장음표시 사용
91쪽
dicendum de speciebus quantitatis eontinuae: nam hae multiplicantur Secundum numeros, ut bicubitum, tricubitum etc. Idem de relationibus inter quantitates, ut duplum, triplum etc., ae tandem de liguris, ut. triangulum, tetrangulum, circulus etc. Quamvis enim possit esse unum triangulum maius altero, quia determinata magnitudo non est de extensionis rotione, non tamen potest esse unum triangulum magis triangulum quam triangulum alterum. 199. Ex his principiis de qualitatum intensione ac remissione hae facile assertiones eruuntur. Αssgnito I. Habitus et dispositiones tam 3eeundum se, quam secundum participalionem subiecti crescere pomunt ac minui.
elem reeipiunt secundum aetus et obieeta ad quae ordinantur l84, 192, 18 l). Crescit autem habitus, prolati ad plura se porrigit quae intra proprii obiecti ambitum continentur, ut iam de scientia dietum est. Et hoc est augmentum quod dicunt eaeten
Non tamen omnes habitus huius incrementi sunt capaces. Selentia enim et ars plus minusve circa proprium obieetum exlendi POSSunt, ut Virtus nequaquam. Nam a quicumque habet aliquam η Virtutem, puta temperantiam, habet ipsam quantum ad omnias ad quae se temperantia extendit. Quod de scientia et arte non contingit: non enim quieumque est grammaticus scit omnia η quae ad grammaticam pertinent. Et secundum hoc bene di- Xerunt Stoici, quod virtus non recipit magis neque minus, Si- e ut seientia et ars; eo quod ratio virtutis consistit in maximo.
habitus nec dispositio subiecti speciem constituunt; neque indivisibilitas est de harum qualitatum conceptu: imo Potius contrarium; quod et expericiatia probat. Hoc alterum nugmenti genus intensivum appellant. 200. AsspnTio ll. Potentiae naturales, omissa quaestione utrum in diversis individuis eiusdem speiei tam eaetensive, quam intensive maiores minoresve esse possint, non videntur in eodem subiecto esse graduum eupaees. Dimonant enim immediate ab ipsa essentia substantiae: essentia autem semper est eadem. Ad agendum tamen quasdam ut plurimum requirunt conditiones,
uὶ Sum. th. l. a. p. q. I. I. a. I.
92쪽
et quaedam possunt contra se habere impedimenta. Unde acti nes earum quoque potentiarum quae ex necessitate Bgunt, non eodem semper modo sunt intensae. Multo magis actiones potentiarum, quae libertati subduntur. Ceterum nulli dubium polentias maiorialium agentium ere- seero additione subiecti ad subiectum l96, 3.'), ut patet V. gr. In attraetionibus, quae sunt in mussae ratione directa.
20 l. Ass EnTio ilI. Qualitates quae eae pluribus resultant incrementa admittere posse vel decrementa facile intelligitur per hoc ipsum, quod eae pluribus resultant nee tu indivisibili consistunt. Qualitates item sensibiles intendi ac remitti experientia certissimum est. Quomodo autem intensio haec et remissio explicanda sit, consule physicos. 20 l. Ex his colliges gradum esse quamdam propemodum qualitatis quantitatem; ae proinde aestimari gradus aliquo gradu iam
noto tamquam unitate menSurae BSSumpto.
Huius autem mensurae determinatio arbitrio ut plurimum subiicitur. Neque possumus in se qualitates dimetiri, sed solum in esseetibus: atque hinc est, quod qualitatum sensibilium gradus facilius determinantur, quia certos essectus ac necessarios
Quid sit relatio 203. Relatio est habitudo seu respectus unius entis ad aliud. Ad relationem constituendam tria requiruntur: Subiectum, quod et relatum dicitur. Est ens quod ad aliud habitudinem dicit. Terminus, Seu eorrelatum; videlicet ens ad quod aliud habitudinem dicit. Fundamentum: est id secundum quod unum ad aliud habitudinem dicit. V. gr. quum lineam A dico aequalem lineae Β, subiectum huius ratationis est linea Α, terminus linea B, sundamentum longitudo lineae A.
204. Pn0postrio. I. Relatio a suo fundamento non re sed ratis ne dumtaxat distinguitur. Diuiti od by Cooste
93쪽
Nempe aequalitas v. gr. in linea A non est aliqua entitas in ipsa linea distincta ab eius longitudine absoluta, sed est ipsa lungitudo, ut se habet ad aliam longitudinem B, tamquam ad terminum quem denominatio aequalis connotat. Et ideirco longitudo ab aequalitate ratione distinguitur, quia primus conceptus longitudinem absolute considerat, alter longitudinem ut haec aliam longitudinem respicit. Hoc autem ita esse facile comperies, si animadvertas
haberi, immo repugnare plane eam non haberi aut tolli manentibus illis. Est enim impossibile v. gr. ut positis duabus quantitatibus, hae non sint aequales nec inaequales, et ut positis duobus quadraiis vel duohus albis, haec non sint similia.
mutationem, sed posito dumtaxat altero. Ergo relationes illae quamquam de novo adveniant, nihil tamen in subiecto ponunt novi. Ergo ab eius absolutis realitatibus re non disserunt.
runt, et sine ulla necessitate requiri, et satis ridicule excogita-t3S PSSe, et esse prorsus incredibiles. 205. illa porro realitas quae relationis landamentum est potest esse tum accidens substantiae, tum ipsa substantia. Primum probant relationes similitudinis et aequalitatis. Alterum relationes identi talis specifieae et creationis passivae. Si relationis landamentum sit ipsa substantia, relatio essentialis est; si occidens, accidentalis. Quod si landamentum relationis sit aliquid quod non in subieelo eiusdem, sed in alio consistat, relatio dieitur eaetrinseca, et pertinet ad relationes rationis, de quibus mox. Tules relationes sunt esse cognitum et honoratum, quia earum sundamentum sunt aetus cognoscentis vel honorantis, non cognitiet honorati.
Quot leae sit relatis 206. Dividitur I. relatio in realem et logicam. Relalio realis est illa quae viget inter res independenter ab intellectus consideratione et comparatione. Talis eSt relatio caussam inter et effectum. Caussa enim, etiamsi nemo illam cogitatione reserat ad effectum, habet tamen ad illum realem habitudinem.
94쪽
Relatio logica seu rationis est quae singitur ab intellectu, quum aliquid quod in re absolutum est, tamquam formam ad aliud ordinantem concipit. Talis est relatio identitatis cum seipso: haec enim oritur ex eo quod a ratio bis apprehendit aliquod a unum, et statuit illud ut duo , et sic apprehendit quamdam, habitudinem ipsius ad se ipsum u).207. Potest autem relatio esse 1.' realis in utroque relato, ac tunc dicitur mutua. Aequalitas V. gr. inter du08 quantitates, et connexio inter, caussam et essectum sunt rellitiones mutuue.
tur relatio non mutua. Huiusmodi est relatio inter scientiam et scibile. Nam scientia ad suum obiectum re ipsa ordinem dicit; in obieeto autem non est relatio realis ad scientem, est enim scientiae obieetum aliquid absolutum, sed solum logica, secundum quod intellectus illud ut scientiae terminum apprehendit.
tate rei cum seipsa, ut est inter Subiectum et praedicatum propositionis. 208. Relatio porro mutua potest esse tum eiusdem denominationis, tum diversae. Eiusdem denominationis est, quum sundamentum relationis est eiusdem rationis in utroque relato, eodemque modo utrumque denominat. Talis est relatio similitudinis, puta inter duos homines; propter hanc enim uterque dicitur alteri similis. Diversae vero denominationis est, quum landamentum relationis est in utroque relato diversum, nee eamdem utrique tribuit denominationem. Huiusmodi est relatio inter caussam et esseetum.' 209. II. Usitata erat apud veteres altera relationum seu potius relativorum divisio, nempe in relutiva secundum esse et in relativa seeundum dici: quae licet versetur potius ei rea nominum significationem, est tamen utilis ad relationis conceptum illustrandum et ad veterum intelligentiam. Relativa seeundum esse die tantur ea nomina qucte ex suo principali significato ipsas relationes significant, ut quae ad eas significandas imposita sunt. Talia nomina Sunt pater, δimile , dominus ete. Relativa secundum disti ea sunt quae ex suo principali significato notant aliquid super quod sundatur relatio, ut V. gr. qualitatem ; secundario autem relationem eonnotant, ut haec nomi-
Ο S. Th. Sum. th. p. q. q. XIII. art. VII.
95쪽
na: sensus vel scientia; quorum primum significat ex primario significato potentiam quamdam, alterum habitum mentis; secundario autem respectum ad obieetum sensibile vel scibile. 210. In utroque porro genere relatorum inVeniuntur relationes reales et logicae. Ita pater et dominus sunt relativa se- eundum esse, nihilominus pater relationem realem, dominus relationem logicam significat. E converso scientia et creator relativa sunt secundum dici, ita tamen ut seientia relationem signi feci realem, creator Vero relationem logicam, quae divinam actionem PonSequitur. 2ll. III. Congruit sere eum praeeedenti altera relationum partitio et ipsa veteribus acceptissima, in relationem videlicet transceRdentalem et praedicamentalem. Relatio transcendent illis est enlitas Bbsoluta, in qua secundario reperitur ordo seu habitudo ad aliquid aliud. Vocutur transcendentalis, quia in rebus omnibus reperiri potest; non quia rerum Omnium essentia sit tota in . puro respectu ad aliud, sed quia aliquis respectus ad aliud rerum omnium essentiam consequi
Relatio praedicamentalis est purus ordo seu respectus rei ad aliquid aliud. Quae relativa desinit Aristoteles ea quorum esse est ad aliud se habere. Nempe quorum tota essentia est ad aliud referri. Eiusmodi relationes appelluntur praedicamentales, quia peculiarem eategoriam spraedicamentum) constituunt. Vides ergo relationem transcendentalem esse relationem Se- eundum dici 209), et praedicamentalem secundum eSSe; quamquam veteres nomine relationis praedieamentalis eas Solum relationes complecterentur, quae et Secundum esse sunt et reales.
De relatione reali 2 2. Ut relatio realis sit, quatuor haec requiruntur.
enim aliam realitatem non habet quam landa menti. Si ergo sundamentum reale non sit, ipsa relatio realis esse non poterit.
transcendentales relationes quarum subicetum est mens vel etiam voluntas. Actus enim harum facultatum, idemque dicendum de Disiligod by Cooste
96쪽
habitibus, versari possunt circa possibilia et entia rationis; et nihilominus ad hos quoque terminos habitudines reales ineunt. At res ullae quae nec possibilia nec entia rationis obiecti loco unquam habent, habitudines reales, nisi ad entia realia realiterque exsi Stentia, suscipere nequeunt.
4.' Ut sundamentum a termino realiter distinguatur. Nam si lati damentum a termino realiter non distinguitur, iam nec subiectum distinguitur a termino; adeoque nullus est realis ordo unius ad alterum, sed est dumtaxat unius ad seipsum, qui quidem ordo mera est relatio logica .
2l5. Si qua ex his conditionibus dosit illanique suppleat intellectus, relatio ad logieas pertinebit, ut quae ab intellectu po
Hoc pacto relationes logicae sunt ex desectu primae conditionis relatio identilatis inter universale et individua; ex desectu secundae relatio inter possidentem et rem possessam, cuius re Ialionis sundamentum in neutro correlaiorum est aliquid physicum ; omnes item relationes extrinsecae 205); ex defeetu tertiae relatio similitudinis inter hominem exsistentem et alterum nondum exsistentem; ex desectu quartae relatio identitatis secum ipso; ex desectu quintae relatio scibilis ad scientem; scientia enim ex se ad se ibile ordinatur, non vero scibile ad scientiam; et relationes omnes Dei ad creaturas, ut alio in loco melius declarabitur. 214 PnoposiTio II. Laesistunt in rerum natura relationes reatra. Non est cur multis assertum hoc demonstremus, quod tamquam per Se notum assumi potest. Sane quamquam unius rei cum altera comparatio sine operatione intelleetus habere locum
non possit, nihilominus inest saepe ipsis rebus independenter . ab intellectu ordo quidam et respectus ad aliquid aliud , quili Uius comparationis flandamentum suppeditat. Ut enim nihil di- eam de relationibus quibus divinae personaB eonStituuntur, quas
plane reales lateri necesse est; certe seclusa omni operatione intellectus, vere esseetus a caussa dependet, et homo V. gr. magis cum homine convenit quam eum equo aut planta. Immo totus mundi Ordo rerumque harmonia ac puleritudo relationibus continetur. Si ergo realiter est ordo in rebus et harmonia et puleritudo, exsistunt prosecto relationes reales. 215. Relationes omnes reales et mutuae, si landa menti diversitas consideretur, nd duo genera reVocantur, quorum primum continet relationes identitatis et disserentiae, alterum rela-
97쪽
ONTOLOGIAliones eonnexionis, i. e. caussalitatis et dependentiae. De singulis modo agendum.
De identitatis notione 216. Identitas est unitas aliqua plurium in entitate; plurium videlicet sive re sive ratione distinctorum. Dissert identitas ab unitate in hoc, quod unitas est denominatio absoluta, identitas vero relativa; haec enim supponit plura quae inter se comparata ad unitatem quamdam reducantur. Est porro identitas relatio realis, quum ens resertur ad aliud a quo reipsa distinetum est; logica, quum ens resertur ud seipsum. 217. Adverte t.' quum identitas relatio est realis, plura obiecta esse identica secundum unim conceptUm communem L. 557, seq.), ut est identitas Petri et Pauli quoad naturam ;quum vero identitas est relatio logica, plures conceptus esse identicos secundum unum obiectum, ut est identitas filii Dei et filii Mariae in unica Christi persona. Quocirca identitatem hanc logicam vocavimus alias L. 54. obiectivam.
unitatem sundamenti relationis huius. Quum identitas est realis, undamentum in rebus finitis de quibus loquimur ) est tantum logice unum 104), ea nempe unitate quae idearum. universalium est propria; quum identitas est logica, sundamentum est
mari posse 1.' L. 145.) : unde identitas logica definitur quoque
alprmabilitas unius de altero. Quae vero sunt realiter identica non posse alterum de altero a stirmari; potius unum de altero esse negandum. Cum enim sint realiter relativa, realiter opponuntur, adeoque distinguuntur realiter. Adverte tandem 4.' unitalem standamenti identitatis 2.') voeari saepe identitatem. IIoc pacto dicimus v. gr. Petrum esse realiter identicum sibi ipsi, cum proprie diei deberet esse secum ipso realiter unum vel reali unitate identieum.
98쪽
218. Realis identitas diversa est pro diversitate landamenti, nempe entitatis in qua plura conVeniunt.
quidem potest esse πeeiliea, ut est Petri identitas cum fratre suo; vel generiere, ut est Petri identitas cum suo equo.
eitur aequalitas. 'Circa aequalitatem haec duo notanda.
a) Αequalitatem idemque dicito de inaequalitate) versari
tantum inter quantitates eiusdem speciei, non inier quantitates specie ruin diversarum. Sic linea lineae, et superficies supersiciei, et tempus tempori aequalia esse possunt.b) Quemadmodum duplex est quantitas, altera propria quae in extensione consistit, altera impropria quae eontinetur persectionis sive essentialis sive accidentalis gradibus; ita duplicem esse aequalitatem, propriam et translatilium.
De prineipio idenιitatis eomparatae 219. Principium illud : quae sunt identica eum uno terlio sunt identica inter se, vocari solet principium identitatis, ac melius fortasse voearetur principium identitatis eomparatae, Ut a principio illo altero: quod est est, quod pariter identitatis appellatur 28), distingui posset. Quidquid sit de nomine, quomodo 'principium ipsum intelligi et exponi debeat, ex modo dictis sa-cile deduces. Quum enim identitas duplex sit et realis et logica, tam de una quam de altera potest intelligi. Si intelligatur de identitate reali, sensus erit 217, 1.') : res
quae sunt identicae eum tertia secundum unum conceptum communem, sunt identicae inter se secundum hunc ipsum conceptum: v. gr. si triangulum A convenit secundum altitudinem cum parallelogrammo B, itemque triangulum C secundum altitudinem eum illo convenit, duo triangula A et C altitudinem habent eom
Si intelligatur de identitate logien, sensus erit ut in tertiologieae libro explieatum est L. 22l,2.'): conceptus qui sunt identiet eum tertio secundum obieetum, sunt identici inter se
99쪽
secundum hoc ipsum obieetum : id quod in omni amrmante ratiocinio concluditur. 220. Dices sortasse praeter duas hasce expositiones, duas alias addi oportere ; nempe .' quod duo conceptus conveniant cum tertio secundum notas quibus eoalescunt; quam identitatem in Logica L. 5ε) diximus intrinsecam: 2.' quod duae res
conveniant eum tertia secundum rem.
Respondeo non posse principium hoc alia ratione, praeter duplieem expositionem supra positum, explicari. Revera expositio quae primo loco opponitur reducitur ad primum datam 219):
duo enim conceptus, hoc ipso quod inter se conveniunt quoud notas quibus constant, sunt duae res quae realem inter se identitatis relationem habent: et liace relatio est Secundum unum coneeptum, nempe Seeundum conceptum repractentantis certum obiectum. Expositio autem altera est absurda prorsus, Ut quae contradietionem includit. Quid enim significat duas res convenire eum tertia quoad rem, nisi quod A et B, quae sunt duae res, sunt simul una res, itemque quod C et B duae res sunt et simul una; ita ut uirumque par et realem disti notionem et realem unitatem praeserat Τ Atqui hoc plane repugnat 100, 4.'). Neque dicas in augustissima Trinitate singulas personas convenire realiter cum essentia. Nam essentia non eSt quaedam reS n personis re distincta, sed ratione solum a singulis personis distinguitur. Ac praeterea identitus personarum euin essentia dicitur realis, non quia est rei nito realis, sed quia identitas pro unitate usurpatur 217, 4. q). Sed de hoc alia mox. 22 l. Applicatio principii identitatis nonnullam quandoque lacit dissicultatem, quae tamen si diei a probe teneantur, nullius De gotii erit. Adverte igitur 1.' ad recto applicandum principium istud,
quum de rebus finitis agitur, tria servanda esse: α) ut ues omnino termini assumantur: b) ut unus ei alter seorsum eum tertio et sub codem respeetu comparentur; nempe si identitas logi ea est, comparentur tres ideae seeundum idem obieetum, si identitus realis est, tria obieeta comparentur secundum eamdemideam: H ut duorum quae cum tertio conveniunt identitas Sub eodem respectu sub quo cum ierito conveniunt inseratur. Adverte '.' quum identitas logica est, tres ideas esse obiective identicas; ac propterea respeetum sub quo con eniunt, eSSeipsum mei obiectum quod ideae exprimunt. Hic autem respectus Diuitigod by Corale
100쪽
ipsa affirmatione unius de altero significatur 217, 5.' . Quum
vero identitas est realis, tunc quoniam plures res Seeundum plures diversasque rationes convenire possunt, diserte exprimendum cst in quo conveniunt.
Hinc 5.' in primo easu prineipit identitatis applicatio fit uetue resto, nulla nempe mentione huius principii laeta, atque itast in omnibus syllogismis; in altero vero sit actu gignato; posito nempe maioris loco principio identitatis, ac deinde in minori amrmando copulative duarum rerum secundum eOmmunem aliquam rationem eum tertia convenientiam. Exemplum quaeres
222. Maiorem dissicultatem prae se ferre videtur huius principii applicatio, quum ad Trinitatis divinae mFSterium transfertur. Quae dissicultas inde oritur, quod divina essentia non logiee
tantum, sed realiter communis est pluribus personis, quae nihilominus realiter ab invicem distinguuntur: ex quo sequitur hanc vocem Deum, vel essentiam clivinam ita esse terminum Singularem, ut vim simul habeat termini communis; quatenus una ac simplicissima natura diversimode in pluribus subsistit. Idcirco
ubi in hac materia fit applicatio principii identitatis primo modo nuper explicato 221, 5.'), potest haberi sallacia accidentis in iis
rati inationibus quae in alia materia legitime concludunt. Ut V. gr. in hoc argumento: Essentia divina est Pater: Essentia divina est Filius: Ergo Pater est Filius. Hac animadversione omnes hae in re dissicultates solvuntur. Neque inseras; ergo principium identitatis aliquando nutat ne salsum est. Non enim ex dictis hoc sequitur, quemadmodum nec sequitur syllogismi sormam legitimam esse aliquando sallacem, sed hoc tantum colligere licebit, principia esse applicanda diversimodo pro materiae diversitate, quemadmodum pro terminorum diversitate modo legitima modo prava esse potest data argumeniandi forma. 225. Pari modo disserendum de prinoi pio illo altero huic um-ne: quaecumque sunt idem secundum rem obiective), in quocumque est unum est et alterum. Nempe, ut explicat S. Τhodias α), seeundum quod idem sunt. Essentia autem divina 'et Paternitas v. gr. Sunt obieetive idem secundum esse Bbsolutum, sed ratione disserunt; non enim Paternitas id solum dicit quod dicit essentia absolute et in abstraeio, sed relationem insuper