Quae exstant opera

122쪽

Vio. 3.

123쪽

C SALLUSTII

CRISPI

IUGURTHA

S E BELLUM IUGURTHINUM.

I f L so queritur de natura sita genus

humanum quod , imbecilla atque a brevis serte potita quam virtute regatur. Nam contra reputando , neque ma)us aliud neque pretestabilius invenias, magisque naturae industriam hominum

124쪽

quam Vim aut tempus deesse. Sed dux

atque imperator Vitae mortalium , animus

est qui, ubi ad gloriam virtutis ita gras alia , abunde pollens potensque clarus est, neque fortuna eget, quippe quae probitatem , industriam , aliasque artis bonas neque dare neque eripere cuiquam potest. Si , captu praVi cupidinibus , ad inertiam & Voluptates corporis pessumdatus est, perniciosa lubidine paullis per usus ubi per socordiam

Vires , tempus , ingenium desuXere , a turae infirmitas accusatur . suam quippe culpam auctores ad negotia transferunt. Quod si hominibus honarum rerum An tu cura esset , quanto studio aliena , ac nihil profutura , multumque etiam periculosa , petunt neque regerentur magis quam regerent casus is eo magnitudinis procederent, ubi pro mortalibus , gloria aeterni fierent. II. Nam uti genus hominum compositum ex corpore, anima est ita res cunctae studiaque omnia nostra, corporis alia, alia animi naturam sequuntur. Igitur praeclara facie , magnae divitiae,

ad hoc vis corporis in alia hujuscemodi omnia brevi dilabuntur ; at ingenii egregia facinora, sicuti anima, immor-

125쪽

talia sunt. Postremo corpori fortunae honorum, uti initium, sic sinis est

Omniaque orta occidunt, . aucta senesiacunt animus, incorruptuM aeternu S rector humani generis , agit atque habet cuncta , neque ipse habetur. Quo magis praVita eorum admiranda est qui, dediti corporis gaudiis, per luxum atque ignaviam aetatem agunt ceterum ingenium , quo neque melius neque amplius aliud in natura mortalium est, incultu atque socordia torpescere simulat , Ilum praesertim tam multae Variaeque sint artes animi quibus summa claritudo paratur. III. Verum ex his magistratus imperia, postrem omni cura rerum Publicarum, minum mihi hac tempestate cupiunda videntur : quoniam neque Vi tuti honos datur neque illi quibus per fraudem jus fuit , uti aut eo magi ho- ne ii sunt. Nam Vi quidem regere patriam aut parentes , quamquam possessis, delicta corrigas , tamen importunum est quum praesertim omne rerum mutationes gede in , fugam, aliaque hostilia portendan frustra autem niti, neque aliud se fatigando nisi odium quίerere , Xtremae dementite est nisi forte

quem inhonesta e perniciosa lubido te-

126쪽

SALLUSTII

net , potentiae paucorum decus atque ubertatem suam gratificari. IV. ceterum ex aliis negotiis quae ingenio exercentur . in primis Magno usui est memoria rerum gestaruin Cujus de virtute quia multi dixere , praetereundum Iuto simul te peri insolentiam quis existumet memet studium meum laudando extollere atque ego credo fore

qui quies decrevi procul republica

aetatem agere , tanto tamque utili labori meo momen cinertiae cimponant certe quibus maxuma industria videtur , salutare plebem, conviviis gratiam quaerere. Qui si reputaverint, quibus ego temporibus magistratum adeptus sim in quales viri idem adsequi nequiverint, postea uete generes hominum in senatrim perVenerint profecti existumabunt me magis merito quam ignavia Gudicium ranimi mei mutavisse , majusque

commodum e otio meo quam ex alio rum negotiis reipublicae venturum. Nam

saepe audivi Quintum maximum , Publium Scipionem , praeterea civitati nostrae prorclaros viros solitos ita dicere quum majorum imagineSintuerentur, Vehementissume sibi animum ad virtutem accen

dici scilicet non ceram illam neque b

127쪽

guram tantam vim in sese habere Qed memoria rerum gestarum eam flammam egregiis Viris in pectore crescere , neque pritis sedari quam virtus eorum famam atque gloriam adaequaverit. At contra quis est omnium his moribus , quin divitiis, sumtibus , non probitate neque industria, cum majoribus suis contendat ξEtiam homines novi, qui antea per i tutem soliti erant obilitatem anteVeni re , furtim per latrocinia potiti quam honis artibus, ad imperi honores nituntur : proinde quasi praetura, consulatu , atque alia omnia hujuscemodi

per se ipsa clara, magnifica sint action perinde habeantur , ut eorum qui ea sustinent Virtus est. Verum ego liberitis altiusque processi, dum me ciVita tis morum piget taedetque nunc ad inceptum redeo.

V. Bellum scripturus sum quod populus romanus cum Iugurtha , rege numidarum , gessi : primum quia magnum 6 atroc, variaque victoria fuit dein quia tum primum superbiae Nobilitatis obviam itum est. Quae contentio divina

humana cuncta permiscuit eoque Vecordiae processit, uti ludiis civilibus bellum atque vastitas Italides finem faceret. Sed

128쪽

prilis quam hujuscemodi rei initium e pedi , pauca supra repeta quo , ad cognoscendum , omnia illustria magis magisque in aperto sint. Bello punico secundo , quo u carthaginiensium mannibal, post magnitudinem nominis romani Italiae opes maxume adtriverat massinissa , rex numidarum, in amicitiam receptus a Publio Scipione, cui postea Africano cognomen ex Virtute fuit, multa, praeclara rei militaris facinora fecerat : ob quae , Victis carthaginiensibus, capto Syphace , cujus in Africa magnum atque late imperium Valuit, populus OmanuS, quascumque urbis agro manu ceperat, regi dono dedit.

Igitur amicitia Masmisiae hona atque honesta nobis permansit sed imperii vitae- ue ejus finis idem fuit. Dein Micipsa filius , regnum solus obtinuit , Manassa-bale mutusta fratribus morbo absumtis Is Adherbalem intempsalem ex sese genuit Iugurthamque , Manastabalis fratris filium, quem Masini a quod ortus ex concubina erat, priVatum relique Tat , eodem cultu quo liberos suos domi habuit. VI. Qui, ubi primum adolevit, Ol-

129쪽

lens viribus , decora facie , sed multo maXum ingenio validus , non se luxu neque inertiae corrumpendum dedit; sed, ut mos gentis illius est , equitare , aculari, cursu cum aequalibus certare , quum omni gloria anteiret, Omnibus t me caru essem ad hoc , pleraque ei Pora in Venando agere , leonem atque alias feras primus aut in primis ferire

plurimum facere minimum ipse de se loqui. Quibus rebus Micipsa tametsi initio laetus fuerat, Xistuman Iugurthae Virtutem regno suo gloriae fore tamen postquam hominem adolescentem , Xacta aetate sua, parvis liberis, magi magisque crescere intelligit Vehementer eo negoti permotuS, multa cum animo suo volvebat. Terrebat eum natura mortalium, Vi-da imperii praeceps ad explendam animi cupidinem praeterea Opportunitas suaeque, liberorum aetati , quae etiam mediocre viros spe praedae transia Vorsos agit ad hoc , studia numidarum in Iugurtham accensari ex quibus , si talem virum dolis interfecisset, ne qua seditio aut bellum oriretur anxiu erat.

VII. His dissicultatibus circumVentu di

130쪽

ubi videt neque per Vim neque insidiis opprimi posse hominem tam acceptum popularibu ; quod erat Iugurtha manu promptu appetens gloriae militaris , statuit eum h)ectare periculis eo modo fortunam tentare. Igitur hello numantino Micipsa , quum populo

romano equitum atque peditum auxilia mitteret, sperans Vel ostentando Virtutem vel hostium si evitia facile eum oc- Casurum , praefecit numidis quos inmis paniam mittebat. Sed ea res longe aliter ac ratus erat evenit. Nam Jugurtha ut erat impigro atque acri ingenio

ubi naturam Publi Scipionis, qui tum

romani imperator erat, morem hostium cognovit multo labore multaque Cura , praeterea modestissume parendo saepe obviam eundo periculis , in tantam claritudinem brevi perVenerat , uti

nostris Vehementer caruS numantini ma-

Xumo terrori esset. Ac sane , quod difficillumum in primis est praelio strenuus

erat, honus consilio : quorum alterum e proVidentia , timorem Palterum ex audacia , temeritatem adferre plerumque solet. Igitur imperator omnis fere res asperas per Jugurtham agere , in amicis habere, magis magisque eum in dies

amplectici quippe cujus ne e consilium