Opera

131쪽

Deos esse credamus, quod nulla gens tam sera, nemo omnium tam sit immanis, cujus mentem non imbuerit Deorum opinio. Multi de Diis prava sentiunt; id enim vitioso more emci solet: Omne tamen SSevim et naturam divinam arbitrantur. Nec vero id collocutio hominum aut consensus essecit non inStitutis opinio est confirmata, non legibus omni autem in re, OnSensi omnium gentium lex naturae putanda est. Quis est igitur, qui suorum mortem primum none lugeat, quod eos orbatos vitae commodis arbitreturi Tolle hanc opinionem luctum suStuleris: nemo enim inceret suo incommodo. Dolent Ortasse, et anguntur: sed illa lugubris lamentatio, fletusque maerenS, X eo est, quod eum, quem dileximus, Vitae commodis privatum arbitramur, idque Sentire. Atque haec ita sentimus natura duce, nulla ratione, nullaque doctrina. XIV. Maximum vero argumentum est, naturam ipsam de immortalitate animorum tacitam judicare, quod omnibus curae sunt, et maxime quidem, quae post mortem futura Sint erit arbores, quae alteri

Saeculo prosint ' ut ait Statius in Synephebis), quid

Spectans, ni Si etiam postera saecula ad se pertinere PErgo arbores seret diligens agricola, quarum adspiciet baccam ipse nunquama vir magnus leges, instituta, rempublicam, non seret Quid procreatio liberorum, quid propagatio nominis, quid adoptiones filiorum, quid testamentorum diligentia, quid ipsa

Sepulcrorum monimenta, quid elogia signissicant, nisi nos futura etiam cogitares Quid illudi num dubitaS, quin Specimen naturae capi debeat e optima quaque natura Quae est igitur melior in hominum

genere natura, quam eorum qui se natos ad homines juVandOS, tutandos, conservandos arbitrantur 3 Abiit ad Deos Herculesu nunquam abiisset, nisi cum inter homine esset, eam Sibi viam munivisset Vetera amista, et religione Omnium conSecrata.

XV. Quid in hac republica, tot tantOSque VirOS,

132쪽

II 3 TUSC. QUAEST. LIB. I. CAP. 10.

ob rempublicam interfectos, cogitasse arbitramur piisdemne ut inibus nomen suum, quibus vita, terminaretur Nemo unquam, sine magna Spe immortalitatis, se pro patria offerret ad mortem Licuit esSeotioso Themistocli, licuit Epaminondae licuit ne et Vetera et Xterna quaeram mihi: Sed nescio quomodo inhaeret in mentibus quasi saeculorum quoddam augurium futurorum idque in maximis ingeniis, altissimisque animis, et exsistit maxime, et iapparet facillime. Quo quidem demto, quis tam Sset amens, qui semper in laboribus et periculis viveret pL0quor de principibus. Quid poesta 3 nonne OSt mortem Obditari volunt unde ergo illudi adspicite, o cives, senis Ennii imagini formam. Hic vestri in x anxit maxima factu patrum. Mercedem gloriae flagitat ab iis, quorum patre ine- cerat gloria. Idemque, memo me lacrymis decoret, nec funera fletu Faxit. Cur Θ 0lito vivu per ora virlim. Sed quid posetas 3 opifices post mortem nobilitari volunt. Quid enim Phidias sui similem speciem inclusit in clypeo Minervae, cum inscribere non liceret pquid nostri philosophii Nonne, in his ipsis libris

quos scribunt de contemnenda gloria sua nomina inscribunt 3 Quod si omnium consensus natura VOX St Omnesque, qui ubique Sunt, consentiunt esse aliquid, quod ad eos pertineat qui vita cesserint nobi quoque idem existimandum est. Et, si, quorum aut ingeni aut virtute animus excessit, O arbitramur quia natura optima Sunt cernere naturae Vim maX-ime verisimile est, cum optimus quisque maXime posteritati serviat, esse aliquid, cujus is post mortem Sensum it habiturus. XVI. Sed, ut Deos esse natur Opinamur, qualeS-que Sint ratioue cognoscimus Sic permanere uni-

133쪽

mos arbitramur consensu nationum omnium e qua in Sede maneant, qualesque sint, ratione discendum est. Cujus ignoratio finxit inferos, easque formidines, quas tu contemnere non sine causa videbare in terram enim cadentibus corporibus, hisque humo tectis e quo dictum est Mariin, Sub terra censebant reliquam vitam agi mortuorum. Quam eorum pinionen magni errores consecuti sunt quos auxerunt Pootae. Frequens enim consessus theatri, in quo sunt mulierculae et pueri, movetur, audiens tam grande

carmen:

Adsum, atque advenio Acheronte, vix via alta atque ardua, Per Spe incas saXis structas asperis, pendentibUS, Maximis : ubi rigida constat crassa caligo infe- Tantumque valuit error qui mihi quidem jam sublatus videtur , ut corpora cremata cum Scirent, tamen ea fieri apud inferos fingerent, quae in corporibuS nec fieri possent, nec intelligi. Animos enim per Se ipsos viventes non poterant mente complecti formam aliquam figuramque quaerebant inde Homeri tota νεκι ια inde ea, quae meus amicus Appius νεκροριαντεια faciebat inde in vicinia nostra Averni lacuS, Unde animae excitantur obscura umbra, aperto ostio

Alti Acherontis, salsol sanguine, imagine mortuorum.

Has tamen imagines loqui volunt quod fieri nec

Sine lingua, nec sine palato, nec sine faucium laterumve et pulmonum vi et figura potest. Nihil enim animo videre poterant ad oculos omnia referebant. Magni autem est ingenii, sevocare mentem a SenSibus, et cogitationem a consuetudine abducere. Itaque credo equidem etiam alios tot saeculis disputasse

134쪽

I20 TUSC. I EST. LIB. I. CAP. 17.

de animis: sed quod literis exstet proditum, Pherecydes Syrius primum uixit, animos hominum SSe Sempiternosci antiquus sane fuit enim, me regnante gentili. Hanc opinionem discipulus ejus Pythagoras maxime confirmavit; qui cum Superbo regnante, in Italiam venisset tenuit Magnam illam 9raeciam cum honore disciplinae, tum etiam auctoritatae multaque saecula postea sic viguit Pythagoreο-rum nomen, ut nulli alii docti viderentur. XVII. Sed redeo ad antiquos Rationem illi sententiae suae non fere reddebant nisi quid erat numeris aut descriptionibus explicandum Platonem ferunt Ut Pythagoreos cognosceret, in Italiam venisse, et didicisse Pythagorea omniari primumque de animorum aeternitate non solum sensisse idem, quod Pythagoram, sed rationem etiam attulisse quam, nisi quid dicis, praetermittamus; et hanc totam Spem immortalitatis relinquamUS. Auditor An tu cum me in summam XSPectationem adduxeris, deseris 3 Errare mehercule, malo cum Platone quem tu quanti facias, Scio, et quemo tuo ore adnitror), quam cum isti vera Sentire. Marcus Macte virtute. Ego enim ipse chim eodem ipso non invitus erraverim. Num igitur dubitamus, an sicut pleraque, sic et hoc 3 quamquam hoc quidem minime persuadent enim mathematici, terram, in medio mundo sitam ad universi coeli complexum quasi puncti instar obtinere, quod κεντρον illi vocant eam porro naturam esse quatuor omnia gignentium corporum, ut quasi partita habeant inter se et divisa momenta terrena et humida, suopte nutu et Suo pondere, ad pares angulos in terram et in mare ferantur reliquae duae partes, una ignea, altera animalis, ut illi superiores in medium locum mundi gravitate ferantur et pondere, Sic hae rurSUm rectis lineis in coelestem locum subvolent; sive ipSanatura Superiora appetente, sive quod a gravioribus leviora natura repellantur. Quae cum OnStent, Per-

135쪽

rint, sive illi sint animales id est, spirabiles) sive ignei, in sublime serri. Si vero aut numerus quidam sit animus quod subtiliter magis quam dilucide dicitur), aut quinta illa, non nominata magis quam non intellecta, natura multo etiam integriora ac puriora sunt ut a terra longissime se fierant. Horum igitur aliquid animus est, nec tam egeta menSaut in corde cerebrove aut in Empedocleo Sanguine, demersa aceat. XI III. Dicaearchum vero cum Aristoxeno aequali et condiscipulo suo, docto Sane homines, omittamus; quorum alter ne condoluisse quidem unquam Videtur, qui animum se habere non sentiat alter ita delectatur suis cantibus, ut eo etiam ad haec transferre conetur. Harmoniam autem e intervallis sonorum noSSeIOSSumVS, quorum varia compositio etiam harmonias mei plures membrorum vero Situs, et figura corporis, vacan animo, quam OSSit harmoniam emcere, non video. Sed hic quidem, quamvis eruditus sit, sicut est haec magistro concedat Aristoteli canere ipse doceat bene enim illo proverbio Graecorum praecipitur, suam quisque norit artem, in hac se exerceati Ulam vero funditus ejiciamus individuorum Orporum laevium et rotundorum concursionem fortuitam quam tamen Democritus concalefactam et spirabilem id est, animalem esse voluit. Is autem animuS, qui, Si eS horum quatuor generum, e quibus omnia constare dicuntur, e inflammata anima constat ut potissimum videri video Panaetio , Superiora capesint, necesse est. Nihil enim habent haec duo genera proni et Supera semper petunt. Ita, Sive dissipantur, procul a terris id evenit sive permanent, et conservant habitum suum, hoc etiam magis necesse eS ferantur ad coelum, et ab his perrumpatur et dividatur crassus hic et concretus aser, qui eSt terrae

136쪽

I22 TUSC. QUAEST. LIB. I. CAP. 19.

proximus Calidior est enim, vel potius ardentior, animus, quam est hic a sir, quem modo dixi crassum

atque concretum quod ex eo Sciri poteSt, quia corpora nostra, terreno principiorum genere consecta, ardore animi concalescunt.

XIX. Accedit, ut eo facilius animus evadat ex hoc a re, quem Saepe jam appello crassum, eumque perrumpat, quod nihil est animo velocius nulla est celeritas, quae possit cum animi celeritate contendere. Qui si permanet incorruptus, suique similis, neceSse est ita feratur, ut penetret et dividat omne caelum hoc, in quo nubes, imbres, ventique coguntura quod et humidum et caliginosum est, propter Xhalationes

terrae. Quam regionem cum Superavit animuS,ma

turamque Sui similem contigit et agnovit junctis

ecanima tenui, et ex ardore solis temperato ignibus insistit et finem altius se emerendi facit. Cum enim sui similem et levitatem et calorem adeptus est, tamquam paribus examinatus ponderibus, nullam in pariatem movetur eaque ei demum naturalis est Sedes, cum ad sui similem penetravit, in quo, nulla re egens, aletur et Sustentabitur iisdem rebus, quibus

astra Sustentantur et aluntur.

Cumque corporis facibus inflammari soleamus ad omnes fere cupiditates, eoque magis incendi, quod iis aemulemur, qui ea habeant quae nos habere cupiamus profecto beati erimus, cum corporibus relictis, et cupitlitatum et amaulationum erimuS X- pertes. Quodque nunc facimus, cum laxati curis Sumus, ut Spectare aliquid velimus et visere, id multo tum faciemus liberius totosque nos in contemplandis rebus perspiciendisque ponemus, propterea quod et natura inest mentibus nostris insatiabilis quaedam cupiditas veri videndi et ora ipsae locorum stlorum, quo pervenerimus, quo faciliorem nobis cognitionem rerum coelestium, eo majorem cognoscendi cupissitatem, dabunt. Haec enim pulchritudo etiam in terris

patriam illam et avitam ut ait Theophrastus philo-

137쪽

sophiam, cognitionis cupiditate incensam, Xcitavit. Pnoespue vero fruentur ea, qui tum etiam, cum haSterras incolentes, circumfusi erant caligine, tamen acie mentis dispicere cupiebant. XX. Etenim, si nunc aliquid assequiis putant, qui ostium Ponti viderunt, et eas angustiaS, Per quaSpenetravit ea, quet est nominata

Argo, quia Argivi in ea delecti viri, Vecti, petebant pellem inauratam arietis; aut ii, qui ceani freta illa viderunt, iuropam Libyamque rapax ubi dividit unda;

quod tandem spectaculum fore putamus, cum totam terram contueri licebit, ejusque cum itum formam, circumscriptionem, tum et habitabiles regiones, et rursum Omni cultu, propter vim frigoris aut caloris,

Uucantes ΘΝos enim ne nunc quidem oculis cernimus ea, quae videmus neque enim est ullus senSu in corporea sed ut non solum physici docent, Verum etiam medici, qui ista aperta et patefacta viderunt viae quasi qiuedam sunt ad Oculos, ad aures, ad nareS, Sede animi perforatae. Itaque saepe, aut cogitatione aut aliqua vi morbi impediti, apertis atque integris et Oculis et auribus, nec videmus, nec audimus ut facile intelligi possit, animum et videre et audire, non ea partes, quae quasi fenestrae sunt animi quibus tamen sentire nihil queat mens, nisi id agat, et

adsit. Quid, quod eadem mente res dissimillimas

comprehendimus, ut colorem, Saporem, calorem, Odorem, sonum 3 quae nunquam quinque nuntiis animus cognosceret, nisi ad eum Omnia referrentur, et is omnium judex solus esset. Atque ea profecto tum multo puriora et dilucidiora cernentur, cum, quo natura fert, liber animus pervenerit. Nam nunc

quidem, quamquam foramina illa, quae patent ad animum a corpore, callidissimo urtificio naturari

138쪽

I24 TUS C. QUAEST. LIB. I. CAP. 22.

bricata est, tamen terrenis concretisque corporibus Sunt intersepta quodammodo. Cum autem nihil erit Praeter animum, nulla res objecta impediet, quominu percipiat, quale quidque Sit. XXI. Quamvis copiose haec, diceremus, Si res

P0Stularet, quam multa, quam Varia, quant Spectacula animus in locis coelestibus esset habiturus. Quae quidem cogitans, soleo saepe mirari nonnullorum in- Sesentiam philosophorum, qui naturae cognitionem admirantur, ejusque inventori et principi gratias X-Sultante agunt, eumque venerantur, ut Deum liberatos enim se per eum dierint gravissimis dominis, terrore empiterno, et diurno ac nocturn metu. Quo terrore quo metu 3 Quae est anus tam delira, quae

timeat ista, quti vos videlicet, si physica non didicis-Setis, timeretis Θ Acherusia templa, alta Orci, pallida Leti obnubila, obsita tenebris loca. Fon pudet philosophum in eo gloriari, quod haec non

timeat, et quod falsa esse cognoverit 3 ex quo intelligi potest, quam acuti natur sint, qui haec Sine doctrina credituri fuerint. Praeclarum autem nescio quid adepti sunt, quod didicerunt, se, cum tempus mortis VeniSSet toto esse perituros. Quod ut ita sit, inihil enim pugno quid habet ista res aut listabile aut gloriosum nec tamen mihi sane quidquam Occurrit, cur non Pythagorae sit et Platonis vera sententia. Ut enim rationem Plato nullam inerret, vide, quid hο- mini tribuam ipsa auctoritate me frangeret Tot

autem rationes attulit, ut velle caeteris, Sibi certe persuasisse videatur.

XXII. Sed plurimi contra nituntur, animOSque, quasi capite damnatos, morte multant neque aliud est quidquam, cur incredibilis his animorum videatur aeternitas, nisi quod nequeunt, qualis animus Sit vacans corpore, intelligere, et cogitatione comprehendere. Quasi vero intelligant qualis Sit in ipso Or-

139쪽

pore quae consormatio, qua magnitudo, qui locus rui, si jam possent in hontine uno cerni omnia quae nunc tecta Sunt, caSuruSne in conspectum videatur animus an tanta sit ejus tenuitas, ut fugiat aciem. II se reputent isti, qui negant, animum sine corpore se intelligere posse. Videbunt, quem in ipso corpore intelligant. Mihi quidem, naturam animi intuenti, multo difficilior occurrit cogitatio, multoque obscurior, qualis animu in corpore Sit, tamquam aliena domi, quam qualis, cum exierit, et in liberum caelum, quasi domum Suam venerit. Si enim, quod nunquam vidimus, id quale sit intelligere non Possumus, certe et Deum ipsum, et divinum animum corpore liberatum, cogitatione complecti non possumus. Dicaearchus quidem, et Aristoxenus, quia difficilis erat animi, quid aut qualis esset, intelligentia, nullum omnino animum esse dixerunt. Est illud quidem vel maximum, animo ipso animum videre e et nimirum hanc habet vim praeceptum Apollinis, quo monet, ut se quisque OScat. Non enim, credo, id praecipit, ut membra noStra, aut Sta

mus neque ego tibi dicens hoc corpori tuo dico. Cum igitur, mosce te,' dicit, hoc escit Nosce animum tuum: V nam corpus quidem quaSi vas St, aut aliquod animi receptaculum. Ab animo tuo quidquid agitur, id agitur a te. Hunc igitur nOSSe, nisi divinum esset, non esset hoc acrioris cujuSdam animi praeceptum, sic, ut tributum Deo sit: hoc est, Se ipSum posse O OSceret. Sed si, qualis Sit animus, ipse animus nesciet dic,qUBPSO, ne SSe quidem se sciet 3 ne moveri quidemses Ex quo illa ratio nata est Platonis, quae a Socrate est in Phaedro explicata, a me autem POSita est in sexto libro De Republica. XXIII. Quod semper movetur, aeternum St. Quod autem motum affert alicui, quodque ipsuin agitatur aliunde quando finem habet motiis, vivendi

140쪽

I26 TUSC. QUAEST. LIB. I. CAP. 24.

finem habeat, necesse est. Solum igitur, quod se ip- Sum movet, quia nunquam deseritur arae, nunquam ne moveri quidem desinit. Quinetiam caeteris, quae moventur, hic fons, hoc principium Si movendi. Principii autem nulla est origo nam e principio oriuntur omnia ipsum autem nulla X re alia nasci Potest nec enim esset rincipium, quod gigneretur aliunde. Quod si nunquam oritur, ne Occidit quidem unquam. Nam principium exstinctum nec ipsum ab alio renascetur, nec a se aliud creabit Si quidem necesse est a principio oriri omnia. Ita fit, ut mot is principium ex eo sit, quod ipsum arae movetur. Id

autem nec nasci potest, nec mori vel concidat omne coelum, Omni Sque terra consiStat, neceSSe est; nec Vim ullam nanciscatur, qua, ut primo, impulSa moveatur. Cum pateat igitur, aeternum id esse quod se ip-SUm moveat, qui est, qui hanc naturam animis esse tributam neget 3 Inanimum est enim Omne, quod pulsu agitatur externo quod autem est animal, id motu cietur interiore, et suo: nam haec est propria natura animi atque vix quod si est una ex omnibus, qua Se ipsa Semper movent; neque nata certe St, et

aeterna St.

Licet concurrant plebeii omnes philosophi, sic enim ii, qui a Platone et Socrate, et ab ea familia, dissident, appellandi videntur non modo illi unquam tam eleganter explicabunt, sed ne hoc quidem ipsum, quam Subtiliter conclusum sit, intelligent. Sentit igitur animus se imoveri quod cum Sentit, illud una sentit, se vi sua, non aliena, moveri nec accidere posse, ut ipse unquam a Se deseratur ex quo efficitur aeternitas nisi quid habes ad haec. Auditor. Ego vero facile sum passus, ne in mentem

quidem mihi aliquid contra venire ita isti faveo

sententiae.

XXIV. Mureus. Quid illa tandem 3 num leviora

censes, quae declarant inesse in animis hominum divina quardana 3 upe si cernerem quemadmodum