Quae exstant opera

141쪽

pro magnitudine imperii Gus O injurias

Omnis cura esse decet. Nunc vero exsul patri L domo , solus atque omnium honestarum rerum egens , quo accedam ' Aut quos appellem ' nationesne an reges , qui omnes familiae nostrae ob vestram amicitiam infesti sunt ' An quoquam mihi adire licet, ubi non forum meorum hostilia monumenta plurima sint ' An qui quam nosti misereri potes, qui aliquando vobis hostis fuit Postremo Masinissa nos ita insiluit

P. C. ne quem coleremus , nisi populum romanum ne societates, ne foedera nova acciperemus I abunde magna praesidia nobis in vestes amicitici fore ; si huic imperio fortuna mutaretur, una Occidendum nobis esse Virtute ac diis volentibus magni sis o opulent , omnia secunda obedientia sunt quo facilitis ociorum injurias curare licet. Tantum illud vereor , ne quos privata amicitia Iugurthae , parum cognita , transvorsos agat quos ego audio maxum s ope niti , ambire , fatigare vos singulos , ne quid de absente , incognita

caussa , fatuatis gere me verba, fugam simulare, cui licuerit in regno manere. Quod utinam illum us impio facinore in has miserias proli editus sum , eadem haec simulantem videam , aliquando aut

142쪽

apud vos aut apud deos immortalis nerum humanarum cura oriatur I ut ille , qui nunc sceleribus suis ferox atque pMclarus est, omnibus malis excruciatus, impietatis in parentem nostrum , fratris mei necis , mea-mmque miseriarum gravis poenas reddat Iam jam . Frater animo me carissume. quamcuam tibi immaturo indeminum decuit, vita erepta esu tamen arandum magis quam dolendum puto casum tuum. Non enim regnum sed fugam, exsilium , egestatem , O has omnia quae me premunt rumnas, cum animά simul ami-

i. At ego infelix, in tanta mala mc,pitatus ex patrio regno rerum humanarum spectaculum praebeo incertus quid agam tuasne injurias persequar, ipse auxilii egens an regno O ulam, cujus Dra necisque potestas ex opibus alienis pendet. Vtinam emori fortunis meis honestus

exitus esset ne vivere contemtus viderer,

s . defessus malis , injuriae concessissem

Nunc quoniam neque vivere lubet , neque mori licet e dedecore ς P. C. per vos, per liberos atque parentes vestros , per majestatem populi romani . subvenit misero mihi ; ite obviam injuriae ; nolite pati regnum Numidissi , quod vestrum es , per scerus O sanguinem familia nos tabescere.

143쪽

X V. Postquam rex finem loquendi

secit , legati Jugurthae largitione magis quam cauisa freti, paucis respondent Hiempsalem ob saevitiam suam ab numidis interfectum Adherbalem, ultro bellum inferentem , postquam superatus sit, queri quod injuriam facere nequisset Jugurtham ab Senatu petere me se alium pia taret ac Numantiae cognitu esset , neu

verba inimici ante facta sua poneret Deli de utrique curia egrediuntur. Senatus statim consulitur fautores legatorum , prae terea magna pars gratia depravata, Adherbalis dicta contemnere Iugurthae Virtutem laudibus extollereri gratia , Voce , denique omnibus modis pro alieno scelere, flagitio, sua quasi pro gloria nitebantur. At contra pauci , quibus honum aequum divitiis carius erat, sub

veniundum Adherbali Hiempsalis

mortem severe vindicandam censebant sed ex omnibus maxume Emilius Scaurus , homo nobilis , impiger , factiosus ;avidus potentiae , honoris , divitiarum ;ceterum Vitia sua callide occultans. Is

postquam vidit regis largitionem famosam impudentemque , Veritus , quod in tali re solet, ne polluta licentia invidiam accenderet, animum a consueta lubidine

continuit.

144쪽

XVI. Vicit tamen in senatu pars illa

quae Ver pretium aut gratiam anteferebat. Decretum sit , uti decem legati regnum quod Micipsa obtinuerat inter Jugurtham Adherbalem dividerent. Cujus legationis princeps fuit Lucius Opimius , homo clarus, tum in Senatu Poten , quia consul, Caio Graccho Marco Fulvio interfectis , acerrume Vi-Etoriam obilitatis in plebem exercuerat. Eum Iugurtha, tametsi Romae in amicis habuerat, tamen accuratissume recepit dando, pollicendo multa , perfecit uti famae , fidei, postremo omnibus suis rebus commodum regis anteferret reliquos legatos eadem Via adgressus , plerosque capit paucis carior fide quam pecunia fuit. In divisione, quae pars Numidiae Mauritaniam adtingit, agro Virisque Opulentior, Iugurthae traditur illam alteram , specie quam usu potiorem , quae portuosior aedificiis magis exornata

erat, Adherbal possedit. XVII. Res postulare videtur Africa

quibuscum nobis bellum aut amicitia fuit adtingere. Sed quae loca nat1ones obcalorem , aut asperitatem, hem solitudi

145쪽

ne , miniis frequentata sunt, de iis haud

facile compertum narraverim ; cetera

quam paucissumis absolvam. In divisione Orbis terrae , plerique in parte tertia Africam posuereri pauci, tantummodo Asiam Europam esse , sed Africam in Europa Ea finis habet ab occidente , fretum nostri maris, oceanici ab ortu solis declivem latitudinem , quem locum Catabathmon incolae appellant. Mare sae-Vum, importuosum ager frugum fertilis , honus pecori , arbori infecundus coelo terraque penuria aquarum. Genus hominum salubri corpore, Velox, patienS laborum: plerosque senectus dissolvit nisi qui ferro aut bestiis interiere: nam morbus haud saepe quemquam superat. Ad hoc , malefici generis plurima animalia. Sed qui mortales initio Africam habuerint , quique postea accesserint, aut quo modo inter se permixti sint quanquam ab ea fama quae plerosque obtinet diversum est , tamen , ut ex libris

punicis, qui regis Hiempsalis dicebantur,

interpretatum nobis est , utique rem sese habere cultore eju terrae putant: quam paucissumis dicam ceterum fides ejus rei penes auctores erit.

XVIII. Africam initio habuere gaetuli

146쪽

& libyes , asperi incultique , quas cibus

erat caro ferinam atque humi pabulum iit pecoribus ' neque moribus, neque lege , aut imperio cujusquam regebantur ;Vagi , palantes , qua nox coegerat se

des habebant. Sed postquam in Hispania

Hercules , sicut afri putant , interiit

rii , amisso duce, ac pastini multis sibi quisque imperium petentibus , brevi dilabitur. Ex eo numero me di persae , armenii , navibus in Africam transvecti

Proxumos nostro mari loco occupaVere.

Sed persae intra Oceanum magis hique alveo navium inversos pro tuguriis habuere, quia neque materia in agriS, neque ab his panis emundi aut mutandi copia erat ; mare magnum, ignara lingua commercia prohibebant. Hi paullatim per connubia gaetulos secum missicuere δε quia saepe tentante agros , alia deinde alia loca petiverant , semetipsi Numidas appellavere. Ceterum adhuc aedificia numidarum agrestium, Uae a patia illi vocant, oblonga incurvis late ribus tecta, quasi naVium carinae sunt. Medis autem armeniis accessere li-hyes at hi propiti mare fricum agitabant gaetuli rub sole magis haud procul ab ardoribus 'ique matur Op-

147쪽

pida habuereri nam , freto divisi abiis.

pania, mutare re inter se instituerant. Nomen eorum paullatim libye corrupere , barbara lingua Mauros pro Media appellantes. Sed res persarum brevi adolevit ac postea umida nomine, propter multitudinem a parentibus digresti possedere ea loca quae proXum Carthaginem Numidia appellatur. Deinde utrique alteris freti , finitimos armis aut metu sub imperium suum coegere, nomen gloriamque sibi addidere magis hi qui ad nostrum mare processerant qui libyes quam gaetuli miniis bellicosi. Denique Africae pars inferior pleraque ab umidis possiessa est iEt omnes in gentem nomenque imperantium concessere.

XIX. Postea phoenices , alii multitudinis domi minuendae gratia, par impe rii cupidine , sollicitata plebeis aliis

novarum rerum avidi , Hipponem , Hadrumetum, Leptim , aliasque urbis in Ora maritima condidere eaeque brevi multum auctae , pax Originibus suis praesidio, aliae decori fuere. Nam de Carthagine silere melius puto quam parum dicerem quoniam alio properare temPUS

monet. Igitur ad Catabathmon , qui lo-

148쪽

cus AEgyptum ab Africa dividit, secundo mari prima Cyrene est, colonia thereon ac deinceps duae syrtes , interque eas Leptis deinde Philenon arae , quem locum AEgyptum Versti finem imperiit huere carthaginienses post aliae punicae Urbes Cetera loca usque ad Mauritaniam numidae tenent .proxume Hispaniammauri sunt. Super Numidiam gaetulos accepimus, partim in tuguriis , alios incultiti Vago , agitareri post eos aethiopas esse , dein loca exusta solis ardoribus.

Igitur bello jugurthino pleraque ex punicis oppida oc finis carthaginiensium

quos novissum habuerant , populuS O- manus per magistratu administrahat gaetulorum magna par numidae ad flumen usque Mulucham, sub Jugurtha erant; mauris omnibus rex Bocchus imperitabat, praeter nomen cetera ignarus populi romani, itemque Obi neque bello neque pace antea cognitus De Africa dejus incolis ad necessitudinem rei satis

dictum.

XX. Postquam , diviso regno , legati

Africa decessere , Iugurtha , contra timorem animi , praemia sceleris adeptum se1 videt certum esse ratu quod ex amicis apud Numantiam acceperat, Om

149쪽

n a Romae venalia esse , simul Gillorum pollicitationibus accensus quos paullo ante muneribus XpleVera in regnum Adherbalis animum intendit. Ipse acer, bellicosus ; at is quem petebat quietus , imbellis , placido ingenio, opportunus injuriae , metuen magi quam metuendus. Igitur ex improviso sinis ejus

cum magna manu invadit multos mor talis, cum pecore atque alia praeda, C

pit aedificia incendit pleraque hostiliter loca cum equitatu accedit deinde cum omni multitudine in regnum suum conVertit, existumans dolore permotum Adherbalem injurias suas manu Vindicaturum , eamque rem belli cavistam fore. At ille , quod neque se parem armis ex stumabat amicitia populi romani magis quam numidis fretus erat , legatos ad Jugurtham de injuriis questum misit qui tametsi contumeliosa dicta retulerant, Prilis tamen omnia pati decrevit quam bellum sumere , quia tentatum antea se cus cesserat. Neque eo magis cupido Jugurthae minuebatur quippe qui totum ejus regnum animo jam invaserat. Itaque

Non , ut antea , cum praedatoria manu ,

sed magno exercitu comparato , bellum gerere coepit . aperte totius Numidiae imperium petere ceterum qua perge'

150쪽

bat, urbis , agro Vastare praedas ageres suis animum hostibus terrorem augere.

XXI. Adherbal ubi intelligit eo processum , uti regnum aut relinquendum esset aut armis retinendum necessario

copias parat, Gugurthae obvius procedit. Interim haud longe a mari prope Cirtam oppidum utriusque consedit exemcitus in quia diei extremum erat , praelium non inceptum. Sed ubi plerumque noctis processit, obscuro etiam turn lumiane , milites jugurthini, signo dato , castra hostium invadunt semisomno partim, alios arma sumentes fugant funduntque Adherbal cum paucis equitibus Cirtam profugit ni multitudo togatorum luisset, quae numidas insequente moeni hus prohibuit, uno die inter duos reges coeptum atque patratum foret bellum. Igitur Jugurtha oppidum circumsedit vineis , tum ibusque in machinis omnium

generum XpUgnare adgreditur maXU- me festinans tempus legatorum Antec

Pere , quos ante praelium factum Romam ab Adherbale missos audiverat. Sed postquam Senatus de bello eorum accepit tres adolescentes in Africam legantur, qui ambos reges adeant, Senatu Populique romani verbis nuncient , Velle