Prima principia scientiarum seu philosophia catholica ...

41쪽

LOGICA. 17 extenSionem praestat non modo enim singulis hominibus, sed etiam Omnibus omnium Specierum animalium individuis competit. Dicitur 4 In mente. Idea enim est actus immanens menti noStrae, et Verum Signum in quo res percipitur. Hunc aelum esse aliquid realiter distinctum ab ipsa mente demonstrabimus in Ontologia.

Idea, quia Semper VerSalii circa aliquod Objectum, alque simul est actus mentis immanens, duplicem habet respectum, videlicet subjectivum et objectivum; est enim aliquid medium inter mentem et re apprehenSIS. I. Bisserentia subjectiva dearum.

8. Ratione subjecti cui inest, idea est ' vel intu

tiva seu immediata, vel discursis seu mediata. Idea intuitiva est illa per quam intellectus directe apprehendit objectum in seipso V. g. nunc immediate et intuitivo existentiam meam percipio. DiscUrSiVa autem est idea qua objectum percipitur, non in Seip-SO, Sed se alterius ideae V. g. percipi mediate et discursive existentiam Dei. Haec quidem ita sonant inconSUet Sermone; at vero in logico sensu idea intui-liva opponitur ideae abstractivae, quia idea discursiVan0n Si Simple apprehensio, sed apprehenSi complexa et judicium. Quare intuitiva dicitur idea ad quam intellectus determinatur per Objecti praeSentiam; et idea abstractiva est illa per quam objectum percipitur abstrahendo ab ejus actuali praesentia : hocm0d percipimus genera et species rerum, et etiam

42쪽

individua ut moro possibilia. uapropter dea abstractiva polos esse immediata vol modial: dum dea intuitiva os semper immediata, quia illa videri dicuntur, quae per seipsa movent intellectum vel sensum ad sui co=nitionem. 2 Clara vel obscura. Illae denominationes Sumuntur a luee, mediante qua mens nostra videt Objecta.

Illa lux ost evidentia : videntia est intelligibilitas rei in quantum irradiat intellectum inlolligibilitas rei

autem Sunt constitutiva seu dolerminationes illius essentiae. Igitur dea clara est illa quae acule repraeSeniat essentiam aliqujus rei v. g. idea trianguli pro geometra est clara. Idea obscura aulem repraeSeniat quidem objectum, Sed vix exhibet ejus lineamenta Seu OnStituliVa essentiae v. g. idea spiritualitalis animae est confusa pro insanie Vel rustico . UtriuS-

quo idea diseriminis similitudinem habebis, si idem objectum meridiana lueo et erepusculo SpiciaS. 0uod autem Objeetum plus minusve irradiet inlellectum, illud pendet a natura, statu et conditionibus intelluetus ideo haec disserentia est Vere subjec

3 Distincta vel confusa. Idea distineta a distrahere, id St, Separare est ea quae ita nobis objectum repraesentat, ut omnino et absque eonatu illud a quolibet alio seeernamus V. g. idea Dei, Ominis, OliS. Confusa autem a fundere cum id est, miseere eSt ea per quam objectum ab alii ViX SecernimuS V. g. idea laeti praeferiti luod memoria sere abolevit, Vel idea unitalis Dei apud quasdam gentes barbaras Uine palo ideam diei distinctam aut confusam propter comparationem eum alia dum idea dicitur clara aut

ObScura, quin cum alia conseratur. Attamen quum

copia luminis distinctionem produeat, et consuSioenascatur desectu luminis, in usu consueto idea pro-

43쪽

miseu dieitur clara et disiuncta, Vel obscura et confusa. Vide Bossuet, Loy liV. I, chas. IX. 4' Completa seu adaequata, Vel incompleta seu Hadaequata. In unoquoque objecto sunt nolae seu altribula primaria ad quae ultimalim caelera resolVi Os- Sunt qui igitur objectum ita concipit ut valeat omnes iis dei minationes didero, usquedum deveniat ad simplieissimas, ad eas nempe quae non OSSunt eralias illustrari, is adaequatam seu completam dicitur habere deam : hujusmodi si qui e gnoscit hominem Velut substantiale compoSilum X anima alionali et orpore organico, Vivens, sentiens et intelligenS. Si Seeus, ideam inadaequatam seu incompletam habet. Alii adaequatam voeant deam quae Omnes objecti notas lum essentiales tum ae eidentales una et explicile exhibet, adeo ut unie intuitu objectum eo-guoscatur quantum cognoseibilo St. Sic Sumptam, non homo, Sed fortasse Solus Deus deam adaequa-lam habet unde non est cur de ea in Logica elo

quamur.

II. Bisserentia objectiva idearum. 9. Ratione objecti quod repraesentat, idea est 1 positiva, Vel nestativa. Prior rei enlitatem reprae-Sentat V. R. de hominis. Posterior entilalem desieiuniuin exhibu percipimus enim non esse Olum relativo ad esse, adeo ut tam impossibilo sit onei-pero nihilum modo absoluto, quam foramen Sine

limilibus realibus aut imaginariis. Uti aperiemus in Psycholostia, Omnis idea, per quam percipimUS, in praesenti hominis fatu est intus e connubio concursuque inlolluetus et objecti oriundus; at non nihilum, sed sola Veritas 40lest intellectum fecun-

44쪽

20 ΝsTITUTIONE PHILOSOPHIAE CATHOLI E.

tiam independuntur a quolibet subjecto et a qualibet

alia sorma ui inhaereat tanquam subjecto V. g. idea rotunditatis et caecitatis. Posterior, ut innuit nomen, repraeSentat Subjectum ipsum prout aliqua forma aut Hu carentia assicitur; V. g. idea rotundi et ea ei. Coneretum est Vel molaphysteum, Vel hySicum, Vel logicum, prout determinatio est vel aliquid subjecto intrinsecum et essentiale, ut homo respectu humanitatis ς vel aliquid intrinsecum, sed aecidentale, ut doctus, album vel aliquid extrinseeum, ac proinde a mentis operationibus resultans, Ut synitus,

3 Realis, vel Dyi a Prioris objoelum existit aut

Sallem eXistere potest formaliter extra mentem in natura rerum V. g. idea hominis, lapidis Posterioris vero objectum in intellectu tantum potest existere formaliter uti de Veneris et speciei. 4 Geometrica, Vel pura Prior repraesentat Objectum extensum, ul idea circuli, domus. Osterior repraeSenta Objectum quod non habet quatililalivam extensionem uti de spiritus, numeri. 5 Directa, vel reflexa Prior repraesentat aliquid a cogitatione nostra distinctum, quod est generalim nobis extrinseeum. Posterior nobis exhibet aelum intellectus antea elicitum v. g. Si percipi justitiam, habeo ideam directam; si autem pereipio me juStiliam intueri, habeo ideam reflexam. Quando intellectus percipit aelum alterius polentiae mentiS, ercepti ejus appellatur quas,resseaeio, quia esseXio proprie dicta requirit ut eadem potentia in Seipsam nectatUr.

45쪽

L-wA. 216 Ibsoluta, vel relativa. Prior repraesentat Objecum quod concipi potest, quin necesse sit ad aliud ob-eclum attendere o. g. id a PeIri, hominis, Galliae. osterioris objectum concipi non poteSt, quin ad aliud, ,allem implicite altendamus V. g. idea silii, similis,

I Smyularis, vel universalis, vel particularis Idea singularis exprimit aliquid uri individuo proprium,

ita ut caeteri conVenire ne illeat V. g. idea Romae, huj/ι tabulae. Porro individuum apprehenditur vi quarumdam notarum Sen Sibilium, quae individuantes appellantur hoc VerSiculo continentur Forma, figura, locus, tempUS , StirpS, BlΓiI, O

Idea universalis repraeSeniat aliquid commune Omnibus ejusdem Specie aut Sallem HuSdem generis individuis V. g. idea hominis, animalis, visentis, praecisione facta Olarum individuanlium Tandemidua particularis nihil aliud est quam idea universalis coarctata, Videlicet repraeSenta aliquid commune pluribus quidem, Sed non Omnibus individuis ejusdem specie aut generiS V. g. idea liguorum hominum, aliquarum Substantiarum. 8 CollectiDa, vel distributiva. Prior ropraesentat objectum quod, licet numeri singularis nola assidiatur, multa lamen individua includit V. g. idea eiercitus, societatis. PoStorior repraeSeniat individuum omnibus specie individuis aequivalens, ita ut singulis Seorsum sumpli tribui OSSit V. g. id ea militis, o Sensu quo ipse dicitur vis publiea. Indo elaro Sensistas

salso universalem et colloclivam confundoro ideam idea colle liva est approhonSi multarum rerum inter se colligalarum dum idea univei Salis est apprehensio inius ae communi pluribu Universalis

ideae objectum est simplex atque indivisibile, dilicet

46쪽

situm. III. Universalia L0gicae.10. uum ideae universalis frequenti0 si usus in Logida, sustus de illa oportet disserere. uintuplex est universale non transeundonS , Videlicet species, Venus, deerentis, proprium et accidens nam UniVer- sal est aliquid vel ad essentiam rei pertinens, Vel

ossentiae superadditum. Iterum quod perlinet ad ossentiam, Vel illam inteyram constituit, vel constituit tantum ejus partem determinabilem aut determinantem. Si primum, habetur Species, quae desinitur Ratio communis quae pluribus competit tanquam constitutivum inteyrum essentiae eorum lalis est dea animalis rationalis rospectu hominis. Si Secundum, habetur genus, quod pluribu SpeciebuS St commune, o desinitur : Ratio communis quae pluribus competit tanquam pars et Huabitis essentiae eorum 'alis estidea animalis respeelia hominis illius essentiam exprimit quidem, Sed Solummodo Secundum partem qUnhomo cum bruti convenit, et quἴ proinde est adhuc determinabilis quoad completum conceptum. Si er-lium, habetur disserentia, quae species inter Se diseriminat, et desinitur : Ratio communis quae pluribus competit tanquam pars determinans essentiae eorum talis est respectu hominis dea rationalis, quae notioni

que a belluina distinguit.

Id quod superadditur essentiae, vel necessari ab ea dimanat, Vel non. Si prius, habetur proprium Seu attribulum, quod desinitur : Ratio communis quae plu-

De universalibus transcendentibu agitur in Ontologia.

47쪽

ribus competit tanquam aliqui l necessuri resultans

essentia eorum Halis est sucullas ridendi et loquundi respuetu hominis. Si oSlerius, habetur necidens, quod desinitur : Ratio communis quae Pluribu competit unquam continyenter superveniens essentis eorum talis est scientia vel albudo respectu hominis. Haec volumus tela in Sensu logie ; nam in Sensum inphysico acciden die illa quidquid non est s-

sentia rei, undequaque et quomodocum III DI OVeniati.

11. Genus dividi potes in supremum, medium et

proa imum. Supremum genu Supra Se non habet nisi noliones analogas tali est rati SubStantiae, quae supra se habet tantum notionem enti et ea quae cumente OnVertuntur. Specie Suprem dicitur quae supremo generi immediate Suecedit talis est noli substantiae malerialis aut immaterialis, in quas primo dividitur Supremum genu Substantid0. Suprema disserentia ea est quae Supremo generi copulata Supromam speciem constituit talis est noli materialis tim materialis respectu sub Stantiae. Genus insimum seu

proximum est illud quod infra Se habet lanium spu- dies ut iudividua, uti animal rospectu hominis. 90- eius intima est illa quἴ infra se habet individua an lum, ut noli hominis Disrerentia infima seu ultima, quae oliam Specifica dici Solet, ea est quae insinnam spuetem eoustituit ut noli rationalis adjuncta no-lioni an natis. Denique genus medium est illud quod

inde quinque universalia a Suh0lassisti appellabantur rabicientia, tui pro dieare idem est ac de reliqui diuere. Juxta ospra distari in quia est i dedicari per m0dum proediens essen lialis, ut Petrus est homo pra dicari in quale est si dedistari per modum euidentis, ut Petrus eri re ictus primitiuari in Quale quiu ex utr0que temperatur es enim pi dedi ori quidem per nodum lieujus essentialis, tamen adjective expressi, uti h0mo est aliouulis.

48쪽

supra et infra se aliud genus habui, ut uotio corporei, viventis, Olc. iumque species insui medide illim sunt quae aliqui spectui uti ii iiiiiiiii et in ullus dividi possunt, ut unimal. Idem dictio de disserenitis. uapri

ter genus Supremum nullo modo si species, o specios insima nullo modo S genus. Sed gener iniur-mudin possunt Sub di Verso respectu considerari ut Speeie atque Ut gener i nam, quam Vis, proui iubdunt superita genus, dicantur SpecieS, Imen, prouitu insuriores Specie diViduntur, merito Oentitur genera . IV. Modus qu0 quinque universalia praedicari debent.

2. In primis adverte, riplicem distingui praedieationem, nempe materissiem, identicam et formalem. Malorialis est praedicati quando Sub eclum et altribulum sunt quidem eadem reSa parte rei in conceptu autem monii non Unt eadem re V. g. Si loquendodo iomino dicatur : Animalitas est rationabilitas. Daed propositio Si materialiter ora, Se ilico vi mal0ria de quae agitur, St autem formaliter salsa, quia polos osso in natura rerum Inimalilas, quin sit rationabilitas. - Identica S praedicatio quando praedicatum omnibus modi idem HS cum Subjecto ut eum dicitur : Homo est animal rationale Petrus est Petrus, etc. - Praedicatio sol mali media inter utram quo eonfingit enim quando a d dicatum in polentia ineludi subjectum, et Subjectum actu continet prae didulum ut eum dicitur : Homo est animal, animadin poloni in continet hominem, et homo elu continet animalilulum. In hac igitur praedicatione Sub oelum os attribulum non Sunt omnino idem, nec formaliter

49쪽

L0GICA. 25 diversa. Allamen in usu consueto praedicatio ornantis ut identida promiscue usurpantur; quia in praedibcalion sormali non aliunditur ad id olum quod subjectum constituit, Sed tantum ad illiu partem quae

cum altribulo consertur.

Deinde observandum est in accidentibus subjectum non pertinere ad eorum essentiam Idcirco possumus concipere complete et puri uete in ullo subjecto quid sit aecidens V. g. albedo. At Ver in naturis Substantialibus, Suppositum Sic Vocatur illud in quo sunt tu quo habentur non Si penitus X ira illarum con- inplum, sed ad illas perlinet Veluti complementum Substantiale SuppOSilum enim, ut dicemus in Dialologia, naturam reddit persectam in genero Substan-lii . uapropter accidenS, quando Significatur in abs-1raelo, id est, ut VulSum ab Omni subjecto, abutralionem lolius completi Sic albedo Significat compluto omnem essentiam albedinis dum natura Substantialis, quando Significatur in abstraelo, id stabstrahendo ab omni supposito eam habente, non ostiolum substantialiter perseclum, Sed Solum quasi par si humanita non habet rationem lolius substantialiter completi, Sed Solum partis, quae juncta supposito facit hominem ; homo enim est persona habuit humanitatem. Ide resti dieitur : Petrus est immo, non autem : Petrus est humanitas. Ratio palutquin i dedicatum debet esse aliquid completum purins enim non Sunt propter Se Sed proseler Olum

lum animulis Ideo abSiraelii substantialia, uti an, mulitas, humanitas, non Sunt directe inter pro 'diea menta quia Significant natura Substantiales persa bilum pariis et Sine supposito, quod tamen est complementum naturae substantialis.

50쪽

lline 1 Genus es spuetus in substantiis dbeus proedicari in e inerum unde illi propi iii : Homo est animal, era est pro die illo generis ili specie non uulum ista : Homo es unimalitus, Human, tus est animalitus et ista si victo pro die illo speciei

do individuo Petrus est homo non utilem haec Petrus est humanitas. 2 Eeontra in accidentibus, genus et species debent praedicari in abstraelo unde ista praedicatio si vero generis de specie Medo est color non aulum haec Album est coloratum Aecidens enim in abstracio Sumptum perseel et completo Xprimit essentiam dei donlis dum in concreto diei duas essentiaS, Scilicet esse1iliam propriam et essentiam Sub oeli Oportet autem ut genera et speeios sint essentiae Simplices, noli autem ut Signi sieent aliquid unum per necidens lanium. ine immerito contendit ossuetius, Lo0.

de so invidum praedicari. 3 Disserentia, proprium ei ae ei dens praedieari debunt in onerulo de suis inserioribus : praedistantur enim per modum alicujus adjecti Vi ergo in concreto, quia Omne ad ecfiVum QS concretum.

I. Roti termini.

13. Signum latissimo sumplum desinitur Id quod potentiae coynoscitivae aliud a Se repraesentat. . Moropra sentali duplici modo fieri poteS : primo, per moduli similitudinis formalis impreSSη interius, ut