장음표시 사용
61쪽
. o. Dἡ6 pendere iam quam a primo principio exempldri 82) u. . . Dho hebduei iam quam a prima caussa esset ente; δ-' R.
Deum ordinari tamquam ad ea ussam finalem ultimam. Formalis vero creaturae bonitas, quamquam a bonitate divina realiter distinguatur infinitoque secernatur intervallo, est nihilominus eiusdem bonitalis quaedam similitudo, ut supra 85, 2.') explicatum est u).
De malo 154. Malum qua tale, est privatio boni seu earentia perfectionis convenientis. Non est itaque aliqua realitas aut assectioentis positiva; nam realitas omnis qua talis, est aliquid honum 129) non malum. Neque est mera negatio honi; nam secus ea quae non sunt essent mala, immo omnia quae Sunt, prater Deum, mala essent, quia persectione aliqua carent. Est igitur malum negatio alicuius boni in subiecto cui bonum eiusmodi convenit ac debitum est ex naturae instituto. Hoc pacto negatio visus in statua, aut negatio prudentiae in equo mala non sunt, sed negatio visus in animali, et prudentiae in homine mala sunt. Heic quoque advertes concretum malum pro abstracto mali-ιia usurpari, ut et de bono ae bonitate dictum est 126). 35. Quoniam malum oppositum est bono, consequitur quem admodum bonum appetibile est, ita malum qua tale, appetibile non esse, Sed potius a se Bppetitum avertere. Quamobrem malum ex se nec finis nec medii rationem habere potest. Aliquando tamen malum appetitur per accidens, quatenus non malum ipsum qua tale sed res aliqua bona in qua malum est, intenditur; at quum ab homine lucrum quaeritur iniustum. α Malum autem,s ita apposite S. Thomas, quod coniungitur alicui bono, est pria vatio alterius boni. Numquam igitur appeteretur mulum, nees per accidens, nisi bonum eui coniungitur malum, magis ap- η peteretur, quam bonum quod privatur per malum b).156. Malum dividitur 1.' in malum in se seu 3eeundum Se,
Malum secundum se est mera privatio boni debiti ad subleoli persectionem, sicut aegritudo est malum animalis.
Malum alteri est quidquid alterum bono illi dehilo privat aut
62쪽
privare potest. Sic lupus est malum agno, iustitia iudicis est malum sonti, amici mors alteri amico malum est. 57. 2.' Dividitur communiter malum in physicum et morale.
Physicum est privatio boni naturalis 127) Morale est privatio honi moralis 127). Invenitur hoc malum
ut per se patet, solummodo in agente rationali et libero : continetur enim deficientia lihorae actionis B morum regula. Addi solet post Leibnitrium huic partitioni tertium membrum, scilicet malum metaphysicum, quod situm dicitur in desectu ulterioris persectionis. Sed desectus iste improprie solum et ahu- sive vocari potest malum, eum non sit boni dehiti defeeius: immo vero ipse hic desecius est essentialis ac debitus omniereaturae, quia creatura nulla perseelionem infinitam habere po-
158. Quaeres an malum dividi possit per oppositionem ad divisionem communem boni in honestum, delectabile, utile; et eur non soleat ita dividi. Respondeo posse ita dividi malum, sed divisionem hane in
eam, quam nuper commemoraVimus reipsa restidere. Etenim divisio haec erit in malum inhonestum seu turpe, eontristans et
impediens. Inhonesium late sumptum 127) est privatio boni
naturalis, nempe malum physicum : inhonestum stricte acceptum est idem ac malum morale. Malum contristans est id a quo refugit appetitus propter tristitiam quam assert. Tristitia autem est passio ex coniunctione cum mulo cognito. Ηοc quoque pertinet ad malum physicum, quia privat bono naturali, quod est ab huiusmodi passione esse immunem. 'Malum impediens est id a quo abhorret appetitus non ex Se nee ratione tris litiae quum affert eoniunctio cum illo, sed quia obstaculum est quod alterius boni assecutionem impossibilem facit vel dissiciliorem. Quisque videt, et hoc reduci ad malum physicum Vel morale. Iline patet quare partitio haec mali non sit in usu, quia nempe reducitur ad illam, quae et simplicior est et facilior. 59. Quae modo dicta sunt quaestionem movent de oppositione quae bonum inter et malum est. Adverte bonum et malum comparari inter se posse dupliciter; t.' sormaliter, nempe speetatis ipsis rationibus boni ae mali; 2.' materialiter, videlieet secundum res ipsas quae bonae Vel malae sunt. Adverte iterum bonum vel esse bonum subiecto in quo est,
vel honum alteri 126) ; ita et malum.
63쪽
. . ih ius b6num ei malum ipsi subiecto formaliter conside
rata privative opponuntur : bonum enim huiusmodi est perseelio subiecto conveniens, et malum eiusdem privatio.
sunt habere oppositionem contrariam L. 52, 5.' , ut delectatio et iri sit ita; et hoc in moralibus magisquam in naturalibus; . quia, , ita S. Thomas, moralia ex voluntate dependent. Voluntatis au- a tem obiectum est bonum et malum. Omnis autem actus des nominatur et speciem recipit ab Obiecto. Sic ergo aetus volun - . talis in quantum sertur in malum, recipit rationem et nomens mali, et hoc malum contrariatur proprie bono. Et haec cona, trarietas ex actibus in habitus transit, in quantum aetus et, habitus similantur . sa). Videtieet actus bonus contrarius est actui malo, quia et unus et alter Sunt duo aetus positivi, secundum tendentiam maxime disserentes.
vel etiam privative. Potest enim fieri, ut sola boni privatio quae in uno est alterius sit malum.
Theoremata 140. PlloposiTio I. Malum non potest esse nisi in subiecto bono. Nam malum est privatio persectionis subiecto debitae. Ergo malum supponit subiectum cui persectio aliqua debeatur, et in hoc solo esse potest. Sed hoc subiectum debet necessario esse aliqua ex parte bonum.
et hoc alterum, nisi bonum sit, in alio insit oportet, et ita in insinitum.
ex parte ens l29, 150): nimirum nihil.
141. COROLLARIA 1. Nulla res est absolute ac simpliciter mala, sed Solum Secundum quid.
tamen ex , toto bonum destruere. 142 Pstopostrio II. Caussa mali Upiciens non potest esse nisi bona.
αὶ Quaest. disp. De malo. Rrt. l. ad 4.
64쪽
Quod malum omne eaussam habeat, et quod haec caussa bona
sit, ita probat S. Thomas. . Malum est desectus boni quod na- , tum est et debet haberi. Quod autem aliquid. deficiat a sua, naturali et debila dispositione, non potest provenire nisi ex
η aliqua caussa trahente rem extra suam dispositionem Esse η a Utem eatisSam non potest convenire nisi bono: quia nihil potest esse caussa, ni Si in quantum t ens. Omne autem ens, in
η quantum huiusmodi, bonum est a). Hine veritas elucet pulcherrimae illius sententiae : malum non agit nisi virtute boni b).143. Pnopositio III. Bonum non potest esse estpeiens mali eatissa nisi per acciden3. Praemillendum in caussae sive aetione sive esseetu aliquid
esse per se, aliquid per aecidens. Per se fieri dieitur quod ex virtute et intentione agentis sit. Per accidens quod vel non fit
ex virtute agentis vel si praeter eius intentionem. Hoc posito, malum effici potest vel in ipsa caussae Bellone vel in eius esseelu. Rursus actio caussae vel est neeessaria, Vel libera; et essectus vel est proprius esseetus caussae Vel Seeus. Sed in omni casu malum essicitur por accidens. Ergo. 144. Nam 1.' malum in actione eaUSsae necessariae, sive principalis sit sive instrumentalis, proseelo non provenit ex illius esticientia ; nam enicientia caussae producit aliquid quod est ens, ac proinde bonum; sed potius ex illius deficientia. Sie ex. gr. motus imperfectio procedit in animali non ab ipsa vi motrice,
ut est vis, Sed solum ex eius debilitate vel ex membrorum defeetu . Sed quaecumque sit caussa, Sive principulis sive instrumentalis, esse deficientem non per se illi convenit, per se enim illi convenit agere, sed solummodo per accidens. Ergo. 2.' Idem dicendum de actione caussae liberae; nisi quod actio caussae liberae dissert in hoc ab aetione caussae necessariae, quod caussa neeessaria eo modo Θgit qui sequitur ex praesenti eius dispositione vel indispositione aut defeetu ; adeoque n0n potest esse desectus in cius actione, nisi ex deseelu antecedente aut impedimento ipsius caussae; sed caussa libera, ratione dominii quod hubet in actus suos, non Semper B git quantum potest et debet, ae propterea potest in actione deficere, etiam desectu in ipsa caussa non praesupposito. Sic inhonesta omnis actioeSt a Voluntule, quae posset se ueternae legi subiicere, ut deberet, sed se illi subiicere detreelat.
65쪽
caussari potest desectus vel ex ipsa actionis imperfectione, ut quum ex mala artificis actione opus esticitur deforme; vel ex materiae circa quam caussa agit indispositione, ut quum ex marmoris aut ligni desectu statua recipit deformitatem. Sed haeo omnia se habent per accidens ad caussae virtutem; non enim fiunt ex virtute u gentis, sed vel ex desectu ipsius vel cx impedimento ipsi opposito.
non tamen in essee tu quem agens intendit, sed . in alio essectu qui cum hoe connectitur: ex quo sequitur, ut esseetus in Sebonus alteri mulus accidat 156); ut quum ignis virtute propria persecto agens domum incendit aut manum ustulat; vel quum iudex actione rectissima perturbatum ordinem restaurare intendens sontem poena usticit. Sed malum alterius coniunctum eum esseetu bono quem agens inlendit per accidens ab agente estiditur. Ergo.
66쪽
DE SUBSTANTIA ET ACCIDENTE ARTICULUS I.
Divisio entis in substantiam et aecidens 145. Pnopositio I. Sst stantiae et accidentis notione3 eaeperientia cuique obvia suppedyat. Statim ac in experieni iam sive externam sive internBm reflexionem adhibere incipimus, substantiae et aecidentis notionem adipiscimur, atque unam rem ab altera distinguimus, quamquam haec nomina quibus philosophi utuntur ignoremus. Revera vel ipsae rerum tam multae, ac sibi perpetuo succedentes mutationes statim ostendunt esse aliquid quod mutationes recipit, et
esse aliquid quod in his mutationibus accedit ad illud vel ab
illo amittitur. V. gr. cera quam manibus contrecto modo calida est modo frigida, dura primum deinde mollior ac mox lique. Scens, transit ab una manu in alterum, et pressione digitorum modo unam siguram accipit modo aliam; semper lamen eadem cera est quam primo accepi. Est ergo in rebus subiectum affectionum, et sunt affectiones sibi succedentes in illo : illud unum est, hae plures: illud identieram, hae diversae inter se; illud permanens, hae successivae: illud potest esse sine his, Secus nulla seret mutatio; hae sine illo esse non possunt, sunt enim illius assectioneS. Eodem pacto quae intra nos accidere sentimus considerantes, in asseetionum nostrarum multitudine, varietate, successione aliquid deprehendimus unum, identieum, permanens, et hoc est id quod eas assectiones recipit utque experitur. Sic igitur et externa et interna experientia ideam nobis suppeditant rei quae per Se eonStat, et rei quae alteri inest. Illa est substantia, haec
l46. Quod vero haec entis divisio in substantiam et accidens adaequata sit, non est minus manifestum, si accidentis nominem telligaS non assectiones tantum variabiles, sed quidquid assicit vel modisicut alterum. Pr0secto quidquid est, vel per se eonstat
67쪽
vel non per se, sed in alio. Nihil potest inter haec duo medium inveniri; sunt eni in immediate opposita, ut quae contradictionem aperie praeserunt. Nullum ergo est ens eui alterutrum illorum
47. Porro iam in primo libro ostensum est 17) substantiam et accidens in ratione cntis non univoce, sed analogice convenire. Unus quidem entis conceptus et substantiae et aceidenti communis est; ratio quoque hoc conceptu expressa est vere ac proprie in uiroque, sed diversimode; est enim prius absolute in substantia, deinde in aecidente eum habitudine ad illam. l48. Patet hinc ens non dividi in substantium et aecidens, quasi genus in species; neque illa duo, per se et in alio, esSedisserentias proprie dietas quae genus ad species determinent ib); sed solum modos essendi diversos qui ipsum entis rationem diversam faciunt in diversis. Quod ut melius intelligas, scire debes t.' modum entis nihil uliud reapse esse, quam ipSumens diverso modo consideratum. Dicitur enim rei modus u res η concepta Uno modo, respectu sui ipsius ut est concepta alio. modo: qui quidem diversi modi eonsiderandi non sumuntur, ex diversis in re exsistentibus, sed ex habitudine ad diversu , sub qua habitudine res intelligitur. . Ita antiquus auctor Opusculi XLVIII inter Opuseula S. I homae su); nec melius diei poterat. 2.' Animadvertere debes, quosdam modos essentiales eSSe , ut esse per 3e, eS8e in alio; quOSdum Vero accidentales, ut 3ubstare accidentibus, esse alteri unitum et similia. Modos vero essentiales alios eSSe omni enti eommunes, ut esse verum, bonum etc.
alios esse proprios quorumdam entium; ut hi de quibus modo loquimur, e8Se per se, et esse in alio. Et haec in praesenti de his susticiant. Erit certe notio haec tibi perutilis ad intelligendum quid sini modi essendi de quibus saepe mentio occurrit apud metaphSSi eos, quos modos ita nonnulli explicarunt, ut dissicillimum secerint ne pene impossibile concipere mente quid sint.
De subuetantiae notione 149. Psoposmo ll. Comparatione institutu inter subiecti asse-etiones ipsumque subiectum, Substantiae n0tio perlicitur.
68쪽
Colligitur ex modo dietis nos primo cognoscere Substantiam ex mutationibus quae in illa fiunt, eamque concipere ut subieetum constans assectionum mutabilium. Ex hoc modo eonei piendi ipsa substantiae denominatio ortum habuit. Substantia enim ex vi nominis est quod substat alteri. Nimirum tale nomen sub Stantiae impositum est, quia cum aceidentia sub sensus cadant, non vero substantia, hanc concipimus quasi substratum quoddam permanens accidentibus subiectum, illaque propemodum SustentanS. 150. Si iterum assectionum subieetum cum assectionibus comparemus, deprehendimus asseetiones omnes ita in sua exsistentia dependere a subiecto, ut non possint ab ipso avelli et exsistere per se, Sed in illo exsistere debeant; subiectum autem ab
illis esse independens nec indigere illis ut sit; fuit enim sine
unaquaque illarum, et esse perstat etiamsi illae eessent. V. gr. mea cogitatio non potest eSSe Sine mente mea nec transire ume ad alterum; ita e hartae figura aut albedo sine charta et extra rhartam exSiStere saltem naturaliter nequit. Sed mens mea potest esse sine illa cogitatione, et charta sine illa figura; potestque mens ab una cogitatione ad aliam, et charta ab una
figura ad aliam transire. Igitur substantia ita exsistentiam habet, ut per se sit nec alio indigeat ut sit in illo. Assedi iones autem ita exsistentiam habent, ut non per se sint, sed in alio ut in subiecto quo indigent ut sint.151. Ex his eruitur altera substantiae desinitio: ens quod per se est neque indiget alio tamquam subiecto eui inhaereat. Quae desinitio eo melior est primu illa quam experientia immediate
suppeditat l49), quod eum libera sit a conceptu mutabilium
asseetionum, id solum complectitur quo persectio ipsa substantiae eontinetur; adeoque universalis maxime est, et divinam ipsam amplectitur Substantiam, quae Vere per Se est et non in subiecto, quin tamen ulli sit obnoxia mutationi. Nihilominus prima definitio ad omnem creatam subStani iam Se porrigit. 152. Ad cavendos turpissimos Pantheismi errores sedulo notandum quid importent illu: per se esse, et alio non indigere, quum de substantia dicuntur. Substantia est per se, nempe independenter ab alio subiecto, et non indiget subiecto ut sit. Excluditur ergo u substantia dependentia ab alio tamquam a subiecto inhaesionis, non vero dependentia 2b ullo tamquam a PBUSSa. Independentia a subiecto inhaesionis facit ut ens per se sit; independentia a caussa sucit ut ens sit a se. Illud ens est omnis substantia, hoc est solummodo substantia infinitu. V. II.
69쪽
l55. PRopositio Ill. Substantiae idea clara est ae minime arbitraria. Sequitur ex hucusque dictis t.' nos ideam substantiae elaram habere. Si enim clara non esset, substantiam eum accidente confundi a nobis oporteret. Cum enim omne ens vel substantia
sit vel accidens 46 , nihil aliud est quocum substantia confundi possit, nisi accidens. Iam quis dicat nos confundere cum
accidente substantiam' Anne quispiam est qui V. gr. rotunditatem dieat substantiam, et aurum aut lignum assecliones rotun
Sequitur '.' substantiae notionem confictam aut arbitrariam non esse, sed ex ipsis rerum naturis depromptam. Sponte enim exsurgit haec notio ex interna et externa experientia.
154. Nolandum tamen 1.' nos cognoscere quidem quid sit substantia universim et per oppositionem ad accidens; minime autem compertum habere quid determinatas substantias intrinsece constituat: Iatet enim nos intima rerum essentia 46 . uino est quod substantias ab invicem distinguimus non per intrinsecas ipsarum disserentias, sed per assectiones ipsarum perque esseeius quos percipimus. Quamobrem idea cuiusvis peculiaris substantiae eontinetur notione generali et indeterminata entis per se cui determinatae qualitates inhaerent, et ex quo certi quidam
essectus dimanant. 2.' Sensu apprehendi externas solum assectiones, non tamen abstractas sed concretas; adeoque et ipsam substantium attingi; non quia ipsam rationem entitatemque substantiae ullo modo sensus percipiat, sed quia externas assectiones percipit in conereto prout in re sunt, non albedinem V. gr. sed album ;quamquam assectiones per se sint Sensuum obieetum, ne sub- Stantia per accidens L. 461). In eumdem modum. intellectus non intelligit primo asscelionem a substantia abstractam, aut Sub Stantiam praecisam ab assectione, sed per modum unius obiecti, accidens in subiecto; nec tamen accidens sub ratione Armaliaeeidentis, nec subicctum sub ratione sormali subieeti, sed utrumque simul sub ratione entis hoc aut illo modo sensibilis. Formales vero ideae substantiae et accidentis comparatione et deductione postea Rdquiruntur.' d.' Hinc ideae assuetionum concretarum sunt intuitivae L.21); adeoque substantiarum ideae ut sub experientiam eadunt sunt et ipsae intuitivae, non quidem quia substantia in se sit intuitionis obieeium, sed quia substantia in suis assectionibus se in-
70쪽
tuendam praebet quod veteres dicebant esse intulit vas denominative, non quiddilative); ipsi vero conceptus substantiarum abstractarum non intuitivi sunt, sed laetitii per deductionem
Loetii de substantiae eonceptu sententia refutaturl 55. Contendit Loekius, et post ipsum ceteri sensistae, Omninos substantiae idea carere: voces autem quibus substantias significamus nihil aliud exprimere, quam qualitatum quarumdam quibus constanter simul assicimur congeriem; de quibus qualitatibus, tamquam de re una loquimur, quia supponere solemus eas ignoto aliquo substrato sustineri, in eoque subsistere.
56. Paopostrio IV. Lothius in iis quae disserit cirea substantiae conemium ludit in ambiguo, sibi contradicit et errat manifeste.
stantiae notionem cum cognitione substantiarum in specie. intima quidem particularium substantiarum constitutiva nos latent; at minime nos latet et esse substantiam et quid sit illo, l55).
Q Αsserit vocem hanc substantiae nulla mentem idea ditare, ac simul dicit eam excitare in nobis notionem subiecti cui qualitates inhaerent, quae notio profecto aliqua idea est. M Praeterea statim ac dixit substantiae nomine nos collectionem exprimere qualitatum, illico subii eit non posse nos qualitates istas concipere subsistentes ; quocirca necessario Supponimus substrutum aliquod in quo subsistant. At qui sic dicit, nonne hoc dicit: quamquam non habeamus ideam substantiae, tamen necessario eam habemus 'o Ipse Loekius fatetur substantiam sermonis humani perpetuam esse materiam. Revera quid significant nomina substantiva concreta quid deficit in abstractis' quid connotant adiectiva ΤΑt si nomina sunt quae substantiam significant, est profecto in mente humana idea substantiae. Vides habere hic locum argumenta omnia, quae contra nominales asseruntur 1. 525, seq. . Loexius enim in hae parte prorsus ad nominales pertinet.