장음표시 사용
161쪽
quum chimica eorporum continuatio dissolvitur; vel quia altera eae partibus inepla unitioni elpicitur, ut quum anima humann
Aecidens esse cessat, quum e subieeto expellitur. Hoc autem sit vel aetione eontraria, ut motus motu destruitur; Vel eae eor-rliptione gubiecti, ut destrueto oeulo, destruitur vis visiva; vel eae defeetu eaussae, ut defieit illuminatio opusti corporis, luminosi eorporis actione deficiente. 572. De ortu et interitu entium, ne graviores quaestioneSprseoccupem, haec tantum subiiciam. PnoposiTio IV. Substantia composita cum eae aliquo tum eae nihilo produei potest. At substantia simpleae non potest eae aliquo produci, sed solum eae nihilo absolute. Prima pars est per se manifesta: altera sucile demonstratur. Etenim substantia simplex non potest constitui per compositioncm partium praeexsistuntium, ut patet. Non educi e subiecto: nam quod e subieeto educitur accidens est eiusdem subieeti, non autem substantia. Non extrahi utcumque e substantia composita. Si enim n substantia composita extrahi dicatur, iam erat in illa. Non hoc igitur Paeto exsistere incipit. Non tandem extrahi ex alia substantia simplici. Cum enim substantia simplex partes non habeat, nihil potest ab ipsa divelli. PnoposiTIO V. Substantia composita et partium dissolutione perire potest et per annihilutionem. Substantia autem gimpleae 8olummodo per annihi lationem. Utraque pars nulli dubia esse potest, qui noverit ens simplex earere partibus.
De enuneiabilium circa res contingentes veritate
575. Subtiliorem hanc quaestionem, quamquam eius proprie sedes in Logica sit, huc tamen reieci, ut sucilius a tyronibus intelligeretur. Quaestio est quomodo id quod Logica docet, contradicentium enunciabilium alterum esse verum, alterum salsum, de enunciubilibus contingentibus intelligendum sit. De iis enim enunciabilibus quae circa materium necessariam versantur nulla est dissieultas. Revera eum id quod necessarium est sit iam in caussu determinatum, proseelo quidquid aliquo modo neceSSa-
162쪽
rium est, determinate verum est, et quidquid illi opponitur determinate sulsum. At cum res contingentes quodam tempore sint, quodam alio non sint, eaussamque habeant indisserentem ad utrumlibet, dubitari potest an ex contradicentibus circa res huiusmodi alterum sit determinate verum, alterum determinate
574. Iam si enunciabilia huiusmodi sint de praeterito aut
praesenti, facile concedunt omnes determinatam illis inesse veritatem vel salsitatem. Enunciabile enim determinate verum est aut salsum, prout i res expressa per subiectum determinate est aut non est ut praedicato exprimitur L. 374). Sed in enunciabili-hus istis ita se habet res: omnes enim rei assectiones iam sunt per suas caussas determinatae. Ergo vel assectio per praedicatum expressa fuit iam in re, et enunciabile erit determinate verum; vel non fuit, et enunciabile erit determinale sulsum. 575. Sed ea quae sunt de contingenti suturo non ita se hahere quidam opinati sunt, in hane adducti sententiam a quodam
Aristotelis loco sa); in quo docet reperiri quidem in eiusmodi
contradietoriis veritatem et fulsitatem, non tamen ita ut neeesse sit alterum determinate verum esse, alterum determinate sal- Sum ; sed tantum necesse eSSe ut alterutrum sit indeterminate verum, alterutrum indeterminate salsum; nempe ad eum modum quo disiunctim dicimus alterum oculorum esse neceSSarium ad videndum, aut alteram aurium ad audiendum L. 83, 5.' 4.').576. Equidem litem non seram neque de Aristotelis mente neque de S. Thomae Sententia, quae cuiusmodi fuerit, non adeo certum eSt, ut putatur; hoe tamen notatum volo: 1.' a nemine in dubium vocatum iri adductam sententiam si ita explicetur: ex contradictoriis de suturo contingenti non necessario ulterum esse, determinale Verum non neeessario alterum salsum; Sic enim, quae est Aristotelis ratio, tolleretur omnis contingentia; sed hoc
unum necessarium esse n priori et ante eventum, ut alterutrum verum, alterutrum sulsum sit: 2 ' facile quoque omnes conees Suros non posse eum certitudine u nobis ante eventum cognosci utrum ex contradictoriis determinale verum sit, utrum sui Sum.
At si de enunciabili in se exclusaque antecedente necessitate disputatio fiat, opinio haec ut sulsa reiicienda videtur. Sit ergo 577. PRoposiTiο. Gunciabilia de futuro contingense Aunt determinate vera vel falaa.
163쪽
Noto 1.' Munciabile esse ipsam complexionem Di Sublectori praedicato: tunc autem obtineri veritatem eum praedit alum est idea subiecto consorinis L. 574); ita ut qui dicit enuneiu-bile A est verum, hoe revera dicat: haec idea ad Me subiretu nrelata est illi eonformis.
eatum pertinet L. 149), in hac propositione: Petru3 annuet, praedicatum rite evolutum est eiusmodi: annuens instanti Α, quod iustans est futurum respectu allirmationis, quae βαι instanti P.
non exsistentia 212, S.'); ne proinde etiam respeetu obieciorum eiusmodi ideas veras netu esse ac diei solere, ut patet in enun-riationibus de re praeterita aut possibili, et in multis enunciationibus neeessarii S. 578. Probatur propositio. t.' Enunciabile in quo praedicatum est iam nunc subiecto consorine deletminate verum est, illudque in quo praedientum est iam nune a subieeto dissorme deierminate salsum est. Sed in altero ex enunciabilibus contradietoriis de suturo contingenti iam nunc praedicatum est subiecto e -.forme, in altero dissorme. Ergo. Prob. min. In propositionibus istis: Petrus annuet. Petrus non annuet: subiectu in est Petrus cum omnibus quae ad ipsum utcumque pertinent sive in praesenti sive in futuro; ae propterea cum Omnibus quoque quae ad ipsum pertinent instantiis suturo X L. 15 l). Inter ea autem quae tali instanti ad ipsum .pertinent vel est vel non est determinatio illa annuens. Si est, praedicatum primae propositionis est iam nune Subiecto consor- me ; si non est, iam nunc est dissorme. 2.' Enunciabile de praeterito contingente, ut omnes latentur, est determinate verum vel salsum: verum, si subiectum suit quod enunciatur suisse ; salsum, si non fuit 574). Ergo etiam enunciabile de suturo contingente determinate verum est, si subiectum est futurum quod enunciatur suisse; salsum si non est
Prob. consequentia et paritas. In utraque prop0sitione proe dicatum non est una ex determinationibus, quae in sint sul, ieelo lempore praesenti. Ergo quemadmodum praedicatum primae etiamnum est Subiecto consorme, licet in illo nunc non insit a iunilaetio quam exprimit; ita quoque praedicatum secunduc iam
164쪽
Omitto alia plura quae ad altiores quaestiones noS adducerent. Sussiciant haec licet vix delibata. Qui plura cupii, adeat com- . mcntaria Conimbricensium α) et Card. Ptolemaeum b); penes Aquos auctores inveniet quoque obiectionum quae asserri possent, solutionem plenam.
De ente mutabili et immutabili 579. Quoniam de aeterno ac temporaneo 568) aliis in locis siet
Sermo, Superest nunc ut entis mutabilis et immutabilis notiones explanentur. Quam ob rem ipsius mutationis conceptus primo
Mutari ens dieitur, quum aliter se hahere incipit ne antea. Propterea mutatio est transitus entis ab uno modo se Labeudi ad alterum. Τria igitur sunt mutationis elementa: terminus αvus, terminus ad quem, et utriusque subiectum: quae veteres iis vocabulis designabant: privatione, forma, materia. A termitis autem ad quem mutatio speciem recipit, quia per ipsum mulatio absolvitur et determinuturi uine ab Eodem termino mututio denominatur. Sic dicimus corpus calesicri, quum a frigido fit calidum, et albeseere, quum ullo quovis colore ubi celo, album colorem inducit. 580. Mutationem omnem motus nomine veteres compleel bantur. Hinc sucile intelliges aristotelicum motus desinitionem, quae Obseura quidem est, non tamen ridicula, qualem nonnulli existimarunt, ut satis leviter. Et quoniam definitio haec omni-hus ruta veteribus lac luentissime ub iis memoratur, placet de
Definitur ab Aristotele motus: aetus entis in potentia prout in potentia, aliisque verbis: aetus mobilis prout mobile, vel aelus possibilis prout possibile. Quae omnia unum idemque sonant. ΕStuuiem ens in potentia prout in potentia subiectum mutationis, prouti potens est transire a termino a quo in terminum ad quem, et aetus eius est ipse transitus. In subiceto enim mutationis duplicem potentiam distinguere opus est, quemadmodum actum
165쪽
duplicem. Aetus, inquam, rei mutubilis duplex est rutione termini ad quem ; alius in steri, quatenus forma, quae est terminus ad quem, invadit et occupat subiectum, alius in faelo perseelO- que esse, quatenus forma in subiecto quiescit ue permanet. Ita igitur duplex est rei mutabilis potentia; alia ud aetum in fieri, alia ad actum in Delo esse. Quum vero res mutatur, est adhuc in p0tentiu respectu uetus in laeto esse, sed non est amplius in potentia respectu uetus in fieri; haec enim potentiu iam transiit in aetum, et hic aetus est ipsa mutatio. Est igitur mutatio actus, et actus entis in potentia prouti est in potentia ad actum ulterum, nempe ad actum persectum. Et sic patet uristoteliendesinitio.' 58 l. Hinc intelliges, quomodo motus seu mutatio idem sit Secundum rem quod actio et passio, et quomodo si, iis disserat Secundum rationem. Nempe idem aetus eademque forma prouii est ab Ogente in subiecto est uelio, prouti est in subiecto ab agente eSt passio 26 l), et prout i in fluxu est et ingreditur in subiectum eSi mutatis.' 582. Non alienum ub hoc loco arbitror quaedam elium Subiicere de trito illo principio: omne quod movetur ab alio movetur; quod pariter ex Arist0lete depromptum est a). In primis quamquam etatum hoc sit de mutatione et de principio efficien-ic ipsius, dissert tamen a prinei pio caussa litatis; nam in ea VS- sullia iis principio agitur de necessuri u dependentiu esseetus liba gente, in hoc autem de distinetione inter agens et actionis sub
' 585. Ad rite porro intelligendum enatum ipsum haec ani- . madverti debent.
pe a) distinctione suppositorum; b) secundum diversas eiusdem suppositi partes, sive essentiales sive integrales; e) seeundum diversas saeuitutes; d) secundum diversos Status aut ne tus eiu S-dem facultati S.
sito distinguantur, ut putet. 5.' In aetionibus transeuntibus distinctionem agentis a paSSosatis esse evidentem; huiusmodi porro actiones in Suo pronuntiato Aristoteles respicit; sed in actionibus immanentibus non adeo sacile distinctionem hunc assignari, immo in acti huS oppe-
166쪽
agentis sive immediati prinei pii uelionis n pusso necessurium demonStrari. Ex eo enim quod inter agens et esseetum datur realis relatis, ac propterea reulis distinctio, non sequitur reulem distinetionem dari quoque debere inter agens et actionis Subiectum. Nam etiamsi potentiu agi. t in seipsu, hahel lamen cum essectu reulem relationem; certe enim hic quoque essectus inudaequale ab ngente distinguitur. Quod autem urgumenti loco Aristoteles assert: repugnare idem esse secundum idem in potentia simul et actu, vim haberet utique hac in re, si idem Secundum eamdem facultatem diceretur esse agens in potentia simul et in aetia, patiens quoque in potentia simul et in actu; nullam autem vim habet, si dicatur idem secundum eamdem lacuit: lem esse simul agens et patiens in potentio, ne dein agens Simul et patiens in aetii. In hoc enim nullum est inconveniens γ .
cum eooperantis adiunctam virtutem hahens; nullum dubium, adaequulam activum potentiam a passo distingui solium inadue quate, videlicet qua parte primae caussae virtutem ineludit.
re, nisi quia a sinu movetur. Quomodo vero actus voluntulis qui est circa linem, concurrat ad netus qui sunt circa mediu, untum quam cauSSa physica, an vero tamquam caussa morulis, hoc quaerere alterius est loci. 584. Tandem, ut ad propositum propius accedamus, dicendum est de variis mutuitonum speciebus, et de identitute quae mutationi opponitur. Mutatio naturalis, de qua loquimur, in ente his modis contingere poteSt.
ut V. gr. Planta mutatur uecessu novarum partieularum quas Sibi adsciscit et ussimilat; vel per substantiao e suhstantia receSSum: ut V. gr. mutatur eorpus animantis, quum anima expolititur; nulindrinor, quum ex eo sit statua.
tionem ; ut mutatur corpus, quum ex frigido fit calidum: uulimmo, quum seu virtutis.seu vitii hubitu informatur.
167쪽
eiusdem rei; sic mutatur homo quum assurgit, et u . vel cera quum transsgurantur. .
mutationis hae sunt potissimae species: u) quum res adquirit relationes reales identitatis vel distinctionis, positis earum terminis ; aut quum iis sublatis, eas amittit: b) quum ineipit vel cessat habere rationem polentiae aeti ac, posita vel sublata passiva, et viceversa; quemadmodum V. gr. lux cessat et in oculum agere et esse visibilis, ipso oculo Subluto. 585. Si eris cum seipso secundum diversu temporn Compa retur, dicitur esse sibi identicum si mutationem non subiit. Proinde identitas hoc modo accepta est earentia mulationis, SeuconNervalla status in quo en3 erat. Ex variis porro gradibus quos habere potest identitas hoc modo accepta, triplex est: t.' ab ευ-luta, quum ens nullam omnino mutationem subiit: 2.' relativa et ad sen8um, quum aliqua quidem mutatio in ente perueta est, at sensu non deprehenditur: 5.' moralis, quum res, lieet sensibiles mutationes patiatur, in communi tamen hominum aestimatione tamquam sibi identica habetur. Tale est sirimen uii ι
586. Fuelle nunc intelligemus quid ens immutabile sit, quid
Ens mutabile est quod ab uno modo se habendi transire in alterum potest 270 . Immutabile, quod non potest. Mutabilitas intrinseca in eo continetur, quod ens intrinseeam aliquam persectionem vel determinationem recipcre vel amittere, vel secundum suas partes, si quas habet, diversimode ordinari queat, aut alias adquirere. Mutabilitas eae rinseca est in eo, quod res intrinsece licet non mutetur, ordinem tamen quem ad alias res habet amittere possit, vel quem non habet adquirere. 587. Inseres 1.' Veram ac proprie dictam mutabilitatem eam esse quae intrinseca dicitur: extrinseca enim mutabilitas aliOrum potius mutabili tus est.
tabilitate consistere posse, si nulli intrinsecae mutationi ens sit obnoxium.
168쪽
65 contingens esse 568, 585); ct vicissim quidquid immutabile est,
4.' Ε eonverso omne eontingens mutabile, Omne necessarium esse immutabile.
588. Multitudinis persectio ordine continetur: ordinis autem principium relationibus multorum. Est enim ordo iuxta S. Augustinum : purium diVariumque sua cuique loea tribuens disposuis sa); et iuxta Tullium: compositio rerum aptis et determinatis loeis μ). Id autem quod locum rei cuiusque proprium aptumque determinat nihil aliud est, quam aliqua rei ad ceteras, quibuscum componenda est, relatio. Sane res in se una, quatenus una est, Ordinari non potest. Τunc solum incipit ordinis possibilitas, quum vel in re una plures paries consistunt, vel res plures Oecurrunt. Quum autem plura ordinare volumus, inquirimus primo an relationes aliquas inter se habeant; deinde quaenam illae sint et quam multae consideramus; ac postremo unam aut alteram ex illis assumimus tamquam regulam quam in rebus distribuendis sequamur. Recogita, exempli gratia, quomodo ordinentur libri in bibliotheca, numismata, milites et similia. Poterit proinde definiri ordo hoc pacto: constitutio plurium iis in locis, quae certa aliqua ratio determinat; aut brevius: dispositio plurium secundum aliquam eoruin relationem. i Ordini opponitur inordinatio seu confusio, quae est dispositio pιurium non in iis loeis, quae aliqua eorum relatio determinet . 589. Si in rebus ordine digerendis unius tantum relationis ratio habeatur, ordo est simpleae; si plurium Simul, compositus. Erunt v. gr. volumina ordine simpliei disposita, si alienia suerit solum identitas materiae; ordine composito, si praeterea et magnitudinis et antiquitatis ratio sit habita.
169쪽
Ei res ordinantur et rerum operationes ne molus. Primus ille ordo staticiis nuncupatur, dynamieus niter. Dispositio rerum materialium et coexsistentium in spatio si, rerum sibi succedentium in tempore, rerum immaterialium et coexsistentium in modo cogitandi, seu in signis nasurae 257J. Tum relationes reales quam logicae ordinis regulam Suppe dilare possunt. Ex relutionibus logicis V. gr. temporis oritur ordo ehronologieus; et ex relationibus quae iuribus et ostiolis, merito ac demerito continentur, Ordo moralis ae socialis. Ex relationibus realibus id enitia iis et distinetionis exsistit ordo symmetrieus et harmoni us. Ille est cooptatio plurium secundum nequalitatem et inaequalitatem; hic eooptatio plurium secundum similitudinem ei dissimilitudinem. Relationes vero eaussae et esseelus constituunt ordinem sinalem. Quum enim hae relationes allenduntur, operatio ipsa rerum intenditur, ae res pro aptitudine quam ad finem habent, disponuntur. 590. Con OLLAni A. 1.' Eaedem res diverso possunt ordhe disponi pro relutionis quae alienditur diversii alc. 2.' uine quae uni ordinata sunt, alteri confusa videri possunt. 5.' Numquam ordo est omnino arbitrarius. Si enim in rerum
dispositione relationem earum aliquam tamquam regulam sequi. mur, ordo constabit ei neeessarius erit; si vero nullam relationem iam quum regulum Sequimur, ordo nullus erit.
4.' ordo omnis qui in ipsis landetur essenilis est obieeiive
neeessarius. Talis est ordo moralis. O.' Solum oris intelligens cognoscere ordinem illumque amare
utque intendere potest; sola enim intelligentia relationes pereipit.
Theoremata 591. PROpositio l. Non aliunde comperimus ens aliquod intellistens esse, quam eae eo quod eius opera ordinata sint. Cogita unde eognoseas Peleros homines rationales esse. Pro Delo non quia eorum ideas ei rali inia intueris, sed quiu eos loquentes audis, eosque vides varias ud suos usus adhibere res et aptare et symmetriam quaerere, taliaque agere et in talibus adiunctis, ut eorum actiones cerios fines assequ9ntur aut BSSequi studeant. Nempe quia ordinem aliquem, qui in his omni hus operibus elueel, deprehendis.
170쪽
LIBER TERTIis cApur iv. 167 Eodem prorsus modo et non ut iter cognoseimus an etis intelligens rationis usum habeat expeditum, sanosque mente adementibus utque obriis diseernimus, itemque deducimus an homo consilio operetur Vel temere.
Pulei igitur hoc uno indieio et quasi vestigio intelligentium intelligentiaeque usum a nobis deprehendi. Atque hine etiam
inseres cur ordo ae res ordinatae intelligentiae tantopere placeant ; quia nempe se propemodum in illis agnose ii, quemadmodum qui fratris aut amici memoriam conspieit. 592. Pnovosirio II. Opus ordinatum est caussae intelligentis esseelud. Opus omne caussam habeat necesse est, eamque Sibi proportionatum 519, 1.'). Caussa aulem ordinis proportionata nulla est, nisi ens intelligens. Etenim omnes caussae reducuntur nil caus8as per fle, et ad ea unus per accidens 264, 2.'; 52 l). Iam ordo non polosi esse in rebus solummodo ex uecidenti. Nam quamquam duo essectus aut plures caussarum per Se possint ex accidenti simul concurrere, tamen esse tus omnis POSitivus caussam habet per se. Ordo autem positivus quidam epseelus est. Praeterea in omni ordine aliqua est eonstantia atque uniformitas. Ordo enim conlinetur pluribus seeundum eiusdem relationis regulam dispositis. Pluralitas autem disponendorum constantiam dispositionis, et regulae identitas uniformitatem munifestat. Atqui quod per accidens sit et fortuito, neque eonStans iam habet neque uniformitatem. Sceus constantia et uniformitas
nullam caussam haberent. Ergo Omnis Ordo ad aliquam cutiSsam per se reserendus cst. 595. Caussa aulem per se ea est quac suum esse lum vel
ipsa mei intendit, vel naturali dispositionc ac necessitate. Iam caussa quae intendit ordinem prosecto intelligens est. Quae veroox naturali dispositione ae necessitate, quaero undenam naturR-lem hane dispositionem ne necessitatem neceperit Τ Non a seipsa, quia nihil est caussa suae propriae naturae. Ergo ab alio. Η autem aliud, quum naturali illa dispositione suum opus instruebal, vel ordinem dispositione illa assequendum intendebat ut sin 'm, vel operabatur necessitu te naturae' Si primum, intelligens erat; si alterum, redibit argumentum, donee in caussa intelligente conSi Sta S. 594. Palei hine facile responderi obii eienti regulares crystal-lizationis, ut uiunt, formas, quae a euussis pure mechanicis uechimieis determinantur, aliaque quae a brutis fiunt, et nihilo-