Opera

241쪽

TUSC. QUAEST. LIB. IV. CAP. 13. 227

avaritia opinatio vehemens de pecunia, quasi valde expetenda, inhaerens, et penitus insita. Similisque est ejusdem generis definitio reliquarum offensionum autem definitiones sunt ejusmodi, ut inhospitalitas sit opinio vehemens, valde fugiendum esse hospitem, eaque inhaerens, et penitus insita. Similiterque definitur et mulierum odium, ut Hippolyti et, ut Tinionis, generis humani. XII. Atque, ut ad valetudinis similitudinem veniamus, eaque collatione utamur aliquando, sed parcius quam solent Stoici ut sunt alii ad alios morbos procliviores itaque dicimus gravedinosos quOS-dam, quosdam torminosos, non quia jam sint, sed

quia Saepe int); sic alii ad metum, alii ad aliam perturbationem. Ex quo in aliis anxietas, unde anxii in aliis iracundia dicitur, quae ab ira differt:

estque aliud iracundum esse, aliud iratum ut differt anXietas ab angore : neque enim Omne anXii, qui anguntur aliquando nec, qui anxii, Semperanguntur ut inter ebrietatem et ebriositatem interest; aliudque est amatorem esse, aliud amantem. Atque haec aliorum ad alios morbos proclivitas late patet: nam pertinet ad omnes perturbationes. In multis olim vitiis apparet: sed nomen res non habet. Ergo et invidi, et malevoli, et lividi, et timidi, et misericordes, quia proclives ad eas perturbationes, non quia semper, feruntur. Haec igitur proclivitas ad Suum quodque genus, a similitudine corpori S aegrotati dicatur, dum ea intelligatur ad aegrotandum proclivitas. Sed haec in bonis rebus, quod alii ad alia bona sunt aptiores, facilitas nominetur, in malis proclivitas, ut significet lapsionem : in neutris habeat

superius nomen.

XIII. Quo modo autem in corpore eSi morbus, et aegrotatio, et vitium ; sic in animo. Morbum appellant totius corporis corruptionem. Egrotationem morbum cum imbecillitate : vitium, cum parte corporis inter se dissident ex quo pravita5 membr0rum,

242쪽

223 TUSC. U EST. LIB. IV. CAP. 13.

distortio, deformitas. Itaque illa duo, morbus etB3grotatio, ex totius valetudinis corporis conquassa

tione et perturbatione gignuntur vitiunt Ruteni, integra valetudine, ipsum ex se cernitur. Sed hi animo, tantummodo cogitatione possumus morbum ab aegrotatione ejungere. Vitiositas autem est habitus aut affectio in tota vita inconstans, et a se ipsa diS- sentiens. Ita fit, ut, in altera, corruptione opinionum morbus efficiatur et aegrotatiori in altera, inconstan. tia et repugnantia. Non enim Ianne vitium partes liabet dissentientes ut eorum, qui non longe a Supientia absunt, affectio est illa quidem discrepans sibi ipsa, dum est insipiens, sed non distorta, nec rRVA. MOrbi uti levia et aegrotationes partes sunt vitiositatis Sed perturbationes sintne ejusdem palles, qu 2Stio

est. Vitia enim affectiones sunt manentes perturbatione autem, moventes, ut non OSSint astectionum manentium parte eSSe.

Atque ut in malis, attingit animi naturam corporis similitudo sic in bonis : Sunt enim in corpore proecipua, pulchritudo, vires, Valetudo, firmitas, Velocitas sunt item in animo. Ut enim corporis tem

Peratio, cum ea congruunt inter Se e quibu constamuS, Sanitas; sic animi dicitur, cum ejus judicia Opinionesque concordant. Eaque animi est virtus quam alii ipsam temperantiam dicunt esse, alii ob

temperantem temperantiae praeceptiS, et eam SubSequentem, nec habentem ullam Speciem Suam Sed,

sive hoc, sive illud sit in Olo esse sapiente. Si autem qua tam animi sanitas, liue in insipientem etiam

cadat, cum curatione medicorum conturbati mentis aufertur. Et, ut corporis est quaretam apta figura membrorum, cum coloris quadam SuaVitatera eaque

dicitur pulchritudo ; sic in animo, opinionum judiciorumque aequabilitas et constantia, cum firmitate quadam et stabilitate virtutem subsequens, aut Virtutis vim ipsam continens, pulchritudo vocatur. Itenique, viribus corporis et nervis et efficacitati

243쪽

similes, similibus verbis, animi vires Oitiinantur.

Vel totus autem corporis celeritas appellatur; qui Beudem ingenii etiani laus habetur propter animi

multarum reruni brevi tempore percursionem.

XIV. Illud animorum e porumque dissimile,

quod animi valentes morbo tentari non OSSunt; e p a possunt. Sed corporum ostensiones Sine culpa accidere possunt, animorum non item : quorum omnes morbi et perturbationes ex adspernatione rationis eveniunt. Itaque in hominibus solum exsistunt: nam bestiae simile quiddam faciunt, sed inperturbationes non incidunt. Inter acutos autem et inter hebetes interest, quod ingeniosi, ut aes Corinthium in amiginem, sic illi in moebum et incidunt

tardius, et recreantur cyus hebetes non item Nec vero in Omnem morbum ac perturbationem animusii:geniosi cadit non enim multa esserata, et immania : quaedam autem humanitatis quoque habent primam speciem, ut misericordia, aegritudo, metus. AEgrotationes autem morbique animorum dissicilius evelli 0sse putantur, quam summa illa vitia, quae virtutibus sunt contraria. Morbis enim manentibus, Vitia sublata esse non possunt, quia non tam celeriter Sanantur, quam illa tolluntur. II abes ea, quae de perturbationibus enucleate disputant toici quae Logica appellant, quia disseruntur subtilius. X quibus quoniam, tamquam e scrupulosis cautibus enavigavi oratio reliquae disputationis uisum teneamus modo satis illa dilucide dixerimus pro rerum obscuritate. Auditor Prorsus satis : Sed, si qua diligetitius erunt cognOScenda,

quaeremu alias nunc vela, quae modo dicebas, X-

XV. Marcus. Quando et aliis locis de virtute

diximus, et saepe dicendum erit pleraeque enim quaestiones, quae ad vitam moresque pertinent, a Virtutissent e ducuntur quando igitur virtus est assiecti animi constans conveniensque laudabiles efficiens eos Philos. VOL. m.

244쪽

230. TUSC. QUAEST. LIB. IV. CAP. 16.

in quibus est, et ipsa per e, Sua Ponte Separata

etiam utilitate, laudabilis ex ea proficiscuntur honesta voluntates, sententiae, actiones, Omni Sque recta

ratio quamquam ipsa virtus brevissime recta ratio diei potest. Hujus igitur virtutis contraria est vitiositas sic enim malo, quam malitiam, appellare eam, quam Graeci κακιαν appellant; nam malitia certi cujusdam vitii nomen est vitiositas, Omnium), X qua concitantur perturbationes, quae sunt ut paulo ante diximus turbidi animorum concitatique motus, averSi ratione, et inimicissimi mentis vitaeque tranquillae. Important enim aegritudines anXia atque acerbas;

animosque affligunt et debilitant metu Iidem inflammant appetitione nimia, quam tum cupiditatem, tum libidinem dicimus, impotentiam quamdam animi, a temperantia et moderatione plurimum dissidentem. Quae si quando adepta est id quod ei fuerat concupitum, tum fert alacritatem, ut nihil ipsi constet, quod agat ut ille, qui voluptatem animi

nimiam summum SSe errorem arbitratur. Eorum igitur malorum in una virtute pOSit sanatio eSt.

XVI. Quid autem est non miserius Olum, Sed s indius etiam et deformius, quam aegritudine quis afflictus, debilitatus, jacensi Cui miseriae proximus est is, qui appropinquans liquod malum metuit,eXanimatusque pendet animi. Quam vim mali significantes, poeta impendere apud inferos Saxum Tantalo faciunt, scelera, animique impotentiam, et superbi-l0quentiam.

Ea communis poena stultitia est: omnibus enim, quorum mens abhorret a ratione, semper aliquis talis terror impendet.

Atque ut hae tabifica mentis perturbationes sunt aegritudinem dico et metum , sic hilariores illae, cupiditas, avide semper aliquid eXpetens, et inanis alactitas, id est, hetitia gestiens, non multum differunt

245쪽

ab amentia. Ex quo intelligitur, qualis ille Sit, quem

tum moderatum, alias modestum, temperantem, alias constantem continentemque, dicimus. Nonnunquamllaec eadem vocabula ad frugalitatis nomen, tamquam ad caput, referre volumus. Quod nisi eo nomine virtute continerentur, nunquam ita pervulgatum illud

esset, ut jam proverbii locum obtineret, hominem frugi omnia recte facere.' Quod idem cum Stoici de sapiente dicunt, nimis admirabiliter nimisque magnifie dicere videntur. XVII. Ergo is, quisquis est, qui moderatione et constantia quietus animo est, sibique ipse placatus, ut nec tabescat molestiis, nec frangatur timore, nec sitienter quid expetens ardeat desiderio, nec alacritate futili gestiens deliquescat, is est sapiens, quem qua rimus is est beatus cui nihil humanarum rerum aut intolerabile ad demittendum animum, aut nimis laetabile ad efferendum, videri potest. Quid enim videatur ei magnum in rebus humanis, cui aeternitas Omnis, totiusque mundi nota sit magnitudo Θ Nam quid, aut in studiis humanis, aut in tam Xigua bre-Vitate vitae, magnum sapienti videri potest, qui Sem-Per animo sic excubat, ut ei nihil improvisum accidere possit, nihil inopinatum, nihil omnino novum pAtque idem ita acrem in omnes parte aciem intendit, ut semper videat sedem sibi ac locum sine molestii atque angore vivendi, ut quemcumque caSum fortuna invexerit, hunc apte et quiete ferat. Quod qui faciet, non aegritudine solum vaeabit, sed etiam

perturbationibus reliquis omnibus. Hi autem vacuus animus perfecte atque absolute beatos emcit: idemque concitatus, et abstractus ab integra certa que ratione, non constantiam Solum amittit, verum etiam sanitatem. Quocirca mollis et enervata putanda est Peripateticorum ratio et oratio, qui perturbari animo necesse

esse dicunt, sed adhibent modum quemdam, quem ultra progredi non Oporteat. Modum tu adhibes vi-

246쪽

232 TUS C. QUAEST. LIB. IV. ΔΡ. IB.

tio 3 an vitium nullum est, non parere rationi 3 an ratio parum praecipit, nec bonum illud esse, quod aut cupia ardenter, aut adeptus efferas te insolenter Θnec porro malum, quo aut oppresSus jaceaS, Ut ne opprimare, mente vix conSte. eaque omnia aut nimis tristia, aut nimis Lota, errore fieri' Qui si error Stultis Xtenuetur die, ut, cum re eadem maneat, aliter erant inveterata, aliter recentiari sapiente ne attingat quidem omnino. Etenim quis erit tandem modus iste 3 Quaeramus enim modum aegritudinis, in quo opera plurimum ponitur. Egre tulisse P. Rutilium fratris repulsam consulatus, Scriptum apud Fannium est. Sed tamen transisse videtur modum, quippe qui ob eam causam a vita recesserit. Ode ratius igitur ferre debuit. Quid si cum id ferret Odice, mors liberorum necessisset Nata esset aegritudo nova, Sed ea modica magna tamen facta esset accessio. Quid si deinde dolores graves corporiS, Si bonorum amissio, si caecitas, si exsilium, si pro Singulis malis aegritudines acciderenti Summa ea fieret, quae non Sustineretur.

XVIII. Qui modum igitur vitis quaerit, similiter

facit, ut Si posse putet eum, qui se e Leucata Praecipitaverit, sustinere se, cum velit. Ut enim id non p0teSt Sic animus perturbatus et incitatus nec Ohibere Se potest, nec, quo loco vult, in Sistere Omnino: quaeque creScentia perniciosa Sunt eadem sunt vitiosa nascentia. Egritudo autem, caeteraeque perturbationes, amplificatu3, certe pestiferae Sunt. Igitur, etiam Susceptae, continuo in magna pestis parte Ver

Santur. Eteni in ipso se impellunt, ubi Semel a ratione discessum est: ipsaque sibi imbecillitas indulget in altumque provehitur imprudens, nec reperit locum consistendi. Quamobrem nihil intereSt, utrum moderatas perturbationes approbent, an moderatam injustitiam, moderatam ignavium, moderatam intem perantiam. Qui enim vitiis modum apponit, i partem suscipit vitiorum quod uni ipsum per se odi O-

247쪽

Sum est, tum e molestius, quia Sunt in lubrico incitataque semel, proclive labuntur, sustinerique nullo modo pOSSunt.

XIX. Quid 3 quod iidem Peripatetici perturbationes istas, quas nos XStirpandas putamuS, non modo naturales esse dicunt, sed etiam utiliter a naiatura datas 3 quorum est talis oratio. Primum multis verbis iracundiam laudant cotem fortitudinis esse dicunt; multoque, et in hostem et in improbum civem Vehementiores iratorum impetus esse leves autem ratiunculas eorum qui ita cogitarent; Proelium rectum est hoc fierici convenit dimicare pro legibus, pro libertate pro patria.' Haec nullam hahent vim, nisi ira excanduit fortitudo. Nec vero debellatoribus solum disputant imperia severiora nulla esse putant sine aliqua acerbitate iracundiae Oratorem denique non modo accuSantem, sed ne defendentem quidem probant sine aculeis iracundiae quae etiam si non adsit, tamen verbis atque motu simulandam arbitrantur, ut auditoris iram Oratoris incendat actio. Virum denique videri negant qui irasci nesciat eamque, quam lenitatem nos dicimus, vitiosolentitudinis nomine appellant. Nec vero solum hanc libidinem laudant est enim ira, ut modo definivi ulciscendi libido, sed ipsum illud genus vel libidinis vel cupiditatis ad summam utilitatem esse dicunt a natura datum nihil enim quemquam, nisi quod libeat, praeclare facere posse. Noctu ambulabat in publico Themistocles, quod

Somnum capere non posset quaerentibusque reSpondebat, Miltiadis tropaeis se e somno suscitari. Cui non sunt audita Demosthenis vigiliae 3 qui dolere se aiebat, si quando opiscum antelucana victus SSet industria Philosophia denique ipsius principe nunquam in suis studus tantos progressus sine flagranti cupiditate facere potuissent. Ultimas terras lustraSSe Pythagoram Democritum, Platonem, accepimus. Ubi enim quid esset quod disci posset, eo veniendum

248쪽

juclicaveriint. Num putamus haec fieri Sine summo cupiditatis ardore potuisse ΘXX. Ipsam aegritudinem, quam OS, ut tetram et immanem belluam fugiendam esse diximus, non Sine magna utilitate a natura dicunt constitutam, ut homines castigationibus, reprehensionibus, ignominiis, assici se in delicto dolerent. Impunitas enim pecc torum data videtur eis qui et ignominiam et infamiam ferunt sine dolore. Morderi est melius conscientia : ex quo est illud e vita ductum ab Afranio :unm, cum dissolutus filius, meu me miserum Vtum Severu pater,

tummodo doleat aliquid, doleat quod lubet.

Reliquas quoque partes aegritudinis utiles esse dicunt, misericordiam ad opem ferendam, et calamitates hominum indignorum sublevandas ipsum illud

aemulari, Obtrectare non esse inutile, cum aut se non idem videat consecutum, quod alium, aut alium idem, quod Se metum vero si quis SuStuli SSet, Omnem vitae diligentiam sublatam Ore, quae Summa esset in eis, qui leges, qui magistratus, qui paupertatem, qui ignominiam, qui . ni ortem, qui dolorem timerent. Hur tamen ita disputant, ut resecunda SSe fateantur, evelli penitus dicant nec OSSe, nec OpUS esseri ut in Omnibus fere rebus mediocritatem esse optimam existiment. Quae cum exponunt, nihilne

tibi videntur, an aliquid diceres Atiditor Mihi

vero dicere aliquid ; itaque exspecto, quid ad ista. XXI. Murcus. Reperiam fortasse : Sed illud ante. Videsne, quanta fuerit apud Academicos verecundia ΘPlane enim dicunt, quod ad rem pertinent. Peripateticis respondetur a Stoicis Digladientur illi per me licet cui nihil est necesse, nisi ubi sit illud quod vori imillii iam videatur, anquirere. Quid est igitur, quod Occurrat in hae quaretiorie, quo OSSit

249쪽

attingi aliquid verisimile, quo longius mens humana progredi non potest 3 Definitio perturbationis qua

recte Zenonem usum puto. Ita enim definit, ut perturbatio sit adversa rationi, contra naturam animi commoti vel brevius, ut perturbati sit appetitus vehementior vehementior autem intelligatur is, qui procul absit a naturae constantia.

Quid ad has definitiones possim diceres Atqui

haec pleraque Sunt pruden ter acuteque disserentium illa quidem ex rhetorum pompa, lardore animOTlm, cotesque Virtutum. An vero vir fortis, nisi stomachariis operit, non potest fortis esse ladiatorium id quidem et quamquam in eis ipsis videmus saepe constantiam Colloquuntur, congrediuntur, queruntur, aliquid postulant, ut magis placati quam irati esse videantur. Sed in illo genere sit sane Pacidianus aliquis hoc animo, ut narrat Lucilius, Oecidam illum equidem, et vincam, Si id quaeritis inquit. Verum illud credo fore in os prius accipiam ipSe, Quam gladium in stomacho, Sura, ac pulmonibu'sisto.

Odi hominem iratus pugno nec longiu quid-

quan1 Nobis, quam dextra gladium dum accommodet alter: Usque adeo, studio atque odio illius, efferor ira. XXII. At, sine hac gladiatoria iracundia, vide-nius progredientem apud Homerum Ajacem multa cum hilaritate, cum depugnaturus esset cum Hectore cujus, ut arma sumsit, ingressio laetitiam attulit sociis, terrorem autem hostibus ς ut ipsum Ue torem, quemadmodum est apud Homerum toto pectore trementem, provocasSe ad pugnam poeniteret. Atque hi, collocuti inter se priusquam manUm CDnsererent, leniter et quiete nihil ne in ipsa quidem pugna iracunde rabioseve secerunt. Ego ne Torqua-

250쪽

236 TUSC. Q EST. LIB. IV. CAP. 23.

tum quidem illum, qui hoc cognomen invenit, iratum existimo Gallo torquem detraxisse nec Marcellum apud Clastidium ideo fortem fuisse, quia fuerit iratus. De Africano quidem, quia notior Stnobis propter recentem memoriam, vel jurare OS- sum, non illum iracundia tum inflammatum fuisse, cum in aciem Halienum Pelignum scuto protexit, gladiumque hosti in pectus infixit de L. Bruto fortasse dubitarim, an propter infinitum odium tyranni, effrenatius in Aruntem invaserit: video enim utrumque comminus ictu cecidisse contrario. Quid igitur huc adhibetis ira 3 An fortitudo, nisi insanire coeperit, impetus suos non habet Θ Quid 3 Herculem, quem in caelum ista ipsa, quam vos iracundiam esse vultis, sustulit Ortitudo, iratumne censes conflixisse cum Erymanthio apro, aut leone Nemee, An etiam Theseus Marathonii tauri cornua comprehendit iratus 3 Vide, ne fortitudo minime sit rabiosa, sitque iracundia tota levitatis neque enim est illa fortitudo, quae rationi est eXPerS. XXIII. Contemnendae res sunt humanae negligenda mors est patibiles et dolores et labores putandi. Haec cum constituta sunt judici atque sententia, tum est robusta illa et stabilis fortitudo nisi forte, quae vehementer, acriter, animose fiunt, iracunde fieri suspicamur Mihi De Scipio quidem ille,

pontifex maximus, qui hoc Stoicorum verum Sse declaravit, nunquam privatum SSe Sapientem, iratus videtur fuisse Ti. Graccho tum cum consulem languentem reliquit, atque ipse privatus, ut si consul esset, qui rempublicam salvam esse vellet, Se Se-

qui jussit. Nescio, ecquid ipsi nos fortiter in republica fecerimus : si quid fecimus, certe irati non fe

An est quidquam similius insaniae, quam ira 3 quam bene Ennius initium dixit insaniae Color VOX, Oculi spiritus impotentia dictorum atque fa torum, quam partem habent sanitatis 3 Quid Achille