit. lde his igitur omnibus scientem esse couenit eum qui sanitatis tuendae ossicio utetur, quem υγιεινοί Grece uocanLLicet enim eum ut ante dictu est aut sic Graece, aut gymnasten, aut medicu uoces: prima tamen appellatio maxime propria est,reli quae per abusum.Nam si artifex quisissi ab arte qua tractat, deflexum sertitur nomen: patet eum qui est,ianitatem tuendam profitetur,meria lto υγιεινον appellandum: ita nimirum,ut qui lνασώιρ,id est exercitationi tantum praeest, gymnasten: 8c qui morbis medetur, medicum. Quod si l quis hunc ipsum uel gymnasten uel medicu pro υγιεινω appellasse uolet: tum a parte totii, tu uero lnec proprie nominabit,sed abusive,uel ambigue, uel quomodocui* aliter dixisse uelis, appellatio ne faciet. Huius rei causa est, ψ cu una sit ars quae lcorpori tuendo praesideaCunicu ei propria nome lnon est. De quibus omnibus uberius singulari liabro egimus, quem Thrasybulum inscripsimus N VI Ac genera quidem exercitationusimi ea lquae diximus: qualitas uero,seu differentia nam re hanc quoin utro in modo appellare licet) uelo citas, tarditas mouendi sunt:praeterea Q aliud robustum,aliud ut ita dicam imbecillia est:ad lis Guehementia, ct leuitas.Vtendi uero rationCs omnium praedictoru genera una cum differetiis pro , prijs huiusinodi sint. Nam aut perpetUUS motus est, aut intercissis. & si perpetuus, aequabilis, aut lanaequabilis.Sin intercitus, aut certo ordine,aut ci tra ordinem. He igitur utendi rationes ab ipsb negocio capiuntur Quae uero ab 's quς extrinsecus lsunt posita, ducatur, elusinodi sunt, ψ aut stib dio lexercitatio fit, aut subtellio, aut inmista umbra, quam Graeci uocat Item Q aut calens

Iocus est,aut frigidus,aut media temperie. Praet rea aut plane siccus aut humidus, aut medio mo do attemperatus. Similiter illae quoiu utendarum exercitationii rationes quaedam fiunt, ψ cum piae uere exiguo multoue Usurpent, item Q cum oleo exiguo multoue,aut etia sine utro in administren tur. Quoniam ergo enumerata a nobis uniuersa sunt quoru peritu esse oportet eum qui sanitatem

145쪽

tuenda profitet, adi nunc exercitationu gene Ara non intempestiue redibimus. Ac primum docebimus tum quid omnibus sit comune, tum quid singulis proprium minc fitctionis ipsius tempora

definiemus. Ergo omnis exercitationis comune

illud est, quod animali ipsi ex ipso caloris augmentum excitatur. Quippe calefisit corpora nostra ochalneis, Sc calidam aquarum lauacris, 5c cum per calidiores tempestates in lamur, & cum igni fovemur, ec cum calidis medicamelis perfricamur Carteru ab externo est omnis elusinodi calor ad scitus,nec de proprio principio, Ged aliunde accensus auctusw. In exerc1tado Uero,insiti caloris augmentum animalibus ex ipsorum corporibus excitatur. At pis omnium exercitationum comuniSeffectus est,proprius tamen earii effectus non est, B si modo oc iratis, anxijs,ec pudore affectis naturalis etiam calor augetur: quanquam ira haudquaqua auctus,sed ueluti feruor est caloris in corde. Ilain etiam essentiam eius uel probatissimi philo sophorum talem esse assirmant. Quippe accesta rium irs est,non eius essentia,ultionis appetentia. Verecundis autem augetur insitus calor, dum primum intro se recipit uniuersiis, deinde postquam in alto corporis est collectus, Sc ex ipso inibi consegestu,& ex assiduo motu incremetum capit Non enim quiescit pudore asse flora spiritus, sed tum

ab interno,tum circa se,una cum toto sanguine uarie circumagitur, ita plane, ut spiritus eorum qui

anxii simi. Dicetur aute in progressu latius de omnibus elusinodi animi affectibus. Ad praesensem cPropterea q, commune symptomatum hos ipses assiecitus, tum exercitationes excipit: dum omnis exercitῆ comunem esse natiui caloris auctu ostenderem,idq; de externo,& a se,non tamen selis ex

ercitationibus inesse,sed pariter dictis modo asti etibus, coactus sum obiter 8c de his meminisse m vii Iam singulis exercitationibus propria se Orsum persequi tempestiuum uidetur: illo praesertim prius significato, quod in his quot compli res differetiae inueniantur. Quippe interim aliam Partem,aliud alio magis exercitiu fatigat Et quγdam lente motis fiunt,qusdam ocyssim e agitatis, re quaedam robore ac nixu adhibitis, quaedam si ne his:ad haec, quaedam cum robore pariter & ce Ieritate, quaeda languide. Ac quod uiolenter quia odem sine uelocitate exercetur, id est uales uoco, quod uiolenter ec cum celeritate, id est uehemens. Violenter autem, robusteire di cere, nihil referat. Fodere ergo, ualens robusta 3

exercitatio est. Simili modo & siquis quatuor si

mul equos habenis coerceat: impense robusta exercitatio est,non tamen celeris.Tum siquis maxi mo onere si ablato aut eode loco maneat, aut pamlulum procedat. Iam acclivis inambulatio, huius quosp generis est. Attolluntur enim eo motus genere, & ueluti onus sustinetur ab ijs quae primum

mouentur instrumetis, reliqua corporis membra

uniuerse.Praeterea siquis per fune manibus apprehensum scandat, sicuti in palaestra puerOS exercet

arrepto,aut etiam pertica,sublimis ex ea pendeat, ac diu teneat:robustum is ualidum laborem eruercet, citra tamen celeritate.Ita uero Zc siquis manibus in pugnum reductis, iisdem prolatis, uri in altum sublatis diutissime eodem habitu consistat

Quod si adhibitu quempia deducere sibi manus

iubeat, nec tamen ipse remittati. uel impensius hietum musculos omnes,tum neruos ad robur com-

Paxar, ut quorum maxime propria sint omnia id genus exercitia. Idch multo certe magis fiet, sed tum siquis simmis manibus, utraque apprehenso

pondere cuiusta odi sint qui in palaestra alteres dicuntur) porrectis his,aut in sublime erectis,eoadem habitu persistat Iam si etia cuipia iusseris ut

te uioleter detrahat, inflectati, dum ipse non manibus modo, uerumetia cruribus spinat costans inflexus resistas: non leuead membroru robur exercitatione obieris. Saner hqcgenere Milonem ipsim exercitasse se ferunt, dum alias couellere se mouereΦ de loco uolenti permitteret ueruliate cruru maxime exercitatio fuerit) alias, uti 3 si manus exercitandas curabat, pugnu aperire iuberet.

Idem ut aiunt malu punicu,aut tale quippia manibus coplexus, auferendii cuiuis praebebat. Hare igitur exercitia maximi roboris tum ostetatione, tum exercitatione cotinent Robur aute partium, tum exercet, tum uere firmat, ec si quis alterii co-plexus mediu,aut etiam ipse medio coprehensus,

manibus digitis* pectinatim iunctis,aut que coinplectitur, absoluere se iubeat, aut ipse se a complectente soluat Ita etia 5c si quis alteru qui uersiis ipsum se inclinet, a latere aggressiis, ilia manibus coplexus,ceu onus aliquod sublatu invicem protendat reducatc.:ac magis si dum gestat,ipse nutu re nutuo corporis utatur: sic nanq3 spina uniuersam ad robur comparauerit. Aeque uero qui pectori bus ex aduerso innixi, magno se conatu invicem retrudunt.Etiam qui a ceruicibus pendentes, d orsim trahunt, ad robur se praeparant. Caeterii ta lia omnia exerceri citra palaestram, aut copiosum puluerem queunt, quocunm conculcato loco erectis ac stantibus. Lae uero luctantes inter se moliuntur, cum robori augendo student,haec aut ps Uerem altum, Ut palaestram desiderant.Ea sunt O usinodi cum alter luctantium ambobus cruribus alteru alterius crus coplectitur, deinde manibus inter se collatis,altera ceruici uiolenter incumbat, uti p quae e regione impediti cruris est, altera bra chio tacebit oc circa summu caput manibus con nexis iniectis uiolenter retrorsum se agat ac reuellat. Eiusmodi lucta, utrius Iuct toris robur exercet: quemadmodum Sc ea quae altero alteru crus cruribus suis cingente, uel ambo per ambo mit tente,fiunt. Nam haec quot utruo ad robur prae parant Infinitae aliae eiusta odi robustae exercitationes in palaestra sunt. Quorum nimirum omnium peritiam usum qi paedo triba callet, ipse senesca gymnaste diueris,ut a medico coquus. quod ip-um quo p ad perpensione aestimationem Q se os eri. At dictum quidem iam de hoc est in eo libro tui Thrasybulus inscribitur. caeterum dicemus 5

146쪽

nunc quod satis ad praesentem sit disputationem a

uenisi prius exercitationu uarietates absoluero. xvi II Exercitationu igitur quae robustae simi

quas se ψορ Graeci uocant, dictae iam. Superessi

ut de is dicamus quae celeritate peragunt, citra robur &uiolentiam.Id genus sunt cursus, re um bratilis armorum meditatio, Sc cum duo summis

manibus concertant, ακροχψρισμους Graeci uocant

tum quae per corycum, id est sollem, Sc magna ac paruam pilam exercitatio fit,iatim cum a distanti bus occurrentibus administratur. Eius generis est 5 quod ἐκπhεθρίων Graeci dicunt, δέ quod πιτυ λι ι.ει autem εκπλεθρQ g,cum inplethro,id est, in sexta parte stadii quis prorsum retrorsiimo ui ctam,idq; taphin utrant partem sine flexu cursi trahun0quosscursu breue quidda de spatio do vinit, quoad deniss in unico gressu constiterit. πιτυλι ἔν uero,siquis summis pedibus ingrediens, tensas in sublime manus,hanc antrorsum, illa retro sum celerrime moueat. Hoc uero exercitamento

maxime ante parietem stantes uti selent: quo, si quando aberret,sacile pariete appreheni erigantur.Sedo sic exercitatorum error magis latet, re exercitium ipsum fit imbecillius Celeres uero motus sunt,citra tamen uiolentiam, ec qui in pa si raeduntur, circumuolutis humi nobis uelociter uessetis, uti cum allis. Licet aut 5 erectis, tum circoactis,ac uelociter prope adstante mutantibus, colerem exercitatione peragere.Potest re solis cruribus, idi erectus, ac uno loco consistens celeriter exerceris inde quide retro tantiIresilie tanto stim uero a ru utrun y uicibus referens. Quin &permanus exercitatione celeri tantunde ualente luti datur,id , citra ullos es 'eras:uti si frequetis

celeritati 3 motus earum impense incumbas: siue llias in pugnum ductas,sive explicatas mauiS. lxix Ac eiusmodi quide celeris exercitatio est,

in quibus dixi speciebus compreheS. Reliquum

est ut aduehemente ueniamus. Ea uero sicuti praedictum iam est,ex robusta celeri. composita est:

quando quas robustas diximus,ns omnibus ut uehemetibus uti licet, motus modo celeritate adn cias. Non in postremis uero uehemetes lis sunt,fodere,discum mittere,se mouere, saltare, idq3 continuato sine intermissione opere : similiter graue quodvis telum iaculari,continuatis sibi quam malarimela stibus: aut graui armatura tectu celeriter agitari. Et qui aliquo quide talium exercetur, in termittere paululum solet. Atm hoc loco inter asesiduam interpolatamc, exercitatione differetiam noscas licet Quas enim modo retulimuS, Uniue is morula interposita magis usurpari let, ac potissimum quae labores opera , sunt,non solum eXercitia,ut sessio,& remigatio. Quae uero remissiores exercitationes sunt, eae sine interposita quiete magis fiunt,ueluti cotinuatus diu cin sus,que inget dolichon uocant,ec iter facere. Haec igitur om nia exercitationum genera sunt, quaere modo diactas differetias habent,dc si1pra has quod alia lumbos magis quam brachia cruraue exerce alia spi nam totam,aut pulmone tantum, aut thorace tan

tum Quippe itatio curses 3, crurum eXercitatio nes sunt:acrochiritat,et sciomachia brachiorum ac manuum propria. Lumborum aute, assidue se Inclinare,ac ruinis reuocare: id. aut pondus alia

quod a terra tollente, aut assidue in manibus sustinente.Sunt re qui depositis ante se alteribus,ulns interuallo distatibus,postea medii ipsi stantes, in clinanis atm attollunt dextera quide eum qui ad sinistram iacet,sinistra qui ad dextra : tum rursum utrunm in silum locum referunt. Atin hoc identiadem deinceps faciunt ijsdem uesti s insistentes.

Hic uero motus transuersas spins partes magis exercet,sicuti prior ille rectas.Thoracis uero oc pulmonis maximae respirationes propris exercitationes sunt.Maxima uero uox sepra iam dicta,uocis quo instrumeta omnia permovet. quorum enu meratio in ηs quae de uoce edidimus,liabetur. πα Quonia aute huc producti sumus,non alienum sit de omnibus animalis partibus tradere,&quae motus euidetes,& quae leues 8c obscuros obtineant:quae rursiis a se moueantur, quecp ab aliis. Quippe eiusnodi distretio non paruam comodi tate gymnastae afferet ad omnia animalis membra moueda,esias a se, ec propria uirtute:alias ab alijs, per alienam.Quaecunt enim uoluntate susci Piuntur actiones,eae mustulorum neruorumw,ec quos aliqui tendones,graeci τένοντας uocant,pro

j Pris sunt Egde tame si maiore ui oc celeritate fiut, primum quidem Sc maxime dictas iam parres,eael accidenti uero etiam arterias exercent. cum praedi Ris uero ossa, uenae, carnes, ligamenta, re caeterael omnes animalis partes una mouentur.Reliqui uel ro motus qui in animalium corporibus noscutura

quicunm non comuni uoluntate sincipiuntur,sea uel naturales sunt,uel pro animi affectib us edun tu duplices hi genere sun alij emis cordis S a j teriarum,alij uenarum 8c iocinoris actiones sunt: l atq3 horum quidem primum ec maxime:secundo

loco reliquam omnium partium: quandoquidem quatuor naturalibus facultatib. omnes gubemantur. Acarteriarum quidem cordisi motus nunφsane omnino intermittitur: caeterum magnitudiane, Paruitate, uelocitatritarditate, dc uehementia,

i uarie intenditur atin remittitur,id . multis ex caul sis:quas omnes in opustulo quod de pulsium caual sis conscripsimus,percenii. nunc semma tantumi capita delibasse sat erit. Una igitur mutadi pulsust causa est naturalis caloris auctio,cli minutioc..este in causa est quae ex animalis spiritus mutata quantitate spectatu Tertia, quae ex firmitate infirmita liel naturalis uirtutis accipitur. Quarta, quae ex in lstrum enti ipsius malo affectu aestimatur.Veru de lhac disserere non est huius loci.lam em m aegrotet lanimal necesse est in eiusmodi affectibus cum reliquae omites pulsus mutationes etiam in sanis spe lcctentur.Quae igitur ex aucto diminuto . naturali

calore mutatiooritur, ea pro anni tempor nutria lmento,potione, balneo,hiction somno,&ui

lia, item Q animi affectibus,re actionibus uolunta li te susceptis, incidit.Qus uero ex animalis spiritus i alteratione nascitur, ea pro motus qui uoluntate

147쪽

' DE sANITATE

rentiis uariatur. Quae ex ui1 tum firmitate infirmi catech oritur, pro substantiae ipsius cordis & arte

Tiarum bono contrariove temperamento contin

xii.Porrb uenarum opus una cum aliis instrumentis uniuersis quaecunΦ natura ad alimenti dispensationem excogitauit,pro cibo potione4,tum uexo pro distributionis in corpus, & c5cosionis,&nutricationis ratione uariatur. Huius uero muta etionis arteriae quo in participes sunt m XI Qui uero motus, actiones non sunt, hΟ vim triplex diuersitas intelligitur. Al' nanin ani mantibus ex seipsis insunt: alij extrinsecus aduo iniunt: alios medicamenta proritant. Et ex se qui dem animalibus iniunt ij quos ante memoraui. Extrinsecus uero accedunt qui nauigando, equi tando,aut gestado siue uehiculo, siue ledicio pendente,siue cunis agitatis prςstantur, siue per nutriaeum ulnas,ut infantibus:extrinsecus preterea ad uenientiu 3c frictio sit. Nonnulli tame motus mi sit plane: sunt,ueluti equitatio Non enim ut in v hiculis,praesertim in quibus stratus quiescas,1ta e . etiam cum equo insideas accidit ut a gestante tan tum agiteris,ipse nihil agas:quin sipina ered a stistis no tu utri in foeminibus equi costis firmiter hae Tere,& crUra extendere oportet, etia ante prospiacere.In quo non modo uisus, sed etia collum laborat, precipue tamen uiscera hoc genere agitantur. Porro ea falientibus quo* aeque dimouentur:ue rum iis qui uehiculo gestantur, non aeque. Quare l 1quis uiscera quae sub septo sunt, motIere uiolem l lius uelit:& praedictos labores adeat:& praetereat ad frictionem quae per circumiectam fasciam ad l ministratur,accedat. Statuatur aute oportet is quificat,a tergo:qui modo in dextram,modo in sitii l stram manus inuciat: acclinante apprimetec, has

ipsas partes ipsb qui si icatu Sane cocutiunt non nihil ea quae sim septo uiscera sunt 8c maxime: tul τespirationes, tu voces: pari modo efflatus δέ qui lPer se fiunt, oc qui cum cohibito compres c. spiat

ritu tum in tibiarum sono tum uoce adhibentur. Iam ipsa spiritus cohibitio, exercitatio quaeda musculorum est, non minus certe eorum qui in abdomine, quam qui in thorace instini. Verum de hac post agetur,utpote quae silpra alia quae modo retulimus comoda, etiam aliam gratia non leUem praestat cuius nimirum causa ad sine eam exercitatio

nis adhibemus. Verum ad propositu redeundum, lnepe Φ non pauci ex 's motibus qui partibus ani lanalium accedunt, nec partium ipsarum actiones sunt,nec earum actiones sequunturi sed ab alijs 8clper alia perficiuntur:ueluti in uehetibus, nauigan letibus, perseicandis, purgandis , per medicamen ira tum uomitoria tum aluum ducentia sit. Verum eiusmodi motus huius de tuedas intrate artis non

est Reliqui omnes re potissimum ij qui ex friectione fit si in primis necessarii cognitu huius artis prς sdi sunt:quippe ad cuius professione spei tat om nium motuum uires nouisse.Sicuti reor) ad opi lsces ipfbs speetat singulos particulares in OrUS luaxietate quae in materia est, noxiit: lTVENDA

Mnastes uirtutis singula immini iam hariti l

Etenim siquis me iubeat ut hoplomachicos,id est armoru meditationiS motus, uel aliis doceam, uel ipse concinne peragam:iane unumquemlibet eorum obire como de nequeam. At sicui me hoplo machicoru cum agit adhibeas: non modo quam uim obtineat actionum quaelibe sed etiam quam maxime parte exercite omnibus illis certius no rim. Imo uero si veru ingenue fateri oportet) hoplomachicus nullius earum uim reddat. Qui ex ricitationum artem probe callet, is omnes nouerit, singulas ad certos referes fines. Nanw aut uiolentae qusdam sunt,gxauesq3, ac robustae:aut laueS,celeres,& concitatae:aut pariter uiolentae 8c celeres. Has igitur obiter dum agi cospicit, statim uisas fa scite dignoscitiatin hoc amplius quaena crura, bra chia,uel thoracem actio exerceat:quae lumbos, caPUt,ipinam,ueluentrem:quar demum alia quam uis partem egregie praeter caetera fatiget. Hoplo machicus enim apte numerosech morias peraget celeres fortasse,robustos,ac graues: caeteru quod densent aut emacient eiusta odi motus, parum nouerit. Pari modo nec quod carnem augent & rare facilint motus tardi.Iam idem robuste simul δέ tarde grauiter mouebitur, nec tamen quod istia modi motibus corpori robur oc grauitatem acquirit,intelligit. Aurigandi quo peritus omnes motUS particulares numerose apte. 8c ad ustim commodissim explicabit:sed qui horum corpus emacient,aut carne impleant,robustum,uegetu,mol

c te,duru, densum, rarumve essiciant, omnino ignorat Ita qui pila exercere instituit, σψαρις-guocant) omnem pilae iactum exceptum Q callet: minime tamen quem corpori affectu hi coparet, nouit Paedotriba quo in quicquid in palaestra m0- tuum geritu pernovit:quid quis* motus essc re queat,ignorat. Et ut semel dicam ) omnes homines,artifices iuxta artis . rudes, quos cossoret motus exercent, eorum ignorant uires,saltator ,

t nautae, fabri tum materiarii, tum ferraris piscato j res,agricolae, aedificatores, sutores, omnes denis qui quiduis moIiuntur. At gymnastes ex iis quael ante retuli principiis, cuiuiis adtionis, etiam eius quam nunc primum, nec ante, Conspexit, Uim te i nebinueluti statim saltantium praeuegeti motus.1 in quibus nimirum Q maxime saliut, ac celerrimel circumaeti uertuntur, S genu prius posito mox

emicant, ct crura tum attrahunt,tum maxime di

uaricat.& immatim,in quibus Ocymmemouentur,gracile,musculosum, durum, Copactum, prae terea vegetum corpus redduci At remissi tardi oclanguidi motus, non solum non elusinodi corpus quale nunc diximus faciunt, sed contra si natura musculossimo uegetum si si diuersam omnino affectionem inducunt. Q iod illitur paulo ante diximus paedo tribam ita est e gymnastae ministrum, ut medici coquus id nunc quo ostensium est. Quippe coquus betam,tente, aut ptisanam alias alia ratione praeparat nec tame quod praeparam quanuim obtineat intelligit, aut quaenam praeparandratio cessenda sit optima. At medicus nihil horun

148쪽

t Fus parare. potis:uersi quicquid prS X pra 1am di stum est. Caeterum de iis quae maxime

paratumst,eius uires probe callat. xx II Ergo gymnastes propositi nobis adole scentis,utit quis optimum corporis statum est sexutus,omnium quidem exercitationum uires per nouit deligit uero ex omni genere quod modera tum medium. inter uixun. excessum est. Namnes celeris tardque exercitationis optimus status egetsed planermediocris ac mediae.nec rursiis inolentae oc uehemetis,nec remissis 8c languidae,imo in his quo 3 mediocre optimum est: quando non alterare,sed plane seruare optimum corporis si tum conuenit. Sive igitur armis elusinodi adole scelite exercitare gymnastes uelinperitissimo materiae hoplomachicarum actionum adstito, eum omnes sibi promere actiones iubebit mox ipse e I ehac discernet, impexabit . quibus earu tape,

quibus raro,quibus mediocrite quibus aut nun

qu aut semper exercitari eum uelit: quippe que latere non potest quae quod membrum exerci re studet: hic quo rursus tum genus,tum qualitatem,tum modum actionis inueniet: ipse follis pi laueperito, pro ministro adhibito, quo illi omne

eius generis actionum materiam indice Nam ipsus propris cuiuis artis materiar,gymnastes, qua gymnastes,omnino est ignarus: uerum ubi semes inspexit, non selum qualitate, sed etiam uim eius protinus, intelligit. Quamplurimos enim ipsi exus quibus imbecilliores quaedam corporis Particulae erant, unde crebris in his urgebatur morbis,

unius gymnasticae ope restituimus:nem tame om lites propriis exercitationibus, sed siue quis salta ltor erat, siue hoplomachicus, siue pancratiastes, suehi stato siue alio quovis genere exercitatu

iusso eo magister' sui motus coxa promere: mox

claruagemusaea scilicet operis parte in qua de uiatiosis corporum statibus disceptabitur Nunc OP time comparato corpori suum statu tueri propΟΜscimus. porro huic ex omni genere mediocritas adhibenda est,f ictione,exercitation balneo, sint bo, mno, ita ut nec durior illi, necmollior habi ius corporis reddatur. Quippe hic ab extrinsecus smminentibus facile offenditur: ille corporis inhibetractum. Praeterea nec densior, ne uidelicet in

carne excrementorum aliquid haereat:nec rarior,

ne quod est salubre essiuat. Simili modo, siquide

optimo habitu erat, nec setito gracilior, nec cras soncum costatgracilitate externis imur is, crassitudine ijs quae interne ab ipso corpore prouemur, esse obnoxia. Pari modo nessi calidius, frigidius, siccius, uel humidius emcere eiusnodi corpus expedit, siquidem inculpato temperamento erat.

xxiii Vnum igitur est quod in ita se habente

eorpore est spectand nempe in omni tuendae se nitatis materia,quod conueniens mediocre . est. Porro id est inter utrunm excessum plane mediis. Quemadmodu aute huius maxime sis compos,sia Galen necessaria sensi uel saepius meminisse non sit pro secto inutile. Prima ergo dies crassiore coniectu ram praebebit secunda uero,tertia, quarta, re reli quaru quaelibet,pro ratione magis exalta Quippe in prima die omnia tibi pro die is iam scppis sint peragenda. Eaeuat se, sicut Aegimius przec

pit, ubi inlotio iam perseeta concoctio cernitur. Mox frictionis rati0 huc spectet, ut membra molliantia Docebit id tum floridus colos,qui inim ma cute residebintum artuum flexibilitas, habiliatas. ad omne motum. Post haec exercitetur, dum 8c corpus intumescit, et color illi floridus apparet 8c mptus prompte,aequabiliter,ec concinne edit later haec uero si idore cum calido uapore mistum cernes. Inhibeda uero exercitatio tum primu est,

cum aliquod horum fuerit mutata. Quippe si contractior paulo corporis moles uidebitur, desistendum illico est. si enim ultra quid pergat, etiam ho ni siucci notinihil educetur : atl ita tum gracilius corpus fiet tum aridius,ati ad incrementum mi nus habile. Non minus profecto θc si floridi coloris gratia uanescat, cessandum est:quando si exer citationem c5tinues, frigidum corpus emcies,

nimium exhauries.Ιam motuum alacritaS, aequa

vi sudore accidat ulla qualitatis eius quatitatisve mutatio: quippe quem re copiosum magis,&magis incalente edi par est, prout motibus uehementiae plus accesserit. in igitur is aut minor intellia gitur,aut frigidior, tu scias digeri exhauririm cor pus,praeterea restigerari ac siccari plus iusto. Quo magis solicite attendendum exercitando corpori est, ut cum dictarum iam notarum quslibet appa ret,protinus cesset.Nec tamen protinus lauatum ablegandum est,sed ante sammam exercitationis

intentionem, quam κηφι- graece uocant, remitte

re sisterech iubebitur. QuΘd si illa cohibendo spiritum implere uelit: perfundi oleo, atq3 apother pia uti deinceps debebit. Porro ea cuius nodi ressi simul qui sint in ea scopi,& quae mensura, prae terea quibus absoluatur tum motibus, tum fi ictionibus : sequenti libro monstrabitur praesentem e

nim,utpote satis uerborum habem em,iam comodeuideor finiturus:s1 modo illud unum adiecero, lauacrum quod ommino medio temperameto sit, ad propositam aetatem naturami esse eligedum. Propositu nano est, si recte meminimus, tertitima natiuitate septenniu,id est quod inter quartum decimum ac unum &vigesimum annos interue

nit. Quo utim se ida lauari adolescentem adhuc nolim,ne incremento eius cui plurimum est considendum) sit in mora. Vbi uero iustam magnitu dinem impleuit, etia de seigida lauatione aliquid

dispiciemus.Simili ratione et de exercitationibus quae in puluere obeuntur, exquisitius in sequenti sermone agemus.In praesenti ilIud nouisse satis Orit, ne puluere quidem huic opus esse: modo illi in qua exercitabitur, domus ad eum modu quem

inter initia praecepimus, praeparata sit Verti si calidior

149쪽

lidior si tum puluere utendu.At eo si utetur,om- um prorsuSseruare uideri heodem semiato modi, nino erit lauandum. Sin non utetur, liceat 8c illo tum nutriet adolescent tum exercitabit Sinnontum dimittere,praesertim hyeme.Post hecuerore seruauerit: quacunsp ratione a pristino habitu est quae ad cibum,potionem, inmnu, ambulationccp lapsus, reducere eum mutata mensiira tentabiu

pertinent, conte fianda huic simi qui adolescenti ita* facere no desistet quoad in singulis perage praescitur:& in sequentibus a nobis dicentur. Ve dis exactum modum deseuerit Quot uero,& quirum fieri non potest ut m odi horum primo saltem sint praeter naturam lapsus,ac quemadmodum

die ratio illi exaei a constet. secundo,ubi explora- quemlibet tum agnoscere, tum reparare tum habuerit quomodo post quot exercitationes conueniat,insequenti ope nullitus adolelcens sit: si proprium naturae habia re docebitur. ARGUMENTA c Ap IT V. K LIBRI TERTII GALENI De sanittitit tuenda.

Caput 1. Breuis superioru repetitio ut sequentibus cunq; lassitudinem,priusquam contingeret, utura a coniungat.Nam in primo libro ab infantia ad 14. usque tem metueretur. 12. Contra Theonem, qui de lassitumnum tra statum est: in secundo tertius septenariuS. dinum cura non recte senserit, δετολουσίαii dicens post a. De recuratione sit apotherapia, quarum est alte ira gymnasii species, altera pars de qua nunc dicetur. Scopus eius primarius est ut eXcrementis corpus Ieueintur,secundariuS ut lassitudo evitetur. Peragitur autem inter duram 8c mollem mediocri frictione, oleo largo, multis manibus duriuscule iniectis,sed celeriter moti S, εἰ membra comprimentibus, spiritu quom retento, utilia inflentur, te partibus quae fricantur ab eo qui Dica tur exlesiis. Athletas nunquam fere lassitudinem pati, misi in illo gymnasio quod τελέον Sc καἴασκ qnμ uocat: ad quod al4 homines cum non adigant,facile uitabia nil lassitudinem. s. Retinendi spiritum scopus,utilitaS,l 5e modus. Est aute duplex retentio: prima Sc recuratio i ni c nuenientior, quae fit cum uenter attollitur tensis Ο mnibus thoracis musculis, ijs aute qui circa septu trasel uersum&abdomen sint, remissiS. Secunda est, quae e/l tiam abdominis musculos mediocriter intendit, ad re t Purganda,quae septo subiacent,uiscera. q. Fasciarumi circumactus, quomodo circa diuersas corporis partest seri clineant.Frictio nem continua,neo uehemenS eiust qui recuratur, esto, sed motu eius aliquo Se mebrorumi exiesione mediocri interpellata. Amplius de spiritus rei tentione,& eius utilitate, quam in medio etiam gymna ' sit, sicut& recurativam frictionem c5mendat,praecipue in grauioribus ut athleticis gymnasiis Deinde longitu dinem operis excusat. Similibus astruit subitam multitudine obstruere, ideoci paulatim non concitatis eXer cit's uacuandoSesse poros. Contra Asclepiade dicente spiritus retentionem implere caput. s. Proponit quoi ordine sit deinceps de balneis acturus, & primo loco de dulcibus teperatis, quae calefiunt: quid per se, quid per accides eniciant. Hominitemperato nihil esse iis opus, nisi forte ad sudorem, dc puluere abluendum. De frigicla lauatione,& eius usu: qua aetate incipiendum ea uti. 7. Delasis studine, Scelus differetius septem, de singularum causis. Sed hoc loco de simplicibus tantumla agit, nempe ulcerosia, tensiva, 8c phlegmonocte, 6 oi κcopo. Nam quarta quae eX ariditate ohoritur false nonγj nuuis imponit, tanquam & ipse lassitudo sit. s. De lassitudinis ulcerosae causis & cura. Quo dulcius oleia, eo conuenientius ad hanc curam: astringentia Sc medi l camentpsa prorsus aliena sunt. s. De lassitudinis teni siuae curatione,&causis. xo. De phlegmonode lassi tudine,eiuso cura& causis. Et probatio non e duabus Prioribus eam compositam esse, sed simplicem. Scopitres in eius cura,scilicet uacuandi,laxandi ,restigeran di. arta affectio,ex ariditate scilicet,no lassitudo sed ei similis est Ac quomodo curari debeat, 11. De uictuSi ratione per singulas lassitudines. Multas esse inter gymi nactas de uictus ratione Iastitudinu dissensiones: quod cum uni aut alteri conueniens aliquid uidissent, id sine discrimine omnibus in uniuersum attribuerint. Contra os qui calidioremaquam probauerunt contra quam omnia grauia gymnasia couenire: cum quarti tantu ab sectus ea propria sit cura. ιμπιδι λουται in uerbis Theonis dupliciter accipi posse.Theonem obscure 6 indistincte sententiam suam pronunciasse,non adiecta ratione uel causia ulla cur parciorem cibum absolute, post gra ue gymnasium exhiberi censuerit: quan* uariae post id Iassitudines,& quartus etiam ille aridus affectus consi/ssere queant:&tribus quide angustius solito conueniat nutrimetum, quarto autem largi US. Phlegmonodes e tiam affectus post grauia fit gymnasia, cui tamen λουσία non conuenit. Theon ulcerosam & tensivam lassitudinem confundens unam facit. Quid Theoni erro/ris occasione fecerit. Cura assiectuSquarti, qui cum fi citate consistit. QIaartum illum affectum oriri non solere,nisi prius una aut altera lassitudinis species praecesserit,praeterΦ in euectico uel athletico corpore,uhi uel ab initio consistere potest. 13. Genera las Situdinum triat sunt simplicia,iam enumerata: & quatuor composita ex his tribus, primum singula singulis unde tria nascetur, tande inter se uniuersa tria. Ite curandi ratio & scopus in compositi S. Maioris maior habeat ratio. Maius duo hus modis dicitur. 14. Coiugationes lassitudinum lquot futurae sint, si praedictis septem affectus a siccitate progenituS copuletur: nepe 11. compositae, cum A sim lplicibuS,unde 1 .efficientur. Multa lassitudinum acci/ ldentia. Is. De stegnosi, id est meatuum occlusone, siue ipsis meatibus per densatione cuti S conniuetibus, graeci mysin uocant i siue a lentis crassis humoribus obstructis. Eius notae & cura. Olea et unguenta diuersa enumerat. I s. De exercitatione poli uenere, alias qui dem praesertim iuueni et robusto praeparatoria adhi/heda,ut corpus deset, sudore restringat, calore augeat. Apotherapeuticam autem suadet si uigiliae curaeue post uenere fatigarint. In sequentibus se demonstraturu deuenerei S promittit, quae in praesentia dicuntur per hy γ pothesin tantum accipi petit. Siccitas ex ira uel potio niS Penuria. 17. Corporis a largiori potione humidioris quam par est cura. Nam si ex octo facitum fuerit hu/midius, uel immoderati ac intempestiui nutrimeti usu, pluribus diebus ad emedatione eget,quare hic non ex Plicabitur. Si in caput aut stomachu humiditas redun det, qualiS sit affectus in morborum symptomatis dice tur. 18. Quinti dicta quaedam scurrilia de unctione, urinis, licio,frigido,humid o,& sicco. Tum de frictio, ne matutina, qua utendum est cum mane frigoris,lassi tudinis, siccitatas,desationis cutis,uel raritatiS, uela pol tu humiditatis sensus percipitur, sed in singulis his di/Uersimode. Mox ad uespertina accedit, cuius usum ad llassitudine quo Θ,&siccitate uel atrophia) suadet, ita tamen ut prandiu praecesserit angustius, multum . in lter Coenam tempori S fuerit interfectum, maxima parto lquiescendo, parum modo Sc leuiter deambulatione habita, Se excrementis depositis, S c.

150쪽

DA LIBER 'ERT ivs E DIC o R V n gymnastaru*lA Ii ippe ubi quous intendere augere. ex

qui de sanitate tuenda prodi ercitatione oporteat, quod ad sanitatis rationem. derunt,alii omniu hominum pertinet,praecepimus: ad finem quom sequi debe

comunia praecepta tradido re diximus apotherapian. de qua nuc agamus. Est runt , nihil usquam cogitaim igitur primum ea genere duplex. Altera quidem

tes de corporum nostrorum exercitationis ceu pars,altera eius ceu species. Ac

per species differentia. Alijs de ea quidem quae ceu species censetur,post dice

dissidere inter se corpora no mus. De ea uero quae ut pars habetur, nunc agenrunt, nihil usquam cogitai tes de corporum nostrorum

per species differentia. Alijs

dissidere inter se corpora ΠΟ-stra non paruo discrimine, placuit: eorum tamen dum. Omnis exercitationis probe peractae postre differentias, ceu comprehendi plane uniuerta nequeant,cosulto omiserunt. Pauci omnino qui per

species o genera discernere simi aggressi, plura perperam ψ recte scripserunt. Nos primo statim iuolumine quot numero species humanorum corporum sint indicauimus, promisimus i. singulis

propria tuendae sanitatis praecepta seorsum tradi turos . Orsi aut sumus ab eo corporis statu in quo queri de ullo naturae uitio non possit. Quonia aut is homo negocioru interdum occasione, uel spon ima pars apotherapia dicitur. Ea duplici cosilio sit scipitur,st ut excrementa eXpurget, ut corpus a lassitudine tutum reddat Prior causa etiam exercitationi comums est: quando eius quoqr duplex omnino propositum est,et ut solidas animalis partes firmet,& excremeta expurget. PropriuS tamea potherapiae scopus est, ut lassitudine quae succe dere immodico exercitio selehQmmoueat atque

prohibeat, Ac athletis quidem Θ alijs qui opere corpus fatigant, J sicuti qui uel fodiunt, uel iter a

te uel inuitus,pro secundae ualetudinis praeceptis: Sunt,uel remigat, uel tale quippiam opus uiis ne uiuere prohibetur: satius uisim est primu eum lia lberum,sue. plane: spontis, ac uni corporis ualetat dini uacantem, proponere. Ac quemadmodum quidem educari elusinodi hominem contremat, primo libro docuimus,ad qiuartumdecimum us pce tum obeun praestd lassitudines adsimi, nisi apotherapia deuitentur. Verum,de quo hoc loco

agimus,optime comparatis corpus, qiuod ab omni seruitute est liberum, re uni sanirati uacat: raro lassitudine tentatur. Sicuti enim athletae, quos la annu cura eius persecuti. Secundo qua ratione ad hor maximus exercet, nullo alio exercitadi geneuirile aetatem duci debeat,indicauimus:ubi longi re obnoxn lassitudini sunt,preterΦ eo quod ab ipor sermo incidit, postquam in comunia artis tuen c sis ab lutum dicitur: ita nec qui uitam degunt liadae sanitatis capita deuenit, sine quibus ne de pro hera,& qui tantu ualetudinis tuendae gratia eXer pdnta quidem state natura , exacte disserere lice citantur,usqua lassabuntur,propterea . huiusinobat; omnes enim tum se ictionis, tum exercitatio di exercitiu adire nulla necessitate cogunt.Athlenis differentias enumerauimus,no mehercle par tis enim necesse est quo uidelicet ad immodicosticulares, nisi sicubi has obiter exempli causa reis in certaminibus labores etia totu diem aliquado ferre exusse latr) sed quae genere ac specie sunt dia cotinuatos praeparato ia corpore sint tutissistinctae. Ergo in rictionibus quidem quam molin mum illud exercitiu ipsi etia κα ασκ θά, hoc est lis duraci ec instiper mediocris facultatem obtine structura in luta uocant aliquando obeantiVeant,interpretati sumus. Adiecimus redimerentias rum qui tantii tuendae bonae ualetudinis causa ex quae a quantitate simuntur, numero itidem tres: ercitantur,ijs nec necessum nec utile plane est 1m mox quae ex coniugatione harum oriuntur: om- lmodicos labores adire:ita* his nullus instat Iassi nes in toto numero nouem etiam potestate singu i tudinis metus.Nihilo secius tamen η de apotheratarum exposita. In exercitationibus uero enarra- l pia Utentur, etsi nullo lassitudinis timore, at certe

dae sanitatis capita deuenit, sine quibus ne de pro hera,& qui tantu ualetudinis tuendae gratia eXer pdnta quidem state natura , exacte disserere lice citantur,usqua lassabuntur,propterea . huiusinobat; omnes enim tum se ictionis, tum exercitatio di exercitiu adire nulla necessitate cogunt.Athlenis differentias enumerauimus,no mehercle par tis enim necesse est quo uidelicet ad immodicosticulares, nisi sicubi has obiter exempli causa reis in certaminibus labores etia totu diem aliquado ferre exusse latr) sed quae genere ac specie sunt dia cotinuatos praeparato ia corpore sint tutissistinctae. Ergo in rictionibus quidem quam molin mum illud exercitiu ipsi etia κα ασκ θά, hoc est lis duraψ ec inseper mediocris facultatem obtine structura in luta uocant aliquando obeantiVeant,interpretati sumus. Adiecimus redimerentias rum qui tantii tuendae bonae ualetudinis causa ex quae a quantitate semuntur, numero itidem tres: ercitantur,ijs nec necessum nec utile plane est 1m mox quae ex coniugatione harum oriuntur: om- lmodicos labores adire:ita* his nullus instat Iassi nes in toto numero nouem etiam potestate singu i tudinis metus.Nihilo secius tamen η de apotheratarum exposita. In exercitationibus uero enarra- lpia Utentur, etsi nullo lassitudinis timore, at certetis quaenam acuta uelox , uocetur, quaena hebes excremetoru purgaui causa: cui ex pleniore mentarda ac quae harum mediae primaeqi natura salin P sera, siue uigraeci loquutur, θ hoc est autem sint,itemi quae uales ac m ollis, praeterea gra les arto,etia lassitudinis securitas accedit. Na et si ipuis lauis., quael harum fiunt mediar, simili modo se exercitationis modus his est a lassitudine Φ matractatis, docuimus optimu corporis statum per lxime alienus,actioiscpomm s ratio plani citra uioonmia quae mediocria couenientiaci stini, quae , lientia:fieri tame aliquado potest ut gymnasten in eade media plane excessuusiant, agi achere: id F lutroq; paulis quid siti, ter fugiat: quod neglectu,situm in s ictione, tum exercit tione, tum balneo, ino magna, certe leue exercitato lassitudine concitum alimento, omnibus denicv quae salubrem uia itet Caetera no couenit qui sibi uiuasi 8c uni corpoctus rationem coplent pollicitiin sumus sicuti de tris sanitati uacet,ut uel minimii laedatur usqua.

frictione exercitationech fecimus, ubi in genera tissimu ital sit apothera pia semper uti. e qua

quaedam comunia sipeculationem reuocauimus, lis adhibenda sit, ipsa finia ad quos tendimus, de quo simul recordatu facilis, simul certa ratione mostrahit natura. Na quonia id petimus,ut lida uia et tradita doctrina esset: itaec in reliquis omni uanimalis partiu excremeta quaecunq; excalia bus facturos:ac primum quidem de ea quam apo icta extenuataq; per exercitationem in corpore ad therapian uocant,acturos: quandoquidem ea pro thuc manet, prorsus eiiciant:& frictiones quae perrimo loco tractanda insuperiorib. est proposita. l alios administrentur, adhiberi oportebit, ec cum