Opera

271쪽

morum incitat , et impetu inconsiderat elatae, rationem Omnen repellentes, vitae beatae nullani parten relinquunt. Qui enim potest, mortem aut dolorem metuens quorum alterum saepe adeSt, alterum

Seni per impendet in esse non miseri Quid, si idem quod plerumque rit paupertatem ignominiam, in- fainiam thia et si debilitatem, caruitatem si denique quod non singulis hominibus, sed potentibus populis, saepe contigit Servitutem poteSt, ea timens, eSSequisquam beatus 3 Quid, qui non modo ea futura timet, verum etiam fert sustinetque praesentia ΘAdde eodem exsilia, luctus, orbitates. Qui rebus his fractus aegritudine eliditur potest tandem esse non miserrimus 3 Quid vero illum, quem libidinibus inflammatum et furentem videmus, omnia rabide appetentem cum inexplebili cupiditate, quoque affluentius voluptates unesque hauriat, eo gravius ardentiusque sitientem : nonne recte miserrimum diXeris 3

Quid Θ elatus ille levitate inanique laetitia exsultans

et temere gestiens, nonne tanto miserior, quanto sibi

videtur beatior 3 Ergo, ut hi miseri, si contra illi beati, quos nulli metus terrent, nullae aegritudines exedunt nulla libidines incitant nullae futiles laetitiae exsultantes languidis liquefaciunt voluptatibus, Ut maris igitur tranquillitas intelligitur, nulla neminima quidem aura fluctus commovente Sic animi quietus et placatus status cernitur, cum perturbatio

nulla est, qua moveri queat. Quod si est, qui vim fortunae, qui omnia humana, quae cuique accidere possunt, tolerabilia ducat, e quo ne timor eum nec angor attingat idemque si nihil concupiscat, nulla emeratur animi inani voluptate; quid est, curis non beatus sit et, si haec virtute efficiuntur, quid est, cur virtus ipsa per se non efficiat beatos ΘVII. Auditor Atqui alterum diei non potest, qui si qui nihil metuant nihil angantur, nihil con cupiscant, nulla impotenti laetiti efferantur, beati sint itaque id tibi concedo: alterum autem jam

272쪽

253 TUSC. QUAEST. LIB. V. CAP. 7.

integrum non est. Superioribus enim disputationibus effectum St, vacare omni animi perturbatione sapientem. Marcus. Nimirum igitur confecta res est: videtur enim ad exitum venisse quaestio Auditor Propemodum id quidem. Marcus Verum in tamen mathematicorum iste mos est, non est philosoph0rum. dium geometrae, cum aliquid docere Olunt, si quid ad eam rem pertinet eorum quae Ante docuerunt, id Sumunt pro concesso et probat illud modo explicant, de Pio ante nihil scriptum est. Philamphi, quamcumque rem habent in manibus, in eam, quae conveniunt congerunt Omnia, etsi alio loco disputata sunt. Quod ni ita esset, cur Stoicus, Si esset quaeSitum, satisne ad beate vivendum virtus posset, multa diceret cui Satis Sset, respondere, eant docuisse, nihil bonum esse, nisi quod honestum

eSSet hoc probato, consequens Sse beatam vitam virtute SSe contentam et, quo modo hoc Sit OnSequens illi sic illud huic ut, si beata vita virtute contenta sit, nisi honestum quod sit nihil aliud sit bonum. Sed tamen non agunt sic am et de honesto, et de Summo bono, Separatim libri sunt: et, cum X e efficiatur, satis magnam in virtute ad beate vivendum esse vim, nihilominus hoc agunt separatim. Propriis enim et suis argumentis et admonitionibus tractanda quaeque res St, tanta Praesertim. Cave enim putes, ullam a philosophia vocem emissam clariorem ullumve esse philosophia promissum

ubertu aut majus. Nam quid protitetur Dii boni perfecturam se, qui legibus suis parui SSet, Ut

esset contra fortunam Semper armatus ut Omnia

praesidia haberet in se bene beateque vivendi ut esset Semper denique beatus. Sed videro, quid emeiat. Tantisper hoc ipsum magni pestimo, quod pollicetur. Nam Xerxes quidem, resertus onmibus praemiis donisque fortunete, non equitatu, non pedestribus copiis non navium multitudine, non infinit pondere auri

273쪽

ContentuS praemium proposuit ei, qui invenisseti vam Voluptatem. Qua ipsa non fuisset contentus: neque enim unquam finem inveniet libido. Nos vellem, praemio elicere possemus, qui nobis aliquid a tulisset, quo hoc firmius crederemus.

VIII. Auditor Vellent id quidem sed habeo

paululum, quod requiram. Ego enim SSentior, eorum quae poSuisti, Uterum alteri consequens SSe,

Ut, quemadmodum, si quod honestum sit, id solum sit bonum, Sequatur, vitam beatam virtute confici; sic, si vita beata in virtute sit, nihil esse, nisi virtutem, bonum. Sed Brutus tuus, auctore Aristo et Antiocho, non sentit hoc : putat enim, etiam si Sit bonum aliquod praeter virtutem. Marcus. Quid igitur 3 contra Brutum ne me dicturum puta. Auditor Tu vero, ut videtur: nam praefinire non est

meum.

Marcus. Quid cuique igitur consentaneum sit, alio loco. Nam ista mihi et cum Antiocho Saepe, et cuni Aristo nuper, cum Athenis imperator apud eum diversarer Issensio fuit. Mihi enim non videbatur quisquam esse beatus posse, cum in malis esset in malis autem sapientem Sse OSse, Si eSSentulla corporis aut fortunae mala. Dicebantur haec, quae scripsit etiam Antiochus locis pluribus : virtutem ipsam per Se beatam vitam emcere POSSe, neque tamen beatissimam : deinde ex majore parte plerRS-que re nominari, etiam Si qua par abeSSet, ut vireS, ut valetudinem, ut divitias, ut honorem, ut gloriam ;quae genere, non numero, cernerentur item beatam vitam, etiam si ex aliqua parte clauderet, tamen X multo majore parte obtinere nomen Suum. Πίec nunc enucleare non ita necesse Si quamquam non constantissime dici mihi videntur. Nam et, qui beatus est non intelligo, quid requirat, ut it beatior si est enim quod desit, ne beatus quidem th: et, quod ex majore parte unamquamque rem

appellari spectarique dicunt, est, ubi id isto modo

274쪽

260 TUSC. QUAEST. LIB. V. CAP. s.

Valent cum vero ita genera malorum esse dicant; qui duorum generum malis omnibus urgeatur, Ut Omnia adversa sint in fortuna, Omnibus OppreSSum corpus et confectum doloribus, mi paulumne ad beatam vitam deesse dicemus, non modo ad beatissimam 3 Hoc illud est, quod Theophrastus sustinere non potuit. am, cum Statuisset, verbera, tormenta, cruciatus, patria eversiones, XSilia, OrbitateS, magnam vim habere ad male misereque Vivendum non est ausus elate et ample loqui, cum humiliter demis- Seque Sentiret. IX. Quam bene, non quaeritur constanter quidem certe. Itaque mihi placere non Solet, conSequentia reprehendere, cum prima concesseris. Hic autem, elegantissimus omnium philosophorum et eruditissi- DUS, non magnopere reprehenditur, cum tria genera dicit honorum : vexatur autem ab Omnibus, primum

in eo libro, quem scripsit de Vita beata,' in quo multa disputat, quamobrem is, qui torqueatur, qui

Crucietur, beatus esse non possit. In eo etiam putatur dicere, in rotam beatam vitam non escendere.

Non usquam id quidem dicit omnino : Sed, quae dicit, idem valent. Possum igitur, cui concesserim, in malis esse dolores corporis, in malis naufragia fortuna', huic succensere dicenti, non omnes bonos e8Se beatos, cum in omnes bonos ea, quae ille in a. lis numerat, cadere possint 3 exatur idem Theophrastus et libris et scholis omnium philosophorum, quod in Callisthene suo, laudarit illam sententiam, Vitam regit ortuna, non Sapientia.

Negant ab ullo philosopho quidquam dictum esse languidius. Recte id quidem di sed nihil intelligo

dici potuisse constantius. Si enim tot sunt in corpore bona, tot eXtra corpus in casu atque Ortuna nonne consentaneum est, plus fortunam quae domina rerum sit et externarum et ad corpus pertinentium, quam consilium valere

275쪽

TUSC. QUAEST. I in V. CAP. 10. IGIAn malumus Epicurum imitaria qui multa pra

clare saepe dicit quam enim ibi constanter convenienterque dicat, non laborat Laudat tenuem victum Philosophi id quidem sed si Socrates aut Antisthenes diceret, non is, qui finem bonorum Oluptatena esse dixerit. Negat, quemquam jucunde posSe vivere, nisi idem honeSte, sapienter juSteque

vivat. Nihil gravius nihil philosophia dignius nisi

idem hoc ipsum, honeste, sapienter, uSte, ad voluP-tateui referret. Quid melius, quam fortunam exiguam intervenire sapientia' Sed hoc isne dicit, qui, cum dolorem non modo maximum malum, Sed solum malum etiam dixerit, toto corpore opprimi pOS- sit doloribus acerrimis tum, cum maxime contra Ortunam glorietur quod idem melioribus etiam verbis Metrodorus, occupavi,' inquit, te, Fortuna, Rique cepi: Omnesque aditus tuos interclusi, ut ad me adSpirare non posses.' Praeclare, si Aristo Chius, aut si Stoicus Zeno diceret, qui, nisi quod turpe esset, nihil malum duceret tu vero, Metrodore, qui omne bonum in visceribus medullisque condideris, et definieris, summum bonum fimia corporis atrictione, explorataque spe contineri, fortunae aditus

interclusisti Z quomodo isto enim bono jam e poliari poteS. X. Atqui his capiuntur imperiti et propter hujusmodi Sententias, istorum hominum est multitudo. Acute autem disputantis illud est, non, quid quisque dicat, sed quid cuique dicendum sit, videre. Velut,

in ea ipsa sententia, quam in hac disputatione suscepimus, omne bono Semper ento VolumUS SSe, quid dicam bonos, perspicuum est omnibus enim virtutibus instructos et ornatos, cum ApienteS, tum

viros bonos, dicimus. Videamus, qui dicendi sint beati. Equidem hos existimo, qui sint in bonis, nullo adjuncto malo. Neque ulla alia huic verbo, cum beatum dicimus, subjecta noti est, niSi, Secre

276쪽

tis malis omnibus, cumulata bonorum compleXis . Hanc assequi virtus, si quidquam praeter ipsam boni CSt, non potest. Aderit enim malorum si mala illa ducimus turba quaedam, paupertas, ignobilitas, humilitas, solitudo, amissio suorum, gra 'e doloreSCorporis, perdita valetudo, debilitas, caecitas, interitu patrisu, exSilium, servitus denique. In his tot et tantis, atque etiam quae plura possunt accidere, Utest SSe Sapiens nam lit0 casus importat, qui in Sapientem potest incurrere. At si ea mala sunt, qui, PoteSt praestare, Sapientem semper beatum fore, cum vel in omnibus his uno tempore esse possit 3Ν0n igitur facile concedo, neque Bruto meo, neque communibus magistris, neque veteribus illis,

Aristoteli, Speusippo Xenocrati, Polemoni, ut,

cum ea, quae Supra enumeravi, in mali numerent, iidem dicant, seni per beatum esse Sapientem. QUOS

si titulus hic delectat insignis et pulcher, Pythagora,

Socrate, Platone, dignissimus inducant animum, illa, quorum splendore capiuntur, VireS, valetudinem, pulchritudinem divitias, honores, Ope contemnere, eaque, quἴ his contraria sint, pro nihilo ducere. Tum poterunt clarissima Voce Ioliteri, Seneque fortunt impetu, nec multitudinis opinione, nec dolore, neque paupertate terreri: Omniaque sibi in sese esse positan neque eSSe quidquam extra Suam P0teStatem, quod ducant in bonis.fNamque et haec loqui, quae sunt magni cujusdam et alti viri, et eadem, quae vulgus, in mali et bonis numerare, concedi nullo modo potest: uli gloria commotus Epicurus exoritur, cui etiam Si L iis placet videtur semper sapiens beatus Ili dignitate hujus sententiae capitur : Sed nunquam id diceret, si ipse se audiret. Quid est enim, qu0d minus conveniat, quam ut is, qui vel summum vel solum malum dolorem esse dicat, idem censeat, is uuam hoc suave esti' tum, cum dolore crucietur, dictu-

277쪽

rina esse sapientem p Non igitur ex singulis vocibus philosophi spectandi sunt, sed ex perpetuitate atque constantia. NΙ. Auditor Adducis me, ut tibi assentiar. Sed tua quoque, vide, ne desideretur constantia. Mariacus utior .am modo Θ Auditor. Quia legi tuum nuper quartum de Finibus.' In eo mihi videbare, contra Catonem disserens, hoc velle ostendere, quod mihi quidem probatur inter Zenonem et Peripateticos nihil praeter verborum novitatem interesse. Quod Si ita est, quid est causae, quin, si Zenonis rationi Consentaneum sit, satis magnam vim in virtute esse ad beate vivendum, liceat idem Peripateticis dicere 7 Rem enim opinor spectari oportere, non Verba. Marcus Tu quidem tabellis obsignatis agis mecum et testificaris quid dixerim aliquando, aut scripserim. Cum aliis isto modo, qui legibus impositis disputanti Nos in diem vivimus. Quodcumque nostros animos probabilitate percussit, id dicimus: itaque soli sumus liberi. Verumtamen, quoniam de conStantia paulo ante diximus, non ego hoc loco id quaerendum puto, Verum ne sit quod Zenoni placuerit, quodque ejus auditori, Aristoni, bonum SSesolum, quod honestum esset sed, si ita SSet, tum ut hoc totum, beate vivere, in una virtute poneretur. Quare demus hoc sane Bruto, ut sit beatus semper SapienS: quani ibi conveniat, ipse viderit. Gloria quidem hujus sententiae quis est illo viro dignior pNO tamen teneamus, ut Sit idem beatissimus etsi Zeno Citieus, advena quidem et ignobilis verborum OpikX, 1sinuaSSe se in antiquam philosophiam vi

detur.

XII. Hujus sententiae gravitas a Platonis auctoritate repetatum apud quem saepe haec ratio Surpata St, ut nihil praeter virtutem diceretur bonum Velut in Gorgia,'' Socrates, cum esset, eo quaeSitum, Archelaum Perdiccs filium, qui tum fortunatissimus haberetur, nonne beatum putaret Haud scio,

278쪽

264 TUSC. Q EST. LIB. U. CAP. II.

inquit nunquam enim cum eo collocutu Sum. At is tu 3 an tu aliter id scire non potes ullo modo. Tu igitur ne de Persarum quidem rege magno potes dicere, beatusne sit An ego possim, cum ignorem, quam Sit doctus, quam vir bonus 3V Quidaturin eo sitam vitam beatam putas Ita prorsu S Xistimo, bonos, beatos improbos, miseros.' Mi Ser ergo Archelaus Certe, si injustus. V Videturne omnem hic beatam vitam in una virtute ponere Θ Quid vero in Epitaphi, quo modo idem 3 am, cui viro ' inquit, 4X Se ipso apta sunt Onania, quae ad beate vivendum

ferunt, nec Suspensa aliorum ut bono caSu ut contrario, pendere e alterius eventis, et errare coguntur huic Optime viueindi ratio comparata est. Hic est ille moderatus hic fortis hic sapiens, hic, et nascentibus et cadentibus cum reliquis commodis, tum maxime liberis, parebit et obediet praecepto illi Veteri: meque enim hetabitur unquam nec maerebit nimi S, Quod semper in se ipso omnem Spem reponet

XIII. Ex hoc igitur Platonis quasi quodam sancto

auguStoque fonte nostra Omnis manabit oratio. Unde igitur rectius ordiri possumus, quam n Ommuni parente, natur il use, quidquid genuit, non modo animal, sed etiam quod ita ortum esset e terr i, ut Stirpibus suis niteretur, in suo quodque genere perfectum esse voluit. Itaque et arbores et vites et ea quae sunt humiliora, neque se tollere a teres altius posSunt alia semper Virent, alia, hieme nudata, Urno tempore tepefacta frondescunt: neque est ullum, quod non ita vigeat interiore quodam motu, et Suis in quoque seminibus inclusis, ut aut flores aut fruges fundat, aut baccas onmiaque in omnibuS, quantum

in ipsis sit, nulla vi impediente perfecta Sinti Facilius vero etiam in bestiis, quod vis Sensus a

279쪽

natucli est datus, vis ipsius natim perspici potest. Namque alias bestias nantes, aquarum in las Sse voluit alias, volucres coelo frui libero Serpentes quasdam ς quasdam esse gradientes earum ipsarum partim Soli Vagas, partim congregatas immanes alias,

quasdam autem cicurem nonnulla abditas, terraque tectas Atque earum quaeque, Suum tenenS UDUS,

cum in disparis animantis vitam transire non OSSit, manet in lege naturae. Et, ut bestiis aliud alii praecipui a natura datum est, quod suum qua que retinet, nec discedit ab eo sic homini multo quiddam praestantius etsi r stantia debent ea dici, quae

habent aliquam comparationem. Humanu autem animuS decerptus ex mente divina cum alio nullo

nisi cum ipso Deo, si huc fas est dictu comparari

poteSt. Hic igitur, si est excultus et si ejus acies ita curata eSt, ut ne caecaretur erroribu fit perfecta mens, id est, absoluta ratiora quod est idem virtus. Et, Si omne beatum est, cui nihil deest, et quod in suo genere expletum atque cumulatum est, idque virtutis est proprium certe omnes virtutis compotes beati

sunt. Et hoc quidem mihi cum Bruto convenit, item cum Aristotele Xenocrate Speusippo, Olemone. Sed mihi videntur etiam beatissimi. Quid enim deest, ad beate vivendum, ei qui confidit suis bonis 3 aut, qui diffidit, beatus esse qui potest 3XIV. At diffidat necesse est, qui bona dividit tripertito. Qui enim poterit aut corporis firmitate aut fortunae stabilitate confideres Atqui, nisi stabili et

ει et permanente bono, beatus SSe nemo PoteSt.

Quid ergo ejusmodi istorum est ut mihi Laconis illud dictum in hos cadere videatur qui glorianti

cuidam mercatori, quod multas naves in omnem oram maritimam dimisisset, Non sane optabilis quidem ista,' inquit, rudentibus apta, fortuna. An dubium est, quin nihil sit habendum in eo genere, quo vita beata completur, si id possit amittit Philos. vo I . III. 2 A

280쪽

Νihil enim interarescere, nihil exstingui, nihil cadere debet eorum, in quibus vita beata consistit.

Nam, qui timebit ne quid ex his deperdat, beatus

CSSe non poterit.

Vollamus enim eum, qui beatus Sit, tutum SSe, inexpugnabilem, Septum atque munitum; non ut parvo metu praeditus sit, sed ut nullo Ut enim innocens is dicitur, non qui leviter nocet, sed qui nihil nocet; sic sine metu is habendus est, non qui parum metuit, sed qui omnino metu acat. Quae est ni

alia fortitudo, nisi animi affectio, cum in adeundo periculo et in labore ac dolore patiens, tum procul ab omni metuo Atque haec certe non ita se haberent, nisi omne

bonum in una honestate consisteret. Qui autemidam maxime optatam et expetitam securitatem securitatem autem nunc appello acuitatem aegritudinis, in qua vita beata posita est habere quisquam poteSt, cui aut adsit aut adesse possit mestitudo malorum 8 Qui autem poterit esse celsus et erectus, et ea, quae homini accidere possunt, Omnia parva ducens, qualem Sapientem esse volumus nisi omnia sibi in se posita censebit An Lacedaemonii, Philippo minitante per literaS, se Omnia, quae conarentur, prohibiturum, qua)Siverunt, num Se esset etiam mori prohibiturus : Vir is, quem quaerimuS, non multo facilius tali animo reperietur, quam civitas

universa uix ad hanc fortitudinem, de qua loquimur, temperantia adjuncta, quae sit moderatrix Omnium commotionum, quid potest ad beate vivendum deesse ei, quem fortitudo ab aegritudine et ametu vindicet temperantia tum a libidine avocet, tum insolenti alacritate gestire non sinat 3 Haec em-cere virtutem Stenderem, nisi superioribus diebus essent explicata. XV. Atqui, cum perturbationes animi miseram, sedationes autem vitam efficiant beatamri duplexque

ratio perturbationis sit, quod aegritudo et metus in