Prima principia scientiarum seu philosophia catholica ...

71쪽

3' Universalis negans o simpliciter et per accidens conVerti potest, quia uterque ejus terminus est uni v salis. ' Particuluris negans converti non Ol0St, DiSi per contrapositionem, ut aiunt, id est, termino utrosque Voriendo in negativos Iliquod it en Hori est animal c0iivertitur sic quod non auimal est non vi reus. Locum quoque habere poles conVei Si per conirapositionem in universali 11irmante o. g. Omnis homo est substrahitia convortitur Sic : Omnis susubstantia est non homo.

CAPUT II.

2 T. Ratio 'inatio, prout onSideratur in mente, VO-eatur ratio 'inium, Vel oliam discurSUS, qui menSiluasi eurru transeundo ab antecedente ad conSequens. Generatim sumplum alio e inium desinitur : Operatio uti I mens in tua veritate nota ad alterius ynotae veritatis notitiam devenit Seu eratis qua mens ei no infert aliud . Veritates enim sunt invicem coni Xde Sicut et res unde data una, Sequitur alia: V. . Si qui respires, eum pulmones habere inseri

ARTICULUS I.

28. Ratiocinium conluset judieiis et mutuo eorum nuXu, videliquiis maturium 1 orma Ex judiciis unum

72쪽

usi curium ut evidens aut per se, aui per dum si rati0uum inici purudium aliud vero j nolum mediani ejudicio viduvio. Prius uulecedens posterius c-Sequens appellatur, quia ab uniueuduni diminui ab ipsoque videntiam certitudinemque mutuatur naec

derivali est nexus consequentis eum antecedente, et Vocatur conSequentia. Consequentia ratiocinio przebul sormam, Scilicet ejus esse constitutivum, de Ut,

ipSa deficiento, non magis in judiciis coadunalis vigeat ratiocinium quam vita in corpore a quo anima recessit. Vulgo exprimitur particuli or , fitur,

ideo, et C.

Qui igitur, priusquam ratiostinium consecerit, jam

intuetur Onsequens in antecedente incluSUm, non non proprie ratiocinatur; tion enim de Veritate Dolanii ignotam procedit. Propter non polost proprie dici ratioeinium iste Carfusii prodessus Qui co=itat, XA-tit atqui coqito eryo sum quippe ODSequen OVidenter cognoscitur priusquam instituatur argumentatio. Neque, ut non pauci falso existimant, in hoc Silum Si alio 'inium, quod ratiocinans percipi itneXUm anteeodentis et consequentis hoc enim, inquit Ii Thomas, est judieare aliOdinium non autem R-tiocinari; sed in eo est, ut alio 'inans intuentur neXum altribuli et sub Heli in consequente vi operationum in antecedent ab intellectu elicitarum. Uapropter consequentia non est consequenS HOC est pars malorialis ratiocinii polos esse Verum qi in

quam est distinguenda; nam vel Xistit, vel non DXiSi it consequens vero duplicem SonSUm habere O- 10S Iustus est Deus atqui justus est suu erysniae est friyida hujus ratiocinii verum eS COHSe JUUUS, et salsa S consequentia D mensus est Deus z atqui

73쪽

LOGICA. 49ens immensum est eaetensum eryo Deus est eaetensus in hoc ratiocinio salsum est consequens, et Vera eSP On- Sequentia posita enim Veritate antecedentiS, neceSSari emergit consequens et hinc Vere nexus inlerdidit. Ralioeinium, si logie tantum illud consideres, bonum est quando illo nexus Vere existit, licet salsa essent judicia quibus constat. Logicae enim prima II S SO-lum formam seu Ordinem operationum intellectus

contemplatur. II. Ratiocinii artificium.

29. Ad unam veritatem ex alia deducendam requiritur aliquod medium : hoc medium est tertia verilas aliunde nota, quae gerat iste menSurae communiS pro Verilate deducenda, et pro ea e qua sit deductio.

Mens enim non semper illieo judicii alielmus Veritalom aut salsitatem inluetur, quamvis duas ad objectum Spectantes ideas, videlicet subjectum et altribulum

conserat; quare ad tertiam recurrit, cujuS neXUm cum

his duabus immediale percipiat, et si duplicis hujus

comparationis adminiculo mutuum duarum dearum respectum delegat. Idcirco, si mens omnia immediatopei Spiceret, ratiocinatione nullo pacto egeret, atqUe persectior eSSet; nam versaretur in quadam immobilitate, nec unquam pro Veritale capessenda ad inler-

medium adigeretur unde sapienter Boetius intelloelum a lernitali et rationem tempori assimilavit. Vide Cont Gent. 57. Nescis, V. g. utrum utilitas praedi- eari debeat de virtute, advocas tertiam Veritatem quae eum virlulo et utilital hominis inlimo sit OniaeXa, nempe finem hominis, ut ratiocinium ita instiluis du0d hominem ad ultimum sinum seu bealilalem ducit, est ipsi utile : porro virtus hominem dueit ad ultimum ejus nem : ergo virtus est homini utilis.

74쪽

scilicet deductio unius judicii ex alio absque tertii u- diei ope. Si enim absqui hoc tertio veritatem cogno

CIS, cognoseis per intuitionem, ill si eam in aliae inlunium in udiui inlustris porro intueri aliquum

Vortinium in alia non si ratiostinari, alioquin Deus indesinonior alio 'inarolur Veritas cognOScenda lique confines ur in principio Vidente, alius non posseso eo dodia ei sed pro debilitalo nostra non possumus hujus principii totam exsonsionem et comprehenSiOnem una consideration inlustri ut propter hoc peculiarem elicimus oporali Onom, quae Oeatur ratio inium.

Si illo qui ob oelum proeli distans allingere cupit, ad ipsum vadit aut milli servum qui illud reserat:

talem mediam quae in prinoi pium quasi penetret, ibi Verilalem cognoseondam deprehendat, XleriuSque ob oeulos intolloeliis nostri designi Aliquando deeleri in non prodit X lerius se voeabula, et nihilominus in monte existit tune eonsistitur alioeinium quod appellatur truncatum . III. Ratiocinii principia. 30. Prineipium seu undamentum artis alioeinandi Volores Omnes post Aristotelem in duobus axiomalibu Silum eSSe perspeXere, quae appellabant dictum de omni ut dictum de nullo . Primum sic enuntiatur

Quidquid Veneratim et complete alicui notioni universali tribuitur, tribui etiam debet particularibus quae in

si Omnis ratiocinans alia c0nsideratione intuetur principia, et alia conelusionem. 0n enim porteret, c0nsideralis principiiS, ad conclusi0nem procedere, si ex h0 ipso quod principiaco Siderantur, conclusi0nes etiam conSiderarentur. Cont. Gentiles, T.

Vide S. Th0m. De Syllostismo simpliciter, cap. 4.

75쪽

LOGICA. 3lea continentur. Sestiuidum sie minitatur : Quidquid Veneratim et complete de aliqua notione universali ne-yatur, mundum est etia ri de particularibus quae in ea continentur. Si constrictiorem desideres sormulam, accipe istam iuidquid essentialiter convenit aut repuynat universali essentialiter convenit aut repuynat ejus particularibus Reeonliores illa duo principia subnOVa forma proposuerunt tuae sunt eadem uni tertio Sunt eaden inter se quorum unum est idem tertio, et alterum non est idem, non sunt eadem inter se. Diserimet inter illas sormulas magis Si quoad OceS, quam quoad reS; nam Velorum principia sic reddi possunt 1 Esse quod invenilur in univerSali, inVenitur etiam in ejus partieularibus, quia particularia habent omnes generis et spieeloi notas 2 Esse quod repugna UniVei Sali, repugnat etiam particularibus, quia hae habent esse universalis Reeenliorum princi pia eamdem Veritatem deelarant; nam dicere : Quae Sunt eadem Seu identie cum tertio, sunt eadem inter se, idem est prorsus ac si dieatur : Quae habent esse tertii habent idem esse, videliste esse commune. Si V. g. Illitudinem duarum arborum Velis delegere, menSuram communem determinatae longitudinis adhibes, quam vocas M, et per A et B exprimis altitudinem utrius Ille arboris saeta mensuratione ista habeas adae-quamenta : I M, et B M hanc illationem insors I-II, Seu ulraque arbor eamdem altitudinem habet. Allamen formulἴ velorum Xpleilius alioeinii vim et naturam ostendunt, dum formulae restentiorum aliocinii artiliteium explieitius eXprimunt.

1RTICULUS II.

DE RATIOCINII EXPRESSIONE.

I. si

76쪽

talio quae est vel completa vel incompleta e pleia expressio rati icinii est syll0gismus cine pleis autem Varia accipit nomina, pro Variis nolis quibus absiditUr.

DE SYLLOGISMO. I. Syllogismi natura.

Syllogismus a συ et λογος Sonat Sermonem Ompositum, et desinitur : Ratiocinatio tribus constans

propositionibus ita dispositis, ut tertia e duabus aliis

necessario sequatur . Remota syllogismi materia sunt tres terminiici proxima ejus materia Sunt tre propositiones. Duo requiruntur termini inter o comparandi, qui Vocantur aetremi tertius requiritur tanquam mensura stommuni eXtremorum, qui Oeatur medius. Duae requiruntur propositiones ad comparationem utriusque Xtrem eum medio, quae Oeantur praemisso Vel etiam antecedens tertia requiritur propositio ad jungendo eXtrem OS, quae Vocatur concluSio Vel etiam consequens. Extremorum unus dieitur major, nempe attributum conclusionis, quia Vi Strueturae latius quam subjeelum sumitur alle dicitur minor. Praemissa quae attributum, major quae Ver Subjectum conclusionis includit, appellatur minor Major interdum dieitur si h lienter propositio et minor tune appellatur assumptio. uia autem major assolet primam Sedem lenere, in usu consueto major dicitur pr0positio primum prolata, licet majorem Xtremum non Onlineat. Sit Xemplum Seire Volo an Deus sit

si Syll0gismus est oratio in qua quibusdam positis et On-ceSSiS, necesse est aliud evenire per ea quae 90Sita Sunt et conceSSa. m. h0m. De Syllogismo impliciter, cap. l.

77쪽

LOGICA. 53 amandus, quaero et inVeni menSUram communem,

nempe bonunὶ, et terminos complico duplici modo 1 omne bonum est amandum atqui Deus est bonus eryo Deus est amandus. 2 Deus est bonus atqui omne bonum est amandum eryo Deus est amanduS. Imandus, major Deus, minor extremus bonum medius

Ut magis pateat natura syllogismi, jam delineare

oportet regulas seu leges secundum quas debeat constet. Aliae maloriam, aliae sormam respiciunt. Quoad materiam, generalis regula est ut utraque praemiSSaVera Sit mirum ero ponatur haec conditio, peculiaribus legibus quas udunt dialecti ei, delegere pOSSU-muS; Sed propemodum nihil utilitatis conserunt illae leges rectitudo naturalis studio Xerstitioque Xeulla hunc copum Sola polos ullingere. Nam tota dissiculta in eo est quod a plus inveniatur mediu terminus. Dialectici, post Aristotelem,'decem praecipuo aSSignantlanteS, Seu argumenta opica, e quibus depromi potest, Videlicet a causis, ab effectibus, a subjecto, ab adjunctis, a contrario, a simili a nomine, a definitione, divisione, ab auctoritate et quatuor asSignant regulas ad eum ex ipsis hauriendum. Sed hos sontes polissimum Metaphystea et Moralis notos laetunt; et regulae sunt nimis inuleatae et usui tironum minus accomodatae. Quare inhaerebimus tantum regulis ad formam spectantibus. Aliae sunt generales, et aliae peculiares Syllogismus simplex, videlicet ille in quo medius ungitur totus in unaquaque praemiSS cum

Uuoquoque eXtrem Sol et integro, generale tantum regula adsciscit. II. Regulae generales spectantes ad formam syllogismi.

32. elo regulas ire formam syll0gismi consedit

78쪽

Aristoteles, qude, memorium iuvandi causa a diale uela inclusae fuerunt his dio versiculis

'erii illius esto triplex medius, maj0rque, min0rque. Lusius hos quam pro missu concluSi n0n Vult. Nequaquam medium capiat conclusio p iei. Aut semel aut iterum in editas generaliter esto. Utraque si praemissa neget, nihil inde sequetur. Ambiae assii mantes nequeunt Syenerare negantem. Ρ 0rem Sequitur semper conclusio Partem.

Nil sequitur geminis e particularibus unquam.

1 In sylloyismo tres, et tantum tres esse debent terminis uod res sint tormini, palotis ipso1ne syllogismi artisset 0. uod res lanium osse debeant, scilicet duoeXtrem quorum delegenda est relatio, et mediu per quem detegitur relatio, saetio Onslat quartu enim

terminus esset Syllogismo nocivus Isio quartu eSSet alter medius, quia duo sunt lantum eXlrem in con elia Sione conjungendi; sed mensura debet 0SSe Ommunis et mensura communis est idem terminus bis sumptu in praemissiS. Ergo quartus terminUS OSSentiam Syllogismi pessumdat. Undo non oneludit iste Beguli syllogismus : Spiritus est aliquid aliud a materia ; porro materia est aliquid aliud a spiritu ergo

spiritus est materia. 2 Nullus terminus poles habere majorem intensionem in conclusione quam in praemissis. Oportet ut conelusio contineatur in praemiSSiS, quiae eis dimanare debet ut, si aliquis illius terminus sumeretur alius quam in prἴθmissis, in eis non Ontineretur, nam majus non poleS contineri in minore, InSupor essent plures quam res termini: Si quidem terminus qui alius sumitur in conclusione vere dissertat, e qui strielius Sumitur in praemiSSiS. Unde non

concludit sequens : Omnis homo est Substantia porr9

79쪽

aliquod animal est homo eryo omne animal est Substantia.

3' Medius ter=ilinus non debet inveniri in conclusione.

Adhibolui medius ut delegatur relati eXlremorum; porro id sit tantum in prἴ0miSSiS; ergo, dic. Allamen concluderet syllogismus, licet huic regulaevis inferretur Sed generaretur ObscuritaS, quae maximo in syllogismo arcenda est medius enim Stinutilis in conclusione torminus vero inutilis prodia ite Se obseurilalem V. g. Onime bonum est amand/Gn porro Deus est bonus eryo Deus bonus est amandus.

4 Saltem semel universaliter medius sumi debet. Si nim bis partieulariter sumeretur mediuS, jam

3 quivalere posset duobus terminis, et non SSet men- Sura OmmUni in majore, Secundum unam et in minore Secundum aliam plano di Versam Suae X len-Sioni partem sumi posset; ideire non esset idem; V. g. Equus est animal atqui homo est animal ergo equus est homo. Terminus animal est medius, ne, ut-ΡOle in utraque praemissa altributum propositionis affirmantis, bis particulariter sumitur, et quidem Secundum diversam Suae Xlensionis partem Deum dicitur inquus est animal, assii mali est de aliqua pecie animalium eum additur : Homo est animal, assir-malio est de alia specie animalium a prae odente plane diversa. uaro extremi non revera conseruntur eum uno et eodem medio. Ideo Vi Structurae nulla Vere eruitur conclusio, licet vi materiae, id St, per accidens, Vera Sit, propositi quae habetur ut conclusio;

ut in isto Iliqua virtus est laudabilis atqui prudentia est irtus eryo prudentia est laudabilis. 5 Quando ambo praemissae sunt neyantes, ulla sequitur illatio. Tunc enim nihil delegitur quoad relati0nem Xue-

80쪽

liis ut ideo non existi syllogismus v. g. nihil inferri polost x his: Nullus homo est lapis porro nullus lapis est vivens. Nugalio aulem in eidere debui in eo-Ρulam, id est, pronuntiari debet disconvenientia cujusque exiremi cum medio alioquin propositio negans quoad Voces est Vere assirmans quoad sensum hinc vere concludit Sequens tui non colit Deum, non a Mus erit porro impius non colit Deum eryo impius non salsus erit. Qui non colit Deum est medius et particula non ipsi neeessaria est ad significationem determinandam; sed minime incidit in eopulam unde minor est Vero propoSiti affirmanS, quippe pronuntiat convenientiam extremi impius cum medio qui non colit Deum. Praesulus sequenti aequivalet syllO-gismo Ille qui non colit Deum, non salvus erit a

qui impius est ille qui non colit Deum Geryo impius

non salvus erit. Ide haec negari quoad Vocem non Oecurrit, niSi quando medius Simul negativus est et Verbo perini Scetur, e quo per analySim SolvenduS

6 Ambae a Frmantes nequeunt stenerare Hestantem. Conclusio enim est tanquam esseelus necessariuS praemissarum; et omnis esseelu continetur aliqualenus in sua causa : ideo negatio, Si nullatenus sit in praesi)isSis, et nullatenuS SSe OleSt in onetuSione. Sane, quando ambae praemiSSae Sunt assii mantes, duo extremi conVeniunt cum medio ergo conVeniunt interrae.

7 Conelusio debet esse nestans, si una praemisSarum est negans et particularis Si lina praemissarum est particularis. Prima pars nititur immediate axiomate : Quorum unum eidem tertio convenit, et alterum non Onυenit, non conveniunt inter se. Secunda par est corollarium