Prima principia scientiarum seu philosophia catholica ...

171쪽

ARTICULUS II.

Per do similionum quoststio jam in ludum proditi uitiosi ideirco in inlimis splendeseit unde oportet illam in Varias ejus partes vel aspectus resolvere, juxta eorum Ordinem. Hoc autem itior divisionem, quam lauti sedit Plato, ut salus uerit: si Si nactus uero ducem qui recto partiri seiat, ejus ego VeStigia ut Dei cujusdam sequar Divisio est distribuli lolius

in Varia HVS parteS, Vel aspectus, SiVe reale Sint, Sive logice id est, per considerationem mentis XiStant. II. Divisionis species.

72. Toluplo est poeios divisionis quolupleX Stiolum porro lotum os vel adluale, vel potentiale Velueeidentale Tolum actuale dieitur illud quod partibu actue instat: est physicum, Si partes in separabileS, ut corpus et anima in homilio est metaphysicum, Si partu non Sint separabiles, sed sormaliter tantum dis-linelae, ut varii gradus ensitatis SubStatiliae, ViVenti S, Seniluniis, rationalis, qui in homino viri ualiter disserunt: Si morale, Si partes Sunt suppoSila rationabilia, ut paler malor e silius in familia: est DVicu i, Si partus non dentur nisi per mentis considerationem, ut judicium, quod est elus imploX, apprehenditur

172쪽

tanquam compositum torma ui uiui tu videlicui fer- minis duobus ui copula. 2' Totum potentiale diditur universale I eiu parii 'ularium, quod non esu, sud ollantis tu .lumc0ntinui, ut animal continui suli su hominem, aves, i c. na e divisio usi univoca vel unu=ya, prouisolum convenit eod0m modo suis insurioribus, Ulum per quamdam proportionum Paries lolius polentialis diduntur sub uetivo quia, quum sit simplex, de singulis praedicatur unquam de sub uelis.

3 Tolum uecidentulo dieitur illud quod habui varia accidontia ration quorum dividi potest quod riplicitor 10ri potest. Primo dividi potus sub velum ratione aeciduntium ut anima humana in insuriorum et superiorem, ratione saeuitatum sensitivarum et inlullo livaruin Meundo, dividi potest accidens ration sub ueli qui inest ut rubrum in Oeeineum, Sanguineum et igneum. Tertio dividi oles ad eiduus

ratione aliorum aesti donlium ut album amarum o dulce. III. Leges divisi0n s.

73 1 Divisio sit brevis. Alias potius confusionem

quam distinetionem proditeorol unde ad pari0Sminimas non descenda : nam, optimo ait Seneca, simile confuso est quidquid usque ad pulverem See

2 Sit adaequata Oportet, divisio omnes et Solas parte lolius Onlinunt, alias non distinet ob uelum ostenderet Sed potius obnubilares, o monstrum ali

3 Sit opposita oportet, divisionis membra seSoeXeludant undo vitiosa est divisio saeuitatum animae in aetivitatem, sensibilitatem, rationem et Volunta-

173쪽

ium, quia activus u si pueriliaris saeuitas, sed aliquid commune adultatibus istis.1 Si immodiola Communitur oportet membra divisionis ita distribuere, ut interponi non possit alia divisio quare unus aliqu0d non dividatur in genera insima, missis genuribus mediis Allamon, si inter-m 'dide division is, quin enuntientur, ui sucili intelligantur, coi ullius est uas a dolui miliere, sicut aliquando austo enthymum: Iodo syllogismi adhibetur. Animadverte etiam quod si, aut ros os saei lima, aut

auditores sint perspicaeus, non os uidi deseundure ad minimas partitionus, quia in 'essus lune Ssulo O ipso tardior, assidium gutturarus ait 'nii, numque oneraret: qui enim visu amplissimo gaudes, saligatur, risialui que, Si per Parius minutissimas sue ossi vi funium aliqua res ostenditur illi Adverso tandem quod divi-Sio, quum Si opus montis nostrae, non Xisi ii in re ipsa, sed undatur in a atque ideo multa sunt penes

arbitrium dividualis.

4. uum jam allentio des X: sit ad singulas lolius partes, pi iei illus demonstrare, ut seiunita earum habeatur. Igitur quia ros momentosa si die emUS primum deiuneto ex quo prolidiscitur dumonstratio; es deinde pauea subii retemur de contioXione conclusionis eum principiis.

on inquiritur hic a quanam puratione analySi in Ver svnthes Suiam iniussu 'iuatum mons OX ordiniur

174쪽

proci sum cinxustis alio istu puri ines vis P eh0logium sed inquiritur a quonam objecto veluti sunda mento mons innuatur primitus in suo processu ad

seientiam nequirendum. I. Eorum n0tio et necessitas.

5. Principium, si lato sumatur dicitur id e quo Bllorum pro 'odoro conspicimus ita sol est priueipium luci S. uapropter demonstrationis principi uin id eris e quo ipSI XOritur, seu id quod onelusionem irradiat atque ovidonium sueti. Porro id praestani ori tales ortae olividonios, qud ideo diei lur principiudemonstrationis. uum ei utilia si systema cognitionum dodvelarum o prine ipiis coriis, manis Sta Si necessitas hujusmodi principiorum ad demonstrationem faetendam, stetit manifestum os non dari esse tum Sino ausu et non posse hauriri aquam Sine sonte. si omnis seientia habetur per aliqua principia per Setiola et per consequens visa' noli undo seientia aequiritur per ratio 'innam sed ratiostinativus pro 'eSSus Doeossario Xordi fur a veritalibus eortis.

II. Eorum species.

6. 1 Immediala aut mediata sunt prine ipia demonstralionis. Immodius principia dii untur Veritates per Θ nola', ellico Veritales ita per o Splendentes ut, si lumino aliarum verilatum n illustrare lentaremUS, ciliu Obnubilarentur; quemadmodum Si lampadis lumino meridianum solem aspiceremus uod hoc ut aliquid filior se nolum, nihil aliud requiritur nisi ut praedientum si de aliouo sub Heli tune enim Subjectum cogitari non potest sine hoc quod praedien-

175쪽

lum sibi inesse appareat. At hoc auium quod sit perseii lium nobis, oportes illiod sit nobis cognita alio su h- steti in quo concluditur proedicatum'. , cujusmodi sunt: Lotum o ius es Missiorte Prius rat esse quam Gyere. lla e priuelpiu igitur non possunt stricte demonstrari, sed tantum aliquatenus describi, nempe OSSUnt resolvi in principium c ui radicii ,nis, quod implicite includuni . Et impier hoc vocantur etiam rimaria. Requiri principia primaria ad Sciuntium est quoque

manifestum demonstratio nim est operuli quo ignotum per cognitum, incertum per certum, ObScurum per evidens manis 'statur; sed Si omnia oportorutilum01 fratre, nihil esse cognitum, curium e cxidos,

atqui impossibilis mire demonstratio, siqui impossibiles esseni si usu sine cal a. Principia in 'diali diduntur veris ales quae curiae covidentes facio sunt pur demonstrationem antea Q-raelum uti Deus 2 rovidet omnibus rebus Onima munia os immortalis. Dieuntur olium Secundarin, quia vim suam mutuantur a principii primariis Tum brevilutis, lum i diuis os con 'alunationis causa, maxime in usu esso soluus prinoi pia modi ala in seiuni in ali suci comparanda.

4 90rte distin uere duplex unus demonstrati inis unum dieitur flensivum, a iud deducens ad impossibile Primum est per si dii . :le ad scientiam requisitum . . . secundum dem ins- randi genus per se necessurium non es', 'd interdum adjun- itur propior hominis desectum ign0runt iam vel pri serviam; o utile , non inium nil conclusiones sed etiam ad pri in alii incipio persuadenda et probanda. . Deducendo ad impossi bile, flendi pol si eorum veritus lis iuvinei iti telluesus, ut is it soniti illa: smo in omni genere demonstrationis, quarii vis pri icipia dem instrent a pri0ri 00nclusi0num et per se nota sint vis i talionis virtute sun datur in deductis,ne ad impossi- il0, sui iudi quia fieri non potest quod idem simul sit ut non

176쪽

2' nolisnulis seu unalyticum empirica seu synthetica sunt principia demonstralionis Ad seiunitam e -- purandum requiri aliqua principio ui uultu pului, tum quia mens, quando Sua cognitiones rus iarii, dii in regreditur tanquam ad extremum terminum; tum quia veri ulus rufis,nulas constituunt intellectus primarium cit, velum atque luges tum quia id inelui tabiliter experientia ostili eatur. Mulla aulam requiri

priueipia empirica ad Scientium palol, lum quia Scientia nequirenda realis Sse debet, non Vero latilum ly-polheliea : Si enim ambae praemissae essent purae, Ut pariter conelusio ex illis deducia se pura a proinde in dealismo volu laremur. Tum quia ad uritate empiricas apprehendendas, instrueli sumus sucullulibus, quἴ ideo inutiles et supersciolosae ossent, Si non darentur verilale empiricae. 3 Commimia vel propria esse possunt demon Stralionis principia Priora a quolibet homine qui adeptus est usum rationis, intelliguntur; ujusmodi sunt Veritales primariae ei ipsaemo Seeundariae, Sed suciliores.

Posteriora iitelliguntur solum a perilis seu doctis qui possident dientiam ad quam portinent; hujusmodios pro geometra Omnes anqui recti mn aequales et pro philosopho christiano Onyelus non est circumscriptio in loco .

III. Principia falsa seu 0phiSmata.

T. Sophisma graece, redditur latino per deceptio-Hem Vocatur quoque paralogismuc eXlra ratiocinor);0Si non quaelibet argumentali salsa, Sed argumeni alio salsa quiae aliqualonus eram imitat fur, et Sic decupli ouum facile ingenerat, quemadmodum sui Sum

177쪽

LOGICA. 153 auriun Si non mutullum quodvis, sed illud quod liabel similitudinum eum auro, videliqui aurichalcum. Sophismala ultu perlinunt ad principia dem0usi rationis, alia reo nil illationem : de prioribus nunc 'IUO-ritin praecipua Sunt

1 Petitio principii Esi 0phisma quo sumitur ut priueipium dum busti aliouis id quod demonstrandum

est, in lalis lanium Oeabulis ut Si Dilaris probare animam esse immorialum, uuia perpetuo rit e poris dissolutioni Superstes vel Si diea Opium generare Somnum, quia habui Virtutem dormitivam. 2 Circulus Miliosus. Est sophisma quo qui ratio-einando redidit in id quod vitare satagit, vel duo in controversiam adducta per se invicem probare conatur: ut Si probares Xistentiam Dei per Xis lentiam mundi, et Xislonliam mundi per exissentiam Dei. 3 IVnorantiu elenchi. Est Sophisma quo quiS, Si Vebona sive mala sulo, Xtra U3 Slionem agatur; quod sit quando impugnatur id quod ab advorsario non asseritur, Vel defunditur id quod non negatur. Sic prolusiantes qui holistis objurgani erimus idolola-lriar, O quod aliquem ullum sane lis et reliquiis o

tialis pro totali, V. g. post transilum comulae d Vittis ergo hujus calamitatis ausa est comela Unde illud ritum : Post hoc eryo propter hoc. inumeratio imperfecta seu inductio Mitiosa. Est Sophisma quo pronuntiatur de universali quod conveni lanium particularibus, v. g. Europae et Asiatici sunt albi eryo omnes homines sunt ibi vulci ui- homines sub pietatis Gumine turpissima vitiu 0nent; eryo pietas est mera hypocrisis. Unde illud I uno disce Om es.

178쪽

78. Curiusius urissimarii, ut scientia comparui ur,osso exordiendum a dubio Ad praecavendos errori nihil tam consuri quam ui dubia habeamus es quae

non ponitu certa Sunt, atque umini sub idium mn S. Haec regula est bona Sed non eSt nova saniores philosophi ante Cartesium omnes eam adhibuerunt. Sed modus quo illum applicat artoSili QS DOVHS el 'nim ipso omnes verilales tanquam dubias supponit: dubitatio existentia mundi, de Veritalibus math uticis, de principiis primariis rationis. Imo dubitat du

cientiam uti veracem habet, o sic volutatur in dubio UniVersali, ecquo juXta eum lacile est egredi atque seiuniis aedificium extruere. ConSeientia enim eum udmonet dubitare, a proinde cogitare nam qui dubitat, cogitat: Sed illico mons intuetur eum qui cogilat, Xisi ero. Si devenit: ' ad illud indoneussum omnis certitudinis principium is 'ito, eryo sum. Sed ego, inquit, certu Sum me OXiStere, quia elare er-cipio ideam mos istonitae inelusam in de meae cogitationis. et sic devenit 2 ad hunc eanonem Quidquid continetur in dea clara et distinctu, verum est. Ex hoe canono devenit 3' ad Xisleni iam veracitatemque creatoris abeo ideam entis perseelissimi porro in hae idoli pereipio inelusum deam exiSientiae, veraei talis et virtutis creatricis ergo existit

179쪽

sicut artesii alio protestante mihilosophia sumus.

Et Sane, prolusianius homilium ab omnibus oritalibus Ecclesiae atque tradisionis auctoritate innixis X- spoliaverunt, ut deinde ipse solus ratione SuniriVnlii sacram Scripturam interpretaretur, atque ita Sua ex rui dogmata Consimili modo Carfusius hominum

penitus egregat a deiuris hominibus, ex jus intollectu Omnoni expungit Veritatem, nudumque essicit,im pS Solus veritatum scientiamque X sundo suo producat. de non mirum os quod Suniores philosophi acriter Curiosii processum impugnunt. Sed inde-punduntur ab ista consideratione, ille proe sus Stomnino SeudophilosophieuS, nam 1 Dubium universalo opugnat; non est nim in potestate hominis non adlidstruro verilali videnter

propositust ut dubitatio universalis, si ossies possibilis, esses perpetua contradictio et amentia. Deinde otiamsi pur impossibilo dubii alio universalis existeret ad tempus, nullo modo haberi possui anquam viden-lii ac cui illudinis priueipium; quia es socius non est nobilior causa, et X dubio nihil nisi dubium seniurii us lusi. 2 Curiusius progreditur iud inuntur in circulo vitios0. Primo enim labili veracii alam divinam per

veracitatum sucullatum hominis Si enim eam non praesupponit, nullatenus de Sua apprehensione corius stolust et istissim verucifulam sucullulum Drveraeitatum Dei probat. Sucundo, Suum existentiam probare lental, et Simul eam praesupponit AEUOmodo enim poterii d cere eyo, si jam non ortus Sit de Sila existentia Aliundo omito idem S ac Vo sum csy tuus; ideo sumit tanquam principium demonstrationis

id quod pr0bur infundit. Turito non dubii ui Curl Sius de ui uenale consei fultae; sed nullumsi ratio dum bifundi de urneisuiu ullarum saeullulum magis quam

180쪽

156 Nola uti0NE PHILOSOPHI E cava uol l l . de veracitas conscientiae, siquidem omnes aeque illas a natura sortimur.3 Systuma Curiusii ducit ad scepticismum ei pun-ihuismum. Curiosiani qui istius modi methodum prom uni, merito assimilari possunt i qui montem asperum Scansurus, Vires debilitaret, vel ei qui speluncae ulu-bras leniaturus, lampadem Xlingueret, Suo OculOS perfoderet Veritales enim primariae Seu principia quae e mente avellunt, sunt illius lampas ipse intellectus et rati sunt voluit mentis oeuli.

DE PRINCIPIO OMNII M PRIMARIO.79. on inquiritur an sit unum untaXa principium quod non possit demonstrari, o mediant quo epΡlera Omnia demonstrentur, Sed quo ritur an si pro scientiis aliqua verilas, aliquod principium quod implicile alunt in omnibus erilalibus, adeo ut Si eas reSOJ Vas, Semper in eis aliquod idem primarium principium invenias. Hae quaesito momentosa esl, Umpropter unilalem atque ordinem quod Seioni in mutuatur e pario Sui prinei pii lum etiam propter m jorem evidentiam illius seientiae u Cum ingenium humanum non inlim omprehenda caetera prima principia, prout in e Sunt, mullum juvatur et eousj- matur in eorum Ssensu, deducendo ad impossibile quod in epstioris ieri potes por illud primum . inde philosophi eam semper magni Oeerunt; et D. Thomas do diri nam alicujus primarii principii, non tantum in spe tulativis Seionliis, sed et in praeli eis, imo ut in