Tractatus theologico-politicus continens dissertationes aliquot, quibus ostenditur libertatem philosophandi non tantum salva pietate, & reipublicae pace posse concedi sed eandem nisi cum pace reipublicae, ipsaque pietate tolli non posse

141쪽

THEOLOGI Co 'POLIT ICI Cap. IX. 1 Quibus deinde addendi sunt anni illius saeculi quo post mortem Iosiae Respublica Hebraeorum floruit, donec a usam Rishgataim

1ubacta fuit, quorum numerum magnum fuisse credo, non enim mihi persuadere positim, quod statim post mortem Iosuae omnes, qui ejus portenta Viderant, uno moment perierunt, nec quod eorum succes res uno actu: ictu legibus Valedixerunt, ex si inima virtute in summam nequitiamin socordiam lapsi sunt, nec deantque quod usan is ligataim eos dictum factum subegit. Sed cum horum singula aetatem fere requirant, non dubium est quin Scriptura cap. 2. Vers . . IV libri Jtldicum historias multorum annorum comprehenderit, quas silentio transmisit. Sunt praeterea addendi anni quibus Samuel fuit Judex, quorum etiam numerus in Scriptura non habetur. Sunt deinde addendi anni Regni Saulis , quos insuperiore computatione omisi, quia ex ejus historia non satis constat, quot annos regnaVeri dicitur quidem Cap. 3. VL I. libr. i. Samuelis, eundem duos annos regnaVisse, sed Scille textus truncatus est, i ipsa historia majorem numerum colligimus. Quod textus truncatu sit, nemo qui Hebraeam linguam vel a primo litamine salutavit, dubitare potest. Sic enim incipit m 2 ra

es , ,ita et annum natus erat Saul cum regnare es duos annos regnavit supra Israelem. Quis inquam , non det

numerum annorum aetati Saulis cum rcgnum adeptus es et, missum se At quod ex ipsa historia major numerus concluditur, crc do neminem etiam dubitare. Nam cap. 27 vers 7 ejusdem libri habetur, quod David apud Philistaeos, ad quos propter Sauliunconfugit, moratus fuit unum annum&quatuor men sc quare ex

hac computatione reliqua spatio octo mensum contingere debuerunt, quod neminem credere existimo Josephus saltem in fine libri sexti antiquitatum textum sic correxit. Regnavit itaque Saul Samuele ivente annos decem es octo, moriente autem alios duos. Quintota haec historia cap. 13. nullo modo cum antecedentibus convc nit. In fine cap. 7. narratur quod Philistet ab Hebraeis ita debellati fuerunt, ut non fuerint ausi vivente Samuele terminos Israelis ingredi; at hic, quod Hebraei vivente Samuele a Philistaeis invaduntur, quibus ad tantam miseriam Sc paupertatem redacti fuerant,

142쪽

ut armis, quibus se defendere possent, destituerentur,' insuper mediis eadem conficiendi. Sudarem sane satis, si omnes has historias , quae in hoc primo libro Samuelis habentur, ita conare conciliare, ut omnes ab uno historico descriptae&Ordinatae viderentur. Sed ad meum propositium revertor Anni itaque regni Saulis superiori computationi sunt addendi. Denique annos an archiae Hebraeorum etiam non numeraVi, quia non constant ex ipsa Scriptura. Non, inquam, mihi constat tempus, quo illa contigerint, qua ex cap. 7. usque ad finem libri Iudicum narrantur. Ex his ita que clarissime sequitur, Veram annorum computationem neque ex ipsis historiis constare, neque ipsas historias in una cademque convenire, sed valde diversas supponere. Ac proinde fatendum has historias ex diversis scriptoribus collectas esse, nec adhuc ordinatas neque examinatas fuisse. Nec minor videtur fuisse circa annorum computationem discrepantia in libris Chronicorum Regum

Judae' libris Chronicorum Regum Israelis. In Chronicis enim Regum Israelis habebatur, quod choram filius Aghab regnare incepit anno secundo regni choram fili Uaosaphat vide Regum libr. a. cap. I. Vers 17 At in Chronicis Regum Judae, quod Jelaoram filius eliosaphat regnare incepit anno quinto regni Iehorami filii Aghabi vide cap. . vers 16 ejus d. libri Et si quis praeterea

historias libri Paralip.conferre velit cum historiis librorum Regum, plures suntles discrepantias inveniet, quas hic non opus habeo recensere, de mulio minus authorum commenta, quibus has historias conciliare conantur. Rabini namque plane delirant. Commentatores autem, quos legi, somniant, singunt linguam denique ipsam plane corrumpunt. . . cum in Ebr. a. Paralip. dicitur annos quadraginta duos natus erat AgliaZia cum regnaret fingunt

quidam hos annos initium capere a regno Honari, non autem a nativitate Aghazi quod si possent ostendere intentum authoris librorum Paralip. hoc fuisse, non dubitaverim affirmare, undem loqui nescivisse. Et ad hunc modum plura alia fingunt, quaesiveraestent , absolute dicerem antiquos Hebraeosin linguam suam, narrandi ordinem plane ignoraVisse,nec ullam rationem neque normam Scripturas interpretandi agnoscerem, sed ad libitum omnia fingere

143쪽

THEOLOGIC - POLITICI Cap. IX. Ira fingere liceret. Si quis tamen putat, me hic nimis generaliter nec satis cum fundament loqui , ipsum rogo, ut hoc agat, nobis ostendat certum aliquem ordinem in hisce historiis, quem historici in Chronologicis sine peccato imitari possent, Quia historias interpretaturin conciliare conatur, phraseso modos loquendi, corationes disponendi, contexendi adeo stricte observet, atque ita explicet, ut eos secundum suam explicationem in scribcndo imitari etiam possimus quod si praestiterit, manus ipsi statim dabo ct crit mihi imagnus Apollo iam fateor, quamvis diu quaesiverim, me nihil tamen unquam simile invenire potuisses: Quin addo me nihil hic scribere,quod dudum diu meditatum non laabuerim, quanquam a pueritia opinionibus deScriptura communibus imbutus fuerim, non tamen potui tandem haec non admittere. Sed non est cur circa haec lectorem diu detineam& ad rem desperatam proVocem, opus tamen fuit rem ipsam proponere, ut meam mentem clarius cxplicarem ad reliqua igitur, quae circa fortunam horum librorum notanda suscepi, pergo. Nam Venit praeter ea, quae modo ostendimus, notandum, quod hi libri ea diligentia a Posteris ser vati non fuerint, ut nullae menda irrepserint plures cnim dubias lectiones:

animadverterunt antiquiore Scribae, praeterea aliquot loca truncata, non tamen Omnia an autem mendae talis nota sint, ut lectori

magnam moram injiciant, de eo jam non disputo credo tamen eas levioris esse moment , iis saltem qui Scripturas liberiore judicio lagunt hoc certo affirmare post iam me nullam animadvertisse

mendam, nec lectionum varietatem circa moralia documenta, quae

ipsa obscura aut dubia reddere possent. At plerique nec in reliquis aliquod vitium incidisse concedunt sed statuunt Deum singulari quadam providentia omnia Biblia incorrupta servasse varias autem lectiones signa profundissimorum mysteriorum csse dicunt, idem de asterismis qui in medio paragrapho et habentur , contendunt, imo in ipsis apicibus literarum naagna arcana contineri. Qtlod sane an ex stu itiai anili devotione,an autem ex arrogantia: malitia, ut Dei arcana soli habere crederentur, haec dixerint, nescio, hoc saltem scio, me nihil quod arcanum redoleat, sed tantum pueriles cogitationes apud istos iugisse Legi etiam do insuper novi nu-

144쪽

gatores aliquos Tabbalistas, quorum insaniam nunquam mirari satis potui. Quod autem mendae, uti diximus irrepserint, neminem sani judicii dubitare credo, qui textum illum Sauli quem jam ex

Libr. 1 Samuel. Cap. L. Vers. I. allegaVimus legit etiam Vers. a. Cap. 6. Samuel. 2. nempe surrexitis ivit David se omnispopulus qui ipsi aderat, ex Iuda, Ut Dd a ferrent arcam Dei. Nemo h1c etiam non videre potest locum, Uo Verant , nempe irja Jelaarim, unde arcam auferrent, esse Omissum nec etiam negare possumus, quodue f. 3 7 Cap. 3. Sana. a. perturbatus&truncatus sit, scilicet. Et Absa-

Amfugit iίitque ad Ptolomaeum filium Hamihud Regem Gesur, auxit filium suum,mmbin diebus,ct Absalomfugit ivitque Gesur, fitque ibi

tres annos.Et ad hunc modum scio me antehac alia notavisje,quae impraesentiarum non Occurrunt. Quod auicia notae marginales, quae in

Hebraeis Codicibus passim inveniuntur, dubiae fuerint lectiones, nemo etiam dubitare potest,qui attendit,quod plerςque ex magna lite' rarum Hebraicarum suntlitudine inter se orta sint. Nempe ex similitudine qua habet 2 af cum Issiet odium' au. Dalet cum Rcs&c. E. G. ubi lib. et Sana cap. s. p. penuit scribitur in eo tempore quo dies habetur in margine ' II: II cum audiei cap. 2Ι.Jud. . a.

tres in multitudine h. e. epe a nos venerint c. habetur in margineci irigandum Et ad hunc modum permultae deinde etiam Ortae sunt ex usu literarum, qua Quiescentes Vocant,quaru nimirum pronunciatio sepissime nulla sentitur, promiscue una pro alia sumitur.

EX. r. Levit. Cap. 23. p. 27 scribitur eum IIV N 'In tapa D n ct confirmabitur domin quae es in civitate cui non es murus in margine autem habetur Pan a cui es murm c. At quamvis haec per se satis clara sint, libet rationibus quorundam Pharisaeorum respondere , quibus persuadere conantur notas marginales ad aliquod mysterium significandum ab ipsis librorum sacrorum Scriptoribus appositas vel indicatas fuisse Harum primam, quae quidem me parum tangit , sumunt ex usu legendi Scripturas si inquiunt hae notae appositae sunt propter lectionum varietatem, quas posteri decidere non potuerunt, cur ergo usus invaluit, ut sensus marginalis ubique retineatur cur inquiunt, sensum, quem retinere Olebant

145쪽

THEOLOGICO POLITICI Cap. IX. arabant, in margine notaVerunt i debuerant contra ipsa volutamina scribere, prout legi volebant, non autem sensum lectionem,quam maxime probabant, in margine notare. Secunda vero ratio: quae aliquam speciem prae se ferre videtur, ex ipsa rei natura sumitur. Nempe quod mendae non data opera, sed casu in Codices irrepserunt, quod ita fit, varie contingit. At in quinque libris semper nomen zo ueta, uno tantum excepto loco, desecti utina contra regulam Grammatices suac itera te scribitur, in margine vero recte secundum regulam rana matices universalem. Aia

hoc etiam caeco, quod manus in describendo erravit, contigerit quo fato id fieri potuit, ut calamus semper, quotiescunque hoc nomen Occurrerit, festinareta deinde litui desectum facile Ine

scrupulo ex regulis Grammatices supplere di emendare potuissent. Igitur cum a electiones casu non contigerint, nec tam clara vitia correxerint, hinc concludunt, haec certo consilio a primis Scriptoribus facta fuisse, ut iis aliquid significarent Verum his facile respondere possumus, nam quod ex usu, qui apud eos invaluit, argumentantur, nihil moror, nescio quid superstitio suadere potuit, forte

inde factum est, quia utramque lectionem, aeque bonam seu tolerabilem aestimabant, ideoque, ne earum aliqua negligeretur, Unam scribendamin aliam legendam voluerunt. Timebant scilicet in re tanta judicium determinare, ne incerti falsam pro vera eligerent, ideoque neutrum alterutri praeponere Voluerunt, quod absolute fecissent, si unam solam scribere degere jussissent. Praesertim cum in sacris voluminibus notae marginales non scribantur' vel forte inde factum est, quia quaedam, quamvis recte descripta, aliter tamen legi, prout scilicet in margine notaverant, volebant. Ideoque universaliter instituerunt, ut Biblia secundum notas marginales legerentur. Quae causa autem Scribas OVerit, quaedam expres . se legenda in margine notare, jam dicam, nam non Omnes margi nates notae dubiae sunt lectiones, sed etiana quae ab usu remota erant notaVerunt. Nempe verba obsoleta, quae probati illius temporis mores non mebant in publica concione legi. Nam antiqui

Scriptores malitia privati nullis aulicis ambagibus, sed res propriis suis nominibus indicabant. At postquam malitiain luxus regnavit.

illa

146쪽

ar TRACTAT Us illa quaesiae obscaenitate ab antiqviis dicta sint, in obscaenis haberi inceperunt. Hac autem de causa Scripturam ipsam mutare non erat Opus, attamen ut plebis imbecillitati subvenirent, introduxerunt, ut nomina coitus excrementorum honestius in publico legerentur, videlicet sicuti ipsa in margine notaverunt. Denique quicquid fuerit, cur usu factum fuerit, ut cripturas secundum marginales lectiones legant, interpretentur, id saltem non fuit, quod vera interpretatio secundum ipsa debet fieri. Nam praeterquam quod ipsit Rabbini in Talmud saepe a Masoretis recedunt, alias habebant lectiones, quas probabant, ut mox ostendam, quaedam insuper in margine reperiuntur, quae minus secundum usum linguae probata videntur EX Gr in Libr. et Samuel. Cap. 4 vers 43 scribitur Vi N

servi, quae constructio plane regularis est convenit cum illa p. 16. ejusdem Cap. atquae in margine habetur VIII servi tui non convenit cum persona verbi. Sic etiam p. ult. Cap. 16 ejusdem Libri scribitur in m Nn 32 in No I Nn ut cum consultat id est consultatur merbum Dei. Ubi in margine additur squis pro verbi nominativo. Quod non satis accurate facium Videtur, nam communis

hujus lingua usus est, verba impersonalia in tertia persona singularis usurpare, ut Grammaticis notissimum. Et ad hunc modum plures inveniuntur notae, quae nullo modo scriptae lectioni praeponi posse sunt. Quod autem ad secundam rationem Pharisaeorum attinet, cietiam ex modo dictis facile respondetur. Nempe quod Scribae praeter dubia lectiones verba etiam obsoleta notaverunt: Nam non dubium cst, quin in lingua Hebraea, sicuti in reliquis, multa obsoleta antiquata posterior usus fecerit,in reperta fuerint ab ultimis Scribis in Bibliis, quae uti diximus, Omnia nota 'erunt, ut coram populo secundum tum receptum usum legerentur. Hac igitur de causia nomeninna a ubique notatum reperitur, quia antiquitus communis erat generis, ridem significabat, quod apud Latinos Iuvenis. Sic etiam Hebraeorum metropolis vocari apud antiquos solebat fetan Ierusalem, non autem Ierusa me de pronomine N)ni' se,&i 2 idem sentio, quod scilicet recentiores Vm in 'bod

mutaverunt, quae mutatio in Hebr a lingua stequens est cum genus

147쪽

TAEOLOGICO POLITICI Cap. LX. 123 Demininum signiticare volaban: at quod antiqui non nisi vocalibus hujus pronominis stamininum a masculino solebant distinguere. Sic praeterea quorundam Verbori in anomalia alia apud priores alia apud posteros fuit, denique antiqui literis paragogicis duri singulari sui temporis elegantia utebantur. Quae omnia hic multis exemplis it astrare postem , sed nolo taediosa lectione lectorem detinere. At si quis roget, unde haec noVerim' Respondeo, quia ipsa apud antiqui ili mos Scriptores, nempe in Bibliis saepe reperi, nec

tamen eos postcrii mitari Voluerunt, Uae unica est causa, unde in reliquis linguis, quamvis jam etiam mortuis, tamen verba obsoleta nosciuatur. Sed forte adhuc aliquis instabit, cum ego maximani harum notarum partem dubias esse lectione statuerim, cur nunquam unius loci plures, quam duae lectiones repertae sint 3 cur aliquando non tres vel plures' Deinde quod quaedam in Scriptis adeo manifeste Grammatica repugnant, quae in margineiccte notantur, ut minime credendum sit scribas haerere potuisses utra set cradubitare. Sed ad haec etiam facile respondetur, quidem ad prinarum dico, plures fuisse lectiones, quam quas in nostris codicibus

notata reperimus. In alia ude enim plures notantur, quae a Ma

retis neglectae sunt, tam aperte multis in locis ab iisdem recedunt, ut superstitiosus ille corrector Bibliorum Bombergianor a tandem coactus fuerit fateri, in sua praefatione, se eos reconciliare

si ra res Ohidimus, nempe,quod Talmn is es a foretis con tradicere. Quare non satis cum fundamento statuere poslamus, unius loci non plures quam duas lectiones unquam fuisse Attamen facile concedo, imo credo unius loci nunquam plures, tuam duas lectiones repertas fuissse , idque ob duas rationes nempe I. quia causa, unde harum lectionum varietatem ortam esse Ostendimus, non plures quam duas concedere potest : Ostendimus enim eas potis imum ex militudine quarundam literarum ortas fuisse. Quare dubium fere semper huc tandem redibat, videlicet utra x duabus literis esset scribenda BeianzΚas, Iodan Vau. Dalet an cainc quarum usus frequentissimus cst deo sae-

148쪽

126 TRACTATU spe contingere poterat, ill utraque sensun tolerabilem pareret. Deinde utrum syllaba longa aut brevis estet, quarum quantitas iis literis, qua Quiescentes VocaVimus , determinatur. His adde quod non nanes nota dubiae sunt lectiones, multas enim appo rsitas esse diximus honestatis causa, itiam ut verba obsoletari a liquata explicarent, II. Ratio, cur mihi persuadeo, unius loci non plures, quam duas lactiones reperiri, est, quia credo Scribas pauca admodum exemplaria reperisse, sorte non plura, quam duo vel tria. In tractatu Scribarum: san Cap. 6 non nisi de tribus fit mentio, quae fingunt tempore Hezrae inVenta fuisse, quia venditant has notas ab ipso Hegra appositas fuisse. Quicquid sit, si tria habuerunt focile concipere possumus, duo semper in eodem loco convenisse, quin imo unusquis' mirari sane potuisset, si in tribus tantum exemplaribus tres diversae unius ejusdemque loci lectiones reperirentur. Quo autem fato factum est, ut post Hezram tanta exemplarium penuria fuerit, is mirari desimet, qui vel solum Cap. I. Libr. I. Machabaeorum legerit, Vel Cap. 7 libr. 12. Antiquit. Josephi. Imo prodigio simile videtur, quod post tantam tamque diuturnam persecutionem pauca illa retinere potuerint de quo neminem dubitare opinor, qui illam historiam mediocri cum attentione legerit. Causas itaque videmus, cur nullibi plures quam duae dubiae lactiones occurrunt. Quapropter longe abest, ut ex eo, quod non plures duabus ubique dentur, conchidi posit, Biblia in locis notatis data opera perperam scripta suisse ad significanda mysteria. Quod autem ad secundam attinet,quod quaedam reperiantur adeo perperam scripta, ut nullo modo dubitare potuerint, quin omnium temporum scribendi usui repugnarent, quaeque adeo absoliate corrigere, non autem in margine notare debuerant, me parum tangit, neque enim scire teneor, quae religio ipsos moverit, ut id non facerent. Et sorte id exanimis inceritate secerunt, quod posteris Biblia, ut ut ab ipsis in paucis originalibus inventa fuerint, tradere voliterunt, atque Orbginalium discrepantia notare, non quidem ut dubias, sed ut varias i ctiones nec ego casdem dubias vocavi, nisi quia revera fere omnes talas reperio, ut minime iam, quaenam prae alia sit probanda. DOra que praeter dubias has lactiones notaverunt insuper Scribae Va

cuum

149쪽

TAEOLOGICO 'POLITICI Cap. IX. Ia cuum spatium in mediis paragraphis interponendo plura loca truncata, quorum numerum Mas Oretae tradunt numerant scilicet viginti octo loca, ubi in medio paragrapho pactum Vacuum interponitur , eicio an etiam in numero aliquod naysterium latere credunt. Spatii autem certam quantitatem religiose observant Pharisaei. Horum exemplum ut unum adseram habetur in Genes. Cap. .s f. s. qui sic scribitur : Et dixit Lain Habeti fratri suo crion intigit, dum erant ira campo, ut a, b c ubi spatium relinquitur vacuum, ubi scire expectabamus, quid id fuerit, quod Κain fratri dixerat. Et ad hunc modum praeter illa quae jam notavimus a Scribis relicta vigintiocto reperiuntur. Quorum tamen multa non apparerent truncata, nisi spacium interjectuna esset. Sed de his satis.

Reliqui Veteris Tela menti Libri eodem modo quo superiores

examinaratur.

TR pisto ad reliquos Veteris Testamenti libros. At de

duobus paralipomenon nihil certi quod operae pretium sit notandum habeo, nisi quod duduna post Hezram, forte postquam Judas Machabaeus templum restauravit, scripti fuerunt. Nam cap. 9. libri I narrat Historicus, quaenamfamiliaeprimum tempore scilicet Hegrae Hierosolimae habitaverint. deinde vers 17. mitores, quorum duo etiani in Nehem. cap. I. Vers I9. narrantur, indicat. Quod ostendit hos libros dudum post urbis reaedificationem scripto fuisse. Caeterum de vero eorundem Scriptore, deque eorum authoritate, utilitate: doctrina nihil mihi constat. Imo non satis mirari possitan, cur inter sacros recepti fuerunt ab iis, qui librum sapientiae, Tobiae teliquos, qui apocryphi dicuntur, ex canone sacrorum deleverunt: intentum tamen non est eorum authoritatem elevare, sed quandoquidem ab omnibus sunt recepti, eos etiam ut ut sunt relinquo.

Psalmi collecti etiam fuerunt Min quinque libros dispartiti in secundo templouaam Ps 4 ex Philonis Iudaei testimonio editus fuit, dum Rex Jehojachin Babiloniae in carcere detentus adhuc erat,

150쪽

1rs TR AC AT Us Ps. 89 cum idem Rex libertatem adeptus est nec credo quod philo hoc unquam dixisset, nisi vel sui temporis recepta opinio fuisset, vel ab aliis fide dignis accepisset. Proverbia Salomonis eodem etiam tempore collacta fuisse credo, vel ad minimum tempore' osae Regis, idque quia Cap. 4 vers ult dicitur. Haec etiamsint SHomon Proverbia, quae trans, ruiat viri uiae egis Iudae. At hic tacere neque Rabinorum audaciam,qui hunc librum cum Ecclesiaste ex canone Sacrorum exclusos volebant, de cum reliquis quos jam desideramus, custodire. Quod absolute fecissent nisi quaedam reperisDsent loca, ubi lex Mosis commendatur. Dolendum sane quod res sacrae optimae ab horum electione dependerint. Ipsi tamen gratulor, quod hos etiam nobis communicare voluerunt, Verum non possum non dubitare, num eos bona cum side tradiderint, quod hic ad severum examen revocare nolo. Pergo igitur ad libros Pro-plactarum. Cum ad hos attendo, video Prophetias oua in iis continentur, c aliis libris collectas fuistb, neque in hiice eoden ordine semper describi, quo ab ipsis Prophetis dictaeici scriptae fuerunt, ncquectiam omnes contineri, sed eas tantum, quas hinc illinc invenire potuerim quare hi libri non nisi fragmenta Prophetarum sunt. Nam Esaias regnante Hugia prophetare incepit, ut descriptor ipse primo versu testatur. At non tantum tum lcmporis prophetavit, sed insuper omnes res ab hoc Rege gestas descripsit vide Paral. lib. .cap. 26.Verscia. quem librum jam desideramus. Quae autem habemus cx Chronicis Regum Judae, Israelis descripta esse ostendimus. His adde quod Rabini statuunt hunc Prophetam etiam regnante Manasse, a quo tandem peremtus est, prophetavisse, quamvis fabulam narrare videantur, videntur tamen credidissi omnes ejus Prophetias non extare. Jeremiae deinde Prophetiae, quae historicenarrantur, c variis Chronologis decerptae collectae sunt. Nam praeterquam quod perturbate accumulentur

nulla tempcrum ratione habita, eadem insuper historia diversis modis repetitur. Nam Cap. 21. causam apprehensionis eremtiae exponit, quod scilicet urbis vastationem edechiae ipsum consulenti praedixerit, hac historia interrupta trans Cap. zz. ad ejus in Jehojachimum, qui ante Ledechiam regnavit, declamationem

narran