장음표시 사용
311쪽
Quaestionis eaepositio 528. Quaestiones aggredimur satis obseurus, et non Paucis dissicultatibus asperas; quae dissicultates non modo a Variis philos0phorum opinionibus, sed a phantasia maxime nostra consurgunt, quae cum in pluribus aliis magno nobis adiumento est, hac in re mentem vulde implicat, et in devia abducti. Exponamus primo conceptu S I OStrOS. 529. Si nosmetipsos consulamus, quid nobis obversetur animo, quum de mutis, loco, distantia, vacuo cogitamus, haec prinsecto deprehendemuS. .' Spatium nobis repraesentari tamquam eaetermionem in longum, latum et profundum, quaquaversus dissusam; absolute vacuam, in qua omnia loeantur, omnia insident ae moventur eorpora quaecumque Sunt, totuSque iacet munduS; quae corporum omnium anteceSsii exsistentiam,.quaeque substitura foret, etiamsi omnia corpora in nihilum abirent: extensionem hanc non mundi limitibus definiri, sed ultra quoscumque limites in immensum, ne sine sine protendi, ita ut insinita possit in se corpora recipere : eamdem immobilem, geometrice eonsinuam, unam, Plane indivisibilem, quaquaversus permeabilem, inereatam demum, ternam, necessariam, indestructibilem esse. Talem spatii repraesentationem mente gerimus: atque hoc est spatium quod absolutum ne purum dicimus. Exinde 2 lori notio derivatur: locum enim appellamus eam spatii. huius partem, quum corpuS OeeUpat.
infinitum sputium extra mundanum. 550. Quaeritur iam, quaenam reulitas conccplibus hisce respondeat. Reeenseamus Primo philosophorum opiniones.
312쪽
Dem ritus, Epicurus, aliique ex Graecis, quibus dein adhaesit Gassendus, putarunt spatium extra mentem esse in omnibus idipsum quod nos concipimus, extensionem nempe Vere exsistentem, rerumque omnium receptaculum infinitum et inereatum; quae nullum quidem eorpus sit, nihilominus sit quaedam res, non substantia profecto nec accidens, sed medium quoddam in
Lartesius ex sua de eorporibus sententia 26) conclusit, spatium hoc esse Verum eorpus, non imaginarium, sed reale 255, 2.'). Newtonus, Clarekius, nonnullique alii ex Anglia philosophi id ipsum, quod Gassendus, de spatio senserunt, affirmaruntque praeterea, Spatium esse attributum divinae substantiae, nempe immensitatem. Aliquid simile dixerat insignis theologus Leonardus Lessius; qui tamen non de spatio reali locutus est, sed potius de Origine possibilitatis spatii realis sa). Contra hos Leibniigius contendit, spatium nil aliud esse quam
ordinem simultaneorum eaesistentium. Quam sententiam praesormaverat Scotus, quum docuit, locum esse relationem continenlis ad rem eontentam. Iuxta hanc sententiam Lethnitriani spatium reale a possibili distinguentes, hoe desinire solebant: possibilitatem locandorum corporum. Paullo aliter antiqui nonnulli ante Aristotelem asseruerunt, Spalium ante eorpora sola mente concipi, ut extensionem Bptam ad eorpora Suecessive reeipienda; hanc vero optitudinem non esse potentiam, quae in eiusmodi extensione sit, sed potentiam quae est in eorporibus. Eiusdem sententiae fuit eum quibusdam aliis Avicenna. Iuxta quam Card. Ptolemaeus b), otiique re-eentiores spatium absolutum nihil aliud esse aiunt, quam po sibilitatem eo orum, retensione Sola Spectata.
Demum Kantii opinio suit, ut alibi retulimus L. 515, 3.'), spatium esse formam subieetivam facultatis sentiendi, qua phae
Nunc quid de his opinionibus existimandum. sit, videamus.
313쪽
55l. PRopost Tio I. Spatium absolutum, prouli a nobis eorreipitur, non est aliquid eaetra mentem eaesistens.
nec substantia esset nec accidens. Atqui repugnat reale esse aliquid, quod nec substantia sit nec accidens. Haec enim duo immediale opponuntur; quia quidquid est, vel est per se, Vel non est per Se. Si est per se, est substantia; si non est per se, vel est nihil, vel est nec idenS.
spolium actu infinitum dicitur, nique adeo diei debet: nulli enim in eo limites concipi possunt. Quod si actu exsistit, non potest esse infinitum in potentia; necessario igitur infinitum est actu.
enim inereatum foret, a Deo quoque foret independens. Absurdum est autem esse aliquid a Deo independens. Praeterea ensinereatum est ens a se. Ens autem a se est infinite periectum: spatium autem non est certe huiusmodi. Ens demum a se est unicum natura sua, ut in Τheologia demonstrabitur. Ergo praeter Deum nullum aliud potest esse ens a se. 552. PstoposiTio II. Spatium absolutum non est divina immensitas. Nam .' Immensitas divina, cum a divina substantia realiter non distinguatur, simplicissima est, atque a formali extensione penitus abhorrens. Atqui spatium est formaliter extensum: sunt enim in eo partes extra partes. Frustra vero reponit Clarchius, in spatio partes Vere non esse, quia numquam n toto, aut a Seinvicem separari possunt. Frustra inquam: non enim actualis Sepurationis possibilitas partes constituit extensi: at sussistit, quod paries in eo assignari possint ac mensurari. Atqui corpora, quae in Spatio sunt, partes in spatio distinguunt, ac propria superficio mensurant. Ergo. Ηine 2.' Immensitas divina, quae infinita est, ex partibus in se finitis coalesceret ci esset extensio infinita. Est autem Omnino absurdum, infinitum ex sinitis consurgere: est item absurdum extensionem in sinitam esse. Ergo. 5. Non immerito opinio haec iudicatur viam ad panthcismum sternere. Si enim Deum formaliter extensum dicere possumus, Disit iros oc le
314쪽
nonne saeilis inde erit deducito: divinam substantiam ipsam mundi substantiam esse ' Qua re nihil potest dici magis ah
555. Pnopositio III. Est aliquod spatium, quod merito reale
dieitur. Hoc est spatium mundanum, quod recte desinitur: ertensio in longum, latum et profundum, quae eaesumit eae mundanis omnibus corporibus in hue, in qua sunt, continuata gerie coeae sistentibus. Revera eum spatium exlei Sio continua sit, in qua corpora continentur; spatium reale erit extensio realis continua inquit eorpora contineantur. Atqui spatium mundanum est huiusmodi extensio. Terram enim excipit nor, et acrem subtilissimus aether, qui ad remotissima usque sidera pertingit. Mundana autem corpora, in eo quod continuatam hanc seriem constituunt, realem quamdam extensionem estieturit, in qua unumquodque continetur ut pars in toto. Ergo. 554. PnoposiTio IV. Spatium absolutum nihil aliud obieetivee8t, quam ten3io possibilis, quae eae corporum me istentium geris sine sine eontinuata constitui potest: δeu brevius, possibilitas eaetensionis realis moae e lieatae.
Hoc ut intelligatur, distinguendum in primis est id quod mente
concipitur, quum de spatio cogitamus, a phantasmate quod eiusmodi conceptui associat imaginatio. Conceptus ille est quem modo expressimus; phantasma vero est repraesentatio extensionis ae-iualis circumquaque dissusae, tenuissimae, immotae, ObScurae, quin ulli termini in ea designati appareant. Phantasma porro huiusmodi imaginatio haurit ex vacuo mundano apparenti, in quo corpora locari posse conspicimus; illudque associat conceptui Spatii possibilis, quemadmodum semper ullis conceptibus alia phantasmata associat, ex ea nostrae naturae lege qua sit, ut intellectus in suis actibus a phantasmatibus dependeat, iisque propemodum innitatur. Cumquc hoc phantasma sit unum ex iis per quae imaginatio conatur mentis conceptus, quantum poteSt, Sensibilibus notis exhibere, non est mirandum, si phantasma istud mentis conceptui nec opinantes substituamus. Ex hac autem sub Stitutione eonsequitur, ut de extensione possibili, tamquam de re exsistente, et cogitemus, et loquamur. Notandum deinde, quum spatium dicimus esse extenSionem possibilem, extensionem solummodo geometricam considerari, praecisione sueta a vi resistendi et a ceteris corporis quali tutibus. 555. Probatur propositio t.' argumento exclusionis. Id quod
315쪽
coneipimus, quum spolium concipimus, non est 'liquid exsistens: ut certum est cx modo demonstratis. Sed aliunde non est purum nihil, ut pului. Ergo est aliquid possibile. Est autem cxtensio. Ergo est extensio possibilis. 2.9 Intellectu exiensione possibili modo supradieto, hoc ipso intelligitur, ac sine ullo addito spatium absolutum. Omnes enim notae quae in spalii ubsoluti conceptu conlinentur, et in phan-lasmute eidem adnexo sensibilibus lineamentis, utcumque re- prueSentantur, Sunt notae extensionis possibilis, quae illi unico
Sane corporum coexsistentium series possibilis sinem nullum habet; nullus est enim limes possibili tulis. Ergo extensio quoque quac ex scric illa consurgere potest, nullo sine constringitur. niue opparet cur spatium constipiatur eaetra mundi limites indesinite diffusum. Constipitur idem increatum, aetemum, necess- sarium, indestruetibile; quia possibilitas necessaria est, eademque nec producta est, iace initium habuit, nec finem habere potest. Immobile insuper, continuum ei indivisibile; quia possibilitas omnia comprehendit quae comprehendere potest, nullamquc mulationem uilinittit. Tandem omnia corpora spatio insidere
cogitamus, in coquc recipi quum creantur; quia quod exsistite Si etiam possibile; quia cxsistentia possibilitatem supponii; quia ad exsistentiam tradueto uno corpore, aequalium illi, quaeque illius loco substitui possent, possibilitas non deficit. Sic itaque patet, spatii absoluti notas, quac insolubile enigma
Osserro, immo contradiclionem continere videntur, Si spatium ut res quaedum in statu exsistentine posita consideretur, optime explicari, nullamque amplius obiicere dimicultatem, si ad cxtensionem possibilem reserantur. Ergo revera spatium absolutum nihil est aliud, quam extensio possibilis intellecta et cxistentis extensionis phantasmati e-
o 56. Ex his colliges t.' Spatium absolutum merito voeuri ideate, aut etiam imastinarium. Ideale quia nulla alia realitas in coesi, quam quae est possibilitatis propria, nempe reulitas meia-phγsica et ubstracta, quae solum in statu ideoli notualitatem habet. Imuginarium vero, quia hic conceptus ab imaginatione extensionis exsistentis divelli nequii. 2.' Immensitatem divinam diei posse aliquo sensu spatii possibilis standumentum. Quum quam enim essentia divina, ut niihi ostendimus O. 8 ), sii possibilium omnium sundamentum , et
316쪽
omnipotcntia sit ratio cur ad exsistentiam venire possint; tamen si praesentialitus divinae substantiae infinita non esset, iam exiensio possibilis limitata esset: divina enim potentia, quae eorpora ereat et conSerVnt, non potest latius patere quum divinae substantiae pracsentialitas. Sed de his in Theologia. 557. Obiiei solet t.' Sublatis omnibus eoi poribus, Spatium quod superesse intelligimus, mensurabile est. Sed quod mensurabile est, reli te est. Ergo.
2.' Si quis ad extremas mundi oras procurreret, telum iaculari, vel brachium attollere profecto posset. Haec autem fieri in nihilo, vel in idea abstracta, est absurdum. Ergo spatium extrumundi oras infinitum, reale eSt.' 558. Resp. ad 1. Dist. Mensurabile est terminis corporum possibilium, eone.; terminis propriis ac realibus, nego. Distinctionis ratio manifesta est. Corpora possibilia dimensiones habent, et hae solum dimensiones in spatio ideati concipi possunt. Nec mirum esse debet, mensurabilitatem rei possibili convenire ; mensurabilitas enim nihil aliud tandem est, nisi quaedam intelligibilitas unius rei per comparationem ad rem aliam. Ad 2. Cone. mai., dist. min. Absurdum est haec fieri in nihilo; nempe eum Prius ultra mundi oras esset nihilum, nego; haec seri in nihilo tamquam in receptaculo, trans. Itemque ub- surdum est haec seri in idea abstracia ; videlicet eum prius ultra mundi oras erat solum possibile aliud corpus, quod ceteris corporibus iam existentinus adderetur, nego; absurdum est haec fieri in idea abstraeta, tamquam in recipiente physico corporis,
559. Colliges 5.' ex dietis nec spatii conceptum neque adeophantasma esse sormam subiectivam facultatis sentiendi. Non con-Pepium: primo quidem, quia conceptus eiusmodi in solo intellectu esse pol est; solus enim intellectus possibilitati percipiendae . par est: deinde vero quia possibilitas cst aliquid a subiecto independens. Non phantasma; quia phantasma hoc experientia, ut
' 540. Obiicit Κani. t.' Ut possim meas sensationes referre
ad aliquid extra me positum, unamquc rem extra ulteram repraeSentare, neeesse est me iam habere spatii repraesentationem.
Non ergo haec ab experientia deducitur, sed potius experieni iam possibilem laeti. 2.' Spatium est unum ci indivisum: diversaque spatia partieularia percipi nequeunt, nisi spatium totale limitando.
317쪽
eorpus sine Spatio conet pere nequeo.
pirieis corporum repraesentationibus originem habere nequit. 5 l. Resp. ad 1 Nego ant. et consequens. Falsum enim repraesentationem spatii esse conditionem praevium ad hoc ut P0Ssim res extra me positas percipere. Hoc ipso namque quod res extra me positas percipio, Spatium percipio. Cur autem per-eipio res extra me positas' Nempe quia sentio impressionem receptam provonire ab netivitate, quae extra mei corporis ambitum reperitur. Cur item percipio rem unam extra aliam ' Quia res ita se habent; nec oppositum offirmari putest, nisi ab eo qui idealismum gratis instaurare Velit. Αd 2. Dist. Spatium reale est unum et indivisum, nego; Spatium ideate, transeat. Hinc nego spatia particularia percipi non posse, nisi spatium totale limitando. Nam spatium totale reale percipitur ut totum, ex diversorum corporum extenSione compositum : spatium vero ideale constipitur tollendo limites, quibus eoereentur .spatia partialiae, ae totum spatium reale. Ad 5. Non possum eerte concipere eorpus sine Spatio, Si Sermo sit de intuitione sensili ac de spatio reali; ut possum mente concipere unicum corpus non exsistens in spatio reali. Quod si
hoc quoque corpus, quod unicum suppono, in spatio ideati po-Situm concipio, ratio petenda est ex dietis 555, 2.' . Ad 4. Spatium infinitum est in potentia, non vero actu infinit . Falsum autem, eius repraesentationem a corporum repraesentationibus oriri non posse. Nam repraesentato spatio reali
una cum eOrporibus, mens potest huius spatii limites removere semper magis, quia intelligit hoc reale spatium semper magis
De loco 342. Quid sit loeus nunc facile intelliges. Locus a spatio indefinito in hoc dissert, quod spatium indefinitum nullis continetur limitibus, locus autem limitibus continetur: est enim spatii pars quam corpus oecupat 529, 2.'). Sicut igitur spatium indefinitum est possibilitas extensionis, ita loeus est haec eadem possibilitas certis limitibus determinata.' 545. Hi autem limites sunt vel reales, vel ideales. Reules sunt
318쪽
externae corporum realium superficies, quae loeati corporis superliciem tangunt et quasi constringunt; ut V. gr. littora quae mare eontinent: ideales vero sunt superficies eorporum possibilium, quae corpus aliquod circum ambire concipiuntur; ut sunt v. gr. limites intra quos mundus concipitur locatus. Erit autem loeus realis, vel ideatis, prouti limiles quibus continetur, reales Suni, Vel solum possibiles.
544. Quae de loco dicimus, eadem de distantia quoque dicenda sunt; nisi quod locus a distantia dissert in his duobus;
quod 1.' loci notio primario respicit extensum possibile, seeundario autem et in obliquo limites ipsum definientes: distantia Vero primario limites respicit; est enim relatio quaedam inter eosdem limites, secundario autem et in Obliquo extensum possibile, quod inter eos limites exsistere potest; per hoc enim determinatur distantiae magnitudo: 2.9 locus realis proprie ac presso dicitur de spatio comprehenso inter limites saltem aliquomodo immobiles, ut sunt limites domus, agri, urbis, et per h0c locus dissert a vase seu recipiente mobili ut est navis aui currus ; distantia autem dicitur de spatio comprehenso iam inter
limites mobiles, quam inter immobiles.' 545. Definitio loci quam tradidimus, memoratur ab Aristotele in IV Phys. a) ac post ipsum nacta eSt desen Sores multOS,
eSique sere communis apud recentiores. Aristoteli tamen non placuit. At rationes, quibus eam impugnat, hoc unum OStendunt, intervallum quod locus dieitur, non esse ipsam Vasis capaeitatem quae a Vase dependet, et cum vase transfertur. Quod procul
dubio nos non negam US.',546. Definivit locum Aristoteles: superficiem continentem, immobilem, primam. Quae definitio explicat eur dicamus aliquid
loco contineri. Res enim continetur in loco, quulenus ambientium corp0rum superficiebus tangitur atque concluditur, Ut V. gr. 9mnis inter ripas. Addidit vero superficiem quae locum constituit, esse Superficiem immobilem, ut locum a recipiente mobili di-Stingueret; non enim vasis parietes dicuntur aquae locus: addidit qu0que primum, ut locum rei proprium distingueret a communi in quo alia quoque corpora continentur, ut eSt V. gr. cubiculum respectu eorum Oinnium, quae in ipso sunt suis propriis locis. 547. Ceterum aristotelica desinitio cum eli, quae Superius allata est, non difficulter conciliabitur, si altendamus, locum du-
319쪽
plieiter intelligi posse. Dicimus enim, ut modo innui, res eou-tineri loco, et dicimus ex aequb res oecupare atque implere lineum. lum primae loeutioni respondet locus aristotclicus: sunt enim superficies ambientium corporum, quae rem l Oentiam eonlinent : ulteri vero respondet notio illa loci e spatii possibilis conceptu derivata; nam corpus locutum non occupat neque implet Superficies corporum ambientium, sed Spatium quod iis constri imgitur. Primus est locus quem vocant retrinsecum; alter intrin-Secus merito Vocari potest.' 548. Constitutio seu mansio corporis in loco, atque adeo id quo corpus in loco constituitur, et intra ipsum continetur, ubi-eatio a Veteribus appellabatur, et a quibusdam etiam loci intrin- seci nomine designabatur. Opinio fuit apud tardiores nonnullos Seholasticos, ubieationem esse modum re distinctum a locato et
a loco, ac nescio quid reale ipsis superadditum, quemadmodum alibi de unione diximus O. 545 . De hac mox. 549. Dupliciter autem substantia finita in loco contineri potest, videlicet eircumseriptive, et desinitive. Circumseri plive, quum substantia tota est in toto loco, et nul libi extra ipsum, sed ita ut diversis loci partibus, diversae paries
eiusdem respondeant. Hoc pacto aqua v. gr. eSt in VuSe. Desinitive, quum substantia lota est in toto loeo, et extra eius
limites nulli bi; sed ita ut tota quoque sit in singulis loci partibus. Ita anima humana est in eorpore quod inserinat. 550. PRoposivio I. Constitutio rei in loco nou est modulis aliqua realitas, sed mera relatio eaetriu8 ea. Nam praeterquamquod nemo clare intelligere aut explicare potest, quid sit hace modalis entitas rei locatae superadditu, quum in loco consiliuitur; hoc ecrio susticit ud eum cxcludendam: non
esse admittendum quod prorsus inutile sit. Atqui haec entitas est prorsus inutilis ad intelligendam rei constitutionem in loeo; quia haec Optimo intelligitur, quin de cniitute huiusmodi cogitemus. Etenim, si de corporibus loquamur, primo non potest intelligi eorpus cxsistens, quin aliqua pars spatii possibilis eo velut impleta intelligatur. Sic omne corpus, hoc ipso quod eSt, locum idealem necessario occupat. Deinde posito hinc utio eorpore, inde ullis quibusdam ipsum tangentibus, nonne habes hoc ipso Onanc id quod requiritur ad loeum realem Patet itaque
ubi eationem non esse realem ullam entitutem eorpori Superadditam.
55 . Est autem ex se relatio extrinseca eorporis locuti 0.205):.
320쪽
huius cnim relationis fundamentum sunt aliorum corporum reales superficies, quae quidem sunt aliquid extrinsecum corpori quod locatum denominatur; aut citam superficies id cales spatium idente
Seenntes, quae non modo extrinsecae sunt corpori locato , sed praeterea neque sunt in exsistentiae statu.
Dixi per se: nullum enim est corpus quod naturaliter in loco Sit, quin praeter extrinsecas locationis relationes, aliquas quoque relationes intrinsecas ad circumstantia corpora non habeat. Num saltem ea contingit, et in hoc pressionem quamdam excreet uc penetrationi simul resistit, atque aliis quoque modis in illa agit pro suae naturae diversitate. 552. PnoposiTio II. Omnia eorpora naturaliter eristunt in loco circumscriptive; viri us autem definitive. Ratio primae partis est, quod corpus naturaliter est in loco per hoc, quod secundum suam extensionem loco commensuratur: ideo enim certum aliquod spatium occupat, quia ipsius volumen hanc spatii portionem adaequat. COInmensuratio autem unius adulterum est et Secundum totum, et Secundum partes; ita ut toti respondeat totum, et parti parS. Ergo. Spiritus vero, cum quantitate formuli careat, commensurarit Oi non potest. Vel ergo nullo modo in loco est, vel in singulis loci partibus secundum se totus est. Cuiusmodi exsistendi exemplum aliquod habes in sono, qui ita est totus intra certum uli- quam sphaeram, ut sit etiam totus in Singulis eius punctis, cum in singulis punctis totus audiatur. 555. PstoposiTio III. Mundana corpora in certo aliquo loco esse incipiunt, in eoque esse pergunt, quia vires quibus sollicitantur, ad aequilibrium deveniunt; spiritus vero quia corporibus in loco eaesistentibus Aunι aliquo modo praeSentra.
Dieo in prima parte mundana corpora: Si enim unicum tantummodo corpus creatum fuisset hoc ab ipso creante Seu ad motum seu ud quietem determinari oportebat. Mundana autem corpora in se invicem Agunt sive immediate sive mediate, nullaque est materiae particula, quae Saltem ut tractionis universalis viribus non urgeatur. Pulci ergo noti pOSSeullum eorpus quiescere aut in quiete manere, nisi tunc quum attractivae vires, quibus sollicitatur, vel ita Ri aequales et contrariae, ne se mutuo elidant, vel ub aliqua alia vi pariter aequali et contraria elidantur.
Quod de toto corpore dicimus, id ipsum de singulis corporis partibus dicendum est. Ideo nempe una purs corporis eSt in una