Prima principia scientiarum seu philosophia catholica ...

51쪽

duin video Polrum, in me ossicitur similitudo, qua modianio utrum apprehendo Secundo, per modum indiealionis, in quantum unum prius cognitum indieat nobis aliud neognitum, ut sumit ignem, repentinus pallor in vultu interiorem animi perturbationem Signa quod priori modo repraeSeniant, nuncupantur formalia, aut simili ludines rerum cujusmodi Sunt Oneeptus mentis Signa autem quae OSleriori modo repraesentant, dicuntur instrumentalia, autoliam objectiΓa. Signum instrum onlato ab Augustino usinitur lquod praeter speciem quam sensibus nyerit, aliquid illud facit enire in co=nitionem . Est et naturale, Vel conventionale seu ad laeitum, prout e natura sua iudiea aliud, ut oeuli languidi indieant animum dejectum Vel prout ex usu et institutione hominum indieat aliud, ut vox panis indieat aliquid clarina et

aqua compOSilum. Non est nostrum de singulis instrumentalibus disserere signis, sed tantum de Vocibus ni lieulalis, Sive ore editi S, si V Seriptura eXII 3liS, quae componunt prop0Silionem, atque appellantur

termini eam enim cireumferibunt limitesque illi qua- Si desigunt. uoad rem vero ei minus definitur ab Aristololo : Id in quod resoli itur propositio tanquam in praedicatum et subjectum. Ideo terminus Oeatur etiam Xtremum propositionis ui in ista propositione:

Homo est rationalis, duo oeabula extrema sunt termini. Medium voeabulum dieitur Opula Seu in Ulum erminorum, non ero est proprie terminus Sicuti Arinentum in domo non Si proprie par HUS, Sed

52쪽

l4. Ration ob deli significali tui minus si s absolutus Vol connotativus Pris signisi in aliquid strSe stans ad instar substantios, sive sit rexerit substantia, ut lapis sive sit aecidens Sino Subjoelo Sumptum, ut albedo. uaro dicitur etiam substantifus Posterior significat aliquid ut inhaerens seu adjacens alicui, SiVereasSe inhaereat, uti aestidens V. g. Sapiens, Mus SiVe non reapse inhaereat, ut vivens philos0phus, pio tor. Unde non os confundendus eum adjecti' O grammaticorum.

2 Incompletus, aut compleaeus, neompleXU Seu Simplecterminus uno lantum conflat oeabulo ut homo, filomus CompleXu autem constat pluribus O-cabulis, o etiam propositionibus uli homo prudens ;domus firma et pulchra qui colit Deum. Quando una aut plures propositiones terminum eonStiluunt, ipse aequi Valet duobus, quorum unus principalis, et alter incidens appellatur ineidens iterum potest esseeXplieativus aut determinativus seu restrielivuS, prout convenit prineipali secundum lotam ejus Xle Sionem, Vel Secundum aliquam unlaxat puriem eXlensioniS. 3 Connexi, vel disparati. Illi sunt quorum UnUSallorum insor aul excludit ut homo respectu animalis, o lucidum respeetu opaci Contra Vero, Si termini nec repugnantia, neque de luetione ligantur in-Vieem, Sunt disparali ut Sapiens, fer. 4 Stynseans, vel inanis. Ille exprimit aliquid pos- Sibile ut mons aureus ini Vero exprimit aliquid impossibilo ut circulus quadratuS.5' and 0m os positivus aut noeativus, realis aut Dyicus, abstractus aut concretus prout idea quam

53쪽

si rimii est positiva aut nugaliva, realis aut logica, Ole.

15. Ratione vis signis eandi, Logi ea de unifocis, inquit ovis et analoqis potissimum agit terminis.1 Univoeus terminus exprimit aliquid essentiae constitutivum quod est pluribus commune, ut Onis respuelli Petri, Pauli Ioannis. 2 aequivoeus Orminus significatione divorsa luribus tribuitur ut quilus, qui et de quodam volucrum

genere, et de quadam hominum lasso dieitur vel ut canis, dielus de sidere, piseo et animali Om0Slico. Unde lormini aequivosti sola voste conveniunt quoad rem eXpreSSam prorsu disserunt; ideoque amphiboliis loeum praebent. 3 Analogus terminus exprimit quidum aliquid pluribus commune, Sed Solum quoad Similitudinem, ut nullo modo quoad essentiam ut pes dieius de pede animalis et montis Analogia esse potest per attribu-60Hem, Vel per proportionem Analoga altributionis idem sortiuntur nomen o aliquo respectu ad unum principium, ut tribuuntur. Xprimunt Objecta quae secundum terminum sunt idem, diversa autem Sunt

Secundum modum qu respiciunt terminum Sanum, V. g. dicitur a Sanitale, quae priueipalius reperitur in animali; aetera vero dicuntur sana, eo quod reSpiciant sanitatem animalis : sic pulsus, quia indicat animalis sanitatem medicina, quia illam producit ei-buS, quia illam eonservat, sanus dieitur. Divinum desumitur a Divinitulo, quae prineipalius Deo altribuitur caelera Vero, quae Deum respieiunt, divina di euntur ab ipsa divinitate quae in Deo est; sic mundus di-ViΠUS, quia a Deo laetus est: eharilas dieitur divina Seu theologiea, quia Deum respieit Analo HS proportionis dieitur quando idem terminus pluribus tribuitur rebUS, propter eonVenientiam, non ad unum prin-

54쪽

cipula, sed aut ad effectus, aut ad modum quo niae res ad propria eorum: res uruntur iste principium

Analogorum terminorum usus tripleX St eau Sa, nempe ratio, neecosSilas et Venustas. alio quidem

indu Xit analogiam, quia illa quae respiciunt aliquid,

merit nomen ab ipso accipiunt ut domuS, UpelleX, comitatuS, arma, Salollilium, et ., wi dicuntur, quia ad regem perlinent. Necessitas ollam Deum enim in quibusdam linguis Sit penuria nominum, una VOX ad plura aliquatenus similiter signifieanda debuit transferri . Tandem venustas Sermoni : Um enim intellectus noster proportionibus delectetur, XΡreS-Sionibus metaphorieis, quibus una res ponitur Ob oculo per aliam Similem, gaudol si negotium dieitUr maturum, quando praeSto est ut eXpediatur, dentes quidam dicuntur molares, quia cibos, Veluti mola tri-lieum, alterUnt. III praecipuae termin0rum pr0prietates.

16. Terminus per se ultimo tendi ad signis1eandum objoelum. At haec illius vis signiste aliva in propositione multifariam variari potest a distingui ex quo diversae terminorum proprietates reSullant. Praecipuae Sunt suppositis, appellatio, status, ampliatis, restrictio diminutio, alienatio et remotio De Suppositione tantum aliquid pertingemuS, quia ea quae ertinent ad alias proprietates, philosophiae tiro jam O-

Et haec praecipua causa est, aiunt, cur in lingua hebro a t0lsint aequivoca et analoga Si V0 ai=ι significal oeulum, son lem, Scintillam, aspectum et Superfletem.

55쪽

LOGICA. 31gnOSeil, in quoad nomen, saltem quoad rem; et

locum polius in grammatica Oblinent. Suppositio est usus tormini alielmus pro aliquo peculiari significalia Terminus enim e Se mullIS O-les habere significaliouus et tamen in propoSitione DeeeSse est ut ad unam dolei minetur, quia propoSilio exprimit judicium, quod prorsus non est indeterminatum. Igitur ei minus restringendus est ad SenSum

judicii ol hoc sit per suppositionem. 1 Suppositio est matericilis, Vel formalis, rout

terminus pro sono Oris tantum Sumitur, V. g. Omo est DoX Vel prout sumitur pro re aliqua, V. g. Homo

est substantia Materialis suppositio est vel naturalis, Vel artihciosa maturalis est quando lorminus accipitur secundum id quod illo sonus habet a natura, ut in eX0mplo allatori est artificiosa quando terminu necipitur secundum id quod ille sonus habet ab arte, V. g. mmo est nomen tertia declinationis. 2 Est realis, vel logica, prout terminus deSignat objeelum quoad ejus praedicata realia, . . Homo

est rationalis vel prout illud designat quoad praedi-

3 Est particularis, vel communis, prout terminUS aliqua duntaxat, aut omnia individua designat uti reliqui homines omnes homines. Si ero nullum Signum denotet 0rminum particularem aut Ommunem, Suppositio dicitur indelerminata, . . Senes Sunt prudentes. Sed materia de qua agitur ostendit termini extensionem, tune eniti propositio est Vel innat loria necessaria, Vel in materia eontingenti, id est, ultribulum pertinet ad ossentiam subjecti, ut homo est rationalis, vel non, ut homo est albus Si priuS, e immunis Si posterius, articulari eS SuppoSi

4 Est olleetiva, vel distributiva, prout terminUS

I. a

56쪽

communis re cui innis inseri a coniunctim, vel Separatim V. g. Apostoli sunt duodecim; omnes Am toti sunt honorandi Distribuitas i si e pleis Q in completa, prout revocat omnia prorsus inferiora usque ad individua, vel tantum re qui eorumdem species; V. g. Omnia animalia habent naturam compositum omnia animalia fuerunt in arca Noe .

ARTICULUS II.

Men nostra, pro debilitate sua, primo inchoat Suam cognitionem per Simplicem apprehensionem ; deinde illam perficit per udietum. uum in operando Xeat de potentia in actum, imitatur quodammodo condilionem rerum generabilium, quae non illico, Sed pisulatim persiciuntur audietum Xlerius Xprimitur per propositionem; et quoniam illa quae de propoSitione di euntur, restandi debent in rem Signifieatam, pauca tantum pertingemus de judicio non

DE NOTIONE ET SPECIEBUS JUDICII.

I. Rotio judicii. 17. Iudietum dieitur ea mentis operatio, quae duabus deis inter se comparatis, eas aut mirmatione conjungit aut negatione separat seu elu mentis duarum dearum OnVenientiam aut disco Venientiam pronuntiantis. Seeundum Vero Sententiam quam Implectimur quoad judicii naturam, potest Xplieitius desiniri : Perceptio conveuientiae ut disconvenientiae

57쪽

duarum deorum aut oliam constrielius : Perceptio relationis duarum dearum. Vide Psycholo'. 1 part ., cap. 4, uri. 3, psychologiae enim munus est investigare naturam judieii ac illius causam ossicientem

immodialam assignare.

0uar ad judicium sequiritur 1 pereeptio duarum iduarum, videlicet sub oeli et praediculi, quod assirmari aut negari debet de sub oelo 2 Comparatioiduarum; si enim intolluetus duas ideas non consertad invicem, non potest pereipore utrum inter Se On-Veniant, necno. Haec comparatio non est Ormalo Judieii, sed tantum operatio illi praeVia; nam, ipsa peracta, Saepe nullum serimus judicium, quando selli- eo rotalio duarum adhue latet. 3 Pereoptio relationis convenientiae aut diseonvenientiae mediant enim judicio mons inluetur rem per Subjectum XΡΓQSSameSSe aut non OSSe rem XproSSam per praedicatum: V. g. Terra est materialis terra non est spiritualis. Porro dicere omissu aut non esse alteram, idem Stae distero unam habere aut non habere esse alterius.

Sed haec unitas ipsius esse intor subjoelum et praedicatum appellatur, in priori caSu, relatio OnVenien , et in posteriore casu, relati diSerepantiae Oeatur. Iniellectus enim, quum non possit totam rem illi eo inluseri eum ejus proprietalibus, primo eam percipit; deinde per abstraelionem aliquam ejus proprietatem considerat, illam comparat cum Sub oelo; et tandem percipit illam convenire ei aut non conVenire. Unde lolo ostio distat hae convenientia et diseonvenientia a proportionis convenientia et di SeonVenientia V. g. inter Hil um sanum et Vegotiorem lomachum lique datur convenientia proportionis, neutiquam Vero idon-lilalis ae r dicationiS.

58쪽

18. uasdam lanium iudieii pudies, ei quid, cinordine cognitionis, hic puri ingemus, quia infra de

Speciebus propositionum agendo, hanc maloriam hi-

Iudidium dividiu 1 in aspirmativum etneyativum, prout intolluetus altribuli ut sub oeli convenientiam

aut diseonvenientium perspicit sive pronuntiat. 2 In verum et falsum, prout intellectus realem aut falsum sub oeli et altribuli rotalionem intuetur sive pronuntiat. 3 In immediatum o mediatum, prout est Otum per e, Vel per aliud: V. g. Circulus est rotundus Deus ubernat mundum. In necessarium et continyens. Vel enim praedica-lum ad ossentiam sub oeli pertinet, Vel non : Si priUS, necessarium Si OSterius, contingens appellatur judicium Iudicium igitur 11000ssarium est identicum; si enim subjectum non est identicum eum praedicato, unum sine alter eXiSlere posset. Praeterea, judicium necessarium est universale e natura sua dum judicium conlingens est particulare o natura Sua in judici enim necessario eadem est Xlensi Sullae elio praedicali porro subjeclum os commune omnibus partieularibus quae ineludit v. g. idea hominis est omni homini ommunis ergo et praediealum est uni-Versale. Judicium Vero contingens, quum non habeat subjeelum eum praedi eat identicum est particulare, ut patet. Judieia noeessaria appellantur etiam, modo rationalia, quia mere rationis, independenter a qualibet alterius saeuitatis apprehensione Sunt inlUS modo pura, quia ab experiment 11011 pendent modo na-

59쪽

LOGICA. 350tica, quia e resolution sub Heli aut praedicati nascuntur. Iudicia mulingentia etiam appellantur, modo empirica, quia requirunt necessario Xperimenta; modo synthetica, quia altribulum Xlra SSentiam Sub- uel positum huic adjungunt. Κanlius ontendit esse aliqua judicia synthetica a priori, videlicet judicia noeessaria et uniVersalia, quorum altribulum non est cum sub oelo denticum, quae

tia nititur suppositione formarum subjectiVarum a priori, qua non existero demonstrabimus in Psycho Dyia Dei nilo in synthetieis judiciis altribulum non pertinet ad essentiam subjecti, ideoque impossibilo est hoc Subjectum percipere, nisi experientia illud allingamus. Unde si darentur judistia syntholica a priori, mens illa ed'eitor surret vi quadam ineluctabili ad instar instinetus quem singunt Reidiani.

DE JUDICII EXPRESSIONE, SEU PROPOSITIONE.

19. Judietum extra mentem profert prop0Silio, quae est aliqua oratio. 1 alio est quidam Vocabulorum compleXus aliquam animi sententiam reserens : alia est perseela, et alia imperseel : haec incompletameXprimit sententiam, atque auditorem relinquit SuS-ΡenSUm V. g. Si anima est extensa. ratio perseela quintuplo est ' nuntiativa, ut Deus est bonus 2 deprecativa Roqo te, habe me eicusatum 3 imperativa, ulci unus tuum adimple, ' interrogati Va, ut Vidistine reyem ., voealiva, ut O infortunati ci-Γ S. ii uia intelle 'lus Vel ratio non solum oneipit in S is Sa Veritatem rei, sed etiam ad ejus ossicium perli- Heliseeundum Suum conceptum alia dirigere et ordi-

60쪽

nare ideo necessu sui qui sidus per enuntiativum

orationem significatur ipse muniis concuplus, ilii etiam essent aliquae orationes signis Idantes ordinem rationis, Secutulum quam alia diriguntur. Dirigitur autem x

ratione unius hominis alius homo ad Diu Primo quidem, ad allendendum mense o ad hoe orti ne vocatis Oratio. Seeundo, ad respondendum Voco et ad hoc pertino interro Vativa Tertio, ad exsequendum in Opere et ad hoc pertinet, quantum ad inferiores, oratio imperatisa, quantum autem ad Sus rior S, Orn-lio deprecativa, ad quam reducitur Orali optativa, quia respectu superioris homo non habet Vim moli-Vam, niSi per Xpressionum sui desiderii. uia igituriStae quatuor rationis species non significant ipsum conceptum intolloeliis, in quo est Vorum et falsum, Sed quemdam ordinem ad hoc consequentem, indeos quod in nulla earum invenitur Verum Vel salsum, Sed solum in nuntiativa, quae signi sicut id quod de rebus coneipitur. Et inde est quod omnes modi oralionis, in quibus invenitur Verum et salsum, Sub nun-lione eontinentur quam quidam leunt indicativam, Vel suppositivam. Dubitaliva autem ad interrogalivam redueitur . n uapropior de oratione enuntiativa tantum agitur nune caeterae rationes Xprimunt Volunt alis elus, atque ideo ad Rhetorieam perlinent.

DE NATURA PROPOSITIONIS.

20. nuntiativam Aristololes definivit rationem quae erum et falsum siqnscat, et duo libros in quibus de ipsa perfractat, inseripsit de Interpretatione Πῖρ Ερμηνεὶας , quia Oratio perfectum menti aelum