Quae exstant opera

51쪽

CATILINA.

terere , neque Vero agrum colendo aut

venando , servilibus ossiciis intentum aetatem agere sed , a quo incepto studioque me ambitio mala detinuerat, eodem regressus , statui res gestas populi romani carptim , ut quaeque memoria digna Videbantur , perscribere m gis , quod mihi a spe , metu , partibus reipublicae animus liber erat. Igitur DE CATILINAE CONIURATIONE , quam Verissume potero, paucis absolvam iam id facinus in primis ego memorabile Xistumo, sceleris atque periculi novitate. De cujus hominis moribus pauca prius explananda sunt, quam initium narrandi faciam.

V. LUCIU CΑΤILINA , nobili genere natus fuit magna ira animi, corporis , sed ingenio malo pravoque Huic ab adolescentia bella intestina , caede S rapinae , discordia civilis grata fuere ibique juventutem suam exercuit CorpuSpatiens inediae , algoris , Vigiliae , supra quam cuiquam credibile est. Animus audac subdolus , Varius , cujuslibet reissimulator ac distimulator, alieni appetens , sui profusus , ardens in cupiditatibus satis loquentiae, sapientiae parum. Vastus animus immoderat , incredibilia, nimis alta semper cupiebat. Hunc , post

52쪽

dominationem L. Sullae , lubido maxuma invaserat reipublicae capiundae ; neque id quibus modis assequeretur , dum sibi regnum pararet , quidquam pensi habebat Agitabatur magis magisque in dies animus ferox inopia rei familiaris

conscientia scelerum , quae utraque his artibus auXerat quas supra memoravi in- Citabant praeterea corrupti civitatis mo- Te , quo , pessuma ac diversa inter se mala , luxuria atque avaritia VeXabant.

Res ipsa hortari videtur , quoniam de moribus civitatis tempus admonuit Pra repetere ac paucis instituta majorum domi militiaeque quo modo rempublicam habuerint , quantamque reliquerint ut paulatim immutata , ex pulcherruma optuma, pessuma ac is gitiosissum facta sit, disserere. VI. Urbem Romam , sicuti ego accepi , condidere atque habuere initio troiani, qui, Enea duce profugi, sedibus

m certi Vagabantur cumque his abo-Tigene , genu hominum agreste , sine legibus, me imperio , liberum atque solutum. Hi postquam in una moenia convenere , dispari genere , dissimili lingua alii alio more viventes , incredibile memoratu est quam facile coaluerint Sed

53쪽

postquam res eorum, ciVibus , moribus agris aucta , satis prospera satisque pol lens videbatur sicut pleraque mortalium habentur, invidia ex opulentia orta est.

Igitur reges populique finitimi bello

tentare : pauci ex amicis auxilio esse ;nam ceteri, metu perculsi longe a periculis aberant. At romani , domi militiaeque intenti, festinareri pararem alius alium hortarici hostibus obviam ire libertatem, patriam, parentesque armis tegere. Post, ubi pericula Virtute propule rant , socii atque amicis auxilia porta bantra magisque dandis , quam accipiundis beneficiis , amicitia parabant. Imperium legitimum , nomen imperii regium habebant. Delecti , quibus corpuS annis infirmum, ingenium sapientia validum erat , reipublicae consultabant 'i, vel retate Vel curae similitudine , Patres appellabantur. Post, ubi regium imperium, quod initio conservandae libertatis atque augendae reipublicae fuerat, in superbiam dominationemque convertit immutato more , annua imperia binosque imper tores sibi fecere : eo modo minime posse putabant per licentiam insolescere animum humanum.

VII. Sed ea tempestate , coepere se

54쪽

s SI EIUS TIT

quisque magis extollere magisque ingenium in promptu habere. Nam regibus boni quam mali suspemores sunt, semperque his aliena virtus formidolosa est: 1ed civitas , incredibile memoratu est adepta libertate , quantum breVi creVeritri tanta cupido gloriae incesserat Gamprimum JuVentus, simul ac belli patiens erat, in castris per laborem usu militiam discebat magisque in decoris armis 1 nilitaribus equi , quam in scorti atque conviviis , lubidinem habebat. Igitur talibus viris non labor insolitus , non locustallus asper aut arduu erat, non armatuS

hostis formidolosus Virtus Omnia domuerat. Sed gloriae maxumum certamen inter ipsos erat : se quisque hostem ferire , murum ascendere , conspici dum tale facinus faceret, properabat ea divitias k eam bonam famam, magnamque nobilitatem putabant Laudis avidi, pecuniis liberale erantri gloriam ingentem, divitias honestas volebant. Memorare possem quibus in locis maxumas hostium copias populus romanUS, parV manu fuderit; qua urbe S , natura munitaS, pugnando ceperi r ni ea res longius nos ab incepto traheret.

VIII. Sed profect Fortuna in omni

55쪽

CATILINA. 9

re dominatur: ea res cunctas, ex lubidine magi quam ex Vero , celebrat obscuratque Atheniensium res gestae , sicut ego exiitum , satis amplae magnificaeque fuereri Verum aliquanto minore tamen quam fama feruntur. Sed quia provenere ibi magna scriptorum ingenia, Per terrarum orbem atheniensium facta pro maXumi celebrantur ita eorum qui ea fecere virtus tanta habetur , quantum verbis ea potuere Xtollere praeclara ingenia At populo romano nunquamea copia fuit , quia prudentis simus quiliaque negotiosus maxume erat cingenium

nemo sine corpore Xercebat optumus

quisque facere quam dicere, sua ab aliis benefacta laudari quam ipse aliorum narrare, malebat.

IX. Igitur domi militiaeque boni mores colebantur. Concordia maXuma, minuma Valitia erat Ius bonumque apud eos , non legibu magis quam natUra

valebat. Iurgia , discordia , simultates cum hostibus exercebant : cives cum iuvibus de virtute certabant. In suppliciis deorum magnifici , domi parci, in amicos fideles erant. Duabus his artibus Daudacia in bello ubi pax Venerat , equitate , seque remque Publicam curabant.

56쪽

Quarum rerum ego maxuma documenta

haec habeo , quod in bello saepius vindicatum est in eos qui contra imperium in hostem pugnaVerant , quique tardiu , revocati, praelio Xcesserant . quam qui signa relinquere , aut pulsi loco cedere ausi erant: in pace vero, beneficii m gi quam metu imperium agitabant rac accepta injuria, ignoscere quam Persequi malebant.

X. Sed ubi labore atque justitia eL Publica crevit reges magni bello domiti nationes ferae, populi ingentes vi subacti Carthago, aemula imperii Omani , ab stirpe interiit cuncta maria terraeque patebant : Fortuna saevire Cmiscere omnia coepit. Qui labores, pericula, dubias atque asperas res facile toleraverant, iis otium , divitiae , optandae aliis , oneri miseriaeque fuere. Igitur primo pecuniae , dein impera cupido crevit: Ea quasi materies omnium malorum fuere. Namque Varitia fidem, probitatem ceterasque artes bonas subvertit pro his superbiam , crudelitatem , deos negligere , Omnia Venalia habere, edocuit

hitio multos mortalis falsos fieri subegit; aliud clausum in pectore , aliud prompetum in lingua habere amicitias inimis

57쪽

citiasque non ex re, sed ex commodo aestumare magisque Vultum, quam ingenium , bonum habere. Haec primo paulatim crescere, interdum Vindicari. Post, ubi contagio , quasi peltilentia, invasit civitas immutatari imperium, ex justissumo atque optumo , crudele intolerandumque factum.

XI. Sed primo magis ambitio quam

avaritia animos hominum exercebat quod tamen Vitium propius Virtutem erat. Nam gloriam, honorem , imperium, ho-nUS, ignaVu , aeque sibi exoptant: sed ille vera via nititur huic quia bonae se

te desunt, dolis atque fallaciis contendit Avaritia pecuniae studium habet 'quam nemo sapiens concupivit. Ea quasi

veneni malis imbuta , corpus animumque virilem effeminat semper infinita insatiabilis est neque copia neque inopia minuitur. Sed postquam L. Sulla, armi recepta republica , bonis initiis

malos eventu habuit rapere omne , traherem domum alius , alius agro cupereri neque modum neque modestiam

victores habere foeda crudeliaque civis facinora facere. Huc accedebat quod L. Sulla , exercitum quem in Asia ductaverat quo 1hi fidum iaceret, OID

58쪽

tra morem majorum, luxuriose nimisque liberaliter habuerat. Loca amoena , Ο luptaria , facile in otio ferocis militum animos molliverant. Ibi primum insuevit exercitus populi romani amare. potare signa , tabulas picta , Vasa caelata mirari ea privatim ac publice raperera delubra deorum spoliarem sacra profanaque omnia polluere.. gitur milites , postquam Victoriam adepti sunt , nihil reliqui victis fecere. Quippe secundae res sapientium animos fatigantra ne illi, corruptis moribus, Victoriae temperarent.

XII. Postquam divitiae honori esse coepere in eas gloria , imperium , potentia sequebatur hebescere Virtus , paupertaSprobro haberi , innocentia pro maleVolentia duci coepit. Igitur ex divitii J Ventutem luxuria atque avaritia cum si perbia invasere rapere, consumereri sua parvi pendere , aliena cupereri pudorem, amicitiam, pudicitiam, divina atque humana promiscua, nihil pensi neque m derati habere. Operae pretium est, quum domos atque illas cognoveris in urbium modum exaedificatas, Visere templa deo- Tunn , quae nostri majores , religiosissumi mortales, fecere : Verum illi delubra de rum pietate , domos suas gloria decor

59쪽

bant; neque Victis quidquam , praeter in juriae licentiam , eripiebant. At hi contra , ignavissum homines , per summum scelus, omnia ea sociis adimere quae o

tissumi viri victores hostibus reliquerant ;proinde quas injuriam facere id demum esset imperio uti. XIII. Nam quid ea memorem Uae nisi his qui videre memini credibilia sunt;

a privatis compluribus subverso montes,

maria constrata esse Θ Quibus mihi lud brio videntur fuisse divitiae ; quippe quas honeste habere licebat, per turpi tudinem abuti properabant. Sed lubido

stupri, ganeae , ceterique cultu non minor incesserat. Viros pati muliebria , mulieres pudicitiam in propatulo habere vescendi caussa , terra marique omnia exquirere : dormire prilis quam somnicupido esset non famem aut sitim neque frigus , neque lassitudinem opperiri; sed ea omnia luxu ante capere. Haec Juventutem , ubi familiares opes defecerant , ad facinora incendebant : animus imbutus malis artibus, haud facile lubidinibus carebat eo profusilis omnibus

modis quaestui atque sumptui deditus

erat,

60쪽

XIV. In tanta tamque corrupta civitate , Catilina, id quod factu facillumum

erat, omnium flagitiosorum atque facino rosorum circum se , tanquam stipatorum, catervas habebat. Nam quicumque impudicus , adulter, ganeo , manu, Ventre, Pene, bona patria laceraVeratra quique alienum aes grande conflaverat, quo flagitium aut facinus redimeret praeterea Omnes undique parricidae sacrilegi, convicti judiciis, aut pro factis judicium tia mentes Pad hoc , quos manus atque in gua perjurio . civili sanguine alebat Postremo omnes quo flagitium , ege-sas , conscius animus exagitabat: hi Catilinae proxumi familiaresque erant. Quod si quis, etiam a culpa Vacuus, in amicitiam esus inciderat ; quotidiano usu atque illecebris facile par similisque ceteris D siciebatur. Sed maxume adolescentium familiaritates appetebat eorum animi, molles Maetate fluxi dolis haud difficulter Capiebantur. Nam uti cujusque studium

Ex aetate flagrabat, alii scorta praebere alii canes atque equos mercarici postremo neque sumptui neque modestiae suae Parcere , dum illos obnoxios fidosque sibi faceret. Scio fuisse nonnullo qui ita existumarent , Iuventutem quae O-