Opera

181쪽

potes dicere aut Prometheum aut Philoctetam illum Θ a te enim malo di Scedere. Sed ille certe non

fortis, qui jacet in lecto humido,

Quod dulatu, questu gemitu, fremitibus. Resonando, mutum, Plebiles VCces refert. Non ego dolorem dolorem esse nego cur enim

fortitudo desideraretur Sed eum opprii ita dico patientia, Si modo est aliqua patientia , nidia est, quid exornamus philosophiam 3 aut quid ejus nomine gloriosi sumus Θ ungit dolor. Vel fodint, sane. Ni nudus es, da jugulum : in tectus Vulcaniis armis id est sortitudine resiste. Haec enim te nisi ita facies, custos dignitatis relinquet et deseret. Cretum quidem leges quas sive Iupiter sive ML nos sanxit de Iovis quidem sententia, ut Poeto serunt , itemque Lycurgi laboribus erudiunt juventutem, Venando, Currendo esuriendo, Sitiendo algendo, aestuando Spartae vero pueri ad aram sic verberibus accipiuntur, ut multu e vi Sceribus sanguis exeat: nonnunquam etiam ut, cum ibi essem, audiebam ad necem : quorum non Dd nemo Xclamavit unquam, Sed ne ingemuit quidem. Quid ergo Noe

pueri possunt, Viri non poterunt Θ et mos Valet, uoti non valebit ΘXV. Interest aliquid inter laborem et dolorem. Sunt finitima omnino; sed tamen differt aliquid. Labor est functio quintam, vel animi vel corporis, gravioris operis et muneris dolor autem, motus asper in corpore, alienus a sensibus. Πίec duo Graeci illi, quorum copiosior Si lingua quam CStra, uno nonii ne appellant πονον. Itaque industrios horanines, illi studiosos vel Potiu amantes, Oloris appellant nos, commodius, laboriosos. I iudiSi enim laborare, aliud dolere. O vel horum inops interdum, quibus abundare te semper putas. Ψraeci l Aliud inquam, est dolere, aliud laborare. Cum varices secabantur

182쪽

108 TUSC. QUAEST. LIB. II CAP. 10.

C. Mario, dolebat cum aestu magno ducebat a men laborabat est inter luPc tamen quaedam similitudo : consuetudo enim laborum perpessionem dolorum efficit faciliorem. Itaque illi, qui iramiae formam rerum publicarum dederunt corpora juvenum firmari labore voluerunt: quod partiati etiam in feminas transtulerunt; quae, caeteris in urbibus, mollissimo cultu, parietum umbris occuluntur. Illi

nutem voluerunt

Nihil horum simile esse apud Lacaenas Vir

Quibit magi palaestra Eurotas, sol pulvis, labos, Militia studio est, quam fertilitas barbara. Ergo his laboriosis exercitationibus et dolor intercu rit nonnunquam. Impelluntur, feriuntur, abjiciuntur, cadunt et ipSe labor quasi callum quoddam obducit dolori. XVI. Militiae vero nostram dico, non partiatarum, quorum procedit ora ad tibiam, nec adlaibe tur ulla sine anapaestis pedibus hortatioὶ nostri exercitus primum unde nomen habeant, vides deinde qui labor, et quantus agminis ferre plus dimidiati mensis cibaria ferre, si quid ad usum velint ferre

vallum nam scutum, gladium, galeam, in onere nostri milites non tu numerant, quam humeros, lacertos, manus. Arma enim membra militis esse dicunt quae quidem ita geruntur apte, Ut, Si usus ferat abjectis oneribus, Xpediti armis, ut membris,

pugnare possint. Quid exercitati legionum 3 quid pille cursus, concursus, clamor, quanti laboris est lEx hoc ille animus in proeliis paratus ad Vulnera. Adduc pari animo inexercitatum militem mulier videbitur cur Tantum interest inter novum et veterem Xercitum, quantum Xperti sumus. Elastironum plerumque melior Sed ferre laborem, contemnere vulnus, OnSuetudo docet. Quinetiam videmus ex acie sterri saepe saucios et quidem rudem

183쪽

illum et inexercitatui a quamvis levi ictu, ploratus turpisAimos edere ut vero ille Xercitatu et Vetus, Ob eamque rem sertior, medicum modo requirenS,

quo obligetur, Patrocle, inquit ad vos adveniens, auxiliuni

et vestra manu Peto,

Priusquam oppetam malam pestem, mandatam hostili manu Neque sangui up potis est pacto profluens Onsistere: Si qua sapientia magis vestra devitari ni Ors potest. Namque Esclapii liberorum saucii opplent porticus: Non potest accedi.'

XVII. Certe Eurypylus hic quidem est hominem exercitatum ubi tantum luctus continuatur 3J Vide, quam non flebiliter respondent rationem etiam asserat, cur aequo animo sibi ferendum sit: Qui alteri exitium parat, Eum scire oportet sibi paratam peStem, ut participet parem.

Abducet Patrocles, credo ut collocet in cubili, ut vulnus obliget, si quidem homo esset. Sed nihil vidi minus quaerit enim, quid actum Sit.

Eloquere, res Argivum proelio ut se sustineti Non potest effari tantum dictis, quantum facti Suppetit labori S. Quiesce igitur, et vulnus alliga. Etiam si Eurypylus posset, non poSSet AESOPus. ubi sortiana Hectoris Nostram acrem aciem inclinatam V et caetera explicat in dolore. Sic est enim intemperans militari in forti xtro ψ0ria. Ergo haec veteranus Phil03. VOL. III. Q.

184쪽

miles facere poterit doctus vir sapienSque non poterit 3 Ille vero melius, ac non paulo quidem. Sed de consuetudine adlauc exercitationis loquor; nondunt de ratione et sapientia. Aniculae saepe inediam biduum aut triduum ferunt subduc cibum unum diem athletae Joveni Olympium, eum ip-Sum, cui se exercebit, implorabit ferre non posse clamabit. Consuetudinis magna vis est. Pernoctant Venatores in nive in montibus uri e patiuntur. Inde pugiles, caestibus contusi, ne ingemiscunt quidem. Sed quid hos, quibus Olympiorum victoria

consulatus ille antiquus videtur Gladiatores, aut perditi homines aut barbari, quas plagas perferunt Quo modo illi, qui bene instituti sunt, accipere plagam malunt, quam turpiter vitares quam Bype RP- paret, nihil eos malle, quam vel domino satiSfacere, vel populo mittunt etiam, vulneribus consecti, ad Ominos, qui qua rant, quid velint: si satisfactumii non sit, se velle decumbere. Quis mediocris gladiator ingemuit Θ quis vultum mutavit unquam 3 quis non modo stetit, verum etiam decubuit, turpi te Quis cum decubuisset, ferrum recipere USSUS, collum contraxit 3 Tantum exercitatio, meditatio, consuetudo valet. Ergo hoc poterit

Samnis spurcus homo, vita illa dignu' loc0

Vir natus nil gloriam ullam partem animi tam mollem habebit quam non meditatione et ratione corrobore 3 Crudele gladiatorum spectaculum, et in-huni an tua nonnullis videri solet et haud scio an ita sit, ut nunc fit. Cum vero sontes ferro depugnabant, auribus fortasse multae, oculis quidem nulla poterat esse fortior contra dolorem et mortem disciplina. XVIII. De exercitatione, et consuetudine, et commentatione dixi. Agesis, nunc de ratione Videamus nisi quid vis ad haec. Auditor. Egone ut te

185쪽

interpellem ne hoc quidem vellem ita me ad credendum tua ducit oratio. Marcus Sitne igitur Dia- Ium dolere, necne, Stoici viderint, qui contortulis quibusdam ac minutis conclusiunculiS, nec ad SenΝu SPermanantibus, effici volunt, non esse malum dolorent. Ego illud, quidquid sit, tantum SSe, quantum Videatur, non puto falsaque ejus visione et specie

moveri homines dico vehementius, doloremque ejus lomnem esse tolerabilem. Unde igitur ordiar 3 Aneadem breviter attingam, quae modo diXi, quo facilius orati progredi possit longius ΘInter Omnes igitur hoc constat, nec doctos Omines solum, sed etiam indoctos, virorum SSe fortium, et magnanimorum, et patientium, et humana vincentium, toleranter dolorem pati. Nec Vero qui S quam fuit, qui eum, qui ita pateretur, non laudandum putaret. Quod ergo et posthdatur a fortibus, et laudatur cum fit, id aut extimescere veniens, aut non ferre praesens, nonne turpe est 3 Atqui vide, ne, cum Omnes recta animi affectiones virtutes appellentur, non sit hoc proprium nomen Omnium Sed ab ea, quae tua caeteris Xcellebat, Omne nominatae Sint Appellata est enim ex viro virtus viri autem propria maxime est fortitudo cujus munera duo Sunt maxima, mortis dolorisque contemtio. Utendum est igitur his, si virtutis compotes, vel potius si Viri, Olimius esse, quoniam a viris virtus nomen St

mutuata.

XIX. Quaeres fortasse, quo modo et recte ta- Iem enim medicinam philosophia profitetur. Venit Epicurus, homo minime malus, vel potius vi OptimuS: tantum monet, quantum intelligit Neglige,' inquit, dolorem.' Quis hoc dicit 3 Idem,

qui dolorem summum malum. ViX Satis conStanter.

Audiamus. summus dolor est,' inquit, neceSSeisSi brevem esse. Iterandum eadem ista mihi: non enim Satis intelligo, quid summum dicas SSe,

quid breve. Summum, quo nihil sit superius breve,

186쪽

I72 TUSC. QUAEST. LIB. II CAP. 20.

quo nihil brevius.' Contemno magnitudinem doloris,

a qua me brevitas temporis vindicabit ante paene, illam Venerit sed, si est tantus dolor, quantus Phi-l0cteta Bene an magnus mihi quidem videtur, Sed tamen non summus : nihil enim dolet, ni Si pes. Possunt oculi potest caput, latera, pulmone : OS- Sunt omnia. Longe igitur abest a Summo dolore.

Ergo,' inquit, o dolor diuturnus habet ii titiae

Plus quam molestis . Nunc ego non possum, tantum hominem nihil sapere dicere sed nos ab eo derideri puto. Ego summum dolorem summum autem dico, etiam si decem atomis est major alius non continuo dic esse bre-Venae multosque possum bonos Viro nominare, qui complures annos doloribus podagrae crucientur maX- imis. Sed homo catus nunquam terminat nec magnitudinis nec diuturnitatis modum, ut Sciam, quid summum dicat in dolore, quid breve in tempore. omittamus hunc igitur, nihil prorsus dicentem: O-gamuSque confiteri non esse ab eo doloris remedia quaerenda, qui dolorem malorum omnium maXimum

dixerit quamvis idem forticulum se in torminibus, et in stranguria sua, praebeat. Aliunde igitur est quaerenda medicina, et maxime quidem Si quid

muXime consentaneum sit, quaerimus ab ii S, quibus, quod honestum sit, Summum bonum quod turpe, Summum videtur malum. His tu praesentibus gemere, et te jactare, non audebis profecto loquetur

enim eorum voce virtus ipS tecum. XX. Tune, cum puerosia daemone, adolescentes lyrnpiae, barbaros in arena, videri excipientes gravissimas plagas, et ferentes silentio, si te forte dolor aliquis pervellerit, exclamabis, ut mulieri non constanter et sedate fere. Fieri non potest natura non patitur. Audio. Pueri ferunt, gloria ducti ferunt pudore alii, multi metua et tamen eremur, thoe, quod a tam multis, et quod tot locis perferatur, natura patiatur Illa vero non modo patitur, Verum

187쪽

Dtiam postulat. Nihil enim habet praestantius nihil qui magis expetat, quam honestum, quam laudem, quam dignitatem, quam decus. Misce ego pluribus

nominibus unam rem declarari volo sed utor ut quam maXime significem, pluribus Volo autem dicere, illiti homini longe Optinium esse, quod ipSum Sit optandum per se, a virtute profectum, vel in ipsa virtute situm, sua sponte laudabile quod quidem citius dixerim solum, quam non Summum boni m. Atque, ut haec de honesto, sic de turpi contraria:

nihil tam tetrum, nihil tam adspernandum, nihil homine indignius. Quod si tibi persuasum est, principio enim diX- isti, plus in dedecore mali tibi videri, quam in dolore reliquum est, ut tute tibi imperes quamquam hoc nescio quo modo dicatur, quasi duo simus, ut alter imperet, alter pareat non inscite tamen dicitur. XXI. Est enim animus in partes tributus duas, quarum altera rationis est particeps, altera XperS. Cum igitur praecipitur, ut nobismetipSi imperemus, hoc pra)cipitur, ut ruti coerceat temeritatem. Est in animis omnium fere natura molle quiddam, demis- Sum humile, enervatum quodammodo, et languidum, senile. Si nihil aliud, nihil esset homine deformius. Sed praesto est domina omnium et regina, ratio, quae, corini Xa per se, et progressa longius, fit Perfecta virtus. Haec ut imperet iis parti animi quae obedire debet, id videndum est viro. Quonam modo pinquies. Velut dominus servo, velut imperator militi, velut parens filio. Si turpissime se illa pars animi geret, quam dixi esse mollem, si se lamentis muliebriter, lacrymisque dedet, vinciatur et conStrinis gutur amicorum propinquorumque custodiis Saepe enim vidimus fractos pudore, qui ratione nulla vincerentur. Ergo hos quidem ut famulos, vinclis propeae cuStodia coerceamiis. Qui autem erunt firmiores,

nec tamen roburtissimi, h0s admonitu oportebit, ut Q.

188쪽

174 TUSC. II EST. LIB. II. Cari 22.

honos milites, revocatos, dignitatem tueri. Non nimis in latris ille sapientissimus Graeciae sauciuitamentatur, vel modice potius : Pedetentim inquit ite, et sedato ni Sti, ne Succussu arripiat major dolor. Pacuvius haec melius, quam Sophocles Apud illum enim perquam flebiliter lysses lamentatur in vulnere tamen huic leviter gementi, illi ipsi, qui feriint saucium, perSOnae gravitatem intuentes, non dubitarunt dicere: Tu quoque, UlySSes, quamquam graViter cernimus ictum, Nimis p aene animo es molli qui consuetus in

armis aevum agere

Intelligit poeta prudens, ferendi doloris consuetudinem Sse non contemnendam magistram. Atque ille non immoderate magno in dolore: metinete, tenete, opprimite, Ulcus nudate. Heu miserum med excrucior.

Incipit labi deinde illico desinit, perite, abscedite, jamjam mittite.

Nam attrectatu et quaSS Saevum amplificatis dolorem. Videsne, ut obmutuerit, non sedatus corporis, Sed castigatus animi, dolori Itaque in extremis iptris alio quoque objurgat, idque moriens : Conqueri fortunam adversam, non lamentari, decet.

Id viri est officium fletus muliebri ingenio additus. Hujus animi pars illa mollior rationi Sic paruit, ut Severo imperatori miles pudenS NXII. In quo ver erit perfecta sapientia quem

189쪽

adhuc nos quidem vidimus neminem sed philoso-Phorum sententiis, qualis futurus sit, si modo aliquando fuerit, exponitur is igitur, Si ea ratio quae erit in eo perfecta atque absoluta, sic illi parti imperabit inferiori, ut justus parens probis filiis nutu, quod volet, conficiet, nullo labore, nulla molestia. Eriget ipse se, suscitabit, instruet, armabit ut tamquam hosti, sic obsistat dolori. Quae sunt ista arma pcontentio, confirmatio, sermoque intimuS, cum ipse Secum, Cave turpe quidquam, languidum, non virile. Obversentur species honesta animo : Zeno proponatur Eleates, qui perpessus Si omnia potiUS, quam conscios delenda tyrannidis indicaret. De Anaxarcho Democritico cogitetur, qui, cum Cypri in manus i-COcreontis regis incidisset, nullum genus supplicii deprecatus est, neque recusavit Calanus Indus, indoctus ac barbarus, in radicibus Caucasi natuS, Sua Olim late Vivus combustus est. Nos, si pes condoluit, si dens, si tactum dolore corpus, ferre non POSSumus.

Opinio est enim quaedam effeminata ac levis, nec in dolore magis quam in voluptate qua cum liqueScimus, fluimusque mollitia, apis aculeum Sine clamore

At vero C. Marius, rusticanus vir, Sed plane Vir, cum Secaretur, ut supra dixi, principio vetuit se alligari nec quisquam ante Marium solutus dicitur esse Sectus tu ergo postea alii Θ Valuit auctoritas. Videsne igitur, opinionis esse, non naturae, malum pEt tamen fuisse acrem morsum doloris, idem Marius Ostendit crus enim alterum non praebuit. Ita et tulit dolorem, ut vir, et, ut homo, majorem ferre Sine causa necessari noluit Totum igitur in eo est,

ut tibi imperes ostendi autem, quod SSet imperandi genus atque haec cogitatio, quid patientia, quid sortitudine quid magnitudine animi dignissimum Sit, non solum animum comprimit, Sed ipsum

etiam dolorem, nescio quo pacto, mitiorem lacit.

190쪽

176 TUSC. QUAEST. LIB. II CAP. 24.

XXIII. Ut enim fit in proelio, ut ignavus miles

ac timidus, simul ac viderit hostem, abjecto scuto fugiat, quantum poSSit, ob eamque causam pereat nonnunquam, etiam integro corpore, cum ei, qui steterit nihil tale evenerit sic, qui doloris speciem ferre non OSSunt abjiciunt se, atque ita afflicti et exanimati jacent qui autem restiterunt, discedunt SappisSime superiores. Sunt enim quaedam animi i-m1litudines cum corpore. M onera contentis corporibus facilius feruntur, remissis opprimunt; simillime animus intentione suae depellit pressum omnem

ponderuma remissione autem sic urgetur, ut e nequeat eXtollere. Et, si verum quaerimus, in omnibus officiis persequendis animi est adhibenda contentio. Ea est sola officii tamquam custodia. Sed hoc quidem in dolore maxime est providendum, ne quid abjecte, ne quid timide, ne quid ignave, ne quid serviliter, muliebriterve faciamus. In primisque refutetur Crejiciatur Philoctetaeus ille clamor. Ingemi Scere non

nunquam Vir concessum est, idque raro dulatus

ne mulieri quidem et hic nimirum est leSSUS, quem duodecim tabula, in funeribus adhiberi vetuerunt. Nec Vero unquam ne ingemiscit quidem vir fortis ac sapiens, nisi forte ut se intendat ad firmitatem, ut in

Stadio cursores Xclamant, quam marinae POSSUnt.

Faciunt idem cum exercentur athletae: pugileSVero, etiam cum feriunt adversarium, in jactandis caestibus ingemiscunt non, quod doleant, animove Succumbant, sed quia profundenda Oce omne corpus intenditur, venitque plaga vehementior. XXIV. Quid Θ qui volunt exclamare majus, num satis habent latera fauces linguam intendere, e quihus ejici vocem, et fundi videmus 3 Tot corpore,ntque omnibus ungulis ut dicitur, contentioni vocisuSServiunt. Genu mehercule, M. Antonium vidi, cum contente pro se ipse lege Varia diceret, terram tangere. Ut enim ballistae lapidum et reliqua tormenta telorum, o graviores emissiones habent, quo