장음표시 사용
121쪽
275. Pstopostrio V. Certissimum est .' nos caussae ideam habere, licet non cognoscamus in quo caussa litas 3ive interna sive terna sita sit: '.' eaussae ideam eaeperientiae Ope usormari. Humius tres quaestiones omnino distinctus, quae circa caussae notionem Oecurrere possunt, temere permiscuit. 1.' Est utrum sit in mente nostra caussae conceptus: '.' utrum cognOSdamus in quo caussalitas sive interna sive externa sita sit: 5.' unde originem habeat caussae notio.
Iam prima quaestio nullum prorsus dubitationem admittit: adeoque etiamsi origo huius ideae nobis esset incomperta, eius
tamen exsistentia neganda non laret. Revera
valde diversam ab ea quam Humius describit. Probe enim distinguimus successionem a caussalitate.
Verba quae activa dicimus: facio, moveo, traho, feris et alia infinita.
pter, quia et similes. 274. Quoad quaestionem alteram notandum in primis est, quamvis externa experientia solam factorum successionem exhibeat, experiri tamen nos intimo sensu activitatem nostrum: immediate enim mihi refert sensus intimus activum influxum quia me dimanat, sive quum meipsum immuto, SiVe quum in proprium corpus nisum exerceo. Est ergo salsum per experientiam nullo modo caussalitatem cognosci. Falendum tamen est intelligentiam, dum in sueta illa interna se reflectit, et exercitium aetivitatis proprii subiecti ut sensu Osfertur intuendum attingit, nec principium unde illa aclio dimanat nec quid aetio ipsa sit in se eontueri posse; sed solum genericam et indeterminatam caussae notionem adquirere. Cognoscimus igitur quid sit caussa in genere, non tamen cognoscimus quid sit in specie rerum singularum activitas. Sed haec idea generalis abunde susticit ad principium euussalitatis constituendum: a principio autem cauS- salitatis et inductione quae ipsi innititur L. 506) veritates omnes experimentales universitatem accipiunt. 275. Τandem principium illud: futurum est praeterito simile, ex duplici principio evidenti concluditur, quorum primum eSt: cauδεα necessaria, positis omnibus requisitis ad agendum, nece3εα ris ustiι 264, 4.'); nempe quae conditio semper in his subaudienda est) nisi libertas Creatoris eam impediat. Alterum:
122쪽
3apientia creatoris postulat, ut caussurum naturalium uetivitatem vel numquam vel rarissime impediat. Qua de re alibi sustus. 276. Ex his patet unde caussae idea exoriatur. Nempe, Utvlias responsum est Loekio, quum de substantiae coneeptu Sermo suit 158, 145), ab experientia, sed eum intelligentia coniuncta. Ratio enim eaussae relatio quaedam est, quam Sola intelligentia concipere potest. Sed invenit intelligentia eius ideuelandamentum et obiectum, ut diximus, in intimo sensu 274). Sic igitur primo caussae id eum ex nobis ipsis haurimus. LX perientia autem externa profecto nihil uliud immediate attingit, quam laeta lactis succedentia; neque aliud praeterea Sensus attingere possunt. Sed intelligentia quum aliquid noviter exsi-εtere deprehendit, analysim exercens in ideam generalem laeti contingentis, ad ideam caussae generalem et inde terminulam iterum devenit, non intuitione sed deductione, ut melius paullo post explicabitur. Est autem conceptus huiusmodi is quem supra
277. Porro quaenam sit in specie censenda saeti determinali edussa, num factum quod praecessit, an vero aliquid aliud sive eognitum sive incognitum , hoc aliis rati iniis variatisque experimentis et inductione quandoque cum certitudine desinitur, quandoque coniicitur, quandoque etiam ignotum monet. Est enim plane salsum quod Humius asserit, quum duo eonStanter coniuncta perspicimus, ulterum a nobis vocari ea usSam, alterum es- laetum. Nonnumquam enim inter ea quae sibi constanter Succedunt nullam esse caussalitatem cognoscimus, ut v. gr. inter diem et noctem aut inter anni tempestates; nonnumquum etiam cognoscimus adesse inter duo sibi succedentia dependentiam aliquam, non tamen ut a caussa, sed ut a conditione mera, ut est V. gr. inter proiectionem eorporis combustibilis in ignem, eiusque combustionem.
rorum gente praeformatum sa), celebritatem suam inter recen
123쪽
quem deinde Cartesianorum nonnulli secuti sunt. Hi docent caussas sanitas ae praesertim corporeas nulla aetivitate instructas esse, sed esse tantum occasiones ad quarum praesentiam Deus, iuxta leges a se constitutas, essecius omnes qui ab ipsis rebus produci identur, solus operatur. Ita ut in omnibus semper idem sere contingat, quod in miraculis quae ad sanctorum Vocem conta-etumve sunt. Nec corpora ngunt in corpora, nec corpora inanimata in animata, nec anima in eorpora externa aut in proprium corpus. Immo iuxta rigidissimos occasionalistas neque suas ipsa cogitationes ac volitiones anima producit, sed Deus omnia in omnibus ae solus agit. Nullae proinde Sunt caussae Secundae 264, 1.' , quae eaussae essicientes vere diei mereantur. 279. Pnopostrio VI. Caussae secundae non 8unt mere Oecasionales dicendae, sed vere elpicientra. Nota antea 1.' Aetivitatem quam caussis secundis adserimus, diversam esse pro agentium diversitate. Alio enim modo agunt spiritus, alio eorpora. Nota 2.' Non esse necessarium ut statuamus, in quo sita sit diversorum agentium activitas 274), aut ut explicemus qu0modo in se mutuo res Bgant. Nota 5.' Non osse immo necessarium, ut quaecumque a corporibus agi dicuntur, vere ab illis agi singillatim defendamus. Susticit enim ut aliqua activitas corporibus adstruatur, in iis nempe in quibus ea non agere absurdum soret. Nota O.' Aelivitatem aliam esse spontaneam, aliam determinatione ab extrinseco accepta indigentem 26 , 5.' ). Corporibus autem non prima illa, sed altera haec solummodo convenit; quae
tamen vera aetivitas est, ut quae ratio aliqua est, licet non t talis, exsistentiae essectus.
280. Probatur propositio; ac primo de spiritibus.1.' Aperte distinguimus ex intimo sensu quaedam fieri in
nobis, sed non a nobis; ut quum trahimur inviti: quaedam vero fieri in nobis et fieri a nobis; ut quum animum advertimus ad meditandum, aut nos ipsi movemus, aut in corporibus externis aliquid estistimus. Haec enim Omnia fieri sentimus, quia Volumus, nec modo quia volumus, sed quia nisum quemdam et conatum exserimus; qui quidem non raro adeo est intensus, ut nos defatiget, quandoque etiam absterreat, saei atque ui a volendo conandoque ulterius abstineamus. Ipsum in primis volendi aetum a nobis elici ita luculenter nobis compertum est, ut nihil magis. Testatur ergo sensus intimus nos activos esse, tam in actionibus
124쪽
immanentibus, quam in transeuntibus; immo ex hoc sensu, ut supra notatum est 276, 274 , caussae idea primo in nobis ex
2.' Si voluntas ipsa spirituum activitate nulla gaudet, quid sequitur' Tollitur illico omnis humanorum actuum libertas; ae proinde nullum est amplius meritum vel demeritum; praemia
omnia ac poenae ex aequo iniustae sunt atque absurdae; nemo
amplius est qui pius, nemo qui scelestus dici possit; immo si
omnia Deus agit, ipsum inter actiones honestas et inhonestas intrinsecum discrimen evanescit. Atqui haec non christianae modo fidei, sed et primis rationis principiis et sensui communi sunt plene contraria, omnemque humanam societatem landitus evertunt. Unusquisque igitur videt quanta sit occasionalismi, si ad haec usque extrema provehatur, et absurditas et impietas. 281. Probatur secundo propositio de corporibus. t.' Inactiva esse corpora nullo modo probari potest; neque a priori neque a posteriori. Non a priori. Ad hoc enim necesse foret ut corporum essentiam ex integro perspectam haberemus, aut saltem ut aliquam in iis deprehenderemus essentialem proprietatem, quRe omnem
prorsus activitatem excluderet. lam nec essentiam eorporum ex integro cognoscimuS, nec
proprietatem aliquam huiusmodi in illis deprehcndimus. Extensio enim quam in corporibus intuemur habet utique eum vi eogitandi aut volendi intimam repugnantiam, sed non cum acti Vitute quacumque. Conceptus enim divisibilitatis ac multiplicitatis partium generi eum activitatis conceptum neutiquam excludit. Non a posteriori, nempe per experientiam. Etenim per experientiam activitatem solummodo cognoscere possumus : Sola enimaelivitas nos assicere potest atque impressionibus suis immutare; inaetivitas vero nequaquam, secus inactivitas esset activitas. 282. 2.' . Contra rationem sapientiae est, ita S. Thomas, ut η sit aliquid frustra in operibus sapientis. Si autem res creataen nullo modo operentur ad essectus producendos, sed solus Deus . operetur omnia immediate, frustra essent adhibitae ab ipsos aliae res ad producendos essectus. Repugnat igitur praedicta, positio divinae sapientiae a).285. Neque dicas frustra non adhiberi res, si Deus tamquum
125쪽
occasione illis utatur. Nam in primis etiam absque occasionibus istis poterat Deus agere in nobis quaecumque vellet et quandocumque vellet. Quae quidem responsio valet praesertim contra Malebranchium qui corporum exsistentiam valide impugnari putat principio illo : Deum non sacere per plura, quod potest fieri per pauciora L. 490). Si enim absonum est iuxta ipsum, Deum
adhibere corpora etiam tamquam sensationum eauSSas, quanto
magis absonum erit, Deum adhibere corpora quae nihil agunt et nihil agere possunt Τ284. Praeterea cur Deus adeo artificiose organa nostra elaboravit, si corpora externa nullam in ipsis actionem exercent Si ponas voluisse Deum, ut radii v. gr. certo quodam modo ad retinam appellerent certamque asseetionem in ipsa excitarent, statim intelligo quo tendat mirabilis oculi construelio. At si radii nihil agunt, sed omnia Deus, quid opus erut tam sollerti artificio tantaque machinatione Τ285. 5.' Tandem, ut alia omittam, communis humani generis sententia occasionalismum profligat. Persuasio enim eommunis de corporum activitate fixa rataque omnibus perinde est, ac persuasio de corporum exsistentia. Nec facile inveniri poterit qui persuaderi se sinat, non ab igne se calefieri, neque a corpori-hus resistentiam ipsi opponi, sed immediate a solo Deo.
286. Ob. I. Omnia in omnibus operatur Deus. Ergo res creaiae nihil agunt. Prob. ant. a) Potest Deus omnia agere. Ergo agit omnia. Non sunt enim caussae multiplicandae sine necessitate. b) Repugnat plane Deum in activitatis suile eos Sortium res creatas quasi socias adsciscere.
o opinio quae emetentiam tribuit caussis secundis est opiniopagana; his enim ea tribuit propter quae tamquam inferiores quaedam divinitates haberi possint; nempe vim agendi in nos, per quam et timeri et amari debeant ac proinde adorari.
287. Resp. Dist. ant. Ut caussa prima, cone. ; ut. cauSSa unies, nego. Habet hunc verum sensum obieeta propositio, quod nempe omnis actionis finitae Deus est principium, quatenus exSistentiam et activitatem rebus contulit ac perpetuo conservat et cum Diqiligod by Cooste
126쪽
iis continenter in agendo concurrit; praeterea omnium est finis ultimus, ut qui summum bonum est sa). Haec suo loco susius explicabuntur. . Satis interim liquet ex eo quod Deus omnium actionum hoc modo prineipium sit, non exeludi a caussis finitis activitatem ipsis conVenientem. Ad 1. Dist. ant. In alio ordine, omitto: in praesenti ordine, nego. Videlicet si Deus corpora non creasSei, poSSet prolaeto Omnes eorporum aetiones eminenti sua virtute essicere : at si eorpora ereavit, iam non potest amplius, quin suae sollientiae deroget. Item si nulli essent actus vitales, voluntarii, liberi ac meritorii, nec sensus iniimus ea nobis renuntiaret quae modo
renuntiat 280), esto posset Deus, hac laeta hypothesi, aetus spirituum proprios in ipsis ex se se essicere spiritibus ac veluti ponere; quamquam qui ita opinaretur, nescio quomodo spiritus ideam eoneiperet; sed in hypothesi opposita suppositio huiusmodi
est manifeste absurda. Nego autem prorsus consequentiam. Nam etsi ponamus sine ulla limitatione Deum omnia per se pOSSe 9gere, non iamen Sequitur eum omnia per se acturum; potuit enim habere rationes etiam nobis inexploratas creandi corpora actiVa, ac Spiritu S non mortuos sed viventes. 288. Quare ratio addita nullam vim habet. Verum est enim non esse multiplicanda entia sine necessitate, si nomine necessitatis non stricta necessitas, sed ut alio in loco dictum est L. 490 , etiam congruentia, deeor ac maius aliquod bonum intelligatur; praesertim quum de Deo loquimur, cui nihil prorsus neeessa
Multo autem congruentius, decentius et opportunius ad creationis finem erat ei spiritus et eorpora activitate donari, quam secus. Hoc enim paeto et sapientia et bonitas et potentia creatoris multo luculentius ostenditur. An non sapientius consilium quo physicus Ordo inter tot contrarias vires , ac moralis ordo eum humana libertate servatur ' Multo eerte melior artifex ille qui artis suae disciplina multos erudit, quam qui artem illam suamet abditam mente et inelusam sinu teneat: ae multo mirandum magis estici ab aliquo machinam quae texat aut consuat, quam si suis ipse manibus eadem opera exsequatur. Quid vero
127쪽
similes perpetuo produceret Atqui hoe Deus in plantis et ani
malibus esticit. 289. Ad 2.Φ Dist. Tamquam caussas eiusdem ordinis, cone. ; tamquam caussas diversi ordinis, nego. Repugnat sane Deum res a se creatas adhibere ad opus tamquam caussas auxiliares aut instrumentales, quasi vero aliter operi perficiendo esset impar aut viribus deficeret. Minime vero repugnat cauSsam primam contulisse rebus a se conditis ut proprios essectus agant; immo hoc maxime illam decet, ut modo diximus. Ad 5. Mirum quam sint haec abnormia, et tumultuario enfusa. Vis agendi quam seeundis caussis homines tribuunt non est vis independens et infinita, nec timor Omnis et amor ado
290. Ob. II. Spiritus nequeunt saltem movere corpora. Etenima) Facultas haec in spiritus notione non invenitur. b) Motum producere possent solummodo per Voluntatem. Atqui Voluntas non potest motum producere. e) Vis movendi corpora est infinita. Nam movere eorpus pedi inde .est ae illud conservare in diversis successive Ioeis. Conservatio autem huiusmodi est vis infinitae. Resp. Neg. ant. Ad 1. Dist. In conceptu inadaequato, eone. ς adaequato, uesto. Ac praeterea nulla est consequentia, nisi salsum illud principium supponatur: id solum quod elare et distincte percipio verum
Ad 2. Reg. mai. Nam, ut iam notavimus 280, 264, 7.'), non
voluntas immediate suo actu corpus movet, sed ad nutum Voluntatis facultas peculiaris, quam loco-motivam dicimus, ut patet ex intimo SenSU.
Ad 5. Neseio quomodo dissicultas haec in mentem venire potuit Pureliotio. Facilis est responsio. Neg. ant. Et ad prob.
291. Ob. III. Corpora certe agere nequeunt. Omnis enim eorporum actio laret per motum. Sed corpora motum producere non possunt. Nam a) Sunt inertia, nec se ipsa movere possunt. Ergo nec Blia. b) Motus non potest ab uno corpore in aliud transire. e) Immo non intelligitur quomodo possit communicari motuS. Resp. Neg. ant. Ad prob. Trans. mai. Etenim nec tota eorporis actiVitas motu continetur, cum certe corporis propria sit vis resistendi penetrare conanti, ut nunc alia de quibus quaestio ni
128쪽
LIBER SEcΓ DLs cxpuet v. 125 omittam; nee Omnes corporum actiones ad motum gignendum reducuntur, saltem enim admitti debet in moleeulis simplicibus vis quaedam, qua in se imieem agentes copulantur et corporaeonstituunt. Dist. min. Per se, eone. ; determinatione accepta ab extrinse- eo, nego. Nequeunt enim corpora se determinare ad actum; sed si ad actum aliunde determinentur, possunt alia corpora ad mintum determinare tum immediate per se, tum mediate per aetherem, ut aiunt, imponderabilem. 292. Ad 1. Dist. Nequeunt corpora se determinare ad motum, eon .; nequeunt per se in motu perseverare si fuerint determinata, nego. In hoc tantum est inertia corporum, quod ad statum suum utcumque mutandum determinatione ab extrinseco proveniente indigeant; se ipsa enim determinare nequeunt. Dum ergo Sunt in quiete non moventur nisi determinentur ad motum; dum sunt in motu non quiescunt nisi determinentur ad quietem. Sed quemadmodum accepta determinatione per se manent in quiete, ita per se motum Persequuntur. Ad 2. Dist. l. e. idem numero motus non exit ab uno eorpore, ut in alium commigret, cone. ; non potest unum corpus alterum ad motum determinare, Nesto. Ad 5. Trans. ant. Neg. consequentiam. Fateor obscurum esse quomodo motus communicetur. At quid inde Anne ideo negandum corpora agere et se mutuo movere, quia quomodo id fiat assequi non possumus
De caussa tinati 293. Finis est id propter quod aliquid sit. Αeius quo finem volumus dicitur intentio finis. Ratio quae ad
finem volendum movet, motivum. Aetio vel opus ad finis asseeutionem conducens, medium: ac si impedimenta finis removeat, remedium nuncupatur. Manifestum est finem amari propter se ac ratione sui, nempe
propter bonitatem quam habere cognoscitur; medium vero qua tale amari propter aliud, nempe propter finem. 294. Finis dividi solet t.' in finem qui alias cuius gratiu), ei finem tui.
129쪽
Finis qui est illud bonum cuius adipiseendi gratia sit Milo:
ui est doctrina in studio, vel sanitas in curatione. Finis eui est subiectum cui proeuratur sinis qui, tamquam bonum eius; ut est homo in intentione studii vel sanitatis. Utrique porro vera finis ratio convenit. Nam qni v. gr. philosophiae studet, tam amore sui ipsius movetur, quam Bmore doctrinue quam cognoscit suum bonum esse: non enim propter se solum studeret, nisi doctrina esset oblinenda, neque propterit trinum solum, nisi illa bona esset. Quare finis uterque seu coneretum hoc: homo doctua est integer, et adaequatus finis
studenti propositus. 295. 2.' Finis qui in duas quasi partes dispeSeitur, nempe in finem obieeιium et formalem, quem dicunt etiam sinem quo. Finis sivi eclivus est res in qua ratio boni invenitur, et quam adipisei desideramus: formalis est ipsa adeptio rei. Sic avaro pecunia est finis obiectivus, pecuniae possessio finis formalis.
Ilaee autem duo non sunt duo sines proprie, sed unus sinis, bonum nempe assequendum ab aliquo subiecto.
ditur finis in Upetendum et oblinendum. Primus est bonum quod ante agentis intentionem et actionem non supponitur exsistens, sed per illam constituitur, ut est aegroti sanitas aut studiosid trina. Alter est bonum quod ante intentionem agentis supponitur exsistens, atque ut acquirendus intenditur. Talis finis est
res aliquando sunt aliquid quod eae operatione resultat, quemadmodum finis aedificationis est domus, et curationis est sanitas; aliquando ipsa operaιio, quemadmodum sinis contemplationis est ipsa contemplatio, et finis cantus est ipse cantus. 296. 5.' Pervulgata est sinis partitio in finem operis, et finem operantis, seu, ut alii dicunt, in finem intrinsecum et eaetrinse- eum. Porro finis operis est id ad quod opus natura sua Ordinatur, uti in exemplis supra ullatis snis operis aedificandi est domus, et canendi est cantus. Finis autem operantis est id quod agens pro libitu intendit. Hoc pacto sinis v. gr. canentis potest esse luerum, gloria, delectatio propria, honor divinus vel etiam ipse canius: potest enim sinis operantis esse id ipsum quod est sinis operis. 297. Est etiam usu eelebris divisio sinis in prorimum et remolum vel ultimum; quae divisio ab ea maxime finis proprie-
130쪽
late desumitur, quod sit ratio propter quam media amantur et adhibentur. Contingit enim quandoque, media quae ad unum sinem adhibentur esse inter se subordinata, ita ut primum sit medium ad secundum, secundum item ad tertium, et ita porro, donee in ultimo medio sistatur, quod ad finem primo intentum statim adducit. In hac ergo serie duplex est ordo distinguendus, alter intentionis, alter eaesecutionis. In ordine intentionis primum
quod intenditur est finis; deinde eligitur medium quod ad finem immediate adducit; deinde medium alterum ad primum illud
exsequendum etc. In ordine vero exsecutionis primum est me
dium , quod in intentione fuit ultimum, atque ultimo sequitur finis assecutio. Iam medium illud quod primo adhibetur in exsecutionis ordine, nullo pacto sinis rationem habet: nihil enim aliud suit propier illud electum; sed medium quod secundum locum occupat iam rationem finis habet prae primo, quia primum suit electum propter ipsum: et hoe medium secundum dicitur sinis proximus. Cetera media sunt fines remoti, quorum series sistit in sine ultimo. Mercator v. gr. domo egreditur, aditsorum, negotiatur, lucrum assequitur, et in hoc et in aliis omnibus quaecumque agit, suam quaerit selieitatem. In hac serie klicitas est finis ultimus, egressio ex propria domo finis proximus, etera fines remoti; ille autem motus quem exsequitur ad egrediendum purum est medium, quod nullam finis rationem habet 298. Animadverte t.' Finem ultimum alium esse simpliciter ultimum, alium feeundum quid. Est simpliciter ultimus ille finis ad quem agens se ordinat et sua omnia, quique ad nullum alium sinem ordinatur. Est ultimus seeundum quid finis ille qui ad nullum alium finem refertur, ad quem lamen non omnia reseruntur, sed solum aliqua peculiaris mediorum series.
inter proximum et ultimum rationem finis habere, quum non modo singuli sunι rationes propter quas aliquid aliud umetur, sed etiam ipsi propter se amantur et intenduntur, quamquam vel ratione sui vel ex agentis intentione ad aliquid aliud ordinentur: hoe enim est finis maxime proprium, ut propter Se
ad 9gendum movere non valeat, nisi alius quoquo finis vel cum illo vel mediante illo intendatur; tunc primus ille sinis dicitur