Opera

201쪽

atque Sitatum Furorem autem Sse rati sunt mentis ad omnia carentatem : quod cum majus Sse Videatur quam insania, tamen ejusmodi est ut furor in Sapientem cadere poSSit, non possit insania. Sed haec alia quiestio est. Nos ad propositum revertamur.

Vi Cudere, opinor, in sapientem aegritudinem tibi dixisti videri. Auditor Di vero ita exiStimo.

Marciis IIumanum id quidem quod ita existimas enon enim ilice nati sumus. Sed est natura fere in animis tenerimi quiddam atque molle, quod aegritudine, quasi tempestate, quatiatur. Nec abSurde Crantor ille, qui in nostra Academia vel in primis fuit nobilis, minime,' inquit, issentior iis, qui istam nescio quam indolentiam magnopere laudant, quae nec PoteS ulla esse, nec debet die aegrotus sim, inquit: Sed, Si fuerim, sensus adsit, sive secetur quid, Sive avellatur a corpore: nam istuc nihil dolere non Sine magni mercede contingit, immanitatis in animo, stuporis in corpore.' Sed videamus, ne haec oratio Sit hominum assentantium nostra imbecillitati, et indulgentium mollitudini nos autem audeamus non

Solum ramo amputare miseriarum, sed omnes radicum fibras evellere. Tamen aliquid relinquetur Ortasse : ita sunt alta stirpes Stultitiae. Sed relinquetur id solum, quod erit necessarium. Illud quidem sic habeto, ni Si sanatus animus Sit, quod Sine philoSOphia fieri non potest finem miseriarum nullum fore. Quamobrem quoniam coepimus, tradamu nos ei curandos. Sanabimur, si volemus. Et progrediar quidem longius non enim de aegritudine Solum, quamquam id quidem primum, sed de omni animi,

ut ego poSui perturbatione, morbo, ut Graeci Volunt, explicabo Et primo, si placet, Stoicorum more Ign-mus, qui breviter adstringere solentini gumenta dein inde nostr instituto vagabiniur.

VII. Qui fortis est, idem est fidens quoniam confidens, mala consuetudine loquendi, in vitio ponitur, ductum verbum a considendo, qu0d laudis est.

202쪽

I83 TUSC. QUAEST. LIB. III. CAP. 3.

Qui autem est fidens, is profecto non extimescit: discrepat enim a timendo confidere. Atque in quem cadit aegritudo, in eumdem timor quarum enim rerum praeSentia sumus in aegritudine, easdem impendentes et venientes timemus. Ita sit, ut fortitudini aegritudo repugnet Verisimile est igitur, in quem cadat aegritudo, cadere in eumdem timorem, et infractionem quamdam animi, et demissionem. Quae in quem cadunt, in eumdem cadit, ut Serviat, ut victum Se quandoque esse fateatura quae qui recipit, recipiat idem necesse est timiditatem et ignaviam. Non cadunt autem haec in virum fortem et igitur ne aegritu-d quidem. At nemo sapiens, nisi fortis. Non cadit ergo in sapientem aegritudo. Praeterea necesse est, qui fortis Sit eumdem esse

magni animi qui magni animi sit, invictum; qui

invictu sit, eum res humanas despicere, atque infra se positas arbitrari. Despicere autem nemo potest eas TeS, propter quas aegritudine affici potest. Ex quo efficitur, fortem virum aegritudine nunquam affici. Omnes autem sapientes, fortes non cadit igitur in

Sapientem aegritudo. Et, quemadmodum oculus On- turbatus non est probe affectus ad suum munus fungendum ἔ et reliquae partes, totumve corpus Statu cum est motum, deest Officio su et muneri sic conturbatus animus non est aptu ad Xsequendum munus suum. Munus autem animi est ratione bene uti et sapientis animus ita semper affectus St, ut ratione optime utatur nunquam igitur est perturbatus. At aegritudo perturbati est animi: Semper igitur ea sapiens vacabiti

VIII. Veri etiam simile illud est, qui sit temperans, quem Graeci σήπον appellant, eamque Virtutem σα φροσυνην Vocant, quam Sole equidem tum temperantiam, tum moderationem appellare, nonnunquam etiam modestiam : Sed haud scio, an recte

ea virtus frugalitas appellari possit quod anguStius apud Graecos valet, qui frugi homine χρπιμους RP-

203쪽

pellant, id est, tantummodo utiles at illud est latius. Oninem enim abstinentiam, omnem innocentiani, quae apud Graecos usitatum nomen nullum habet, sed habere potest ii λα Θειαν nam est innocentia Dfectio talis animi, quae noceat nemini reliquas etiam virtutes, frugalitas continet. Qui nisi tanta SSet, et si iis angustiis, quibus plerique putant, teneretur, nunquam esset L. Pisonis cognomen tantopere laudatuna. Sed, quia nec qui propter metum, PraeSidium reliquit, quod est ignaviae nec qui propter RVaritiam, clani depositum non reddidit, quod est injustitiae nec qui propter temeritatem, male rem gessit, quod est stultitiar, frugi appellari solet; Otres virtutes, fortitudinem, justitiam prudentiam, frugalita est complexi etsi hoc quidem commune eS Virtutum. Omnes enim inter se neXet et jugatae Sunt. Reliquum igitur est, quarta virtus ut sit ipsa frugalitas. Ejus enim videtur esse proprium, OtUS animi appetentis regere et sedare, Semperque dVersantem libidini, moderatam in omni re servare On- Stantiam : cui contrarium vitium nequitia dicitur. Frugalitas, ut opinor, a m/V , quae nihil melius e terra nequitia etsi hoc erit fortasse durius sed tentemus musisse putemur, si nil sit ab eo, quodue id uun est in tali hominea ex quo idem, nihili dicitur. Qui sit frugi igitur, vel, si mavi S moderatus et temperans, eum neceSSe S esse conStantem ;qui autem constans, quietum ς qui quietus, perturbatione iam vacuum ergo etiam aegritudine. Et sunt illa sapientis aberit igitur a sapiente aegritudo. IX. Itaque non inscite ΙΙeracleotes Dionysius ad ea disputat, quae apud Homerum Achille queritur, hoc, ut opinor, modo, torque meum penitus turgescit tristibus iris, Cum decore atque omni me orbatum laude recordor.

Num manus affecta recte est, cum in tumore est Θ

204쪽

Rut num aliquodpiam membrum, tumidum ac turgidum, non vitiose se habeto Sic igitur inflatus et tu

mens animus in viti est. Sapientis autem animus Semper Vacat viti nunquam turgescit nunquam tumet. At irati animus ejusmodi est nunquam igitur sapiens irascitur. am si irascitur, etiam concupiscit proprium est enim irati, cupere, a quo lae-Sus Videatur, ei quam maximum dolorem inurere. Qui autem id concupierit, eum necesse eSt, Si id con-Secutus Sit, magnopere laetari. Ex quo fit, ut alieno malo gaudeat quod quoniam non cadit in sapientem, ne ut irascatur quidem cadit. Sin autem caderet in Sapientem aegritudo, caderet etiam iracundia et qua quoniam vacat, aegritudine etiam vacabit. Etenim, si sapiens in aegritudinem incidere posset, POSSet etiam in misericordiam posset in invidentiam. Ondixi Dividium, quae tum est, cum invidetur ab invidendo autem insidentia recte dici potest, ut effugiamus ambiguum nomen invidiae quod verbum ductum est a nimis intuendo fortunam alteriuS, ut

est in Menalippo, Quisnam florem liberum invidit meum 3

Male Latine videtur sed praeclare, Accius : ut enim videre, sic invidere, soωνι rectius, quam sori. DS consuetudine prohibemur poeta jus suum tenuit, et dixit audaciuS. X. Cadit igitur in eumdem et misereri, et inridere : nam qui dolet rebus alicujus adversis, idem alicujus etiam secundis dolet; ut Theophrastus, interitum deplorans Callisthenis sodalis sui, rebus Alexandri prosperis angitur : itaque dicit Callisthenem

incidisse in hominem summa potentia, Summu Ille fortuna, Sed ignarum, quemadmodum rebus Secundis uti conveniret. Atqui, quemadmodum misericor dia aegritudo est ex alterius rebus adversis, Sic invidentia aegritudo est ex alterius rebus secundis. In

quem igitur cadit misereri, in eumdem etiam invidere.

205쪽

Non cadit autem invidere in sapientem ergo ne misereri quident. Quod si aegre ferre sapiens oleret, nil sereri etiam soleret Abest ergo a Sapiente aegri .

IIaec sic dicuntur a Stoicis, concludunturque contortius. Sed latius aliquanto dicenda sunt et diffusius et sententiis tamen utendum eorum OtisSimum,

qui maxime forti, et, ut ita dicam, virili utuntur ratione atque sententia. Nam Peripatetici familiares nostri, quibus nihil est uberius, nihil eruditius, nihil gravius mediocritates vel perturbationum vel morborum animi mihi non sane probant. Omne enim

malum, etiam mediocre, magnum est. Os autem

id agimus, ut id in sapiente nullum sit Omnino.

Nam, ut corpus, etiam Si mediocriter aegrum est, Sanum non est sic in animo ista mediocritas caret sanitate. Itaque praeclare nostri, ut alia multa, molestiam, Sollicitudinem, angorem, propter similitudinem c Porum aegrorum, aegritudinem nominaverunt. Hoc propemodum verbo Graeci omnem animi perturbationem appellant. Vocant enim παθος, id St, Orbum, quicumque est motus in animo turbidus Nos

melius et aegris enim corporibus simillima est animi aegritudo : at non similis aegrotationis est libido, non immoderata laetitia, quae est voluptas animi elata et geStiens. Ipse etiam metus non est morbi admodum similis, quamquam aegritudini est finitimus, sed proprie, ut aegrotati in corpore, sic aegritudo in animo, nomen habet non sejunctum a dolore. Doloris igitur hujus origo nobis explicanda est, id est, causa em-

ciens aegritudinem in animo, tamquam aegrotationem in corpore. Nam, ut medici, causa morbi inventa, curationem esse inventam putant Sic OS, CRUSaaegritudinis reperta, medendi facultatem reperiemuS. XI. Est igitur causa omnis in Opinione, nec vero aegritudinis solum, sed etiam reliquarum Omnium perturbationum quae sunt genere quatuor, partibus

206쪽

l92 TUSC. QUAEST. LIB. III. CAP. 12.

PlureS. Nam cum omnis perturbatio sit animi motus, vel rationis Xpers, vel rationem adspernans, vel rationi non obediens, isque motus aut boni aut mali opinione citetur bifariam quatuor perturbationes 2qualiter distributiae sunt. am diis Sunt ex Opinione boni quarum altera, voluptas gestiens, ideSt, praeter modum elata laetitia, opinione praesentis

magni alicujus boni altera cupiditas, quae recte Vel libido dici potest; quae est immoderata appetitio

opinati magni boni, rationi non obtemperans. Ergo haec duo genera, voluptas geStiens, et libido, bonorum Opinione turbantur, ut duo reliqua, metus et aegritudo malorum. Nam et metus Opinio est magni mali impendentisa et aegritudo est opinio magni mali praesentis et quidem recens opinio talis mali, ut in eo rectum videatur esse angi id autem est, ut is, qui doleat, oportere opinetur se dolere. His autem perturbationibus quas in vitam hominum stultitia quasi quasdam Furias immittit atque incitat omnibus viribus atque opibus repugnandum est, Si Olumia hoc, quod datum est, vitae, tranquille placideque traducere. Sed caeteras alias nunc aegritudinem, Si possumus, depellamus. Id enim sit propositum quandoquidem eam tu videri tibi in sapientem cadere dixisti; quod ego nullo modo Xistimo Tetra enim res est, misera, detestabilis, Omni contentione, velis

ut ita dicam remisque fugienda. XII. Qualis enim tibi ille videtur Tantalo prognatus, Pelope natus, qui quondam a socer innomao rege Hippodamiam raptis nactus est nuptiis 3 Jovis iste quidem pronepos tamne ergo abjectus, tamque fractus p

molite,' inquit hospites, ad me adire illico

istic Ne contagio mea bonis, umbrave, Obsit: Tanta vis sceleris in corpore heteret.

Tu te, Thyesta, damnabis, orbabisque luce pr0Pter

207쪽

vim sceleris alieni 3 Quid Θ illini filium Solis nonne patris ipsius luce indignum putas Θ

metu reiculi corpus macie extabuit: Lacryam peredere humore exsangue genuS: situ nidoris barba dore horrida, Atque intonsa infuscat pectus illuvie scabrum. Haec mala, O stultissime meta, ipse tibi addidisti: non inerant in his quet tibi casus invexerat et quidem inveterato malo, cum tumor animi resedisset. Est autem aegritudo, ut docebo, in opinione mali recentis. Sed mustres videlicet regni desideris, non

filiae illam enim oderas, et jure fortasse et regno non aequo animo carebas. Est autem impudens luctus maerore se conficientis, quod imperare non liceat liberis Dionysius quidem tyrannus, Syracusis CXpuI-sus, Corinthi pueros docebat: usque eo imperio carere non poterat Tarquini vero quid impudentius qui bellum gereret cum iis qui ejus non tulerant superbiam os, cum restitui in regnum nec Veien. tium nec Latinorum armis potui Sset, Cumas e contulisse dicitur inque ea urbe seni et aegritudine

esse confectus.

XIII. Hoc tu igitur censes sapienti accidere pOSSe, ut aegritudine opprimatur, id est, miseria Θ am, cum omni perturbatio miseria est, tum carnificina est aegritudo. Habet ardorem libido, levitatem laetitia gestiens, humilitatem metus sed aegritudo majora quaedam, tabem, cruciatum, amictationem foeditatem e lacerat, exest animum, planeque conficit. Hanc nisi exuimus sic, ut abjiciamus, miseria carere non

Atque hoc quidem perspicuum est tum aegritudinem XSistere, cum quid ita visum sit, ut magnum quoddam malum adesse et urgere videatur Epicuro autem placet, Opinionem mali aegritudinem esse natura ut quicumque intueatur in aliquod majus ma- Philox. V L. m. S

208쪽

194 TUSC. Q EST. LIB. III CAP. 14.

Ium, si id sibi accidisse opinetur, sit continuo in aegritudine Cyrenaici non omni malo aegritudinem effici censent, sed insperato et necopinato malo. Est id quidem non mediocre ad aegritudinem augendam :Videntur enim Omnia repentina graviora. Ex hoc et illa ure laudantur: AEgo, cum genui, tum moriturum scivi, et ei rei Sustuli. Praeterea ad Trojam cum misi ob defendendam Graecinna, Sciebam me in mortiferum bellum, non in epulas,

mittere.

XIV. Haec igitur praemeditatio futurorum malOrum lenit eorum adventum quae venientia longe ante videris. Itaque apud Euripidem a Theseo dicta laudantur. Licet enim, ut saepe facimus, in Latinum illa convertere. am, qui haec audita a docto meminissem vim,

Futuras mecum commentabar miserias.

Aut mortem acerbam, aut exsilii moestam fugam, Aut semper aliquam molem meditabar mali; Ut siqua invecta diritas casu foret, Ne me imparatum cura laceraret repenS. Quod autem Theseus a docto se audisse dicit, id de seipso loquitur Euripides. Fuerat enim auditor Anaxagorae quem ferunt, nuntiata morte filii, dixisse, diciebam me genuisse mortalem.' Quae vox declarat, iis esse haec acerba, quibus non fuerint cogitata. Ergo id quidem non dubium, quin omnia, quae mala PU-tentur, sint improvisa graviora. Itaque, quamquam non haec una res estici maXimam aegritudinem ς tamen, quoniam multum potest provisi animi et praeparatio ad minuendum dolorem sint semper omnia homini humana meditata. Et nimirum haec est illa praestan et divina sapientia, et praeceptas penitu et

209쪽

pertractatas humanas res habere nihil admirari, cum acciderit nihil antequam evenerit non evenire POSSE arbitrari.

Quamobrem omnes, cum Secundae re Sunt m inae, tum maxinie Meditari secum oportet, quo pacto advorSam aerumnam ferunt.

Pericla, damna, peregre rediens, Semper Secum cogitet, Aut filii peccatum, aut uxoris mortem, aut Π1Orbum filiae: Communia esse harcu ne quid horum unquam accidat animo novum: Quidquid raster spem eveniat, omne id deputare esse in lucro. XV. Ergo hoc Terentius a philosophia Sumtum, Cum tam commode dixerit, nos, e quorum fontibus id haustum est, non et dicemus hoc naelius, et On- Stantius Sentiemus 3 Hic est enim ille vultus Semper idem, quem dicitur Xanthippe praedicare solita in .Vir Suo fuisse Socrate eodem semper se vidiSSe Xeuntem illum domo, et revertentem. Nec Ver ea frons erat, quae M. Crassi illius veteris, quem semel ait in omni vita risisse Lucilius; sed tranquilla, et

Serena: Sic enim accepimus. Jure autem erat Semper idem vultus, cum mentis, a qua is fingitur, nulla fieret mutatis. Quare accipio equidem a Cyrenaicis haec arma contra casus et eventus, quibus eorum advenientes impetus diuturna praemeditatione frangantur simulque judico, malum illud opinionis SSe,

non naturae.

Si enim in re essent, cur fierent provisa leviora ΘSed est iisdem de rebus quod dici possit subtilius, Si prius Epicuri sententiam viderimus; qui cenSet, nec Se esS Omnes in aegritudine esse, qui se in malis eSSe arbitrentur, sive illa ante provisa et XSpectata Sint sive inveteraverint: nam neque vetustate minui

210쪽

mala, nec fieri praemeditata leviora stultamque etiam eSSe meditationem futuri mali, aut fortasse ne futuri quidem e Satis esse diosum malum omne, cum Veni Sset qui autem ei e cogitavisset accidere OSSe aliquid adversi, ei fieri illud sempiternum malum: Si vero ne futurum quidem sit, frustra suscipi mi Seriam voluntariam ita semper angi, aut accipiendo aut cogitando malo. Levationem autem aegritudinis in duabus rebus ponit, avocatione a cogitanda Olestia, et revocatione ad contemplanda voluptat S. Parere enim censet animum rationi OSSe, et, quo

illa ducat, squi Vetat igitur ratio intueri molestias abstrahit ab acerbis cogitationibus hebetem laciem ad mi Serias contemplanda ; a quibus cum cecinit receptui, impellit rursum et incitat ad conspiciendaS, Otiique mente contrectandas, varia Voluptates, quibus ille, et ri teritarum memoria, et peconSequentium, Sapientis vitam refertam putati IIaec noStro more nos diximus Epicurei dicunt suo. Sed, quae dicant videamus quo modo, negligamuS. XVI. Principio, male reprehendunt praemeditationem rerum futurarum. Nihil est enim, quod tam obtundat levetque aegritudinem, quam perpetua in omni vita cogitatio, nihil esse, quod accidere non possit quam meditatio conclitionis humanae quam vitae lex commentatioque parendi quet non hoc Lfert, ut Semper moereamus, Sed ut nunquam. Neque enim, qui rerum naturam, qui vive varietatem, qui imbecillitatem generis humani cogitat, moeret cum haec cogitat; sed tum vel maxime Sapientiae fungitur munere. Utrumque enim consequitur, ut et Considerandis rebus humanis, proprio philosophiae fungatur officio, et adversis casibus triplici consolatione Sanetur: rhnum, quod posSe accidere diu cogitavit ;quae cogitatio una maXime molestias Omnes X tenuat

et diluit deinde quod humana ferenda intelligit;

Postreino, quod videt malum nullum esse, ni Si cul-:l una culpani auteni nullam esse, cum id, qu0d ab