장음표시 사용
251쪽
Respondeo: si partes in continuo aetuales nullae ponantur, eas esse indesinitas, seu potentia infinitas: ut si partes actuales ponantur, hae neeessario vel infinitae actu, vel sinitae, etiam ante divisionem dicendae sunt. Etenim si partes sunt actu distinctae, profecto una non est altera. Si una non est allers, hoc ipso netualem multitudinem constituunt. Multitudo autem actualis vel finita est vel insinita. 174. Neque obest illud: multitudinem unitatibus conflare: unum nutem esse quod indivisum in se est et divisum ali aliis.
Nam in primis, ut in Oniologia notavimus O. 95), id quod unitatem constituit non est divisio ab aliis, sed indivisio in se. Deinde divisio vel indivisio, quae in. unitatis coneeptu reperitur, non separationem, sed actualem distinctionem significat O. 93, 225). Itaque ubi habetur distinctio unius ab altero, ibi habetur unitatum pluralitas, seu multitudo; eliamsi quae distinctu sunt, unita sint, atque adeo communi termino copulentur, ut in continui partibus contingit. 175. Concludendum ex dictis, continuum non constare partibusaeiu distinctis. Iloe ipsum tamen difficultatem non levem habet. Etenim t.' Quae actu non distinguuntur, distingui numquam uetu possunt. Nam quae uetu non distinguuntur, sunt uetu idem: idem autem a seipso distinctionem adquirere non potest. At continui partes certe possunt actu distingui. Ergo.
conveniunt, aetu distinguuntur : hae namque attributiones in uno eodemque subiecto simul reperiri nequcunt. Iam in continui partihus oppositas attributioncs huiusmodi saepe reperies. Omitto quae veteres hanc in rem proferebant ex corporum eonsideratione : corpora enim Vere continua non sunt: sed certe ipsis utο- morum partibus oppositae discetiones conveniunt, ut v. gr. alia pars tangatur, puta, ut, otia atomo, alia non tangatur, in una sit polus positivae eleetricitatis, in alia polus negativae, et similia.
omnes ita distingui dieendae sunt; nulla enim est ratio eur aliquae puries octu, aliquae Solum potentia distinguantur. Sit nihilominus 176. Puoposmo III. In continuo per se partes non distin 'uvntur nisi potentia; aetu vero distingui possunt solummodo eae
Ratio primae partis est manifesta ex dietis. Cum enim continuum sit iii inlinitum divisibile, si continui paries ex ipsa eius
252쪽
natura distinctae aetii essent, has partes infinitas esse oporteret.
Id quod absurdum est, ut modo diximus. Superest igitur ut sint solum potentia distinctae. Quae distinetio huc redii, quod quaecumque eontinui portio designetur, ea pluribus minoribus portionibus aequivalet, quae in ipsa ordine quodam designari
177. Actu vero hae portiones designantur per aliquam cauS-sam extrinsecam ipsi extensioni: 1.' per divisionem, si ea possibilis est, de quo modo non quaero; vel certe per designationem utcumque suetam, saltem mento : 2.' per aliquod accidens extensioni, Seu substantiae extensae, superadditum; quum nempe in continuo ponitur aliqua oppositarum assectionum seu relationum diversitas, quae in infinitum divisibilis non sit, sed in im divisibili eonsistat. Ut exemplo rem explicem, quando una atomi pars, prouii iii 2.' dissicultate obiiciebatur, polum habet electri- eitatis positivae, altera polum negativae, Vel una pars tangitur, altera non tangitur, hae partes actu distinguuntur, quia harum assectionum limites certos terminos euique parti attribuunt. Simili modo si parallelepipedum v. gr. motu oscillatorio cireu proprium gravitutis centrum moveatur, hic ipse motus binas partes in eo distinguit: pariterque si mobile aliquod ita super eontinuum mOVeatur, ut non totum emetiatur, et in eo quiescat, quiete hae designat terminum quemdam et exter Sionis, quam percurrit, et extensionis, quam non percurrit, atque hoc paeto distinctionem actualem binarum partium emeit. Idem dicito do similibus.178. Dixi vero hanc paritum distinctionem non effiei, quando assectionum quarumcumque diversitas est in infinitum divisibilis. Τunc enim assectio haec ipsa continui naturam participat, nullasque habet actuales partes. V. gr. in atomo pyramiduli quaeeumque paries as Sumantur, heterogeneitatem habent magnitudinis; quia quo propius accedunt ad hasim latiores sunt, et quo propius accedunt ad verticem sunt arctiores. Atque ideireo haecheterogenetias distinetionem nullam lacit determinatarum partium. Idemque dicendum de continuo sphaerae motu circa suum axem, deque ullis huiusmodi. Patet itaque, quomodo partes in continuo actuales nullae sint ex ipsa continui natura; aliunde vero seri in ipso aut designari
queant.179. Ad 1. quod in contrarium obiicitur, sic respondere Possumus. Quae actu non distinguuntur, numquam distingui actu
253쪽
Ad probat. Quae aetu non distinguuntur sunt actu idem: dist.
Ita tamen ut quandoque potentia sint plura, ut est continuum ex ipsa sui natura, esuc.; Secus, nego. Simili modo dist. rat. add. Idem a seipso distinctionem, nil quirere non potest, nempe Si sit idem actu et non aequivalens pluribus potentia distinctis, cone.; si idem sit actu et aequivalenSpluribus potentia distinetis, ne9O.. Minorem Vero: i. e. continui paries possunt actu distingui,
Continuum itaque, ut diximus, ita est actu Unum, ut lamen aequivaleat pluribus quae potentia continet. Quamdiu autem hunc Servat actualitatem, certe in plura non distinguitur. At potest
actualitatem mutare, ita nempe ut cesset esse unum Betu, et Vieissim incipiant esse actu partes illi unitati aequivalentes. Tunc quod erat unum distinctionem adquiret. Quid ad 2. ac 5. reponendum sit, patet ex modo dictiS. 180. Obiicitur adhuc, actuales in continuo partes a cauSSis solum extrinsecis estici non poSSe. Nam 1.' Si hanc distinctionem esticere debent tangendo unam pariem, alteram non tangendo, quomodo tangere poterunt id
2.' Dieendum esset, partem tangendam ipso contactu produci; id quod absurdum eSt.. 5.' Si unicum exsisteret corpus continuum, et prorSUS homo. geneum, tulitn nostram Sententiam, nullae essent in ipso actuales partes. Ergone vertex huius corporis idem erit Rc basis, et supersietes idem ac centrum Τ4.' Si continuum ex se partes non habet, dici nequit extensum. Nam in extenso Sunt partes extra partes.l8l. Resp. Nesto anι. Ad 1. Dist. I angi nequit id quod actu non est aliqua reu- .litas sed est reditius solum in potentia, cone. ; id quod actu est aliqua realitas, ei non est uetu distinetum in toto ad quod pertinet, nego. In nostra doctrina pars tangenda haberct pctu suam realitatem in realitate continui; non tamen esSet uetu pars, quia continui realitas ex se nullis distinguitur partitionibus. Ad 2. Dist. Dicendum esset ipso contactu produei realitatem partis iungendae, neuo; produci cius distinctionum ab alia cum-
tinui non Sunt partes ipsius, sed tormini seu limites. Nemo uu-
254쪽
em negavit unquam, continuum ex sui natura diversis terminis actualibus circumscribi. At ex hoc non sequitur continuum ex se in partes actuales esse distinetum. Centrum vero non est nisi limes ideatis interseetionis radiorum. Ac proinde signari aetu centrum nequit, nisi partes actuales designentur ductu radiorum . Ad ε' Nego ant. Ad rat . add. Dist. In extenso sunt partes extra partes; i. e. partes actuales Vel p0SSibiles, cone. y partes neces- Sario actuales, nego. Supra iam monuimus, l65, 3.') quemadmodum extensionis interruptae seu diseretae extensio in partium actualium ordine et connexione sita est, ita extensum continuum
ordine et connexione partium possibilium, in quas dividi potest,
182. Quaestio altera est de eontinui terminis. II i sunt punctum, terminus lineae; linea, terminus Superficiei; et superlicies, terminus solidi. De his nutem tria quaeri possunt; 1.' an sinteXtra mentem in corporibus; 2.' nn sint in eorporibus aliquid positivi; 3.' an inter se realiter distinguantur. De his multa veteres: sussciet nobis brevissime innuere quid sentiendum vi
85. Quoad 1. itaque certum est, t.' indivisibilia esse aliquid extra mentem, non tamen itu ut continuum tamquam partes constituant 158), sed ita ut ipsum continuum terminent, aut eius partes designatas copulent. Nam linea V. gr. Vere terminum
habet quo finitur, et quo contingere alium lineam possit: pariterque sicubi linea in duas distinguitur, hae partes Vere adhuc eopulantur. Id autem quo linea sinitur, et quo lineae partes copulantur, est planetum. Eodemque paeto Vere Sunt extra mentem tum lineae, quam supersietes sive terminantes, SiVe copulantes. 2.'. Certum est item, nisi eum ideat istis sentias, lineam et Superficiem esse rationes quasdam seu dimensiones reales corporum, Secundum quas eorpora inter se eomparari Solent.
84. Quoad 2. ' distendum indivisibilia, qualenus termini sunt magnitudinis, non esse aliquid positivi, sed meras privationes; nempe negationes in subiecto opto ad oppositum 0. 562). Quid enim aliud est v. gr. punctum in concreto, nisi linea quatenus tanta eSt, et ultra non protenditur' Qui vero punctum ut positiVum aliquid concipiunt, rem ponunt omnino Superfluam. Nam Finc hac entitatula, linea adhuc terminata remanet. Idem dicas de celeris indivisibilibus, respectu eorum quae finiunt aut copulant: videlicet superficies non est pliud quam limes solidi, et linea non aliud quam limos superficiei.
255쪽
185. Quoad 5 . tandem lineam et superficiem, prouti sunt reales corporum dimensiones, a soliditate seorpore italem Veteresuppellabant) re non distingui. . Extra animam, ita Pererius hunc reserens sententiam, quam a dein amplectitur), non est alia res quae sit magnitudo nisi eors porcitas, quue habet in se rationem longitudinis, latitudinis, et . profunditatis. Et quoniam hae tres rationes dimensionum sie. se habent, ut concepius unius non ineludat conceptum ulterius η .... et quia nonnullae paSsiones demonstrantur de corpore ra- . tione latitudinis et profunditatis, ob has Paussas intelleetus has s tres dimensiones vel rationes eorporeae magnitudinis distinxita in tres species, easque nominavit lineam, superficiem et cor-
De vi resistendi et impenetrabilitate
i 186. Resistendi vis quae eorporibus inest, ab eorumdem extensione, saltem ratione, distinguitur, ut supra dictum est. Et quoniam vim hanc per proprium eius essectum solummodo eo-gnoscimus, idcirco eam ab hoc emetu denominamus ac definimus. Definiri autem potest haec vis et in ordine ad corpus in quo est, et in ordine ad locum. In ordine ad corpus desinitur: vis qua eorpus impedit, ne propriae eaetensioni aliud quodcumque eorpus 8tiam extensionem eommisceat. In ordine ad locum: vis qua eorpus impedit, ne locus quem occupat ab alio eorpore Oeeupetur, Se prius non e ulSO. 87. Quemadmodum autem extensio corporis in ordine ad locum eonSequitur extensionem in ordine ad se, ita vis resistendi altero modo considerata a prima dimanat. Utraque porro impenetrabilitatem producit; lumen et veterum et recentiorum uSureceptum est, ut impenetrabilitatis nomine veniat essectus vis resistendi consideratae in Ordine ad locum; quia hic primo e0ncipitur, et praetereu ab impenetrabilitate in ordine ad ipsum eorpus numquam seiungitur, Saltem naturaliter. 188. Animadvertendum est nihilominus, impenetrabilitatem in ordine ad se solius corporis esse propriam, quia Solum eorpus sermalem extensionem habet; iinpenetrabilitatem vero in or-
256쪽
dine ad loeum per se quidem, et ad modum naturalis proprietatis, convenire corporibus; posse tamen etiam spiritibus convenire, non quatenus ipsi sint natura impenetrabiles, possunt enim spiritus penetrare omnia, ae proinde penetrari; sed quatenus possint, si velint, imp dire, ne corpus aliquod loeum subeat quem ipsi oecupant. Haec proinde spirituum impenetrabilitas non est necessaria proprietas, sed contingens et libera. Virtute praeterea divina seri potest ut resistendi vis, quam corpora, exercent in ordine ad locum, aliquo in loco exseratur, quin vel ullum corpus, vel aliud agens quodeumque resistat.189. Haec facile intelliges.
quo sit ut substantia permittat, locum quem ipsa oecupat ab alia simul substantia Oecupliri.
alium esse aptitudinalem, aliam actualem. Illa proprie est vis naturalis re8istendi, quae, quantum eae 8e est, penetrationem eaecludit; haec est insuperabilitas vis resistendi respectu vis alterius, quae actu in locum a corpore occupatum penetrare aggrediatur.
bilitatem vero posse esse non mutuam. Videlicet quid quid est impenetrabile contra aliud impenetrabile tale est, non vero contra id quod est penetrabile; hoc enim etiam ab impenetrabilibus penetrari potest, vel etiam, si in eo haec Virtus Viget, potest impenetrabilia penetrare.
Vero impenetrabilitatem aliam non esse, quam impenetrabilitatem
tensionem, continuam esse et mente indesinite divisibilem, partesque ex se habentem solummodo in potentia. 190. Pnopostrio IV. Attualis impenetrabilitas, etiam quod lo- eum, rat corpori naturalis. corpora ita penetrationi resistere, ut actu semper impenetrabilia sint, id perpetua nos docet experientia. Hinc atomos n9tura sua impenetrabiles esse exsistimandum est 141, 4.'). Neque ulla excogitari potest ratio, quae vel demonstret, Vel etiam . probabiliter Suadeat, esse in corporea natura vim aliquam, qua fiat ut atomi aliquando se invicem penetrent. Numquam.enim ad explicandas chimicas combinationes, aut aliud quodcumque phaenomenum, hypothesis isthaec necessaria eSt.
257쪽
uaec intra naturae ordinem omnino certa sunt. Uuid vero praeter naturae ordinem divina virtute fieri possit, alibi docebimus.
ibi. Quoniam onmis corporum uetivitas eum vi resistendi eohaeret, admonet nos ipse loeus, ut de ea quaedam adnotemus. Et corpora quidem aei ivitate praedita esse, alibi probatum est 0. 28l, Seq.). Physicorum autem est, ostendere cuiusmodi haec activitas sit. Ex quorum placitis plena inductione probatis, eOlligere possumus, primigeniam corporum activitatem sub hisectribus formis exseri: 1' ui simplicem resistentiam ad penetrationem impediendam: 2' ut impulsum, quo unum eorpus alterum ad motum determinat: δ' ut reaetionem qua corpus reluctatur impulsui alterius, ne e statu quem obtinet deturbetur. Porro de primo actionis modo iam diximus: itaque pavea de altero ac tertio; ac dein aliquid de aetivitatis corporeae esseetibus subiiciemus.192. PstoposiTio V. Unum corpus alterum impellare nequit, nisi ipsum quoque ab alio git imputium. Nam corpus non potest alterum impellere, nisi ad imuin a cesserit. Neque hoc sussicit; sed necesse est praeterea, ut corpus impellens, in eo ipso quod ad alterum accedit, ipsumque uingit,
Sit actu determinatum, aut sollicitatum ad motum. Secus nulla ratio esset, cur corpus ulterum loco exturbaret. Sed nullum eompus seipsum ad motum determinare aut sollicitare valel. Ergo ut unum corpus alterum impellat, neeesse est ut aliunde ad mo
195. Hinc sequitur 1.' vim repulsivam, quaecumque illa sit, avi resistendi aliquo modo distingui. Nam quamvis coneedamus, Vim repulsivam a vi resistendi promanare, non tamen sola vi resistendi posita, hoc ipso vis habetur repulsiva. Vis enim repulsiva impulsu aliquo activo exereetur. Impulsus autem acti FuS, praeter resistendi vim, impulsum passivum ab impellente receptum supponit.2.' Cum pressio sit impulsus quidam molestularum unius eorporis in corporis alterius mole uias, id ipsum de pressione diem- dum quod de impulsu. 5.' Motus corporum in nullo corpore principium primum habere potuit. Hinc primum movens non est eorpus. Diqiligod by Gooste
258쪽
194. Obiicies, planetas attrahi a sole, qui tamen non moVetur: itemque eorpus elasti eum in terram proiectum resilire; nee terram ad eum repellendum ullo egere impulsu. Resp. ad 1 negando solem nullatenus moveri. Movetur enim motu duplici, rotatorio nempe circa proprium axem, atque etiam translatilio, ut recentioribus astronomis compertum est. Hi e porro motus fluido imponderabili communicatur, ac per ipsum eorporibus. Obseurum certe adhuc est quomodo phaenomena ultractionis producantur. Sed si problema non est omnino solutum, hahemus nihilominus ea quihus solvi possit. Ad 2 . In eorporum clasticorum collisione moleculae corporis impulsi primo quidem cedunt pressioni ab impellente exercitae; sed dein se in pristinam positionem restituunt, ac tunc impellens repellunt. Cur autem mole uiae elastici corporis se in pristinam positioncm rostituunt ' Prosecto quia ipsae quoque repelluntur. 195. Pnoposmo VI. Nulla exereetur actio unius corporis in alterum, sine reactione aequali et eontraria.
Etenim corpus, v. gr. A, ugit in corpus B, ipsum tangendo atque impellendo. Si corpus B penetrari posset, prosecto corpus A per ipsum impune ac sine ulla resistentia traiiceret, quemadmodum si versarctur in vacuo; nullaque in hac hypothesi daretur actio eorporis A in B. At quoniam corpus B impenetrabile est, resisIit adversus A, Viresque exserit necessarias ad hoc, ut penetratio impediatur. Sed penetratio impediri nequit, nisi repellendo ipsum A. Haec vero repulsio est reactio, videlicet actio putientis in agens. Ergo nulla est corporum actio Sine reBetione.
Nam vis qua corpus in constetu penetrationi resistit, tanta est quanta ad effectum requiritur. Si igitur corpus A urgeatur in B vi ut duo, B repellet A vi ut duo, ne vieissim ab A eadem vi repelletur.
natio est, quin dirceiio vis impedientis penetrationem semper esse debet eiusmodi, ut corporum penetratio quam promptissimeareentur: secus aliquantulo tempore penetratio fieret. Ergo vis impedientis directio directioni vis impellentis e diametro oppinsita sit Oportet.
196. Ex his deduces impenetrabilitati in primis deberi
t.' Communicationem motus. Nam si corpora penetrabilia essent, corpus A V. gr. impetens eorpus B, per medium ipsum Diuiligod by Gooste
259쪽
transiret, atque B maneret immotum. Sed quoniam impenetrabilia sunt, neutrum potest in alterius locum penetrare, nisi sit rutrum loco cedat. Utrumque porro eorpus detominationem ha bet ad occupandum locum eumdem; eorpus quidem B ux nequilibrio virium, quibus ameitur independenter ab A, et corpus A ex velocitate qua sertur ad mutundum iugiter in ea directione locum. Sed accedente A ad B, aequilibrium tollitur, et B deter minatur ad cedendum loeo, videlicet ad motum. 2.' Deberi quoque impenetrabilitati mutationem omnem, quae
in uno corpore indueitur vi alterius eorporis. Nam omnis mutatio corporum ad aliquem motum reducitur, sive nil motum translatilium, sive ad molecularem, sive ad motum materiae pondera bilis, sive ad motum materiae imponderabilis.197. Paopostrio VII. Vis omnis corporea nullam novam realitatem produeere potest; sed solum praeeriistentium gubnam tiarum immutare 3tatum. Ratio in promptu est. Vires omnes eorporeae ngunt per emintactum, earumque aetio omnis ad resistentiam, ad impulsum, udreactionem reducitur. Sed vis quae agit per contactum supponit praeexsistens subiectum; ac rursus resistentia, impulsus, reuetioni hil aliud possunt, nisi ut motum vel cieant vel destruant. Motus autem vel quies nee sunt novae realitates, nec novas realitates gignere queunt, sed sunt solummodo status diversi sub
Nihilominus, ut alibi notatum est 41, 3'. vires quaedam eorporeae, hoc ipso quod motum molecularum excitant, substantiarum diversarum syntheses atque analyses perfieiunt; atque hoc paeto novas substantias compositas producunt.
Quomodo qualitates sensibiles sint in eorporibus 198. Postulat doctrinae ordo ut, postquam de corporibus eorumque assectionibus egimus, de mutua harum ad illa habitudine aliquid disputemus. Qua de re haec quatuor consideranda veniunt: t.' quomodo qualitates sensi hiles sint in corporibus;
260쪽
2.' quomodo a corporeupsubstantia diversae eius assecliones di manent; 5.' quo paeto ab ea distinguantur: 4.' quanta sit en-rumdem dependentia a substantia.
-i 199. Quod ad primum attinet; nulla de hoc erat quaestio apud s scholasticos : hi enim . idipsum sentiebant de corporcis qualitatibus, quod vulgus hominum semper existimavit, atque hodie existimat, esse nempe illas in corporibus absolute id quod
sensibus apparent. Addebant peripatetici qualitates easdem esse formas accidentules corporum, quae sui similitudinem in sensibus nostris imprimerent, per species quasdam ad eOSdem transmissus. -s 200. Opinionem hanc impugnavit primo Cartesius; cuius haec sententia fuit: nos clare percipere eorporum magnitudinem, si-guram ae ceteras primas qualitates; sensationes item nostras subiective spectatas clare nos distincteque percipere; at qualitates sensibiles obieetive spectatas obseure cognoscere, ita ut per Solam perceptionem scire nequeamus, quid Sit quod coloris V. gr. nomine significamus. Porro qualitates istas reipsa ad primas corporum qualitates reduci; nihilque aliud esse quam motus minimarutas particularum, quo diversae sensationes in nobis pro figurae, magnitudinis ac duritiei, qua particulae illae instruetao Sunt, varietate excitantur. Cum Cartesio eiusque asseclis, Lockius quoque et Leibniigius, quod ad rei Summam attinet, consensere; deinceps sere omneS. 20 l. Patet ex his, quaestionem non esse de Sensationibus, ut sunt subiecti sentientis assectiones; nemo enim profecto quaerit an assectio subiecti sentientis sit in obiecto. Sed versatur tota hace quaesito solum circa qualitates obiective spectatas, et uli sunt in corporibus; de his nempe quaeritur, uti sint id ipsum quod in repraesentatione sensibili nobis apparent. Quare quaestio haec et immerito contemnitur, et minus dextere Solvitur u
tam esse, et cx linguae imperseetione ortum existimant; quia nempe eadem VOee, puta caloris, tam SenSUm quem nos experimur, quam id quod sensum huiusmodi provocat, significare
202. Quo in iudicio duo sunt reprehensione digna : 1.' ignorantia elenchi: satis enim elare Cartesius expresserat e), qua
u) Meonde rastique Λrt. XIII. Essay xl l . o. XVII., tei u Ut autem id quod clarum est ab eo quod obscurum distinguamus, duigonlls- D sime' mi advertendum, dolorem quidum et colorem, et reliqua eiusmodi rivron ut distinctu percipi, quum tantummodo ut sensus sive rogitationes speciantur: quum