Opera

381쪽

DE NAT DEOR. LIB. II CAP. 23. 367

commoditate generis humani essicitur, omnia regi divina mente atque procidentia. Ac de prima quidem parte satis dictum est. XXXII. Sequitur, ut doceam, Omnia subjectaeSSe natur; eaque ab ea pulcherrime regi. Sed,

quid sit ipsa natura explicandum est ante breviter; quo facilius id, quod docere volumus, intelligi possit.

Namque alii naturam censent esse vim quamdam Sine ratione cientem motus in corporibus necesSarios:

alii autem, vim participem rationis atque ordinis, tamquam in progredientem, declarantemque, quid cujusque rei causa efficiat, quid sequatur cujus

sollertiam nulla ars nul la manuS, nemo opifeX, Onsequi possit imitando. Seminis enim vim SSe tantam, ut id, quamquam Sit pereXiguum, tamen Si inciderit in concipientem comprehendentemque a turam nactumque Sit materiam, qua ali augerique possit, ita fingat et efficiat in suo quidque genere; partim ut tantummodo per Stirpe alantur SuuS, partim ut moveri etiam et sentire et appetere OSSint, et ex sese similia sui gignere. Sunt autem, qui omnia naturae nomine appellent, ut Epicurus, qui ita dividit, Omnium, quae Int, naturam Sse corpora et inane, quar ae his accidant.bed nos cum descimus, Natura constare admini Strarique mundum, non ita dicimus, Ut glebam, aut fragmentum lapidis, aut aliquid ejusmodi, nulla cohaerendi naturii sed ut arborem, ut animal, in quibus nulla temeritas, sed ordo apparet, et arti quaedam similitudo. XXXIII. Quod si ea, quae a terra stirpibus continentur, arte naturae vivunt et vigent; tofecto ipsa terra eadem V continetur, et arte natum quippe quae gravidata Seminibus, omnia pariat et fundat ex SeSe, Stirpe ampleX alat et augeat, ipsaque alatur vicissim a superis externisque naturis. Ejusdemque exspirationibus Or alitur, et aether, et Omnia Supera.

Ita, Si terra natura tenetur et viget, eadem ratio in

382쪽

363 DE NAT DEOR. LIB. II CAP. 34.

reliquo mundo est. Stirpe enim terra inluPrent: nnimantes autem adspiratione aeris Sustinentur ip- seque aer nobiscum videt, nobiscum audit nobiscumsonat: nihil enim eorum sine eo fieri potest. Quinetiam movetur nobiscum. Quacumque enim imus, quacumque movemur, videtur quasi locum dare, et

cedere.

Quaeque in medium locum mundi, qui est infimus, et quae a medio in superum, viDque converis Sion rotunda circum medium feruntur, ea continentem mundi efficiunt unamque naturam. Et, cum quatuor in genera corporum, VicisSitudine eorum mundi continuata natura est. Nam e terra aqua; ex aqua, Oritur aer; caere, aether deinde retrorsum vicissim X aethere, aer e nere, aqua; X

aqua, terra infima. Sic naturis his, ex quibus omnia

ConStant, urstim deorsum, ultro citroque, commeantibus, mundi partium conjuncti continetur; quae

aut empiterna sit, neceSSe est, hoc eodem Ornatu, quem videmus, aut certe perdiuturna, permanens ad longinquum et immensum paene tempus. Quorun utrumvis ut sit, sequitur, natura mundum administrari. Quae enim classium navigatio, utrius in- Structi exercitus, aut rursus ut ea, quae natura efiicit, conferamus quae procreati viti aut arboriS, quae Porro animantis figura conformatioque membrorum,

tantam naturae sollertiam significat, quantam ipse mundum Aut igitur nihil est, quod sentiente natura

regatur, aut munduin regi confitendum est. Etenim, qui reliquas natura omnes earumque semina contineat, qui potest ipse non natura administrarii ut, siqui dentes et pubertatem natura dicat exsiStere, ipsum autem hominem, cui a XSi Stant, non con- Stare natura non intelligat, ea, quae emerant aliquid EX Sese perfectiores habere naturas, quam ea quae X iis os serantur. XXXIV. Omnium autem rerum, quae natura adnainistrantur seminator et sator et parens ut ita

383쪽

dicam , atque educator et altor est mundus omnia que, Sicut membra et partes Suas, nutricatur et continet. Quod si mundi partes natura administrantur, ne-CeSSe est mundum ipsum natura administrari cujus

quidem administratio nihil habet in se, quod reprehendi possit. Ex iis enim naturis quae erant, quodestici potuit optimum essectum est. Doceat ergo aliqui potuisse melius. Sed nemo unquam docebit:

et, si quis corrigere aliquid volet, aut deterius faciet, aut id, quod fieri non potuit, desiderabit.

Quod si omnes mundi partes ita constitutae sunt, ut neque ad usum meliores potuerint esse, neque ad Speciem pulchriores videamus, utrum ea fortuita Sint an e statu, quo cohaerere nullo modo potuerint, nisi Sensu moderante, divinaque providentia. Si ergo meliora Sunt ea quae natura, quam illa quἴ arte, Perfecta sunt; nec ars estici quidquam sine ratione ne natura quidem rationis expers est habenda. Qui igitur convenit, signum aut tabulam pictam cum ad-SpeXeris, scire adhibitam esse artem; cumque procul curSum navigii videris, non dubitare quin id rationentque arte moveatur aut cum solarium vel descriptum, aut eX aqua, contemplere, intelligere declarari hora arte, non casu mundum autem, qui et hasisSa arteS, et earum artifices, et cuncta complectatur, consilii et rationis esse expertem putare ΘQuod si in Scythiam, aut in Britanniam, sphaeram aliquis tulerit hanc, quam nuper familiaris OSterestecit Posidonius, cujus singulae conversiones idem efficiunt in sole, et in luna, et in quinque Stelli errantibus, quod est citur in coelo singulis diebus et noctibus; quis in illi barbari dubitet, quin ea Sphaera sit perfecta ratione ΘXXXV. Hi autem dubitant de mundo, e quo

et Oriuntur et sunt omnia, casune ipse Sit enectuS, aut necessitate aliqua, an ratione ac mente divina. ἔet Archimedem arbitrantur plus valuisse in imitan-

384쪽

di Sphaerae conversionibus, quam naturam in Sciendis, praesertim cum multis partibus sint illa perfecta, quam haec simulata, sollertius. Atqui ille apud Accium pastor, qui navem nunquam ante vidiSSet, ut procul divinum et novum vehiculum Argonautarum e monte conspexit, primo admirans et perterritus, hoc modo loquitur : Tanta moles labitur Fremebunda ex alto, ingenti sonitu et spiritu Prae se undas volvit vortices vi suscitat: Buit prolapsa pelagus respergit resint. Ita dum interruptum credas nimbum Volvier, Duin quod sublime ventis expulsum rapi SaXum, aut procellis, vel globosos turbines Exsistere ictos undis concursantibus ς isi quas terrestres pontus strages conciet; Aut forte Triton, fuscina evertens specuS, Subter radices penitus undanti in freto MOlem ex profundo saxeam adlac tum eruit. Dubitat primo, quae sit ea natura, quam Cernit igno tam : idemque juvenibus visis, auditoque nautico

Sicut incit atque alacres rostris perfremunt Delphini V item alia multa : Silvani melo

Consimilem ad aures cantum et auditum refert. Ergo ut hic primo adspectu inanimum quiddam, Sen-SUque Vacuum, Se putat cernereri post autem, Signi Scertioribus, quale sit id de quo dubitaverat incipit Suspicati sic philosophi debuerunt, si forte Os primus adspectus mundi conturbaverat, OStea, cum vidissent motus ejus finitos et aequabiles, omniaque ratis ordinibus moderata, immutabilique constantia,

intelligere inesse aliquem non solum habitatorem in

385쪽

hac coelesti ac divina domo, sed etiam rectorem et moderatorem, et tamquam arcthitectum, tanti operis, tantique muneris. XXXVI. Nunc autem milii videntur ne suspicari quidem, quanta sit admirabilitas coelestium rerum atque terrestrium. Principio enim terra, ita in media parte mundi, circumfusa undique est hac animabili spirabilique natura, cui nomen est aer, rareum illud quidem, sed receptum jam tamen usu a nostris trituni est enim pro Latino. Hunc rursus amplectitur immensus aether, qui constat ex altissimis ignibus. Mutuemur hoc quoque verbum dicaturque tam ther Latine, quam dicitur aer etsi interpretatur acuvius r Hoc, quod memoro, nostri coelum, Graii perhibent aethera.

Quasi vero non Graius hoc dicat. At Latine loquitur: siquidem nos, non quasi Graece loquentem, audiamus. Docet idem alio loco : Grajugena de isto aperit ipsa oratio. Sed ad majora redeamus. Ex aethere igitur innumerabiles flammae siderum exsistunt; quorum est princeps sol omnia clarisSima luce collustrans, multis partibus major atque amplior quam terra universa: deinde reliqua sidera magnitudinibus immensis Atque hi tanti ignes, tamque multi, non modo nihil nocent terris rebusque terrestribus, sed ita prosunt, ut, si mota loco sint conflagrare terras necesse sit a tantis ardoribus, moderatione et temperatione Sublata

XXXVII. Hic ego non mirer esSe quemquam, qui Sibi persuadeat, corpora quaedam solida atque individua vi et gravitate ferri, mundumque effici ornatissimum et pulcherrimum ex eorum corporum concursione fortuita. 3 Hoc qui existimat fieri potuisse,

386쪽

37T DE AT DEOR. LIB. II CAP. 37.

non intelligo, cur non idem putet, si innumerabiles unius et viginti ornas literarum vel aureae, Vel quales libet, aliquo conjiciantur, posse ex his, in terrameXCuSsis, annales Ennii, ut deinceps legi possint, effici quod nescio an ne in uno quidem versu poSSit tantum valere fortuna. Isti autem quemadmodum

aSSeverant e corpusculis non colore, non qualitate aliqua quam Ποιοτητα Graeci vocant , non Sensu praeditis, sed concurrentibus temere atqUe RSU, mundum esse perfectum p vel innumerabiles potius in omni puncto temporis alios nasci, alios interire pQuod si mundum emeere potest concursu utomorum, cur porticum, cur templum, cur domum, cur urbem, non potest 3 quae sunt minus OperOSu, et mul-t quidem faciliora. Certe ita temere de mundo Dfutiunt, ut mihi quidem nunquam hunc admirabilem coeli ornatum, qui locus eSt proximuS, SuSpeXiSSevideantur.

Praeclare ergo Aristoteles, si essent, ' inquit, inui sub terra semper habitavissent, bonis et illustribus domiciliis, quae essent ornata igni utque Picturis, instructaque rebus si omnibus, quibus abundant ii qui beati putantur, nec tamen XiSSent

unquam supra terram accepissent autem fama et auditione esse quoddam numen et vim Deorum deinde aliquo tempore patefactis terrae faucibus, Xillis abditis sedibus evadere in haec loca, quae OS incolimus, atque exire potuissent cum repente terram, et maria, coelumque vidissent nubium magnitudinem, ventorumque vim cognovi SSent, adsperiS-Sentque Solem ejusque tum magnitudinem pulchritudinemque tum etiam efficientiam cognovissent, quod is diem mceret, toto coelo luce diffuSa cum autem

terra nOX Opacasset, tum caelum totum cernerent astris distinctum et ornatum, lunaeque luminum Uarietatem tum crescentis, tum SeneScenti S, eorumque

omnium Ortus et occasus, atque in omni aeternitate

387쪽

rato immutabilesque cursus haec cum viderent, prosecto et esse Deos, et haec tanta opera Deorum

eSse arbitrarentur.

XXXVIII. Atque haec quidem ille. Nos autem

tenebras cogitemus tantas, quantae quondam emptione minararum ignium finitimas regiones obscura visse dicuntur, ut per biduum nemo hominem homo agnosceret cum autem tertio die sol illuxisset, tum ut revixisse sibi viderentur. Quod si hoc idem ex aeternis tenebris contingeret, ut subito lucem adspiceremus quaenam species coeli videretur 3 Sed assiduitate quotidiana et consuetudine oculorum assue .cunt animi neque admirantur, neque requirunt rationes earum rerum, qua Semper rident proinde quasi novitas nos magis quam magnitudo rerum beat ad exquirendas cauSas excitare.

Quis enim hunc hominem dixerit, qui, cum tam

certos coeli motus, tam ratos Strorum Ordines, tamque omnia inter se connexa et apta viderit, neget infiis ullam inesse rationem eaque casu fieri dicat, quae quanto OnSili gerantur, nullo consilio assequi possumus 3 An, cum machinatione quadam moveri aliquid videmus, ut sphaeram, ut horas, ut alia permulta non dubitamus, quin illa opera sint rationis; cum autem impetum caeli admirabili cum celeritate

moveri vertique videamus, constantissime conficientem vicissitudines anniverSarias, cum summa Salute et OnServatione rerum Omnium dubitamus, quin ea non solum ratione fiant, sed etiam excellenti quadam divinaque rationes Licet enim jam remota subtilitate disputandi, oculis quodammodo conteminplari pulchritudinem enim earum, quas divina Providentia dicimus constitutas. XXXIX. Ac principio terra universa cernatur, locata in media mundi sede solida et globosa et undique ipsa in sese nutibus suis conglobata, Vestita floribus herbis arboribus, frugibus quorum Omnium incredibilis multitudo insatiabili varietate di- Philos. voL. III. 2 Κ

388쪽

374 DE AT DEOR. LIB. II CAP. 40.

stinguitur. Adde huc fontium gelidas perennitates,

liquores pellucidos amnium riparum vestitus viridissimos, Speluncarum concavas altitudines, Saxorum peritates, impendentium montium altitudines, immensitateSque camporum adde etiam reconditas auri argentique venas infinitamque vim marmoris. Quae vero et quam varia genera bestiarum vel cicurum, vel ferarum i qui volucrum lapsu atque an

tuc qui pecudum pastuc quae vita silvestrium lQuid jam de hominum genere dicam 3 qui, quasi

cultores terrae constituti non patiuntur eam nec immanitate belluarum emerari nec Stirpium asperitate vasta in quorumque operibus agri, insulae litoraque, collucent, distincta tectis et urbibus. Quae si, ut animis, sic oculis videre possemuS, nemo, cunctam intuens terram, de divina ratione dubitaret. At Vero quanta maris est pulchritudo i quae species universi l quae multitudo et varietas insularum quae amoenitates rarum et litorum i quot genera, quamque disparia partim submersamin, partim fluitantium et innantium belluarum partim ad saXanativis testis inhaerentium t Ipsum autem mare Sic terram appetens litoribus alludit, ut una ex duabus naturis conflata videatur. Exinde mari finitimus o die et nocte distinguitur isque tum fusus et extenuatus sublime ferturatum autem concretus, in nubes cogitur humoremque colligens, terram auget imbribus tum effluens huc et illuc ventos efficit. Idem annuas frigorum et calorum facit varietates idemque et volatus alitum Sustinet, et spiritu ductus, alit et sustentat animantes. XL. Restat ultimus, et a domiciliis nostris altis-Simus, Omnia cingens et Dorcens coeli complexus qui idem aether vocatur extrema Ora et determinatio mundi in quo, cum admirabilitate maxima igneae formae cursus ordinatos definiunt. E quibus Sol, cujus magnitu sine multis partibus terra su- Peratur, circum eam ipsam volvitur isque Oriens

389쪽

et occidens, diem noctentque conficit et modo accedenS, tum auteni recedens, binas in singulis annis reverSiones ab extremo contrarias facit quarunt intervallo tum quasi tristitia quadam contrahit terram, tum vicissilia laetificat, ut cum coelo hilarata videatur. Luna autem, quae est ut ostendunt mathematici major quam dimidia pars terrae, iisdem spatii Vagatur, quibus sol sed tum congrediens cum Sole, tum digrediens, et eam lucem, quam a sole accepit mittit in terras, et varias ipsa mutationes lucis habet atque etiam tum subjecta atque opposita soli, radiOSHu et lumen Obscurat tum ipsa, incidens in umbram terrae, cum est e regione solis interpOSi tu interjectuque terrae, repente deficit. isdemque spatiis

hae Stellae, quas vagas dicimus, circunt terram feruntur, eodemque modo oriuntur et Occidunt; quarum motus tum incitantur, tum retardantur, saepe etiam

insistunt. Quo spectaculo nihil potest admirabilius eSSe, nihil pulchrius Sequitur stellarum inerrantium maxima multitudo ; quarum ita descripta distinctio est, ut e nota figurarum similitudine nomina invenerint.

XLI. Atque hoc loco, me intuens Utar inquit,

carminibus Arati, eis, quae a te admodum adoleS centulo conversa, ita me delectant, quia Latina Sunt, ut multa ex iis memoria teneam. Ergo, ut OculiSasSidue videmus, sine ulla mutatione, aut varietate, aetera labuntur celeri coel tia motu, Cum coeloque simul noctesque diesque feruntura quorum contemplatione nullius expleri potest animus, naturae OnStantiam videre cupientiS.

Extremusque adeo duplici de cardine vertex

Dicitur esse poluS. Hunc cireum ρκτοι duae seruntur, nunquan Occidenter.

390쪽

37M DE NAT. DEOR. LIB. II CAP. 2.

Ex his altera at,ud Graios Cynosura vocaturri Altera dicitur esse Helice; cujus quidem clarissimas stellas totis noctibus cerni-

Quas nostri Septem soliti vocitare Triones. Paribusque stellis similiter distinctis eumdem coeli verticem lustrat parva CynOSUra. mac fidunt duce nocturna Phoenices in alto. Sed prior illa magis stellis distincta refulget,

Et late prima confestim a nocte videtur. ΠἔD Vero parva est: sed nautis usus in hac est. Nam cursu interiore brevi convertitur orbe. XLII. Et, quo sit earum stellarum admirabilior adspectUS, Has inter veluti rapido cum gurgite flumen, Torvu Draco Serpit, subter Supraque revolVenSSese, conficiensque Sinus e corpore flexos. Rus cum totius est praeclara Species, in primis Suspicienda est figura capitis, atque ardor oculorum. IIuic non una modo caput ornans stella relucet;

Verum tempora sunt duplici fulgore notata; E trucibusque oculis duo fervida lumina flagrant; Atque uno mentum radianti Sidere lucet: obstipum caput, et tereti cervice reflexum, Obtutum in cauda majoris figere dicas. Et reliquum quidem corpus Draconis totis noctibus

cernimus.

Hoc caput hic paulum sese, Subitoque recondit, ortu ubi atque Obitu parte admiScentur in una. Id autem caput Attingens, defessa velut maerenti imago, Vertitur,