Quae exstant opera

91쪽

CATILINA. s

Spintheri, qui tum aedilis erat Cethegus, Q. Cornificiori Statilius a C. Caesari Gabinius, M. Crasso Ceparius nam is paulo

ante e fuga retractus erat , Cn. Terentio

senatori traduntur.

XLVIII. Interea plebes , coniuratione

patefacta, quae primo cupida rerum novarum nimis bello favebat , mutata mente , Catilinae conssilia exsecrari, Ciceronem ad coelum tollereri velut ex servitute erepta , gaudium atque laetitiam agitabat. Namque alia belli facinora praedae magis quam detrimento fore incendium Vero crudele, immoderatum , ac sibi maxume calamitosum putabat quippe cui omnes copiae in usu quotidiano, cultu corpori erant. Post eum diem quidam L. Tarquinius ad Senatum adductus erat, quem ,

ad Catilinam proficiscentem, ex itinere retractum aiebant. Ιs, quum se diceret de conjuratione indicaturum , si fides publica esset jussus a consule quae sciret

edicere, eadem fere quae Volturtius , de paratis incendiis, de caede bonorum , de itinere hostium , Senatum edocet prae terea se missum a M. Crasso , qui Catilinae nunciaret, ne eum Lentulus in Cethegus , aliique ex conjuratione deprehensi terrerentra eoque magis properaret

92쪽

S ILLUSTII

ad urbem accedere, quo in ceterorum animos reficeret illi facilius e periculo eriperentur. Sed ubi Tarquinius Crassum

nominavit, hominem nobilem , maxumis divitiis, summa potentiari alii rem incredibilem rati ; pars, tametsi verum existumabant, tamen , quia in tali tempore tanta vis hominis magis leniunda quam exagitanda videbatur , plerique Crasso negotiis privatis obnoxii , conclamant indicem falsum esse , deque ea re postulant ut reieratur. Itaque, consulente Cicerone, frequens Senatus Hecernit Tarquinii indicem falsum videri eumque in vinculis

retinendum P neque amplius potestatem faciundam , missi de eo indicaret cujus consilio tantam rem esset mentitus. Erant

eo tempore riui existumarent indicium illud a P. Autronio machinatum , quo facilitis , appellato Crasso , per societatem periculi reliquos cillius potentia tegeret. Alii Tarquinium in cicerones immissum

aiehant, ne Crassus , more suo , suscepto malorum patrocinio , rempublicam conturbaret ipsum Crassum ego postea praedicantem audivi, tantam illam contumeliam sibi a Cicerone impositam. XLIX. Sed iisdem temporibus Q. Catulus D C. Piso neque gratia , , neque

93쪽

precibns , neque pretio Ciceronem impellere qui evre , uti per allobroges aut alium indicem C. Caesar falso nominaretur. Nam uterque cum illo gravis inimicitias exercebant : Piso , oppugnatus in judicio repetundarum, propter cujusdam

transpadani supplicium injustum matulus , e petitione pontificatus odio in-Censu , quod , Xtrema aetate , maxumiS

honoribus usus, ab adolescentulo Caesare victus discesserat. Re autem Opportuna Videbatur quod is privatim egregia liberalitate, Publice maxumi muneribu , grandem pecuniam debebat. Sed ubi consulem ad tantum facinus impellere nequeunt , ipsi singillatim circumeundo atque ementiendo quae se ex Volturtio aut allobrogibus audisse dicerent , magnam illi invidiam conflaverant ; usque adeo uti nonnulli equites romani qui, praesidii caussa , cum telis erant circum aedem Concordiae , seu periculi magnitudine, seu animi nobilitate impulsi , quo studium suum in rempublicam clarius esset, egredienti ex senatu Caesari gladio

minitarentur.

L. Dum haec in senatu aguntur , dum legatis allobrogum, Tito Votiturtio , comprobato eorum indicio, prae-

94쪽

mi decernuntur . liberti pauci ex clientibus Lentuli diversis citineribus opifices atque servitia in vicis assi eum

eripiendum sollicitabant partim exquirebant duces multitudinum , qui pretio rempublicam vexare soliti erant. Cethegus avitem per nuncios familiam atque libertos suos, lecto, exercitatos in audaciam, Orabat uti grege facto , cum telis ad sese irrumperent. Consul , ubi ea parari cognovit, dispositis praesidiis uti res atque

tempuS monebat , conVOcato Senatu re

fert quid de his fieri placeat qui in custodiam traditi erant; sed eos paulo ante frequens Senatus judicaverat contra aem- publicam fecisse. auis decimus Iunius Silanus, primus sententiam rogatus , quod eo tempore consul designatus erat , de his qui in custodiis tenebantur, iraeterea He Lucio Cassio , Publio Furio P. Umbreno , Quinto Annio , si deprehens forent, supplicium sumendum decreverat cisque postea, permotu oratione C. Caesaris , pedibus in sententiam i- heri Neronis iturum se dixeratri quod de

ea re , praesidiis additis , reserendum censuerat. Sed Caesar , ubi ad eum Ventum est , rogatus sententiam a consule, hujuscemodi verba locutus est LI.

95쪽

LI. Omnis homi nec Patres conscripti qui de rebus dubiis consultant, ab Odi , amiciti , es , atque misericordi vacuos esse decet haud facile animus venum p

videt , ubi illa officiunt neque quisquam omnium tibidini simul O usui paruit. Vbi intenderis ingenium, ais , lubido possidet, ea dominatur , animus nihil valet. Magna mihi copia est memorandi , Patres conscripti, qui reges aut qui populi , ira aut misericordi impulse , male consulue rint ; sed ea malo dicere qua majores nostri contra lubidinem animi sui recte atque o dine fecere Bello macedonico , quod cum rege Perse gessimus , rhodiorum civitas magna atque magnifica , quae populi romani opibus creverat , insida atque a Gvorsa nobis fuit sed postquam bello con feeZo , de rhodiis consultum so majores no stri , ne quis divitiarum magis quam in Iuriae causi bellum inceptum diceret, isn- punitos eos dimisere. Item bellis punicis omnibus , quum saepe carthaginienses , O in pace O per inducias , multa nefanda facinora fecissent nunquam tu per occasonem talia fecere : magis quod se dignum

foret, quam quod in illos ure feri pos et,

quarebasit.

96쪽

Hoc item vobis providendum est, P. C. Ire plus valeat apud vos Publii Lenttili ceterorum scelus quam vestra dignitas , neu magis ira vestrae suam amor consulatis. Nam 'digna poena pro facti eorum reperitur, novum consilium approbo ma gnitudo sceleris omnium ingenia exsuperat, iis tendum censeo quod legibus comparata sint. Plerique eorum sui ante me sententia dixerunt , composite atque magnifice casum reipublica miserati sunt istia belli foeυitia esset , qua victis acciderent, enumeravere : rapi vi gines , pueros i diselli liberos a parentum complexu matres familiarum pati quae victoribus collibuissent fana atque domos exspoliarici coerim , incendia feri postrem armis cadaveribus, cruore, atque luctu omnia compleri. Sed, per deos immortalis, quo illa oratio pertinuit ' an uti vos infestos conjuratio- iri faceret ' scilicet quem res tanta atque

tam atrox ΠΟΠ permovit, eum ratio accen

det I Non ita est neque cuiquam mortalium injuriae suae parva videntur multi eas gravihs Equo habuere. Sed alia aliis licentia es, P. C. Qui demissi in obscuro vitam agunt quid ciracundici deliquere , pauci

sciunt fama itque fortuna eorum piares sunt qui , magno imperio praediti, in x-

97쪽

eel o etatem agunt, eorum facta tincti momtales novere. Ita in maxum ἱ fortun minoma licentia sci neque studere neque odiisse , sed minum irasci decet quae apud alios iracundia dicitur , ea in imperio superbia atque crudelitas appellatur. Equidem egos ex umori P. C. OmnIs cruciatus minores quam facinora illorum esse. Sed plerique mortales postrema meminere ς, in hominibus impiis , sceleris eorum obliti , deporn i di ferunt , si ea paulo severior fuerit Decimum Silanum, virum fortem atque frenuum , certe scio quae dixerit sudis reipublicae dixit e pneque illam , in tant Tre ,

gratiam aut inimicitia exercere : eo mores eamque mode stam viri cognovi. Verum

sententia Uus mihi , non crudelis quid enim in talis homines crudele feri potes ' sed alienata republic ἱ nostr videtiar. Nam profecto aut metus aut injuria te subegit,

Silane , consulem designatum, genu piae nae novum decernere. De timore supervacaneum es disserere senti diligentis clarissumi viri consulis quum tanta prasidia snt in armis. De an ἱ possum equidem dicere id quod res habet in Logia atque miseriis, mortem , aerumniarum requiem , Oncruciatum esse ; eam cunera mortalium mala dissoluere ultra neque cur neque au

dio locum esse. Sed , per deos immortalis ,

98쪽

quamobrem in sententiam non addidisi, si prius verberibus in eos animadverteretur An , quia lex Porcia vetat ' at aliae leges

item condemnatis civibus non animam et I-pi, sed exsilium permitti jubent. An , quia

gravius es verberari quam necari ' quidia utem acerbum aut nimis grave es in homines tanti facinoris convicto. Sin , quia levius qui convenit in minore negotio legem observare, quum eam in majore neglexeris ' At enim quis reprehendat quod an parricidas reipublicae decretum erit ξ tempus , dies , Fortuni, cujus lubido gentibus moderatur. Illis mento accidet quidquid evenerit ueterum vos , P. C. quid in altos statuatis considerate. Omnia mala exempla ex bonis initiis orta sunt esse ubi imperium ad ignaros aut minus bonos pervenit no

sum illud exemplum , ab ignis, idoneas , ad indignos O non idoneos transfertur Lacedaemorii devictis atheniensibus traginta viros imposuere , qui rempublicam tractarent. Hi primo coepere pessumum quemqueo omnibus invisum indemnatum necare eo populus laetari O merito dicere fera post , ubi paullatim licentia crevi , Iuxta

bonos, malos lubidinose interficere , ceteros metu terrere ς ita civitas , servitute oppressa, stultae laetitia gravis poenas dedit. Nostia memori i victor Sulla , quum ama-

99쪽

0pum, alios Cusmodi , qui malo re publica creverant , Iugulari u si ς quis non factum e us laudabat ' homines celestos O factiosos , qui seditionibus rempublicam exagitaverant, merito necatos aiebant. Sed ea res magna initium cladis fuit: namque uti quisque domum aut villam, po stremo aut vas aut estimentum alicujus concupiverat s dabat operam ut is in proscriptorum numero esset. Ita illi tilbus Damasippi mors latitia fuerat , paulo post si trahebantur neque ritis nis jugimiandi fuit , quam Sulla omnis suos disitiis

explevit. Atque ego hoc non in Marco Tullio , neque his temporibus, vereor. Sed in magnά civitate multa, varia ingenia sunt: potes , alio tempore , alio consule cui item exercitus in manu sit , falsum aliquid provexo credi ubi hoc exempla , per Senati s decretum consul gladium eduxerit , quis illi sinem statuet aut quis moderabitur Majores nosti , P. C. neque consilii neque audaciae unquam eguere ς neque superbia ob labat quo minus instituta aliena, si

modo proba erant , imitarentur. Arma at

que tela militaria a famnitibus , insignia mas ratuum a tuscis pleraque sumserunt: postremo , quod ubique apud socios aut ho- sis idoneum videbatur, cum summo studio domi exsequebantur imitari , quam invi-

100쪽

dere boni , malebant. Sed eodem illo tempore Graeciae morem imitati, verberibus animadvertebant in civis , de condemnatis summum supplicimn sumebant. Postquam re fpublica adolevit, O multitudine civium factiones valuere ς circumveniri innocentes

alia huyu cemodi feri coepere tunc lex por cia aliaeque leges parata sunt, quibus legibas exsilium damnatis permissum est. Hanc ego caussam , P. C. quo minus consilium novcim capiamus, in primis magnam puto. Profeces virtus atque sapientia major in illis fuit, qui ex parvis opibus tantum imperium fecDe quam in nobis, qui ea bene parta vix retinemus Placet igitur eos dimitti , O augeri exercitum Catilinae minum sed ita censeo, Publicandas eorum pecunias ipsos in Vinculis habendos per municipia quae maXume opibus Valent neu quis de his postea ad Senatum referat, Neve cum populo agat qui aliter fecerit,

Senatum existumare eum contra rempti-

blicam, salutem omnium facturum. LII. Postquam Caesar dicendi finem

fecit ceteri verbo , alius alii, varie assentiebantur. At Marcus Porcius Cato , O-gatus sententiam , hujuscemodi orationem habuit