Opera

361쪽

enim ulluni esse cibum tam gravem, quin is die et nocte concoquatur cujus etiam in reliquiis inest calor iis, quas natura respuerit. Jam ver Venae et arteriae micare non deSinunt, quasi quodam igne

motu animadversumque Sa)pe St, cum cor animantis alicujus evulsum ita mobiliter palpitaret, ut imitaretur igneam celeritatem. Omne igitur quod vivit, Sive animal Sive terra editum, id vivit propter inclusum in eo calorem. Ex quo intelligi debet, eamcntoris naturam vim habere in se vitalem, per omnem mundum pertinentem.

Atque id facilius cernemus, toto genere hoc igneo, quod tranat omnia subtilius explicato. Omnes igitur partes mundi tangam autem maximas calore fultae sustinentum quod primum in terrena nativa perspici potest. Nam et lapidum conflictu atque tritu elici ignem videmus ; et recenti OSSione, terram fumare calentems

atque etiam ex puteis jugibus aquam calidam trahi, et id maxime hibernis fieri temporibus quod magnavis caloris terrae caverni contineatur eaque hieme Sit densior ob eamque causam, calorem insitum interris contineat arctius. N. Longa est ratio, multίPque rationes, quibus doceri possit, Omnia, quae terra concipiat Semina, quaeque ipsa e se generata, stirpibus infixa contineat, ea temperatione caloris, et oriri et augescere. Atque aqua etiam admiXtum esse calorem, primum ipse liquor, tum aquae declarat effusio quae neque conglaciaret frigoribus, neque nive minaque Oncresceret, nisi eadem se admixto calore liquefacta et

dilapsa distunderet. Itaque et Aquilonibus reliquisque frigoribus adjectis, durescit humor et idem vicissim mullitur tepefactus, et tabescit calore. Atque etiam maria agitata ventis ita tepescunt, ut intelligi facile possit, in tantis illis humoribus inclusum esse calorem Nec enim ille externus et adventicius ha-

362쪽

hendus est tepor, sed ex intimis maris partibus agutatione excitatus quod nostris quoque corporibus contingit, cum motu atque Xercitatione recaleSeunt. IPS Vero nor, qui natura est maxime frigidus, minime est expers caloris. Ille vero et multo quidem calore admixtus est ipse enim oritur e respiratione aquarum earum enim quasi vapor quidam ast habendus est. Is autem Xsistit motu ejus caloris, qui aquis continetur quam similitudinem cernere OS- Sumus in iis aquis, quae emerueScunt subditis ignibus. Jam vero reliqua quarta pars mundi, ea et ipsa tota natura fervida est; et caeteris naturis omnibus Salutarem impertit et vitalem calorem. Ex quo concluditur cum omnes mundi partes sustineantur calore, mundum etiam ipsum simili parique natura in tanta.

diuturnitate servari eoque magis, quod intelligi debet, calidum illud atque igneum ita in omni fusum

eSSe natura, ut in eo insit procreandi vis, et causa gignendi a quo et animantia omnia, et ea, quorum Stirpes terra continentur, et naSci Sit neceSSe, et

augescere.

XI. atura est igitur, quae contineat mundum

Omnem, eumque tuentur, et ea quidem non sine Sensu atque ratione omnem enim naturam, neceSSe

CSt, me non solitaria Sit neque implex, sed cum alio uncta atque connexa habere aliquem in Se principatum, ut in homine mentem, in bellua quiddam simile mentis, unde oriantur rerum appetitus. In arborum autem, et earum rerum quae gignuntur e terra, radicibus inesse principatus putatur. Principatum autem id dico, quod Graeci II γρορνικον Vocant; tu nihil in quoque genere nec potest nec debet esse praestantius. Itaque necesse est, illud etiam, in quo sit totius naturae principatus esse omnium Optimum, Omniumque rerum potestate dominatuque dignissi

mum.

Videmus autem, in partibus mundi nihil est enim in omni mundo, quod non pars universi Sit inesse

363쪽

Sensum et rationem. In ea parte igitur, in quantundi inest i incipatus haec inesse neceSSe St, et acriora quidem atque majora. Quocirca, sapientemPSSe mundum, neceSSe est naturamque eam, qua re omnes complexa teneat, perfectione rationis X-cellereri eoque Deum esse nitandum, Omnemque immundi natura divina contineri. Atque etiam mundi ille fervor, purior, pellucidior, mobiliorque multo, ob easque causa aptior ad

SenSu commovendos, quam hic noster calor quo haec, quae nota nobis sunt, retinentur et vigent. Absurdum est igitur dicere, cum homines bestiaeque hoc calore teneantur, et propterea OVeantur ac Sentiunt, mundum esse in Sensu; qui integro et puro et libero, eodemque acerrimo et mobilissimo ardore teneatur; Praesertim cum is ardor, qui est mundi, non agitatus ab alio, neque externo pulsu, sed per se ipse ac Sua Sponte, OVeatur. Nam quid potest esse mund Valentius, quod pellat atque moveat calorem eum, quo ille teneatur XII. Audiamus enim Platonem, quasi quemdam Deum philosophorum cui duo placet esse motus,

unum Uum, alterum Xternum esse autem divinius, quod ipSum e se sua. Sponte OVentur, quRm

quod pulsu agitetur alieno. Hunc autem motum in Solis animis esse ponit ab hisque principium motiis esse ductum putati Quapropter, quoniam ex mundi

ardore motus omnis oritur, is autem ardor non alieno impulsu Sed sua sponte, movetur animia Sit, ne- SSe St. X quo essicitur, animantem SSe mundum.

Atque ex hoc quoque intelligi poterit, in eo inesse

intelligentiam quod certe est mundia melior, quam ulla natura Ut enim nulla pars corporis OStri quae non Sit minoris quam nosmetipsi sumuS; Sic mundum universum pluris esse, neceSSe St, quam partem aliquam universi. Quod si ita est, sapiens sit munidus, necesse est: nam, ni ita esSet hominem, cohilol. V DI. III. 2 H

364쪽

350 DE NAT DEOR. I In II CAP. II.

qui est mundi pars, quoniam rationis est partieeps,

Pluris esse quam mundum omnem, Oporteret.

Atque etiam si a primis inchoatisque naturis ad

Ultima perfectasque volumus procedere ad eorUmnaturum perveniamus necesse est. Primo enim nimadvertimus, a natura sustineri ea quae gignantur e terra, quibus natura nihil tribuit amplius, quam ut ea alendo atque augendo tueretur. Bestiis autem Sen Sum et motum dedit, et, cum quodam appetitu, ReceSSum ad res salutares, a pestiferi recessum : Omini hoc amplius, quod addidit rationem, qua regerentur animi appetitus, qui tum remitterentur, tum

continerentur.

XIII. Quartus autem gradus et altissimus est eOrum qui natura boni sapientesque gignuntum quibus principio innascitur ratio recta constanSque, quae Supra hominem putanda est, eoque tribuenda, deSt, mundo in quo necesse est perfectam illam atque absolutam inesse rationem. Neque enim dici potest, in ulla rerum institutione non esse aliquid X- tremum atque perfectum. Ut enim in vite, ut in pecude, nisi quae vis obstitit videmus naturam SUO quodam itinere ad ultimum pervenire atque, ut Pictura, et fabrica caeteraeque artes, habent quemdam absoluti operis Tectum; sic in Omni natura, ne multo etiam magis, necesse est absolvi aliquid ac

perfici. Etenim caeteris naturis multu Xterna, Vominus perficiantur, possunt obsistere univerSam Utem naturam nulla res potest impedire propterea quod omnes naturas ipsa cohibet et continet. QuO- Circa neceSse est, esse quartum illum et altissimum gradum, quo nulla vis OSSit accedere. Is autem est gradus, in quo rerum Omnium R- tura ponitur: quae quoniam talis est, ut praesit Omnibus, et eam nulla res possit impedire, necesse St, intelligentem esse mundum, et quidem otium Sapientem. Quid autem est inscitius, quam eam naturam, quae Omnes re Sit complexa, non optimam dici; aut.

365쪽

DE NAT. DEOR. L . II CAP. Id. IGI

ctilia Sit Optima, non primum animantem esse, deinde rationis et consilii compotem, postrem Sapientem Θqui enim potest aliter esse optima Neque enim, Si Stirpi uni similis Sit, aut etiam bestiarum, Optima putanda Sit potius, quam deterrima nec Vero, Si rationis particeps sit, nec sit tamen a principi SapienS, non sit deletior mundi potius, quam humana conditio. IIonio enim sapiens Pieri poteSt mundus RU-tein, si in aeterno praeteriti temporis spatio fuit in- SipienS, nunquam profecto sapientiam consequetur: ita erit homine deterior. Quod quoniam absurdum eSt, et Sapiens a principio mundus, et Deus, habendus est. Neque enim est quidquam aliud praeter mundum, cui nihil absit, quodque undique aptum atque

perfectum Xriletumque sit nutibus Suis numeris et

partibuS. XIV. Scite enim Chrysippus, ut clypei cauSa, involucrum vaginam autem, gladii; Sic, praeter

mundum, caeter Omnia aliorum causa eSSe generatu,

ut eas fruges atque fructus quos terra gignit animantium causa animante autem, Ominum ut

equum Vehendi cauSaa arandi, bovema venandi et cuStodiendi, canem. Ipse autem homo ortus S ad mundum contemplandum et imitandum, nullo modo perfectus; sed est quaedam particula perfecti. Sed

munduS, quoniam omnia compleXus est, nec Stquidquam quod non insit in eo, perfectus undique est. Quid igitur potest ei deesse, quod est optimum Nihil auteni est mente et ratione melius. Ergo haec mundo deesse non possunt. Bene igitur idem Chrysippus, qui, similitudines adjungens, omnia in perfectis et maturis docet esse meliora, ut in equo quam in equulo in cane quan in catulo, in viro quam in puer ς item, quod in omni mundo optimum sit, id in perfecto aliquo atque absoluto esse debere. Si autem nihil niundo perfectius nihil virtute melius. Igitur mundi est propria virtus. Nec vero homini Snatura perfecta est: et essicitur tamen in homine vir-

366쪽

tus quanto igitur in mundo facilius P Est ergo in

eo virtus Sapiens est igitur, et propterea Deu S. XV. Atque hac mundi divinitate perspecta, tribuenda est sideribus eadem divinitas quae X O-bilissima purissimaque aetheris parte gignuntur neque ulla praeterea sunt admixta natura, totaque Sunt calida atque pellucida ut ea quoque recti SSime et animantia esse, et sentire atque intelligere, dicantur. At pie ea quidem tota esse ignea duorum Sen Silum testimonio confirmari Cleanthes putat, tactii S, et oculorum. Nam solis candor illustrior est, quam ullius

ignis, quippe qui immenso mundo tam longe lateque

colluceat et is ejus tactus est, non ut tepefaciat Olum, sed etiam saepe comburat quorum neutrum

faceret, nisi esset igneus. Ergo, inquit, cum Sol igneus Sit, Oceanique alatur humoribus quia nullus ignis sine pastu aliquo possit permanere ς neceSSeest, aut ei similis sit igni quem adhibemus ad usum atque ad victum, aut ei qui corporibus animantium

continetur.

Atque hic noster ignis, quem usus vitae requirit, confector est et consumtor omnium ς idemque, quocumque invasit, cuncta disturbat ac dissipat. Contra, ille corporeus, vitalis et salutaris omnia conSerVnt, alit, auget, Sustinet, sensuque afficit. Negat ergo esse dubium horum ignium sol utri similis sit, cum is quoque efficiat ut omnia floreant, et in suo quae que genere pubeScant. Quare, cum Solis ignis similis eorum ignium sit qui sunt in corporibus animantium;

Solem quoque animantem esse oportet, et quidem reliqua Sira, quae oriantur in ardore coelesti, qui aether, vel coelum, nominatur. Cum igitur aliorum animantium Ortus in terra sit, aliorum in aqua, in ore aliorum Surdum

esse Aristoteli videtur in ea parte, quae Sit ad gignenda animalia aptissima, animal gigni nullum putare Sidera autem aethereum locum obtinent; qui quoniam tenuissimus est, et semper agitatur et

367쪽

Viget necesse est, quod animal in eo gignatur, id

et Sensu acerrimo, et mobilitate celerrima SSe. Quare, cum in aethere astra gignantur, OnSentaneun est, in iis sensum inesse et intelligentiam ς ex quo incitur, in Deorum numero astra SSe ducenda. XVI. Etenim licet videre acutiora ingenia, et ad intelligendum aptiora eorum qui terras incolant eas in quibus aer sit purus ac tenuis, quam illorum qui

Utuntur craSSO Lul atque concreto. Quinetiam, cibo

quo utare, interesse aliquid ad mentis aciem putant. Probabile est igitur, praestantem intelligentiam in Sideribus esse, quae et inheream mundi partem incolant, et marinis terrenisque humoribus, longo intervallo extenuatis, alantur. Se Sum autem astrorum

atque intelligentiam maxime declarat Ordo eorum, atque constantia. Nihil est enim, quod ratione et numero moveri possit Sine consilio, in quo nihil est temerarium, nihil varium nihil fortuitum ordo autem siderum, et in omni aeternitate constantia, neque naturam significat est enim plena rationis),

neque fortunam, quae amica arietati, constantiam respuit Sequitur ergo, ut ipS Sua ponte, SUO SenSuac divinitate, moveantur. Nec ver Aristoteles non laudandus in eo, quod omnia, quae OVentur, Ut natura moveri censuit, aut vi aut Voluntate moveri autem solem, et lunam, et Sidera omnia quae autem natura moverentur, haec aut pondere deorsum, aut levitate in sublime, ferri; quorum neutrum aStri contingere, propterea quod eorum motus in Orbem circumferretur. Nec vero dici potest, vi quadam majore fieri, ut contra naturam Stra OVenn-tur: quae enim potest major esses Restat igitur, ut motus Strorum sit voluntarius. Quae qui videat, non indocte solum, verum etiam impie faciat, Si Deos SSe neget. Nec sane multum intereSt, utrum id neget, an eos omni procuratione atque actione

privet milii enim, qui nillil agit esse omniti non

368쪽

31 DE NAT. DEOR. LIB. II CAP. is.

videtur Esse igitur Deos ita perspicuum est, ut id

qui neget, ViX eum sanae mentis existimem. XVII. Restat, ut, qualis eorum natura Sit, Onsideremus in quo nihil est dissicilius quam a consuetudine oculorum aciem mentis abducere. Ea dita ficultus induxit et vulgo imperitos, et similes philo-mphos imperitorum, ut nisi figuris homirnum Onstitutis, nihil possent de Dii immortalibus cogitare. Cujus opinionis levitas, confutata a Cotta, non desiderat Orationem meam. Sed, cum talem Sse Deum certa notione animi praesentiamus, primum, ut Sit animans, deinde ut in Omni natura nihil eo sit praestantius ad hanc praesensionem notionemque OS-tram, nihil video, quod potius accommodem, quam ut primum hunc ipsum mundum, quo nihil fieri excellentius potest, animantem esse et Deum judicem. Hic, quam volet, Epicurus Ocetur, homo non aptissimus ad ocandum, minimeque resipiens patriam et dicat, se non posse intelligere, qualis sit volubilis et rotundus Deus tamen ex hoc, quod ipSe etiam Probat, minquam me movebit Placet enim illi esse

Deos, quia necesse sit praestantem eSSe aliquam NntUram, qua nihil sit melius. Uundo autem certe nihil est melius. Nec dubium quin, quod animans sit, habeatque sensum et rationem et mentem, id sit melius quam id quod his careat. Ita efficitur, animantem, Se S i S mentis, rationis mundum SSe Om- P0tem: qui ratione, Deum esse mundum, concluditur. Sed haec paulo post facilius cognOScentur X iis rebus ipsis, quas mundus efficit. XVIII. Interea Vellei, noli, quaeso, prae te ferre, Vos plane Xperte esse doctrinae. Conum tibi ais, et cylindrum, et pyramidem pulchriorem, quam Sphaeram, videri. Novum etiam oculorum judicium

habetis. Sed sint ista pulchri a duntaxat adspectu; quod mihi tamen ipsum non videtur quid enim pulchrius ea figura, quae Sola omne alia figuraS

369쪽

complexa continet, quaeque nilii asperitatis habere, nihil offensionis, potest, nihil incisum angulis, nihil

anfractibus nihil eminens, nihil lacunosum umiaque duae formae praeStante Sint e Solidis globus, sic enim Σῖ interpretari placet , ex planis autem, circulus aut orbis qui Κυκλος Gri e dicitur)ς his duabus formis contingit Solis, ut omnes earum partes sint inter se simillimae, a medioque tantum absit extremum, quantum idem a summo quo nihil fieri potest aptius. Sed, Si haec non videtis, quia nunquam eruditum illum pulverem attigistisa ne hoc quidem physici intelligere potuistis, hanc aequalitatem mot is, constantiamque ordinum, in alia figura non potuisse servari 3 Itaque nihil potest esse indociatius, quam quod a vobis affirmari solet. Nec enim hunc ipsum mundum pro certo rotundum esse diciti su nam posse fieri, ut sit alia figura cinnumerabilesque mundOS, alio aliarum SSe formarum. Quae,

si bis bina quot essent, didicisset Epicurus, certe non diceret. Sed, dum palato, quid sit optimum, judicat coeli palatum ut ait Ennius non suspexit

XIX. Nam cum duo sint genera Siderum, quorum alterum Spatiis immutabilibus ab ortu ad e-

casum commeanS, nullum unquam cursu Sui vestigium inflectat alterum autem continuas conversiones duas iisdem spatiis cursibusque conficiat; Xutraque re et mundi volubilitas quae, nisi in globosa

forma esse non pOSSet , et Stellarum rotundi ambitus, cognoscuntur: primusque sol, qui astrorum obtinet principatum, ita movetur, ut, cum terras larga luce compleverit, easdem modo his, modo illis ex partibus opacet. pSa enim umbra terrae, soli officiens, noctem efficit nocturnorum autem Spatiorum eadem est aequabilitas, quae diurnorum ejusdemque solis tum acceSSus modici, tum recessus, et frigoris et caloris modum temperant. Circuitus enim solis orbium

V et X et CCC, quarta fere diei parte addita,

conversionem conficiunt annuam inflecten autem

370쪽

356 DE NAT. DEOR. LIB. II CAP. 20.

Sol curSum tum ad Septemtriones, tum ad Meridiem, aestates et hiemes emcit, et ea duo tempora, quorum alterum hiemi senescenti adjunctum est, alterum aestati. Ita, e quatuor temporum mutationibUS, Omnium, quae terra murique gignuntur, initia causaeque ducuntur. Jum solis annuos cursus spatiis menstruis luna conSequitur cujus tenuissimum lumen facit prOXimu accessus ad Solem, digressus autem longi SSimus quisque plenissimum. Neque solum du Specie ac forma mutatur, tum crescendo, tum defectibus in initia recurrendo, Sed etiam regio, quae tum eS Aqui-Ionaris, tum Australis. In lunae quoque cursu St et bruma quaedam et solstitii similitudo multaque ab ea manant et fluunt, quibus et animantes alantur

RugeScantque et pubescant, maturitatemque SSequantur, quae oriuntur e terra.

XX. Maxime vero sunt admirabiles motus earum quinque Stellarum, qua falso vocantur errantes nihil enim errat, quod in omni aeternitate conservat

Etante et ratos. Quod eo est admirabilius in his Stellis, quas dicimus, quia tum occultantur, tum

rurSUS aperiuntur, tum adeunt, tum recedunt, tum antecedunt, tum SubSequuntur, tum celeriuS OVentur, tum turdius, tum omnino ne moventur quidem,

sed ad qu0ddam tempus insistunt. Quarum e diS-

paribus motionibus magnum annum mathematici nominaverunt, qui tum efficitur, cum solis et lunae et quinque errantium, ad eamdem inter se comparationem, confectis omnium spatiis est facta converSio. Quae quam longa sit, magna quaestio est esse Vero certam et desinuam, necesSe St. Nam ea, quae Saturni stella dicitur, ιι να υque a Graeci nominatur, quae a terra abest plurimum, XXX fere annis cursum Suum conficit. In quo cursu multa mirabiliter efficiens, tum antecedendo, tum retardando, tum VeSpertinis temporibus delitescendo, tum matutini rurSum