Prima principia scientiarum seu philosophia catholica ...

61쪽

ihierpretatur. In rati0cinio autem nuntiatio appellatur propositio et quoniam sub artificiosa dispositionuquam ibi reeipit, non allenditur ju VeritaS, neque salSilas, sed Sola ejus assertio jure desinitur : Oratio

aliquid de alio a 'mans aut Nans Hinc propOSilio

eoalescit duobus torminis, qui materiam praebent, et copula quae est sorma ejus V. g. in ista Deus est bonus Deus et bo=ὶus Sunt duo tormini, et Vocabulum est dicitur opula, quia instar noxiis duog terminos colligat. Appellatur quoque Verbum, quia monti nOSirae

Verbum non est completum nisi in judicio ciuilicium Vero proprie et mi maliter constituit copula Terminus qui exprimit id de quo aliquid pronuntiatur, dicitur Subjectum turminus autem qui exprimit id quod pronun-liatur, praedicatum vel olium attributum propositionis dieitur Termini dicuntur materia propOSitionis, quia XS in potentia tantum sunt quoad propositionem, et illius elemonia consilii unici copula autem dieitur forma propc Sitionis, quia propositioni praebet esse gallice, ullo donne 'etro ad proposition terminos colligendo, Sicut operarius domui existentiam praebet olligando lapidus et ligna juxta aptam dispositionem. Verbum exprimitur, saltem implieite, aut Vocabuli Sum, S,

est, SumuS, Stis, Sunt, aut Vocabuli non Sum, nones, et: prout propoSilio OSt affirmans Vel negans. Dico Saltem implicite, quia communitor haec formula aliisv00abulis obvolvitur, et nonnisi mediant analysi obtinetur Xplicita V. . um Deum resolvitur in 'o Sum amans Deum. Verbum debet esse praesentis om-poris, quia intelloeliis assii malionem aut negationem exprimit assirinali autem vel negatio est peralio intellectus actu existens. Aliundo intolluetus abstrahita praeterito et suturo. Ideire vocabula quae innuunt

aliquid prael erili vel suturi sunt pars Sub Heli aut

Praedicati.

62쪽

Praeter opulum ut duos terminos, plerumque Sunt alia D abula in propositi0nu, scilicui pronomen, ad Verbium, conjuncti0, etc. uitamen hoste vocabulan indebunt liatior tanquam propositionis paries, tum quia sinu illis dari polus prop0silio tum quia non utilniSi adjumenta quae revocant, temperant, assiciunt,

connectunt, eici termino et copulam.

DE PROPOSITION II SPECIEBUS.I. Bivisi propositionum ratione materiae.

21. Considorari polos aut habitudo praedioli ad

Subjectum, aut numerus elementorum quibus On- Stant praediealum et subjeelum. In primo caSH ΡΓΟΡΟ- Silio est necessaria, impossibilis, continyeus, prout praedicatum pertinet ad essentiam subjeeli, aut illi repugnat, Ut neutrum Oecurrit V. g. CircumseStro im/dus circulus est quadratus circulus est albus. Haec partitio a quibusdam dieitur laeta ratione modi, eo quod revera allenditur modus juxta quem praedica-lum con Venit subjecto, Vel ab eo diseonvenit. Alii modi, uti adverbia, non respiciunt habitudinem prae- dieati ad subjectum; sed tantum alionem praedicati dolorminant. In Seeundo easu proposilio est Vel sis plex, Vel omposita. Propositio dicitur simpleX, quae uno lum Subjecto, tum attribulo conflat, licet alterutrum, Vel utrumque Sit compleXum V. g. Deus Onu remunerabit homines justos Complementum aequiValet propositioni incompletae, quae dicitur ineidens aut determinatiVa, aut explicativa, uti Xplicant grammatici citula enim propositio Sic re80lvi potest : Deus,

63쪽

qui est justus incidens explicativa remunerabit homines prop. principalis qui sunt justi ineidens dolorminaliva . Propositi composita dicitur ea quae constat pluribus propositionibus principalibus, aut Xplicite, aut implicite, videlicet cujus subjectum aut al- tribulum est multipl0X. Praecipuae species propositionum compositarum sunt conditionalis, copulativa, causalis disjunctiva, relativa et discretiva. 1 C ditiualis propositio, ut nomen innuit, Γο- nuntiat, non absolute, Sed tantum sub conditione; v. g. Si Deus est justus, puniet peccatores. Unde appetatur etiam hypotheliea dum illa quae pronuntiat absolui dieitur ealegorica . Prima pars propositionis eonditionalis appellatur conditio, Vel etiam antecedens altera aulem, conditisnatum, Vel OHSequenS, quia id quod pronuntiatur non est nisi onsueulio unius partis e alia. Unde Si igeat Sla conseculio, propositio est Vera, licet singula ejus membra in se inspecta in salsa; . . Si homo est Deus, non datur creatura EeOntra propositi sal Sa est, Si non sit neXU Seu conseeulio, licet antecedens et consequens in se Sumpta sint Vera V. . Si inistunt homines, Deus est omnipotens Ratio est quia propositionis conditionalis Veritas in eo est, ut Sit Vere neXUS OBSequentis eum antecedente, Sicut Verita propositionis

legoricae tota in Vera subjeeli et praediculi relatione

2 Copulativa est propositio in qua plura aut Subjecta, aut praedicat, aut etiam plures enuntiationes

Ope particularum et ac, et , mutuo copulani Ur o. g. Deus est aeternus et immensus. Vae ut Vera Sit, verae Sunt Singulae simplices e quibus coalescit ae proinde illi contradidimus negando unius membri Veritatem.

3 Causalis os propositio quando includit particu-

64쪽

lam qua rationem si ii causam aliquius i nuntiati praebui; v. g. Deus potes creare mundum, qui est omnipotens. Et facile videre usi hoste propositio do sub Vulo syllogismo, qui rovitalis causa sic contrahitur, quando re os ovidens. A d uritulum hujus propos,lionis igitur oportu ut verum sit utrumque membrum

' Di unetiva os propositio quiae plures terminos Vol nuntiationes continet inter quas inveniuntur pili

liquiae disjuncti Vae aut Hec, H que V . . aut m Qt,

aut odit. Ad ejus verilalem requiritur uin ut distribuli sit completa, ac proinde absit media parS; lum ut una allem pars divisionis it Vera. 5 Relativa os propositio quae Omparationem aliquam iustituit particuli tantum, Hantum, qualis, quemadmodum, ele V. g. Quemadmodum desiderat cervus ad fontes aquarum, ita desiderat ianima mea ad te, Deus Rus Veritas pendet o Veritate Omparationis institutae. 6 Disci oliva est propositio quae plure parte conjungit per particulas diseernentes seu ad erSanleSSed tamen et . V. g. O mundi estis, sed non omnes. Ad ejus Veritatem requiritur aliqua OppOSilio, alias ridicula sit propositio, ut ista non movetur,

sed illuminat.

II. Divisio prop0sitionum ratione quantitatis.

22 Ralione itantilatis, propositio est universalis particularis, Singularis et indesinita, prout ejus Sub - eelum est terminus universalis, pari istulariS, Singularis et indesinitus Indesinitus est terminus uniVersalis qui nulla universalitatis aut partieularitalis nota amicitur. Sint exempla: Omnes homines sunt mortales;

quidam homines sunt nefarii hic homo est sapiens

65쪽

LOGICA. 41

homo est Sapiens. Propositio potes esse universalis aut metaphySice aut physice aut moraliter, prout altribulum compulit sub oelo vi essentiae ejus, aut i legum phySicarum, aut e communiter contingentibus, licet res palia luriXeopliones V. g. Omnis circulus Strotundus nullus mortuus rem mit Sene est querelus. Sed omnis propositio, quoad Xle Sionom, QVO- eanda est aut ad universalom aut ad particularem. Nam, Vel subjectum Sumitur in Ola Sila Xle Sion , Vel non: Si priu', universalis Si posterita S, particularis est propositio. Et sano propositi singularis haberi potest tanquam univerSalis, quia Hii Subjectum Sumitur Secundum lolam Xlensionem. Propositi indesinita Si est in materia necessaria est metaphySice universalis si est in materia contingenti, reVocanda est aut ad physico, aut ad moraliter uni Versalem, aut ad particularem, aut etiam ad singularem, et ideo ad univerSalem, prout i legum hyStearum, aut X communiter eontingentibus attribulum de subjecto praedicatur, Vel prout e sensu dignoseitur subjectum eSSe particulare aut Singulare.

III. Bivisi propositionum ratione larinae seu qualitatis.

23. Ratione sormae seu copulae, propositio dividitur in affirmativam se negativam ulla Homo est animal homo non est lapis si Divisio in mirmationem et negationem est divisio generis in species, quia Sumitur Secundum disserentiam praedicati, ad quod fertur ne- 60 prauliealum aulem est pars formalis enuntiationis, ut ideo hujusmodi divisio dieitur pertinere ad quali talem enuntiationis, qualitatem inquam SSeΠ-li item, Secundum quod disserentia significat quale

quid .

D. Thomas in lib. I PerihermeniaS, eet. X.

66쪽

Negati diei iii serri in praedidulum eo sensa quod ipsa tundi ad removendum prostili cuium a sub Hem, undo si desidia illa nugasii, sic in pro didulum Si negati Viam propositio exii affirmans ut ista tum est non mortalis Propositio assirmans praestantior est ne ille quippe diei quid vel qualis rus sit, dum haec solum quid Vel qualis non sit dieit igitur prior magis dolorminat magisque Stendit rem. Forma propoSilionis extensionem praedicati silenpeculiari modo, quem cognoseor maXime neceSSO Stad leges syllogismi considiendas unde Velut aXiomala habentur Sequentes propositione : ' Attribulum propositionis a Frmantis Sumitur secundum totam suam aetensionem, vi a pirmationis. Quando assirmatur praedicatum Sullaeel conVenire, non eo ipso affirmatur ei soli convenire, Selli eo non affirmatur omnia quae habent qualitatem XpreSSama praedicato, eontineri in hoc subj0elo illud minimo importat assirmatio V. g. quando dicitur : DXander est homo, pronuntiatur AleXandrum eSSe, non omneS homines, sed aliquem hominem. Die vi a rmationis, quia fieri potest vi materiae, ut sumatur Secundum

l contra praedicatum propositionis affirmantis sumiliar Secundum lotam Suam comprehenSionem. Si enim aliqua attribuli qualitas sub Helo opugnaret, inter Utrumque, ill alet, OnVenientia non eXiSleret. 2 Attribulumpropositionis necyantis sumitur in tota

Altributum, in propositione negante, remoVelli RSUbjecto, quia saltem una ex illius proprietalibus Subjecto repugnat; quapropter omnia entia quae ha-

67쪽

LOGI . 43bent id cui repugnat subjectum, ab ipso remi unda sunt. Atqui omnia entia jusdem XlonSionis Seu pecto id liabsent cui repugnat subjectum alioqui non ossent ejusdem poeiei. Ergo omnia illud romovet; V. s. Ionis su est omnipotens omnipotentia enimn quolibet homino X luditur. Contra attribuium propositionis negantis non Sumitur in tola sua comprehensione. Ut enim subjecto repugnei, Sussicit quod unam ejus essentialibus proprietalibus ipsi adversetur, quia essenii ae sim indivi- Sibiles V. g. corpii et spiritus inter se conveniunt in eo quod Suill duos substantide discrepant vero in eo quod Orpia materia coalescit, qua immunis est Spiritus ut haec disseruntia generat hunc negantem Corpua uori S spiritus.

24. oppositio propositionum Si dix01 Silus Seu pugna duarum propoSilionum eosdem habentium erminos Sed nul quantitate, aut qualitate, aut utroque modo diserepantium. Si dissurant simul quantitulo ut qualitate, Sunt contradictoriae si uultlal lanium disserant atque ambae sint universales sunt coutrariae Si ambiae sunt particulares et Sola qualitas disserunt, Sunt subcontrariae si fundum quantitatu solum differant suti subalternae. Confradictorias u contrariis su-Pile Secerne quoque, Si advertas contradictoriam

prae esse Ut quibi requiritur ad alteram resollendam, contrarium vero plus quam ruquiritur, nuntiare; v. g. Omnis h0mo Si justus; liquis homo non est

68쪽

forsan esse possunt. Haec prima lux est evidens, quum sit ipsum molpi indipium contradictionis, Omnium VidentiSsimum. Et sano si essent nimbae erae, aut ambae salS3 , essi tsimul eonvenientiam non eSSelci primo, Si ambae sunt Verae, Xi Slit convenientia, quia vera St propositio quae illam assirmat; et non Xislit convenientia, quia Vera quoque S propOSilio quae illam negat Secundo, si ambae sunt salSae, XiStit OnVenientia, quia fulsa est propositio quae illam negat et non existit eonvenientia, quia salSa est propositi quae eam affirmat. alio m iis logis saetio palol, innititur enim immediato hoe gemino evidenti prineipio ratio 'inii id quod praedicatur vel neyatur de universali aliquo, debet praedicari vel neyari de omnibus particularibus in ipso inclusis quod praedicatur vel neyatur de particulari aliquo non potest neqari vel praedicari detiniuersali in quo hoc particulare includitur. Quapropior e veritale aut salsilas unius contradidiori quoesessario insertur sal Sila aut erila alterius contra diei oriae. 2 Dum contrariae non possunt eSSe Simul verae, sed possunt esse simul falsae. Prima pars constat ecdicii de Onli adiutoriis iam dia δ' contrariae conlinent dua contradietorias ac proinde, Si duae contrariae QSSent Simul erae, et pari-lor diape contradictoriae : OSita enim Veritale enuntiationis universaliS, Onenda St Verila enuntiationis

particularis quam complectitur. Si Verae essent ambae contrariae : Nullus homo est justus omnis homo est justus pariter Verae SSetit Onli 3 dictoriar ullus

69쪽

LOGICΛ. 3 homo est justus aliquis homo est justus. Prima ex his e0viradidit iis eadem os ac prima contrario unde vera est. Secunda oui radictoria particularis est, o mulinetur in universali Omnis homo est justus OrgO, OSila Veritate niVersalis, Vera est par-lieularis ergo duae contradi eloride ossent simul

Secunda par constat, quia propOSilio potest esse in maloria e0ntingenii, atqui tunc ejus auribulum nonhul, hi extensionem universalem sub Heli ido polus sum in una propositione Secundum Unam artem sensionis, et in altera propositione Soeundum aliam partem extensionis plane diversam et sic datur propositio media quae Vera est et contradicloriae munere sun ilur V. g. inter Omnis homo est sapiens et u lus homo est supiens, collocari poleStipde Vera contra diei ortu aliquis homo est sapiens Hinc e Veritalo unius e intraria Optime eruitur fulsitas ejus contrariae,

sed non Vice V ΓSR. 3 Subcontrariti possunt esse Simul erae, non sutem simul falsae.

ambae subalternae possunt esse Simul erae, aut simul falsae, aut una era et altera falsa. Illi se uost ultimae luges uelle intelliguntur e antea dieiis aliunde quum vix sint in Su 11on est Cur in eis oXplanandi inhaereamuS. II. quipollentia pr0positi0num. 25. AEquipollentia, ut nomen Sonat, St VII Umbr0908itionum eadem vis eademquo significatio. Ut autem noscatur modus quo o oppositis onuntiationbbus equipollenius habeantur, adhibetur particula usu, qude iuveriti sensum dictionis cui praesi itur. Quamobrem, Si qualituli uulum alicujus nuntiationi pr3 -

70쪽

Omnis homo est liber, sudius contrarium : Nullua homo est liber. in dro ut quia ii iiiiii sinuntii iii pro figitur, eam in contradidioriam veriti v. g. Nullud homo est liber, nonnullus seu liquis horino es liber.

Idem de subcontrariis experiure. Si demum desideras aequipollonium subal iuruiae, quum ad ioc requiratur Solum quantitatis mutatio, praepono toti propositioni particulam λιονι, Vol Si jam deSs, BbSeinde enm V. g. Si praefigas particulum non huic Nullus honno est usbus, Obtinebis : nonnullus seu aliquis homo est albus Si Ver eam abseindas, Obli11obis parile ullus, Seu aliquis homo est albus.

26. Conversio propositionis est ominus alio erminorum ejus, ita ut pra)dientum si a sub oelum, et Sub velum stat praediculum ineolumi lamen Veritate. Prior, convertibilis posterior conversa appellatur V. g. liae conVertibilis i iram genera conversam Conversio est Vel simpleX, Vel per accidens, prout Vel remane eadem, o minuitur quantilas termino JUm. Regula generalis conversionis est quod nullus er- minus alius in conversa quam in convertibili Sumatur alia mularetur Sensus, et non SSol in OlUmis Veritas. Minui aulem potest quatililiis, incolumi Verilate, quia minus in major ineluditur. Inde ista' lege I' Universalis affirmans per aeeidens lanium On- Vorti potest; siquidem ejus attribulum est particulare, ut jus sub oclum uniVel Sale QSt. 2' Particularis assii mutis simplici fur funium conVerii potest uterque enim ejus terminus es particularis.