장음표시 사용
181쪽
l . Corpora comptini ex Substantiis Simplicibus, quus mi Pythagorue exemplum Leti tigius mouades atque cum Aristoteleent techias vocui, quo nomino Aristoteles formas subfluxit inlesnppellavcriit, Sed diverso sunsu. Formam enim appellavii Ariast iles εντελεαειαν, quia in ca est uetus et persectio muteriae; Luilinii Eius vero codem nomine moniades nppullul, quia in Se persectionum quamdam habent. Si uiuit insuper monades istas nee cxtensuS esse, nec figuratas, nec Spalium occis pure nisi punctum :omnus esse inier se diSSimiles ; et in qualibet corporum particula numero inlinitas ; atque ita se conlingere, ut nullum inter ipsus vacuum intersit: ad huce singulas obscura quadam perceptionupraeditus esse, qua universum sibi repraesentant, ut conscientia quidem cui ero, non tamen lippetitu: mututiones Omnes motandum ob intrinseco tunium procedere; proinde nullam esse ulteriuε nil ulteram physicam aetionem. Tumen sunt a Deo inter Se e iunctae atque ita coniunctae, ut internuc cuiusvis monuitis in lutiones cum omnium aliarum mututionibus harmonice conspirent; utque hoc pacto sit, ct ex hue praestabilita harmoniti, ululiae ab aliis determinari videantur. Ex hac motandum coniunctione oriuntur corpora, quae proinde Sunt aggregatio St Slduliarum ; eorumque exienSi O pure phaenoluenica cSi.
15. Multa ex his inerodibilia visa sunt vel ipsis Lethntigii sociatoribus. Minu Wolfius ac Lethnii Ziani plerique, quumquam Simplicia elementa recipiant, in eo tamen quod nil eorum nuturum explicundam attinet, a magi Stro di Seesserunt; clementaque eadem vi motrice netiva praedita volunt, et singula in singula agere lici cogero; atque huc mutua lictione copul uri. Cumque ita copulentur ut alterum extra ulterum exsistat, inde extensionem cLsiei. Wollius autem ei ipse clementa omnia dissimilia iniur se Slutuit: sed deinde recepta communitor inter LuibuitZianos senientia fuit, elementa omnia prorsus homogenea PSSe; corporum .vero diverSitutem ex varia corum dum elementorum multitudine ac dispositione consurgere. Quemadmodum enim ex punctis utramento signatis Omnes litterue esti ei possunt, oi ex his litteris voces quuelibet; ita ex homogeneis simplicibusque elementis sunt moleculae constitutivae corum corporum, quae simplicia oppellumus, ut ex his diversimode consuciniis corpora mixta. l6. Postremo Rogurius noscovi ch hane clementorum Simplicium theorium maximopere illustravit, matheseos subsidiis adhi-hilis. Is enim Statuit, puncta omnia materiae viribus quibusdam attractivis ne repulsivis esse praedita, qui hus pro diversa eorum-
182쪽
dem inter se distuntia nil necedendum ud Su invicem, vel a Seinxleem recedendum determinantur. Ilai uin autem virium legem exprimit per curvam, quae in initio ordinalarum usymptotum habeat purallelum ordinatis in infinitum crescentibus ex ea purio, et cx Opposita decrescentibus, donec ipsa curva uXem Secet ac resedet; desinat autem in crus infinitum, habenS pro asymptoto ipsum DXem, ut lueens ad partes eius oppositus. In hac Purvuvliseissae binorum punctorum distantias exprimunt, et Ordinatae ires attractivas et repulsivas, prout iacuerint ad unam vel ulterum aXis partem. Atque his solis viribus seeundum hunc lcgem variabilibus impenetrabilitatem corporum et gra liniem, variosque cohaesionis modos, elasticitatem, lucem, colorem, Om
niaque physica phaenomena ingeniose cxplicat u). Hunc mulli postea recentiorum sequuti sunt; neque ab eo dissident, nisi vocibus, ii qui corpora ex viribus componi docent, inter quos
ipse Κant ud numerutur. 7. Ceterum huius sSstemulis rutio fundamcntalis upud omncs eius defensores huee una est. Corpora sunt compositu: Compositum autem supponit componentia. Componentiu autem, Si composita et ipsa sunt, ultima clementa non sunt. Ultima igitur elementa composita eSse non possunt. Ergo sunt Simplicia : ergo inexiensu. Ultima ergo elementa simpliees et inextensae substan- Α
De dynamismo recentioruml8. Alium viam inierunt ad corporum essentiam explicandum trunscendentules Germaniae philosophi. ut reiecto mechanismisFSlemate, quod vim motricem tantummodo externam admittit iuxta mechanicae leges operantem, eum quoque dynamismum imperi celum putant, qui vires quidem intrinsecas in corporibus ponit, sed legibus mechanicis subiectus ; ue verum dynamismum uppellunt systemii, quod praeter vires mechanicas, plasticas etiam vires udmittit; quo ex eapite dynamismum teleologismi nomine distinguunt. lii. I ant habctur ut pater veri dynumismi. Eius autem di; et rina itu se habet b). Corpus non solum exsistit in spatio, sed
183쪽
illud implet, ita ut corpus alterum eo penetrare . non p0SSit: hoe vero phlienomenon duas motriecs vires postulat, alteram nitructivam, repulsivam alteram. Vis repulsiva neeessario est in corpore concipienda; per hanc enim Vim, quae corporis parteS: dissociat atque dispergit, explicatur quomodo corpori S . parteS sint extira partes. Sed si haec tantummodo vis eoi pori inesset,
vel eius partibus, hae partes in infinitum dispergerentur. Ut
ergo unituc permaneant, et spatium repleunt, yis altera huic, primae opp0sita requiritur; haec autem est vis uti ructiva. Quae . rursus per se non sussisteret: si enim sola vis attractiva regnaret, Omnes partes in punetum mathematicum SeSe . PompenetrunteS, coirent. Duplici igitur vi corpora constant, attractiva ac repulSiva. 20. Sed non hisee solis. Per leges enim universales meehanicae universalia solum phaenomena expl4eantur, Bd ea Vero quae particularia Sunt, alias praeterea Vires SupponamuS Oportet, quae Secundum sinem operentur. In hac enim rerum universitate non sinit litatem solum externam deprehendimus, vi cuius res sibi invicem necommodatae sunt atque subserviunt, sed etiam sinuli- talem internam, Vi cuius res Singulae se is Sus generunt, eos SerVant,
perseiunt. Hae Vires quae ad internum sinem operuntur, plasticae ovari merentur. Quae quidem in corporibus orgunteis exsistere mani scStum est; esse quoque in reliquis, inferre licet. 21. Per haec tamen omnia Κantius, ut sibi cohaeredi, sutetur non nouinena L. 313,9.'), sed phaenomena tantummodo explicuri. Nempe ita res apparent nobis, ut ad eas apparitiones explicani S , huc vires Omnes concipiendae sint. Forte si ullus intellectus unostro diversus casdem res intueretur, ad explicandum earum ortum, operationes, interitum plasticis viribus non egeret, Sed mechanicis tantummodo viribus omnia explicaret. At certe eum ignoret intellectus utrum phaenomena a parie rei sint id quodvpparent, non potest ea quae necessario secundum phaenomena
eogitat, ad rerum naturam tranSserre. . . . , , . .
22. Post Κantium, qui de naturae philosophia Scripserunt, etiam qui citis idealismum amplexi non sunt, eius tamen prin icipia retinuerunt. Ac iam plerique omnes intrinsecus VireS corporum ipSam eorporum essentium esse statuunt, ita ut corpora nihil sint uliud quam loca viribus Oppositis attractioni S de re- ,
25. Alii vero transeondentales qui panthvismi systema Sectantur, de his viribus sic statuunt, iuxta capitulo illud pantheisticae .s iste prindipium: ea quae in consteptibus nostris sunt sibi in
184쪽
vieem oppositu, iii reinis ipsis unita, inanio unum idemque esse. Aiunt videlidet non esse cum Xanlio distendum, ad hoe ut verum extensum habeatur, praeter vim repulsivam, Vim quoque ultraelivani necessariam esse, sed prorsus vim repulsivam sinu nitri et ivit exsistere non posse. Vis pnim repulsiva per se sola
nihil nliud gignit Disi spatium viii unita : et quia nihil esset quod repellere possit, se ipsum impossibilem reddit. Vieissim auraeit va vis per se nihil ossicit nisi puneium : quod si punetum tantummodo habetur, ipsa ni tractio impossibilis est. Itaque hinne istac vires se invistem essentialiter postulant; et hoc ipso quod sibi
Oppositae sunt, ac se oppugnant, se invicem constituunt. Inee vopo oppositorum identitas in rchus omnibus reperitur.
Systema atomicum 24. Systema atomicum apud antiquissimos aeque ne reeeniis simos rerum naturalium investigatorcs maxime celebratum, hodiernae Physicae sundamentum est ne principium. CuiuS Sum mn, quod ad rei substantiam attinet, in eo continetur: corpora con-lescere primitivis quibusdam corpusculis cxtensis, insensibilibus, inter se diversis, ac mutuo coniunctis, quae ab eorum indivisi-hilitate atomi appellata sunt. Corporum autem diversitatem Onienem ex varia Variorum corpusculorum conSOciatioue eonflari. Quod vero spectat ad horum corpusculorum naturam ne proprietates, variae apud veteres sententiae fuere. 23. Anaxagoras docuit haec rerum in ilia esse particulas infinitas essentia ipsa dissimiles et ad singulas rerum species pertinentes, V. gr. inlinitas atomos aureas, plumbeaS, ligneaS, OSSeaS, carneaS, Sanguineas etc., quae ita consocientur, ut in omni corpore aliquae ex omni rerum specie partieulae insint; corporuuero in eerta specie constituantur per hoc, quod ceriae speciei particulae in uno prae ceteris abundent, primaque in fronte lo-eatae sint. t 'Empedocles ad quatuor tantum species atomos primitivas re duxit, terram. aquam, aerem, ignem, omniaque eorpora quem admodum iu haec resolvi putavit, ita ex his conssari statuit. Leucippus, Demoeritus et Epicurus infinitam pariter multitudinem elementarium eorpuseulorum eSSe docuerunt, quae quidem essentia similia esseni, solumque magnitudine, figura, ordine,
185쪽
mpus dura, i tu lite disserroni: neque illiunde eorporum oriri diversitatem, quam ex eo quod componentium atomorum figurae, positiones, atque etiam intervalla varia sunt: iln enim eoniuguntur olomi. ut inter ipsas vacuum aliquod inlorinoeas. Non desu runt sive inter veteres Aristotelis interpretes, sive inter reconliores qui ipsum Aristotelem inter atomistus nil nil
mernndum esse eenserent; quorum senteni iam profecto non va-ens expendere.
26. Aloniissorum veterum doeirinas quas seliolastiet systematis dominaius in eontemptum atque oblivionem adduxerat, a theologi eis, quibus seniebant, erroribus purgatas restituerunt saec. XVH Ronatus Carlesius, et Petrus Gassendus. Carlesius in pura exiensione mathematica, in tripliei nempedimensione, essentiam corporis collodavit, ne propterea Voeuum omne impossibile esse decrevit. Corporum maleriam , primam
non olomos esse Pensuit, sed massam homogeneam, Pontinuam,
indesinitam os in indefinitum divisibilem. Hane Deus initio ereavit, eumdemque deinde divisit in particulas innumerabiles, sere
omnes cubicas, quae rotatorio motu necepto, agitari eoeperunt, invicemque eollidi, assi letuque mutuo conteri atque abradi. Ex qua alii ilione, quemadmodum exl ornat O ligno, tria elementorum genera esseeta sunt. Primum elementum sunt minutissimae particulae, quasi scobs subtilis, quibus omne Vacuum Oppletur. Se
oundum globuli, in quos cubi primitivi, abrasis ungulis, trans sol mali sunt. Τertium particulae aliae irregulares, implexue, diversisque figuris praedii se, ei nil motum minus aptae. Milio 'elera neque hypotheliea et arbitraria, quae ad rem non saei unic27. Gassondus ni hitrarias hypotheses in imaginationis figmenta
studiosius declinans, veterum vestigia pressius secutus est. is statuit eorporum ultima elementa esse corpuscula solida, impone irabilia naturaliter, atque indivisibilia, homogenea quoad essentiam, magnitudine tamen ac figura diversa; non infinita numero, sed finita. Haec a Deo ercala in rerum initio non separata inter se, sed in minimas quasdam molestulas coniuncta, quae sunt, eorporum sensibilium elementa. Ex his moleeulis alias esse omnino similes, quia ex similibus atomis compaeiae similique textura; alias ex opposito dissimiles. Ex moleculis huiusmodi simul Pompositis, vacuis spatiolis interpositis, oriri corpora; ex similibus elementaria. ex dissimilibus mixta. Generationes autem noVO-rum Porporum et corruptiones mulatione eompositionis contineri; quae fit vel iranspositione atomorum, vel additione, vel dei raetione.
186쪽
28. IIaec autem omnia Gassendus fieri existimavit per motum. localem atomis a Deo inditum, quin quantUm est e X se, deorsum serrentur ad perpendiculi diroelionem ita lumen ut quaeque atomus ex alterius percussione seeundum diversas directiones moveri posset. Ex his molibus reflexis contingit atomos invicem colligari et connecti, ex iisque moleculas et corpora Pomponi. Newton mechanicis hisce impulsibus ac motibus ali raelionem, seu grnuit Diionem universalem substituit. 29. In his omnibus quamdam atomicae doctrinae propemodum insantiam videre est. Cui parum accessit inerementi exalchim istarum ac primaevorum chimicorum tentamini hus. At hi sallem in eo quod relictis hypotes ibus et ratiociniis a priori iexperientiam eonsuluerunt, unicam illam inierunt viam, qua ad veritatem hac in re aecedere homo poterui. Ut autem perseelu est chimica analysis, eiusque productiones libra ponderatne, mensura definitae sunt, lune tandem de natura corporum uliquid certi statuere datum est. Hinc recentiorum ni Omistarum doeli inda chimicorum conelusionibus non dissert, sed ab iis lota oorri-Vntur, nulla re addita, nulla detracta.
De atomismo chimico 50. Chimiae dogmata, quae ad generalem de corporum Constitutione theoriam pertinent, ad haec praeeipun en pila re V DCuri poSSUnt.
ponderabilis, alia imponderabilis. Corpora sensibilia utramquc continent. Imponderabilis vero materia non solum eorporibus sensibilibus immiscetur, sed mundana omnia spatia oecupat. Ahea repetuntur phaenomena lucis et caloris, electricitatis et magnetismi, et valde probiabiliter etiam attractionis omnigenae. Im
ponderabilis dieitur, quia nullum adhuc in ipsa pondus depre
speetat, ulla simplicia dicuntur, ulla mixta, seu composita. Simplicia sunt quae in plura corpora diversae naturae resolvi adhuc non potuerunt, quaeque proinde ex diversis eoi poribus non con- leseere opinari licet. Composita sunt quae in corpora diversae
187쪽
5.' Omnia eorpora in partes dividi queunt. Ultimae eorporum particulae quae inediis mechanieis sint indivisibiles, dieuntur
molestulae intestrantes, suntque omnes inter se, ei eum loto homogeneae. Compositorum Vero corporum molestulaei in paries hele rogeneas resolvi possunt per chimieam anali sim. Hae parte' heterogeneae integrantium molestularum nppellantur molestulaueonstitutiae. Quae possunt et ipsae eompositae esse; ae Solum in substantiis vere simplicibus compositae non sunt. Haee incomposita corpuscula Vocare lieebit atomos primitivag. .i: i
tot Sunt numero, quot sunt in corpore utomi primitivae: diversSam item corporum naturam ab integrantium moloeuturum di, versitate Originem ducere.
atiraei ionis, quam dicunt moleculurem. Quae attractio ab uni er- sali attractione distinguenda videtur, et ium inter moleculas hostmogeneas integrantes, quam inter molocutus eonstitutivas viget. Prima dicitur cohaesio, ipsique debetur corporum comp3ges, ni iera appellatur assinitas, et ab ipsa oriuntur heterogenearum mo- lecularum combinutiones; ex his autem combinationibus inlegrantes compositorum corporum moleculae conSurguui.
ea lorico dissociari possunt. Hi ne sunt inter moleeulas diversirohaesionis gradus, prout una vel ultera vis praevalel. Ex diversis hisce cohaesionis gradibus dependet distinctio eorp0rum in solida, liquida, ueriformis,
libere disponi possunt, solidum inde emergit determinatam formam pol Sedricam praeseserens, quae in variis substantiis varia est. Solidii ita cisormata erystalli appellantur. Crystallorum autem omnium formae ad sex primitivos ac landumentales typos re-
non est eadem, Sed inter alias maior est, inter alius minor, et inter quasdam nulla. Eaedem immo substantiue sub diversis adiunctis modo maiorem inter se assinitatem, modO- minorem
ponentibus, quae sunt vel substantiae simplieos vel compositae pariter ex binis. Lex haec dieitur dualismi chimiri.
188쪽
dem est semper; v. gr. in quantacumque aquae massa, hydrogenium Semper est nil ox3 genium ut 1: 8., uaee dieitur lex
diversas combinationes inire eum ultera potest, quae iamen eOm-hinationes cxiguo semper numero continentur. In compositis autem, quae ex his diversis combinationibus emergunt, manente eudem unius componentis quantitate, alteri u S componentis qu9n- illas maior est, ita tamen ut sit semper multipla minimae quan-
illatis, quae eum primo illo componente combin9ri potest: v. gr. 175 nitrogenii partes combinari possunt cum purii bus Oxygenii vel 100, vel 200, vel 500, vel 400, vel 500. Haec lex
ntomos primitivas esse indivisibiles naturae viribus: 2.') atomos cuiusquc substantiae esse nequules inter se, tum mole, tum Pol dere : 3.') atomos vero diversarum substantiarium et mole ei. pondere dissimiles esse. Ex crystalligationis vero phaenomenis deducitur 4.') siguras atomorum diversas eSSe., 45.' Illud tandem in comperto est apud omnes: atomorum eS- sentiales proprietates illas esse, sine quibus corpora nee pere i-Pere Sensu, nec mente eonei pere possumus: eaesensionem Vide licet, ac vim resistendi penetraro eonanti, aut loeum Oeeupare
' Refellitur systema peripateticum 5 l. Nunc de expositis systematibus iudicium serendum est. Nota autem velle nos hoc loco de inorganicis tantummodo eorporibus sermonem habere. De organicis enim, ut quae ab inni' ganteis adeo disserunt, separatim disserendum est. Veniamus primo ad systema peripateticum scholasticorum. Quod quidem exponere operae pretium erat, ut Veteres auetoreS qui nihil in ore frequentius, quam materiam et formam habent, intelligi possem: resulure autem videri posset non DeeeSSarium,
189쪽
oum obsoletum iamdiu sil, et a seliolis eliminatum. Quia in meunostra uolns nil spholasticorum doctrinas recolendas, magno quidem philosophiae hono, se convertit, timendumque est ne sint aliqui, qui non nitentis physicae scientiae post scholasticorum lempora progressibus, tantos duces indiseri minutim in omnibus sequi se posse nrbitrentur; male me consulere existimarem uu-ditoribus meis, si de hac hypothesi nihil dicerem, aut, ut passimileri solebat, eontemptu illam atque seommutibus sutis refelli posse
52. Pnoposmo I. Scholasticorum theoriae de corporum principiis merito a re entioribus reiiciunιur. Intellige in primis quid asseratur. Equidem non dico, scholasticam hane theoriam absurdam esse, aut risu dignam. Absurdum non dico, quia id verum non puto: risu dignam dicerenbhorreo propter sapientes, qui ea usi sunt dum illa esset communis. Neque necessarium est ut theoriam istam absurdam di- eamus. Agimus enim de hypothesi ad eorporum eonstitutioncm explieandam invecta. Ad aliquam autem hypothesim reiiciendum
profecto necesse non est, ut ea ostendatur intrinsecus repugnans.
uoc unum itaquc contendimus; hypothesim se holasticam quaca recentioribus iamdiu reiecta est, ei communissime reiicitur, merito reiici, nec iterum ampleetendam esse. 55. Prob. I. Etiamsi quae de prima maioria a scholasticis asserebantur mitissime intelligamus cum Scoto, Suaresio ullisque, ut nempe materia ita pura potentia dicatur, ut tamen propriam ossentiam et exsistentiam sibi vindieci, nihilominus quac de formuporporum substantiali traduntur recipere non posSumus. Si enim substantialis haec forma esset compositio et ordo partium, ut est forma operum artificialium, aut qualitas modusque substantiae, ut sunt neeidentales corporum formae, facile intelligeretur quid rei illa esset, et quomodo ex materia educi posset. At iuxta scholasticos forma corporum substantialis realiter et adaequate a materia distinguitur, educitur tamen ex illa et non fit ex nihilo. lam in hisce assertis plura sunt quae certe non
- levem dissicultatem habent. Ipse Suaresius latetur, in his expli- eandis multos laborare a). Si igitur adeo dissicito fuit ipsisset, lasticis statuere quid en verba signifiearent, non mirum si nobis dissicile est rem iis verbis expressam comprehendere. Certe quidquid sit eduetiva illa aut receptiva mulerine polentis, nou
190쪽
facile explicabitur quomodo res, quae actu in materia non Polinlinentur, possit tamen ex illa oduei; neque ex nihilo educatur solummodo quin edueitur dependenter a subiceto eam sus loninnio ne recipiente. 5. . Seio ad linoe omnia non deesse scholasticorum responsa: immo multa huc congeruntur, praesertim a scholasticis tardio-rihus , loquendi sermulae multae asseruntur, subtilesque distin-otiones. Sed haec ingenium quidem disserentium probani, ulrem ipsam non magnopere illustrant. Quidquid sit, stat eerte
Merito reiicitur illa hypothesis, quae, ut minimum dicamus, magnas patitur dis licui tales, si aliae hypotheses planae ct intelligibiles ad rem de qua agitur explicandam idoneae praesto Sini. Atqui seliolasti eorum hypothesis magnas certe patitur dissicultates,
aliaeque opportunae hypotheses nobis non desunt. Merito igitur illa rei tellur.55. Proh. II. Qui eumque sit physicae studiis vel leviter excutius, profecto numquam in unimum indueel, ut quae physicorum omnium consensu t9mquam physicae scientiae sundamenialia dogmata in praesenti reeipiuntur, vel retietat vel contemnai. Nam praeterquamquod nullae modo theoriae a physicis admittuntur, nisi quae a plurimis experimentis, et naviter institulis et Saepius instauratis, sponte dimanant, ea quae diximus landamentalia dogmata adeo elare, solide, harmonice naturae phae nomena explicant, tamque illustria in se divinae sapientiae vestigin xhibent, ut non modo suadeant animum, sed etiam admiratione ne stupore compleant. Si quis igitur haec negaverit, eum eo sane dispulandum non eSt. Atqui inter haec physi eorum dogmata et peripateti eam theoriam lanta est opposilio, ut physicorum dogmatibus receptis, illico tota peripateticorum theoria corruat, et vicissim qui eiusmodi theoriam eomplectitur, ea dogmata respuat neceSSe Sil. Revera si qua modo est apud physieos landamentalis doctri-nn, haec est atomiea theoria superius exposita 50. . Hae enim physici perpetuo utuntur, ut non modo corporum inorganicorum
Ponstitutionem, conversiones, rarefactionem et condensalionem, ne Varius statuum mutationes, sed etiam lucis, caloris, electri Pitalis ne magnetismi phaenomena, magnaque ex parie vegetalis qu0que Oeconomiae lanetiones explicent. 56. Iam t.' atomi a theoria reste pia, formarum substantialium theoria per se concidit, saltem in eo quod attinet ad inorganista Dissiligod by Corale