장음표시 사용
131쪽
l28 o ' T O L O G l Aseeundarius, alter principalis. coordinati, si unus cum allero intendatur; subordinati, si unus propter alterum. Exempla unusquisque in seipso reperiet. .
299. PstoposiTio I. Finis est vera ac proprie dicta caussa. Constat hoc luculenter in agentibus intelleetualibus in quibus finis suam caussalitatem immediate ac primo exercet. Agentia itaque intellectualia, quum libere agunt, eertum aliquem finem spectant cuius intuitu se movent, primo quidem ad ipsius finis amorem, tum Vero ad eligenda et exsequenda media propter illum. Neque aliud sunt actus liberi voluntatis, quam vel amor et intentio finis vel electio mediorum vel imperium quo facultates ceterae ad media seu invenienda seu exsequenda determinantur. Ergo finis motionem quamdam exercet in Voluntatem, qua motione influit in exsistentiam actionum ipsius eorumque omnium quae per eiusmodi actiones producuntur. Est ergo finis Vera caussa 258). 500. Ex his sequitur 1.' Solummodo bonum seu Verum seu apparens caussae finalis rationem habere posse. Bonum enim
ae bonum solum Voluntlitem mOVet. 4
bonitatem, ut cognitione repraesentatur: eius autem exercitium actum secundum) esse agentis actiones, ut a fine, tamquam ab obiecto voluntatem movente, dependent.
enim propria est caussae essicientis, sed metaphoricam et in ordine intentionali.
264, 7.'), quod sinis movet ut sit, caussa moralis movet quia est.
iam dietis 299) constat, plures ac varios esse, aliosque elicitos ab ipsa voluntate, alios ab eadem imperatos. Qui omnes duos illos constituunt ordines, intentionis et exsecutionis, de quibus supra dictum est 297). Amor sinis, intentio eius, inquisitio ele- . etioque mediorum ad ordinem pertinent intentionis: exsecutio imperata mediorum, assecutio finis et gaudium de fine obtento ad ordinem exsecutionis.
132쪽
6.' Finem quodammodo esse suiipsius caussam, quatenus peresticientiam mediorum vel producitur vel adquiritur. Nullum autem in hoc est inconveniens. Nam primo quidem fini est caussa, prout exsistentiam habet intentionalem 11, 500, 2.'); est vero essectus in ordine exsistentiae realis. Deinde non immediale est sui caussa, sed mediantibus actibus caussae essicientis, quos ipse proxime caussat. Hinc illud: sinis primus in intentione, ultimus
501. Pnoposivio lI. Omne agens propter sinem operretur. Praemittendum est agens operari posse propter finem dupliciter: 1.' ut se ad finem movens et ad sinem media ordinans; 2.9 ut molum ab alio atque ab alio ordinatum in finem. Primus autem modus operandi propter finem proprius est solummodo eniis intelligentis. Nam solum ens intelligens ipsam sinis rationem cognoSeit ac suorum actuum dominium habet. Agentia vero quae intellectu carent sive apprehendant materialiter sinem, ut bruta, sive non, ut res inanimae, semper naturali necessitate in finem aguntur; quemadmodum sagitta ad seopum tendit, non
quia ipsa se ad scopum agat, sed quia a sagittario illuc dirigitur et impellitur. In propositione asseritur uno modo vel altero omne agens propter finem operari. 502. Prob. t.' . In his quae manifeste propter finem agunt, , ita S. Thomas, hoc dicimus esse finem, in quod tendit im- petus agoniis a sa). Atqui cuiuscumque agentis impetus seu
motus ad certum aliquem essectum tendat necesse est. Nam, ut idem S. Thomas rati inatur, α si agens non tenderet ad alis quem esseetum determinatum, omnes essectus essent ei indi L. serentes. Quod autem indisserenter se habet ad multa , non a magis unum eorum operatur quam aliud: unde a contingentes ad utrumque non sequitur aliquis esseetus, nisi per aliquid a quo determinetur ad unum. Impossibile igitur esset quod ages rei. Omne igitur agens tendit ad aliquem determinatum esses cium, qui dicitur finis eius . b). Prob. 2.' Omne agens vel agit libere, vel necessario. Si libere, non modo propter finem operatur, sed ex intentione finis 299, 50 l). Si necessario, ex naturae determinatione agit. Sed naturae determinatio primae caussae impulsus est atque diroelio.
133쪽
Prima autem caussa ei intelligens est et supientissima. Ergo nullus ab ipsa procedit esseetus, qui ad certum finem non dirigatur. Ergo etiam ea quae necessario agunt, propter finem agunt, non quidem ab ipSis, Sed a prima caussa intentum. 505. Pnopostrio III. In serie finium subordinatorum non datur processus in insinitum. Non datur in electione mediorum. Nam si intentio a fine deseendens ad media, in aliquo medio ultimo non sistat, numquam incipiet exseculio et actio; primum enim in exsecutionis ordine id est, quod fuit ultimum in ordine intentionis. Non datur in intentione finium. Secus numquam posset incipere intentio. Intentio enim incipiat oportet ab aliquo quod primum sit. Hoc autem primum Vel intenditur propter se vel propter aliud. Si propter se, est sinis in illa serie ultimus. Si propter Bliud, iam non est primum quod intenditur; nam illud aliud intenditur prius. Ergo si in serie intentionum nihil est quod
propter se intendatur, nulla poterit esse intentio. 504. Pnoposietio IV. Qui Mult tinem velle debet et media. Nam vel una eum sne media cognoscit vel post finis cogni-lionem. Si una cum fine media cognoscit, tantum se p0rriget intentio ad media, quantum ad finem se porrigit. Si post finis cognitionem media cognoscit nec ea vult, iam hoc ipso voluntatem circa finem immutat. Non enim vult amplius finem qui ea, sine quibus haberi finis non potest, Velle recusat.
De eaussa materiali formali, et Memplari
505. Materia est id eae quo aliquid sit. Spectari potest materin
tripliciter: vel in ordine ad compositum ex materia et forma vel in ordine ad ipsum formam vel respectu agentis. Si primo modo spectetur, dicitur materia eae qua, et iuxta hunc acceptionem se habet definitio allata : si altero, dicitur et materia eae qua, et materia in qua, nempe ex qua educitur forma, Vel in qua est forma: si tertio, dicitur materia circa quam, nempe circuquam operatur agenS.
Materia ex qua educitur sorma, quae una cum ipsa muteria compositum facit, diei iur subiectum sustentationis vel inhaesionis: ita enim requiritur ad formae productionem, ut sine subiecto eiusmodi exsistere sorma non possit. Tale subiectum est V. gr.
134쪽
mens respectu cogitationis, et marmor aul lignum aut aliquid huiusmodi respeeiu sagurae cuiuscumque. Materia autem in qua recipitur forma quae lamen non ex ipsa educitur dicitur subiectum informationis vel adhaesionis, et non requiritur ad formae exsistentiam. Huiusmodi est corpus humanum respectu animae rationalis.
506. Forma est id per quod aliquid sit, nempe id, quo accedente, materia determinatam aceipit in aliquo genere eni itatem: unde dieitur etiam ratio essentiae 'eu compositi. Alia est forma substantialis, quae Videlicet una cum materia compositum substantiale constituit, ut est hominis spiritus: alia aeeidentalis, et est omne id quod inhaeret substantiae, ut actus volendi aut eolor. 507. Formae huiusmodi sunt ac dicuntur physieae: his opponuntur
ut formae concipiuntur. Quum enim rem unam eamdemque, sed diversis conceptibus intellectam, ut compositum ex pluribus con- Rideramus, unum semper consideramus ut materiam, ut impersectum quid, ut inelioutionem rei, alterum vero ut formam perficientem ac consummantem. Ita naturam seu essentiam dicimus formam, et subiectum materiam, eodemque pacto genus respectu disserentiae materiam denominamus.
alio subiecto exsistente, ut esse cognitum, aut honoratum. Vide
dieia in Logica de concretis L. 50).
bus sermae dieuntur respectu ceterarum partes illae, quae ceteris complementum asserre videntur. Ita caput in homine, lectum in aedifieio. Universim id quod rei ad plura indisserenii tribuit destinationem, usum, efficacium determinatam forma dicitur per analogiam. Hoc paeto promulgatio dicitur forma legis, et Τheologi in Sucramentis materiam et formam distinguunt. 508. Ex his quae de materia et forma dicta sunt intelligest.' quid significent illa: produci eae nihilo sui, produci eae nihilo subiecti. Producitur eae nihilo sui id omne quod actione agentis essentiam accipit determinatam et individuum, quae prius in rerum
Producitur eae nihilo subireti id quod ex materia praeexsistente, vel ex partihus componentibus non sit. Disiligoo by Cooste
135쪽
ONTOLOGIAM nihilo sui et non subiecit forma omnis sive proprie dicta sive improprie 507) quae vel ex materia educitur vel ex partibus componentibus emeitur. nihilo sui et subiecti seu eae nihilo absolute id quod essentiam accipit quam prius non habebat, quaeque nec ex praeiacente materia educitur, neque ex partibus praeexsistentibus constatur.
Intelliges 2.' quid sibi velint hace alia, quae frequentissime
Oeeurrunt apud veteres : materiam esse potentiam, formam esse
aetum. Nempe subiectis , sive inhaesionis sive informationis, quum formum non habet, potest nihilominus illam habere, et idcirco
est in potentia respectu illius. Forma vero quando materiae coniungitur, sive ab illa edueatur sive non, dat composito ut actu sit eiusmodi compositum, et materiae dat ut ad certam entis speciem et ad certum actum essendi determinetur. 509. PnoposiTio I. Materia rationem habet verae cau88ae. Est 1.' caussa intrinseca respectu compositi. Est enim eius pars essentialis ac necessario requisita, ut supponimus, in illoeomposito, adeoque innuit in esse ipsius. Quis enimvero dubitet utrum corpus influat hoc pacto in hominis essentiam aut madimor in essentiam statuae Est 2.' caussa extrinseca respectu formae quae ab ipsa educitur. Forma enim eiusmodi a materia dependet et ut fiat, et ut esse pergat. Ergo materia est eius caussa. Et est eaussa extrin- Seea; quia marmor v. gr. non est sigurae Apollinis constituti-Vum, sed solummodo subiectum. Est porro sedulo animadvertendum materiam respectu formae, quae ab ipsa non educitur, esse quidem Subiectum, non VerocaUSsam materialem, sed solummodo conditionem ut illa fiat. Ita se habet corpus humanum respectu animae. 510. Psopo strio II. Forma item physica, ubicumque vere ade8t, propria caussa e8ι. Est 1.' caussa intrinseca compositi quod constituit. Habet enim compositum n sua forma ut sit id quod est. Α forma ergo dependet, ut ab intrinseco constituti Vo. Est '.' caussa extrinseca respectu materiae in qua recipitur. Nam ipsi tribuit ut ad certam enitum speciem actu determinet tr.
5ll. Haec in praesenti susticiant. Sed cave ne his tantum notionibus imbuius de rerum naturalium constitutione decernere aggrediaris. Quamquam enim notiones istae sint utiles utque adeo DeeeSSariae; quamquam ea quae praestituimus et celera
136쪽
omnia quae quis ex his notionibus a priori deducere velit, tulo recipi possint; tamen quum ad rerum naturam explicandam sit gradus, neque amplius a priori procedere licet, in primis et ante Omnia videndum est, an notiones istae rebus applicari possint et quomodo et intra quos limites; tum id omne quod in iisdem Vagum est et inde terminatum experimentalium scientiarum adminiculo determinari et compleri debet. Seeus obscuritatem congeres, non lucem asseres, et in salsas quoque conclusiones non raro decides. Sed de his alio in loeo. 512. Pauca de caussa Memplari. Exemplar est forma mente praeconcepta in cuius similitudinem fit aliquod opus eae .lentione operantis. Hinc duduees
necesSariam esse. Etenim sicut ea quae agunt ex naturae neeeS- Sitate natura ipsa ad agendum determinantur, ita quae agunt per intellectum oportet ut per intellectum determinentur, non quidem quoad activi talis suae exercitium, nam hoc ad voluntatem pertinet, sed quoad specificalionem actus et directionem.
seelus persectionem praecontinere, videlicet in idea exemplari.
artificialia concurrit vere ut caussa; sed non cone urrit nisi per exemplar quo dirigit operantem. Ergo.
nempe quia rei faciendae formam agenti ossert.
tem moralem proprie revocari. Ad caussam quidem essicientem, quia concurrit ad opus constituendo artificem proxime aptum ad agendum certo illo modo. Ad caussam Vero moralem, quia eoncurrit dirigendo ae dictando quid sit laciendum.
De principiis rationis subpetentis et caussa litatis 315. Ratio definiri generatim potest: id omne quo aliquid . intelligitur vel potest intelligi sa). Ηine rerum ideas seu conceptus quibus res cognoseit intellectus, appellare Vulgo solemus
137쪽
rerum rationes α). Ita dieimus rationem v. gr. Virtutis aut unimantis esse in hoc aut in illo, et essentiae conceptum rationem rei propriam nuneupamus. Communius vero rationis nomine significamus id quo intelligitur vel potest intelligi quid siι res,
aut quod sit, aut cur sit. Et in hac speetuli acceptione ratio triplex est: rasentiae, eaesistentiae, evidentiae seu cognoscibilitatis. Quae partitio cum trita principiorum partitione conspirat 254 . Est enim principium id unde aliquid est, aut sit, aut cognoscitur. Est tamen discrimen rationis a principio. Principium enim est quod eontinet rei rationem. Ratio autem in principio contenta est id quo principium sui priueipiati esse principium intel-ιigitur.
secis. Quisque videt eas solummodo essentias rationem sui habere in ullo, quae ex pluribus principiis constant. Ratio exsistentiae est in principiis extrinsecis, quae sunt caussa emetens et finalis, et continetur caussalitate utriusque. Quod siens principia extrinseca non habeat, ratio exsistentiae in ipso ente sit Oportet. Ratio evidentiae est in principiis cognoscendi, quae in ordine logico cum suis principialis connectuntur; et est ipsa connexio unius veritatis cum altera: haec enim connexio facit, ut certa
aliqua veritas principium dicatur 254).515. Ratio alia est sulpetens, alia insulpetens. Sussiciens ostratio, si omnia quae in rationato sunt per illum plene intelligantur. Insussciens, si non omnia. Facile intelliges, rationem sussieientem sive essentiae sive exsistentiae sive evidentiae esse connexioncm principii cum prinei- piato in actu secundo 259, L. 676 . Sed quoad rationem sussicientem exsistentiae notandum sedulo est alium eam esse in caussis necessariis, aliam in liberis 264, 4.'). In eaussis quidem neeessariis est caussae activitas cum omnibus requisitis ad agendum, ut supra dictum est 262): in caussis vero liberis, praeternetivitatem et requisita ad volendum, requiritur insuper electio voluntatis se ipsam determinantis ad agendum; ita ut ratio sup sciens actus liberi hanc quoque electionem includat. 516. Prineipium rationis sussicientis ita enunciatur: nihil est sine ratione sulliolente. Huic subordinatur principium illud alierum quod vocant caussalitatis: nihil sit sine caussa, quod etiam ase
so v. s. Th. sum. th. p. l. q. XV. a. III.
138쪽
firmative ei Martis ita esserior: quidquid eaesistere incipit esse ieientem sui caussam habet. Principium caussa litatis minus late putet, quam principium rationis sumetentis. Etenim illud exsistentiae solummodo incipientis ordinem respicit; alterum vero tum eSSentiarum ordinem, tum exsistentiae, tum cognitionis ampleetitur: nihil enim est id quod est, nihil exsistit aut cognoseibile est, nisi sit aliquid vel in ipso vel in aliquo alio, quod plene susticiat ad eius sive e
sentiam sive exsistentiam sive eognoscibilitatem constituendam. 317. Utrumque porro principium evidens est. Non desuere tamen qui illorum certitudinem impeterent. Quos inter Begue linus berolinensis academistus elapso saeculo eminuit, qui quamquam duo haec principia simul permisceret, reVera tamen contra principium eaussalitatis argutatus est, obiiciens principium hoc neque esse immediate evidens nec demonstrari posse: unde conclusit non repugnare, ut aliquid sine caussa ulla emetente ad exsistendum prodeat casu mere sortuito sa). Hunc ut resu temus, prineipii caussalitatis absolutam et intrinsecam neeessitatem breviter declarabimus, ostendendo in eoneeptu eaesistentiae incipientis contineri conceptum hunc : habens caussam estpicientem.
1 dseritur prinemium euussulitutis 3l8. PROPostrio. Principium euussalitatis est analyticum et
Sane 1.' quod incipit exsistere adquirit seu recipit aliquid quod prius non habebat: prius enim erat solum possibile; pos- Sibile autem exsistentiam non habet. Sed quidquid accipit quod prius non habebat, ab aliquo alio ente id accipiat neeesse est. Non enim accipere potest a seipso ; nam illud non habebat: nona nihilo; quia nihilum nihil habet et nihil dare potest, atque adeo adquirere aliquid a nihilo idem est ac illud non adquirere. Ergo quidquid exsistere incipit, ab aliquo ente accipit exsistentiam quum adquirit. Sed ens a quo alterum exsistentiam necipit est caussa emetens. Ergo. 2.' Quod exsistere incipit erat antequam exsisteret merum P0ssibile, ac propterea indisserens ad exsistendum vel non ex
139쪽
sistendum. Si enim eiusmodi non fuisset, profecto vel semper exstitisset vel numquam existere potuisset. Indisserens ergo eum esset ad exsistendum vel secus, quo existeret, Oportuit ut ad exsistendum potiusquam ad non exsistendum determinaretur. Haec autem determinatio non potuit proficisci nisi ab aliquo ente; quod quidem evidens est per se, ac praeterea probari potest ut in argumento praecedenti. Ergo.
hoc ideo foret, quia ad exsistendum sussicit sola possibilitas, quemadmodum adversarius latetur. Atqui nullatenus haec susscit. Nam in primis si hoc ita foret, omnia possibilia necessario exsiSterent, adeoque nulla essent pure possibilia; id quod salsum et absurdum est 69). Deinde exsistentia est certe aliquid plus quam pura possibilitas. Igitur si ad exsistendum sussiceret sola possibilitas, id quod est minus susticeret ad prachendum id quod est plus: videlicet minus esset plus. Sed hoc, adversario quoque latente, contradietionis principium destruit. Ergo.
intellectu utitur, ubi quidpiam novi videt accidere, si caussam eius nesciat, supponit tamen adesse; imrno inquirit ac se iseliatur quomodo illud laetum fuerit; nec adquiescit quaeumque allata ratione, donec sussiciens asseratur. Quod si absque ulla caussarem aeeidisse dicas, te ut insanum deridebit γ).519. COROLLARIA. 1.' Omnis esseetus non caussam quameumque, sed sussicientem ac proportionatam caussam habeat oportet. Secus esset aliquid in essectu quod caussam non haberet.
ens quum se producit, exsisteret, quia agit; et simul non exsisteret, quia se producit. Ita ergo repugnat idem Se producere, ut repugnat idem simul esse et non esse.
sunt. Nam si A producit B, dicendum est A esse natura priorem B 255) : quod si A simul producitur a B, erit simul Anatura posterior B. Esset ergo A prior simul, et posterior B. 520. Si omnia quae fiunt caussam habeant necesse est, ergone, inquies, nullus erit casus fortuitus Τ Αiqui tamen multa
140쪽
casu fortuito Meidere passim dicimus, neque hoe in dubium adduci posse videtur. Respondeo duplicem sensum subiici posse huic voci: easus
fortuitus. Potest enim aceipi haec Vox abso ta et relative. Αh- solute casus sortuitus est eventus sine ulla prorsus caussa rhoe sensu hanc vocem usurpant et Beguelinus, et athei quum de rerum origine loquuntur: hic porro sensus, ut ex praedictis liquet, est pror8us Bhsurdus. 521. Relative autem casus fortuitus est eventus nee intentus nec praevi8u3. CaSuS autem hoc sensu acceptus absurdus est
respectu Dei; quamVis enim quaedam ex iis quae accidunt non sint ab eo intenta, nihil tamen illi potest esse non praevisum; eum omnia ipsius providentiae subii elantur. Sed respectu hominis nihil absurdi habet. Non enim est absurdum, immo saepe sit ut aliquid coniungatur per accidens operationi alicuius caussae, quod homo non praeordinaverit aut non praeviderit. Igitur quae tali modo simul contingunt habent quidem suas caussas et caussas per se 264, 2. , sed quarum essectus simul concurrunt insciis hominibus ac imprudentibus. V. gr. quod thesaurus exsistat sub congesta humo, hoc caussam habet; et quod humus eo in loco fodiatur, boc quoque caussam babet; et utraque
est eauSsa per se. Τamen concursus essectunm istorum nullam habet caussam per sc , sed utraque illa eaussa est huius concursus caussa per accidens.
a) Supponit exsistentiam realem. Sed nolio exsistentiae realis est valde obscura, quia definiri non potest. b) Idea exsistentiae non includit ideam caussae. o Principium contradictionis ideo clarissimum est, quia ubexsistentia reali praeseindit et circa idealem exsistentiam versatur. Ergo a contrario ete. Resp. M'. ant. Ad 1. Dist. mai. Ita ut eius veritas ac necessitas ab aliqua exsistentia reali dependeat, neq.; ita ut exsistentia realis abstra-ete et universim in eo consideretur, eoue., et neg. min. tum quoad primam partem, tum qu09d nexum caussalem. Disiligoo by Cooste