장음표시 사용
111쪽
108 ONTOLOGl A249. uine 1.' Confirmatur quod contra Seotistas inculcatum est, idearum huiusmodi obiectum esse unum idemque, sed diversimode intelleetum.
seriores contendimus, nihil esse quod pracdicata contradictoria suscipere possit. Nam animal v. gr. quamvis non concipiatur ut rationale, tamen in re rationale est, adeoque rationalis praedicata omnia illi conveniunt; et e conVerso.
aelu3, non vero obiectivam esse aut dici posse. Singuli enim praecisivi conceptus unum idemque obiectum ac totam eius realitatem attingunt, quamvis non totam clare repraesentent, Sed ex
250. Obi ieiuni I. Scotistac. Attributiones contradictoriae con- Venire nequeunt a parte rei, nisi subiectis vere distinctis ante operationem intellectus. Sed animali V. gr. et rationali hominis conveniunt, et quidem a parte rei, attributiones contradictoriae. Ergo. Prob. min. Animal a parte rei est ratio secundum quam homo est similis equo: rationale vero non est; immo potius est rutio secundum quam dissert ab illo. Sed haee duo sunt contradictoria. Ergo. Resp. Conc. mai. : neg. min. Nam cum a parte rei animal et rationale sint una eademque res, quidquid vere de uno dicitur, de altero quoque cum veritate diei debet. Ad prob. Cone. f.' pari. mai., et dist. 2 pari. Rationale hominis non est ratio secundum quam homo est similis equo, i. e. quemadmodum ratio huiusmodi est animal, ne9.; alio modo, truns. Etenim rationale a pario rei idem est ac animat: adeoque ut modo dictum est, conveniunt illi omnia quae animali conveniunt ante intellectus Operationem. Praeterea dist. min. Haec duo sunt contradictoria, si alterum neget et hominem et equum esse animal, cone.; Si non negat, nego. Prima enim propositio huc redit: Tam homo quam equus sunt animal. Altera vero hoc non negat, sed hoc tantummodo
dieit: Homo, non equus est rationalis; id quod profecto nullam habet cum prima propositione contradictionem.
112쪽
251. Ob. I l. Quae diversas habent definitiones, ea distinctas habent essentias. Sed animal et rationale diversas habent definitiones. Ergo. Revera diei plane nequit: anima litus est rationalitas. Resp. Dist. inai. Si definitiones sint completae, cone.; si sint incompletae seu praeeisiVae, subd.; quae definiuntur essentias habent distinetas ratione, cone. eX DB tura rei, nego. Definitio completa est ea quae realem obiecti essentiam, sine ulla intellectus praecisione, explicat ut est in se. Iam Vero animal hominis in statu reali et animal est et rationale; rationale item et rationale est et animal. Binae ergo desinitiones quibus separatim et animal et rationale deseribuntur, realem hominis essentiam ineomplete exhibent, non vero diversas essentias. Ad confirm. Dist. Ex natura rei, neq.; ex modo significandi, eme. Termini enim abstracti significant rationes obiectivas iam mente pruccisas; ac propterea, si quis unam de altera assirmet, ille significat unam esse alteram, non solum re, sed etiam conceptu, quod in allatis terminis salsum est. 252. Ob. III. Rationale a parte rei non est tota hominis essentia. Seeus homo definiri posset hae sola voce: rationalis. Ergo est pars: ergo vere distinguitur a genere: animal. Besp. Neg. ant. Nam rationale, ut est realiter ante mentis abstractiones, est totus homo. Neque inde sequitur posse hominem hae sola voce definiri; etenim haec vox non rem solum significat, sed rem eum praeeiSione conceptam. Et haec sussiciant in praesenti controversia. Quae enim ab alterius opinionis. supra expensae 245) aucioribus obiiciuntur ex
Notiones principii et eaussae 255. Principium est id a quo aliquid quorumque modo esu- sequitur. Quod ab alio consequitur, principiatum dicitur. Ad rationem principii, ut ex definitione patet, duo requiruntur: 1.'Ut quod principium dieitur sit aliquo modo prius principialo:
113쪽
2.' ut sit inter unum et alterum aliqua consecutionis connexio. Sed tum prioritas, tum connexio haec multiplex assignatur. 254. Connexio consecutionis, ut ab hac incipiam, duplex esse potest; eaetri eca et intrinseca. Connexio extrinseca continetur consecutione mera unius post
aliud. Sic aurora dicitur principium diei. Principium hoc modo cum suo primipiato connexum proprie appellatur initium. Connexio intrinseca constituitur positivo influxu unius in aliud; qui quidem influxus vel in ordine logico est, vel ordine physico. Est in ordine logico quum unum communieat alteri cognoscibilitatem et evidentiam ; quo quidem respectu principia in scientiis nuncupamus veritates eas, quae in aliarum cognitionem adducunt. In ordine autem physico habetur, quum unum alteri ipsum esse communicat. Quod in rebus creatis fit dupliciter. Unum enim esse communieat alteri, Vel tamquam pars constitutiva essentiae alterius, vel tamquam in alterius productionem
infruens. Τriplex igitur est genus illorum principiorum quae intrinsece eum suis principiatis connectuntur; videlicet principium cognitionis, principium essendi, principium eaesistendi. Quae omnia complexus est Aristoteles, quum principium definivit: id unde aliquid est aut sit aut cognoscitur α).255. Prioritas qua principium prae principiato gaudet, est triplex. Nam principium proprie dictum et in ordine physico,
. de quo nunc agimus, prius est suo principato vel tempore vel natura vel saltem origine. Tempore prius est id quod exsistit altero nondum exsistente.
Sie Philippus suit Alexandro prior.
Natura prius est id a cuius exsistentia dependet exsistentia alterius, quod per se impar exsistendo sit. Ignis V. gr. est natura prior calore quem ditandit, licet non tempore: itemque aetus quilibet internus prior est natura intimo sensu quo illefii menti praesens.
Origine tandem sola prius est id a quo aliquid procedit, quin
tamen naturam et exsistentiam habeat a 'primo dependentem. Talis prioritas inter divinas solummodo Personas locum habet. 256. Animadverte t.' unum altero prius esse posse tempore non autem natura, ut V. gr. Babylon fuit Roma prior ; Vel e con-
VerSo natura non tempore, ut ignis et calor; ac tandem et tem pore et natura, ut artifex opere suo.
114쪽
2.' Prioritatem tam naturae quam temporis in utroque statu
haberi posse, physico et ideati. V. gr. albedo natura prior est in statu physico relatione similitudinis cui landamentum impertit; sanitus autem natura prior est haustu pharmaci in ordine solum ideati. 5.' Hinc vides id quod aliud in uno ordine antevertit, posse esse illi posterius in ordine altero. Sanitas est prior pharmaco in ordine ideati, posterior illo in ordine reali. O.' Quotiescumque principium dicitur tempore prius principiato, id intelligendum est de principio ut est quoddam ens, non vero de principio formaliter considerato. Principium enim
ut tale non potest secundum tempus principiato anteire. ReIa- .liva enim simul ponuntur. 257. Ut eorum, quae tempore simul sunt non vero Disturn,
subordinatio qua sese excipiunt apte significetur, unum dicimus esse in signo naturae priori; alterum in signo posteriori. Est in signo naturae priori respectu alterius quidquid natura prius est illo; in signo posteriori quod natura posterius est. Signum hoc loco idem valet, ac conceptus rei in cognOSeente pO-ιentia eaesistens: id enim quod natura prius est altero, concipitur et intelligitur in sua natura completum, quin alterum intelligatur; hoc autem ulterum eoneipi nequit, nisi priore illo intellecto. Quae ab eodem principio simul proveniunt, ut omnes esseetus
simultanei, dicuntur esse in signo eodem, ut v. gr. in hilanee BMensus unius lancis et descensus alterius: quae vero sunt in
eodem instanti, sed nullam inter se vel ad tertium aliquod dependentiae relationem habent, dicuntur esse in signis disparatis, ut praesens animi mei eogitatio et planetarum motus. 258. Nunc ad caussae notionem. Caussa est principium influaeu8uo determinans aliquid sibi insuspeiens ad exsistendum. In hac definitione vox illa: prine ium: generis locum tenet; Sequentes: influaeu suo: principium cum principiato intrinseee connexum
designant 254 : cetera palam faciunt caussam esse principium natura prius re quam producit. id quod caussa emeit esseetus
Caussae post Aristotelem ad quatuor classes revoeari Solent,
videlicet ad GDientem, sinalem, materialem, formulam; de
115쪽
De caussa Vpeiente 259. Caussa esticiens est id a quo aliquid βι. Caussae esti- cientis propria est activitas seu vis agendi; per lianc enim influit in effectum existentiam ipsi tribuendo. Agere generatim dicimus id omne, quo interveniente, aliqua accidit mutatio, seu id omne quod esticit ut sit aliquid quod
prius non erat. Activitas igitur est id quo caussa espciens mutationes inducit. Hinc Aristoteles essicientem caussam definivit: principium unde primo motus sa), nempe mutatio. In activitatis autem exercitio dicitur aetus primus remotus ipsa vis agendi: aetus primus proaeimus eadem Vis quum adsunt omnia quae ad agendum requiruntur : tandem actus secundus ipsum activitatis exercitium. Hoc actuale exercitium actio audit: quae transitiva est, si mutatio ab agente producta in alio recipitur; intransitiva seu immanens, si in ipso agente recipiatur. Illa est perseetio laeti, ut V. gr. illuminatio; haec perseetio agentis, ut visio. Mutatio quae ab agente provenit passio nuncupatur, Si extra
subiectum agens recipitur; actus, si actionem immanentem consequitur.
260. Caussalitas sinita de infinita enim alias), nempe ratio caussandi esticientis caussae finitae propria, ipsa eius est actis, quae Semper in praesupposito subieelo exercetur. Videlicet id
quod caussam efficientem denominat non est sola vis activa aut sola realitas essectus, sed realitas haec ut a vi activa in praesupposito subiecto producitur. V. gr. id quod solem illuminantem denominat non est sola lux aut vis irradians solis, sed lux ut a sole irradiante est in eorpore opaeo. 261. Porro aetio huiusmodi idem re est ac passio, iuxta communem Veterum sententiam, ac ratione sola ab. illa distinguitur. Revera eadem entitas quae educitur e Subieeιο, puta calor, quaeque ut est ab hoc in hoc, dicitur actio, eadem, inquam, prouti est in hoc ab hoe, passio nuncupatur b). Hinc tamen minime inferre licet agens et patiens, aut in abstracto agere et pali idem
esse Secundum rem, ac solum ratione distingui. Nam quamquam sorma a qua tam agens quam patiens denominantur Sit eadem,
116쪽
illa nempe quae in subiecto produeitur; res tamen quae ab haesorma denominantur distinetae sunt, ac diversas denominationes recipiunt. 262. Ad agendum, ut paullo ante innuimus 259). nonnumquam quaedam requiruntur, non quia caussae rationem partiei pent, sed quia Virtutem caussae disponunt et applicant ad agendum, vel saltem impedimenta removent quae actionem prohibent. lla v. gr. lux requiritur ad scribendum, et compedum solutio adcurrendum. Requisita haec etiam eonditiones appellantur. Sunt autem variae conditiones istae pro varia caussarum Subieetorumque in quibus hae agunt, immo et adiunct0rum inter quae agunt conditione. Quaedam vero ita requiruntur, ut iis deficientibus aliquae aliae praesto. esse queant; quaedam Vero suppleri nullatenus possunt : et hae dicuntur conditiones sine quibus non,
aliquo obiecto cognita est conditio sine qua non agit voluntas. 265. A caussa efficiente et conditione distinguenda est oecagio, quae est id omne ad euius praesentiam aliquid sit. Dissert, inquam, a caussa essiciente; quia ab occasionis activitate essectus exsistentiam non recipit. Dissert a conditione; quia occasio per se non requiritur ad hoc ut caussa agat, posset enim agere Sine illa. Saepenumero tamen oecasio allicit et invitat caussam ess- cientem ad agendum, vel ad agendum hoc tempore potius quam alio, quatenus vel finem operandi proponit agenti vel faciliorem exhibet eius assecutionem. Ita V. gr. tenebrae sunt occasio ad meditandum et ad surandum. 264. Caussarum essicientium multae seruntur partitiones: en
ab alia non pendet et a qua ceterae omnes dependent. Caussa secunda est quae pendet a prima.
quae agit id quo naturali destinatione dirigitur, aut quod ipsa metagere intendit. Sol v. gr. ceram emolliens et lutum obdurans, homo item qui voluntarie hominem intersistit, sunt caussae per Se . Caussa per accidens est agens in cuius essectu aliquid praeter eius intentionem eoniungitur, maxime si id cum actione non sit neeessario connexum; ut quum fodiens terram thesaurum invenit.
mario dependet, ut est scriptor; instrumenta lis quac a principali movetur ac regitur, ut eSt CBinmus. V. H.
117쪽
4 ' Meessaria dieitur quae, positis omnibus quae ad agendum requiruntur, non potest non agere: libera quae secus. 5.' Caussa adaequata quae per se par est effectui praestando: inadaequata quae aliarum indiget auxilio caussarum. Quae simul eoncurrunt ad unum eumdemque esseelum eo aussae
est planta: aequivoca quae essectum producit essentiae diversae, ut est artifex.
sive principali sive instrumentali. Moralis quae virtute propria nec producit esse tum nec ad illum producendum ullo modo cooperatur, sed solum aliam cauSSam aut aliam potentiam eiusdem suppositi aliquo modo inducit ad operandum. I pacto imperium, consilium, minae, preces Sunt cauSSae moraleS, qualenus alterum ad operandum movent. Ita quoque merita vel demerita praemiorum vel poenarum sunt caussae morales. Immo etiam Voluntas caussa est moralis actuum qui a ceteris p ientiis ipsa imperante et ieiuntur , quique propterea imperati nuncupantur. Idcirco in definitione dictum est caussam moralem inducere ud agendum vel aliam caussam vel aliam potentiam eiusdem suppositi. Patet ex his caussam moralem indueere posse ad agendum tantummodo caussas illas quae cognoscendi sucultate pollent. Eius enim esseacia non continetur impulsu physico, sed exercetur in vires physicas alterius, mediante eiusdem - cognitione.
. TLeoremata 265. Pnopositio l. Quidquid in efectu perfectionis est, in caussa ipsius adaequata aliquo modo praeconlinetur. Ratio est manifesta. Nemo dat quod non habet. Perseetio autem ellaeius praeeontineri potest in caussa tripliciter.
specie. Sic in nube pluvia, in atramento Scripturae Polor con
dinis, per quam idem praestat et modo excellentiore, quod Per-
118쪽
LlBER SELL Dis cWυτ v. 1lbseelio inferior esseelui communicata. Sic Deus rationem hominis praecontinet. 5.' Virtualiter, quum caussae activitas talis est, ut per eius exercitium persectionem diversi generis effectui conserre possit. Sic artifex machinae perseetionem conlinet, eamque Suo modo continent etiam instrumenta. ConoLL ni . t.' Nullus esseetus adaequata sua caussa potest esse persectior. Secus esset in esseetu aliquid quod in caussa non praeeontinetur.
Patet etiam quomodo hoc sit intelligendum.
hoe interest discriminis, quod caussa solum principalis suam inesseeium similitudinem inducit, instrumentalis vero non suam similitudinem inducit, sed consert ad similitudinem principulis inducendam. Quare in principuli solum agente praeexsistit sor- maliter vel eminenter persectio quae in essectum transfunditur.
non vero in instrumento. 266. PnoposiTio II. Caussa Meessaria, positis omnibus requisitis, lautum gemper astit, quantum potrat. Positis enim omnibus requisitis, non potest non ngere. Ergo agit: tota certe netivitate Sua, non solum eius parte , Secus enim eius activitas ex parte necessaria non esset. Hinc s.' Caussa necessaria et proxime ad agendum expeditu semper essectum vires activas aduequantem exserit.
persectionem aestimare licebit.
inaequalibus inaequales, maiori tempore maiores, minori minores. 267. Paopositio Ill. ΕἴPetuum diseratias non 8emper cau83arum multiplicitatem atauit. Etenim una eademque caussa pluribus potest viribus pollere, ac proinde diversos essecius activitate sua proferre. Ita autem se habere caussas naturales exempla pene infinita demonstrant. Hinc ellatum illud : eaussae sine neeragitate non gunt mul-ι lieandae. 268. PaoposiTio IV. Caussa omnis, quae in praeeaesistense gub- ieeιο agiι agere nequit, nisi vel per se uel per aliud siι illi
Ratio simplieissima haec ost: nulla res potest agere uhi non Dissili sed by Cooste
119쪽
est. Ubi enim res non est, ibi res illa nihil est. Nihili autem nulla est activitas. Ergo nequit caussa agere in subiecto eui aliquo modo non sit praesens. Ut dixi, caussa potest esse praesens subiecto in quo agit vel per se Vel per aliud, vel immediate nimirum vel mediate. 269. Immediata applicatio caussae ad subiectum habetur
una eademque res ; ut quum anima in se ipsa cogitationes et volitiones producit:
coniunctum agit: 5.' per contiguitatem, ut quum manu eorpus externum propellimus. Mediata Vero Q per instrumentum e ita pictor agit penicillo, et miles lancea: b) per emanationem aliquam: ita balsamum v. gr. agit in naribus :o per aetionem in ea ussam aliam immediate applicitum gubiecto; ita sol mediante aethere lucem et calorem quaquaverSus
diffundit: d) per influxum moralem 264, 7.')270. Duo supersunt cxplicanda potius quam probanda pro
nunciata, quae in ore omnium VerSantur.
nulli duhium erit, si 1.' exeludantur operationes liberae, in eo quod a libertate dimanant; ac 2.' si ita intelligatur: modificato intrinsecus operandi immediato principio, quod est activitas ageniis, ipsam quoque operationem modificari oportere. Hoc enim perpetua ac certissima experientia comprobat, et per se manifestum est. At si ad operationes liberas extendatur, reiiciendum est. Si vero intelligatur de modis essendi quae quamquam SVP posito agenti intrinseca sint, immediatum tamen operationis principium non ametant, salsum in pluribus erit. Non enim v. gr. diversae sunt intelleeliones hominis sedentis et stantis, si cetera quae intelligendi saeuitatem assiciunt paria utrobique Sint.
27 l. 2. Caussa eatissae est eaussa caussali. Essatum hoc t.' proculdubio Verum est, si intelligatur de caussa quae cauS-sam alteram non modo producit, sed etiam ad agendum de- terminat. Ita certe Deus est caussa vicissitudinis dierum ac noelium, quae a Solis luee ae telluris motu procedit.
120쪽
eau Ssu per Se eorum effectuum quos altera per se producit, et caussa per accidens eorum quos ultera producit per accidens 264, 2.'); nisi vel, intendat emetum cum alterius aetione non neeeSSario connexum, vel hunc praevidens non impedierit, si impedire illum poterat ac debebat. 5. ' Caussa tandem quae licet caussam alteram producat, non tamen illam ad agendum determinat, nullo modo caussa eSi ensectuum qui ab hac altera di manant. Sic pater V. g. eo quod est pater, non est caussa criminum filii, quamquam possit aliunde
eSSe eorum caussa moralis aut etiam physica eoneauSSa.
misi de causae elpeientis eoneeptu errores refutantur 272. Humius inter praecedentis saeculi seepticos lacile princeps, in hoc praesertim scepticismum landavit suum, quod cauS- sue ideam nos habere negavit. Cuius haec est brevi ratiocinatio su). Si caussae ideam humana mens adsequeretur, eam non aliunde filii adscisceret, quam ab experientia. Iam ab experientia idea huiusmodi ortum habere nequit. Experientia enim saetorum nobis suecessionem utique refert, sed connexionem nequaquam: Seeus sciremus in quo haec connexio reposita sit; quod tamen ignoramus. Atqui connexio est quae caussalitatem constituit. Nihilominus, subdit, quum bina saeta coniuncta eOnStanter per- spieimus, ea in imaginatione nostra associantur: ex quo sit ut quum alterum iterum opparet, alterius quoque ideam excitet. Hinc caussae definitio: obieetum post quod aliud obiectum ita eou8equitur, uι praesentia primi indueat semper ad cogitandum de altero. Haec porro connexio mentalis ex consuetudine orta est id quod caussalitatem vocamus: haec sundamentum praebet principio illi: futura praeteritis similia 3unt. Haec est Humii doetrina: quid autem ex ea sequatur nemo non Videt. Oleum et operam perdit quicumque studet rerum eognoscere caussas: scientia omnis impossibilis est: imo impossibilis quoque est rationalis certitudo de entium quae extra nos Sunt realitate: non enim aliter haec cognoscitur, quam ex effe-etibus. Superest nobis solum certitudo de sensationum Successione et de idearum nostrarum exsiStentia.