장음표시 사용
231쪽
rere debet, aut eam contemnere, nego. uine nego eonSequens.
Per haec patet responsio ad 2. et 5. Ad 4. Nego in adversariorum sententia explicari corporis essentiam: hoc patet ex dictis; atque adeo ex ratione quae subiicitur. Hoc ipso enim quod sententia haec constitutiva atomorum assignat, et constitutiva talia, a veritate aberrat. Ad 5. Nesto per materiam ei sormum explieari regnum minerale, ut tum vidimus, aut regnum vegetale ut suo loco videbimus. Concedo libenter materiae ac formae conceptus a Veteribus traditos, vitae animali optime applicari, ut alibi demonstrabitur. Materia vero et forma atomica nihil explicat, immo plura implicat ; maxime si materiae ac formae nomine principia illa duo extensionis et activitatis intelligantur.
ucoMODO Ex ATOMIS coRPORA CONSTENT ARTICULUS I.
Notanda quaedam 123. Attractionis viribus atomos simul eoalescere et corpora componere, certum Omnibus est. Cuius illustratio doctrinae ad physicas pertinet disciplinas. Duo tantummodo nobis animadvertenda sunt.
Primum spectat ad attractiones ac repulsiones, quae interntomos vel corpora exercentur. De quibus hoc ut certum haberi debet, nullam in iis esse posse actionem in distans. Neque hanc profecto physici requirunt. Inter quos communis modo sententia est, attrneliones ac repulsiones fieri mediante fluido elastico imponderabili, quod aetherem vocant. Ac iuxta opinionem valde probabilem, atomos, idemque dicetidum de corporibus, quod ades etiam altinet, ita se habent ad invicem, ac si elusiica quadam spirali connecterentur; quae Si eompreSSione eoar tetur, atomi sibi mutuo appropiant, Si vero expansione producatur, a se invicem recedunt. In qua hypothesi, ut vides, nullae necessario supponendae sunt in atomis attractivae ae repulsivae vires proprie dictae. Suffcit enim earum vis resistendi cum polentia passiva ad molum recipiendum.124. Notandum alterum pertinet ad crystallorum figuras. Do
232쪽
cent physici ad has explieandas satis esse attractionis vires, posita molecularum integrantium regulari figura. Esenim cum talia sunt adiuncia, ut molestulae integrantes seeundum propria attractionis centra se libere attrahere possint, tunc altera ad alteram ita appellit, ut faciem faciei vel latus lateri applicet; ex quo neeessario sequitur ordinata multitudinis dispositio, atque
ex ea regularis totius 'massae figura. 25. Molecularum autem integrantium regularem semper figuram esse, id primo ex observatione deducitur. Pulvis enim eorum quoque mineralium, quae amorpha sunt, si microseopio inspietatur, regulares ut plurimum figuras exhibet. Unde concludere possumus, ultimas molestulas regulares semper esse. Hoc idem a priori ostenditur. Nam integrantes molestulae vel compositae sunt, vel incompositae. Si integrantes molestulae compositae sunt, demonstrat mathesis, regularem earum figuram necessarium esseetum esse aequilibrii inter attractivas repulsi-VBSque Vires atomorum easdem moleculas constituentium. Si enim constituentes atomi non se symmetrice disponerent in molecula, vires attractivae ac repulsivae se mutuo elidere non possent;
id quod ad aequilibrium requiritur sa). Si vero integrantes mo- leculae sunt ineompositae, cuiusmodi sunt in substantiis simplicibus, facile erit demonstrare, has quoque, immo has in primis regulari figura cireum seribi, cum sint immediatum sapientissimi
ereatoris opus, ut alia omittam. Putant multi Wollastonum sequentes, primitivas atomos globularis esse figurae. Quod si non raro corpora irregularem figuram sortiuntur, id mirum esse non debet. Si enim adiuncta non sinunt, ut attractio molecularis libere ac pacate exerceatur, et gravitatis vis praeValet, neeesse est ut moleculae altera super alteram temere ac festinanter ruant; ex qua confusa commixtione regularis figura oriri nequit.
De crystallorum genesi quaestio. 126. Haec quac communis habet sententia, satis clara sunt, et cuique se probant. Obiicitur tamen ad erystallorum genesim
233쪽
250 co S MOLOGIA explicandam aliquod aliud principium, seu Vim, Seu formam, necessarium videri, quo principio Vires moleculares tegantur, elevetitur, et ad hunc determinutum essectum ordinentur. Aiunt enim:
plicat diversos crystallorum typos, ad quos unaquaeque substantia pro sua natura tendit: cum sit infinite varia pro adiunctorum diversitate, constantium lyporum caussa esse nequit.
re et ad diversos typos pertinentes. Quae aptitudo dymorphismus) non p0lest a sola attractione repeli. 5.' Quaedam substantiae susibiles maxime ac vaporabiles sub globuli forma coagulari incipiunt antequam polyedricam figuram assumant; id quod aliquam cum viventium genesi analogiam
4.' Nonnulla asserunt quae observantur in genesi erFStallorum, si unus aut plures anguli detruncentur; illudque praesertim, quod si regulare aluminis oetahedrum uno angulo mulctetur, ac dein in liquido collocetur, ita ut faciei, quam caesura essecit, incumbat, crescente crystallo formabitur in opposito angulo lacies illi similis, ceteris angulis manentibu S neutiS. Ex quibus concludunt, necesse esse ut vim aliquam superioris ordinis in corporeis substantiis agnoscamus, quae inferiores vires attractivas sibi subordinet, et ad etaetum suae propriae naturae
127. Respondebimus primo ad haec quae obiiciuntur; ae deinde proposita hypothesi iudicabimus.
Resp. itaque ad 1. Iolecularem in primis attractionem in omnibus corporibus eamdem profecto non esse: maior est enim in quibusdam, minor in aliis, ut physici docent. Sed hoc omisso, certe integrantium molecularum sigura in diversis corporibus eadem non est. Haec enim ex figura, numero, ac dispositione constituentium atomorum dependet; quae omnia in diversis substantiis diversa sunt, ut chimia docet. Posita autem diversa figura in diversis moIeculis integrantibus, varii erystallorum typiillieo explicantUr. Variatur item attractio, seu potius attractionis essectus, pro adiunctorum diversitate; ut variantur etiam in eadem substantia sigurae erystallinae, ut aiunt, seeundariae. Quae nihilominus omnes si dImorphas substantias excipias, de quibus mox, ad eumdem semper typum reducuntur ; quia molecularum integrantium eadem Semper forma manet. Haec omnia matheseos suhsidiis a priori demonstrantur; ac vere nulla est in iis dimicultas.
234쪽
28. Ad 2. Resp. t.' inversione argumenti. Si substantiarum moleeulae coniunguntur vi superioris principii, quod iuxta propriam naturam eas ordinat, cur manente hoc principio, mole eulae non semper eodem modo disponuntur ' Manere autem hoe principium dicendum est, quousque eadem manet substantia; maxime si ipsi nomen tribuatur ne munus substantialis formae. Patet igitur in adversariorum hγpothesi dymorphismum inexplicabilem esse: aut certe quidquid ipsi respondebunt, et nos potiori iure respondebimus. Resp. 2.9 Negando dymorphismum a sola attractione repeti non posse, posita molecularum integrantium regulari figura. Suniicit enim, si moleculae integrantes unius eiusdemque SubStan- tiae diversis temporibus diversas figuras accipere possint. Quis porro negaverit, atomos unius eiusdemque moleculae constituentes sub diversis adiunetis diversimode disponi posse' Variata siquidem una aut altera virium, quae atomos sollicitant, mirum non est, variari quoque ordinem quo atomi se petunt utque invicem adhaereseunt. Q Est autem certum, dymorphismum non habere locum, nisi in magna adiunctorum varietate, temperiei praesertim. 129. Ad 5. Mq. consequentiam. Hoc ipso enim quod substantiae illae valde pronae sunt ad liqueseendum, aut eVaporandum, fit ut in exiguis crystallis moleeulae, quae angulos occupant, Deillime evanescant. Sed aliis atque aliis moleeulis accedentibus, tandem crystallus polyedricam formam assumit. Possent aliae quoque hypotheses asserri, quas exponere non Vacat.150. Ad 4. Nego et hic consequentiam. Etenim, ut alia omittam, idem in alumine contingit, etiamsi inferior angulus non sit disseeius. Facile enim anguli in facies plunas mutantur, praesertim horigontales, probabiliter gravitatis caussa. Cetera facta quae adducuntur, nullam habent dimicultatem. Liquet ex diciis, non probari, ad erystallorum genesim explicandam, praeter attractivas Vires, aliquam aliam seu vim seu formam requiri. Ut hoc melius intelligatur, eamdem hypothesim aliquantulum adhuc perpendemus.131. Pnopostrio. Reiicienda rat opinio, quae erystallorum stenesim repetit a si quadam simplici superioris ordinis, setι aforma substantiali peripatetiea, quae vires molestulares regat, ae sibi subordinet, et ad determinatum essectum concurrere faciat.
235쪽
Ut varias formas sub quibus haec hSpothesis proponi potest, complectamur, ea tripliciter intelligi potest:
Opinionem, quam supra consideravimus 80); quodque praeterea
sit in loto corpore forma haec, da spla ligimus, quae moleeulus 4 corporis universas moderetur ae regat tota exsistens in toto corpore, ac tota in singulis eius partibus.
suntur, unaquaeque molecula suam formam substantialem amittat, ac singulis formis molecularibus nova Arma totius succedat, quae crystalli figuram delerminet.. 5.' quod ad crystallum essurinandam, eliminatu quacumque nova forma, solae formac molceulares sussistere existimentur.
Dieo igitur, quocumque modo haec hypothesis intelligatur, non Solum eam esse inutilem, ut modo demonstratum est, sed etiam intrinsecis quibusdam, iisque non levibus, laborare descelibus.152. Sane si t.' modo intelligatur, α) In primis vis illa moderatrix nihil habet eum forma materiali commune; ae proinde immerito tali nomine donaretur. M Eadem vis, si forma materialis dicitur, non producitur a Deo per ereationem, sed ab ngenie aliquo naturali educitur ex materia, videlicet ex atomorum multiiudine. Atqui repugnat e subiecto exienso et multipliei educi, eique inhaerere formam simplicem, et quantitate carentem. Quod enim ex multiplici subie-eto educitur, ei in multiplici subieelo recipitur, neceSSario multiplex est. e) Ad haec: sumatur v. gr. erystallus cubi a Salis eommunis: est in ea, iuxta adversarios, ipsamque pervadit vis haec tota in tota exsistens, et tota in singulis partibus. Dividatur iam cubus in paries duas. Necessario dieendum, vim hane, et ipsam, bisuriam dividi: nisi velis dicere, divisa corpora unica forma unoqueeSSe constare. At quomodo seri potest, ut quod quantitate curei,
d) Quando nam haec vis, haec forma e materia educitur, Buta quo agente, aut quomodo educitur Τ Quum moleculae sunt di- SperSac, haec vis certe non exsistit; secus esset aliquid per se subsistens. Educitur itaque cx moleculis, quum moleculae coniunguntur. Ego vero non dicam, incredibile plane esse, ut conlaetus molecularum vim hanc mirabilem gignat ; sed arripiam id unum, quod ex eiusmodi positione sponte consequitur: coniungi moloeulas sine huius vis influxu; ac propterea ad erystallorum genesim, areanam hanc Virtutem nullatenus requiri. Diuiligod by Gooste
236쪽
35. Si 2.' modo intelligatur, 'u) inauditum in primis est formas partium expelli a forma totius, quae ipsis homogenea sit. Formae enim expelluntur a Subieeto, iuxta peripateticos, ut locum dent sormae alicui di-Versae, non ut dent locum sormae eiusdem essentiae.
b) Ηace forma erit simplex et sine quantitale sormali, et nihilominus divisibilis, ut supra die tum est i52, H, quae duoeomponi simul non poSSunt. H Edueitur eadem ad molestularum contactum. A quo autem ogenie ' Nemo hoc edicere poterit. 154. Si demum tertius modus assumatur, hic ceteris ineredibilior videtur. NBmu) Forma utomica ponitur dirigere ac moderari attractivas
Vires, ad erystallum una eum celeris moleeulis es formandam. Iam attractiva vis, qua aliqua molecula movetur, non eSt ViSmoleeulae attractae, sed aliarum molestularum. Forma autem uniuscuiusque molestulae moderari utique p0ierit Vim, qua eadem molecula alias trahit, non autem vires qua aliae molestulae ipsam trahunt. Sed ego enimvero neseio, in quo moderamen hoc propriae ali raelionis consistere possit. Forte in eo erit, quod sorma, ut b0nus auriga, modo attractionem comprimat, modo re-l3Xet, modo ad hanc partem convertai, modo ad illam, prouit in Variis adiunetis requirit stois, nempe crystalli Armatio. Quis autem haec scrio cogitare poterit ' quis invenietur qui formae materiali vim hanc discretivam atque intelligentem attribuat b) Etiamsi unaquaeque serma vim suae molestulae hoc pacto
m0derari posset, non oblineretur essectus, nisi sormae molestularUm Omnium inter se conspirarent, maxime in crystalligationis initio, et propemodum ex condieto operarentur. I De quoque
e) Formae istae vires attractivas moderari dicuntur ita, ut erystalli sigura pr0deat earum naturae proportion0ta. At Si prae- Scindas a sigura molecularum, et a conditionibus requisitis ad
virium aequilibrium l25; 124), quomodo exigere p0test Singularum molestularum natura, ut ex pluribus molestulis tot et non aliae consocientur, et eo consocientur ordine qui requiritur ad hanc potius quam aliam figuram efformandam' natio itaque quae assignatur est prorsus insuffieiens. Ex his omnibus patet quod propositum est. Concludendum pr0inde cum communi sententia, crystallos seeundum necessa rinS attractionis leges gigni, neque ad hunc sinem vim aliam quam eumque necessariam esse, aut admitti posse.
237쪽
DE CORPORUM PROPRIETATIBU8 ARTICULUS I.
Enumeratio ae divisio 155. Sequitur ut de corporum proprietatibus disseramus. In
qua pariter quaestione, ut in ea quae praeeeSSit, non pauca Sunt Veteres inter ac recentiores dissidia. Proprietates omnes corporum ad quantitatem et qualitatem Veteres revocabant. Duo haee accidentia corporum ab iis appellabantur, non ratione variabilitatis et contingentiae; nam nec quantitas, nec qualitates multae corporum contingentes Sunt et
Variabiles; sed quia et quantitas et qualitas habebantur ut sormae Seu aelus ab essentia dimanantes O. 171).lidem veteres siguram, seu formam externam ut quantitatis qualitatem spectabant O. 176): ceteras autem qualitates in
Qualitates primas hasce quatuor esse docebant; ealorem, fri-9us, humiditatem, siecitatem; quas idcirco primas nuncupabant, quia eas rerum elementis naturaliter deberi, nullamque aliam qualitatem praesupponere opinabantur. Ceteras eorporum qualitates secundas Vocabunt, quia eas a primis dimanare censebant, vel mixtione, vel accidentali productione. In his vero distinguebant qualitates sensibiles ab Oe cultis seu specisseis. Sensibiles nuncupabant eas quae SenSu per-eipiuntur, cuiusmodi sunt colores, sapores, gravitas, raritas ne densitas, aliaque huiusmodi. Occultas vero nominabant varius illas virtutes, quibus res instructae sunt ad diversos essectus produeendos, ut Vis qua magnes serrum attrahit, VireSque propriae alimentorum, medicaminum, ac Venenorum, aliaeque id
156. Cartesius, Loekius, eorumque assectae qualitates prima3 appellarunt eas Solum, quae a geometrica extensione neceSSariodi manant; cuiusmodi sunt figura, mobilitas, situs ae textura partium, et similes: secundas vero qualitates sensibiles; quamquam hae iuxta eorum sententiam proprie non sint corporum qualitates a primis distinctae, sed animi tantummodo modifica
238쪽
tiones, ortae ex motibus atque impulsibus, quibus materiales particulae organa nostra percellunt. His addit Lockius qualitates tertius, nempe potentias, quibus corpora in aliis corporibus mutationes quasdam producunt; quae pariter potentiae a primis qualitatibus reipsa non distinguuntur.
57. Ex principiis supra constitutis 59; 98, 1.') manifestum
eSt, non eXtensionem Solum geometricam proprietatem eorporum- essentialem esse, sed etiam resistendi vim. Hinc corporum proprietates ceterae tam ex hac, quam ex illa desumendae sunt;
aliae enim ab hac, aliae ab illa, aliae ab utraque dependent. Proprietates item huiusmodi aliae generales sunt omnium eOeporum, aliae Speciales et non ad omnia pertinentes. Tandem a proprietatibus immutabilibus qualitates mutabiles et contingentes
distinguendae Sunt. 158. Proprietates porro corporem generales ex omnium consensu sunt; 1.' figurabilitas, quia eum extensio infinita esse nequeat, certis quibusdam limitibus contineatur oportet: '.' mobilitus, quae proprietas est corporis prouli aliis eoexsistit, quatenus relationes loci quas ad illa habet mutare potest: 5.' divisibilitas; 4.' porositas ; 5.' impenetrabilitas, qua fit ut loeus ucorpore occupatus ab alio simul corpore occupari nequeat. 6.' sa cultas movendi alia corpora per impulsum: 7.' virtutes attra- et isae ne repulsivae, ac potentiae passivae iis respondentes: ad has reVOeatur strauitas; 8.' inertia i. e. carentia principii intrinseci determinantis ad agendum; qua sit ut vires Omnes eorporum determinatione extrinsecus aeceptu indigeant, nec per Se Statum quem corpus obtinet, mutare possint; ac 9.' vis, ut aiunt
inertiae, 0. 180, 4.') quo corpus unumquodque, quantum in Seesl, in statu quietis vel motus perseverat; ex quo sit ut vi externae quae ipsum ad statum alterum determinare aggrediatur, resistentiam iitque obicem opp0nat. 159. Speciales diversorum corpurum proprietateS, quam Vi S et ipsuo in essentialibus ac generulibus materiae pr0prietatibus radicem habeant, non tamen ab iis tantummodo dimanant, sed insuper ob integrantium molecularum magnitudine, figura, situ, positione. Secus in omnibus corporibus essent eaedem. Sunt autem speciales proprietates. 1.' pondus specilleum r2.' durities, elastieitas, duetilitas, aliaeque corporum dispositiones istis assines, neu non earum oppositae: I.' ehimicae ullinitates : 4,' varia ad eatorieum capaeitas: I.' dispositiones ad hos vel illos colores sub lucis actione diversimode reeipiendos;
239쪽
6.' vires denique omnes quihus vel in nostros sensus, vel in cetera corpora agere possunt, quarum quidem essectus sunt prorsus innumerabiles. Sed de his uberius physicae disciplinae.140. Generales porro corporum proprietates merito primae Voeantur, quia ab essentialibus immediate dimanant. Quod si cognitionis ordo consideretur non hae generales sed specifieae P0lius, saltem quaedam, primae dicendae sunt. Usus tamen Obtinet apud recentiores, ut generales primae, Specisseae Vero Secundae dicantur. 14l Hae sunt corporum proprietates seu necessario inhaerentes qualitates. Qualitates autem mutabiles sunt modi diversi, quibus necessariae istae proprietates actu determinantur, ae praeter essentiam. Hae sunt ligura regularis vel irregularis; eshaesionis diversa ratio: motus vel quies: diophanestas vel opacitas ; actualis eoloratio; variationes ponderis et eupaeitatisred ea loricum; varius electrieus status; caloris gradus; διαιυδ Separationis auι combinationis eum aliis; actuale potentiarum Mercilium, ad quod reducuntur uetiones omnes quaS eorpora Sive in nostris sensibus, sive in aliis eorporibus exserunt.
Peculiaris de his omnibus ac plena disputatio ad physicam pertinet. Nos, pro instituti nostri ratione aliquid solummodo dis-Seremus de essentialibus materiae proprietatibus et de qualitulum sensibilium habitudine ad substantiam eorpoream.
ARTICULUS II. De extensione eorporum
142. Quantitas seu extensio, ut alibi innuimus L. 45, 2.'), alia continua est, alia discreta. Vcra porro quantitatis ratio inquantitate continua proprie reperitur: disereta enim quantitas solum est plurium quantitatum, aut etiam, si latius intelligatur, plurium entium multitudo so. 103, 5.').145. Exiensum dicimus : quod partes eaetra partes habet. Quid Vero Sit partes extra partes habere, id varie a variis explicatur.
Partium secundum suas entitates distinctionem; ita ut una pars Substantiae extra aliam dicatur, quia una non est Bltera; quemadmodum v. gr. in homine caput non est cervix aut thoraX. Hanc vocant extensionem entilatisam.
non solum quia distinetae sunt, sed etiam ratione situs, quem
240쪽
obtinent in toto, quatenus ita asseetae sunt ut ordinem aliquem inter Se Servent, priorque sit ista, posterior illa; et unaquaeque eum una aut altera immediate, cum ceteris mediate coniungatur. Haec est extensio situalis per ordinem ad totum extenSUm. 5.' Explicant alii propriam extensi rationem per ordinem quem eius partes habent ad locum, quod videlicet altera sit extra alterius locum. Hi existimani, proprium extensioni S corporeae rationem esse, quod extensi partibus sibi mutuo resistentibus, altera alteram repellat a loeo in quo est; quo fit ut naturaliter repugnet alteram cum ultera in eodem spatio simul manere. Haec dici solet extensio localis.144. Hanc autem localem extensionem distinguunt in aptitudinalem et aetualem. illam constituunt in ipsa naturali exigentia, vi cuius extensi partes diversus spatii partes occupare de- boant: hanc vero in actuali hac diversorum locorum Occupatione. Illam censent esse propriam eorporum eXtensionem , et ab iis inseparabilem, hanc autem, quae primae esseeius est, ita esse in corporibus, ut ea possint divinitus privari. 145. Porro ut decernamus quid vero similius habendum sit,
tionum omnium basis est atque elementum, et sensibilium Omnium repraesentationum conditio L. 457, 46 l). Hinc proprie desiniri non posse, aut clarius explicari quam ab unoquoque percipiatur.
inquirimus, necessario nos tenebras offendere debere : non enim intueri possumus ipsam corporum essentiam, eum qua eXtenSio intime eonnectitur.5.') Aliter loquendum de extensione corporum, qUae eX partibus actualibus consurgit, aliter de extensione continui, in quo partes actuales nullae Sunt. Hisce praeiaetis, quid de eorporum extensione Sentiendum Videatur, his quae sequuntur propositionibus compleetimur. 146. PnoposiTio I. Eaetensio eorporum propria Sita non e8ι in mera partium distinctione. Num inprimis huius sententiae auctores non modo perip3ieticis de materia prima doctrinis innituntur, sed etiam Supponunt eamdem materiam primam ante formae receptionem nullam ex
Se entitatem habere, adeoque distinetionis incapacem esse; id quod a multis seliolasticorum negabatur. Quare admisSis quoque ueri pateticis principiis, resutari poteSt.