장음표시 사용
171쪽
MARTIANI CAPELL gymnasium atque Atticam demeasse illicque uersipellis studii calumniante proposito etiam Socratis sibi Platonis-331 que amplitudinem mancipasse. hanc igitur fraudulenta
Semper argumentatione uersutam ac de circumuentis pluribus gloriantem cum Cyllenius κημυκεitu geminus anguis 5 assurgens adlambere seminam crebris linguarum micatibus adtemptaret tuncque etiam I ritonida Gorgo cognoscentis quodam gaudio sibilaret nimirum' inquit Bromius qui facetior est deorum eamque penitus nesciebat haec aut ex arenis Libyae anhelantis adducitur, quod et 10 capillitium implexum docet et amicitia uenenorum aut sidendum pharmacopolam esse Marsicae nationis. ita namque agnitione viperea et blanda anguium adulatione 96 6 delinitur. quod ni est, ex illius hami fraude colligitur quod circulatrix pellacissima et petrarum Marsicarum in- 15
332 cola comprobatur.' quo dicto cum complures deorum quantum decuerat arriderent, Pallas aliquanto concussior iocum emergentis inhibuit memorans hanc admodum sobriam, quod quibusdam diuis penitus denegatum, etiam
inter germanas quae probandae Sunt acriores, a nullo mpοSSe, cum 3Sserta protulerit, derideri. illa autem, quae in argumentum uirusae assertionis acrimoniaeque detulerat, tradere eam iubet ac se ad insinuandae sollertiae 333 habitum comparare. tunc lubrici anguis circulatos orbes et hiatus cum Grammatice, quae insinuatione peracta 25
propter adstabat, accipere sormidaret, ipsi divae, quae etiam Medusaeos crines edomuit, cum figuris illicibus et hamatis illis formulis committuntur. ita crinali decore mera Cecropis atque Attica comprobatur maxillaeque quod
2 studi R il 5 ceryceo BR corr. missius in Ouid. Bum. I p. 665 η 7 tritonia BR eorr. Koppius il cognoscens Grotius t 8 quodam Heinsius in Ouid. Num. I p. 605 quoniam BR l 9 perspiciebat pro nesciebat coni. Heinsius I. l. li10 Iibiae BR ll anelantis B ll 11 inflexum minsitis l. l. imploxum BR li 12 forma copulam BR corr. Salmasius exercit. Plin. p. 739 a P ed. I6Sn il 14 delinitur missius L L diligitur BR li 15 petrarum minarius moetarum B motarum Λ li18 irridentis scripsi emergentis BR li amodum B li 20 inter
172쪽
eam palliatoruna populus et Graiae iuuentutis electio sequebatur, prudentiam seminae ingeniumque mirata. Iuppiter autem iudicandis implendisque uirtutibus posteram Romuleis uirtutibus Graiam aestimans leuitatem quicquid 5 nosset illa Latiari promere praecepit lacultate. ac mox 334
Dialectica quamquam parum digne Latine loqui posse
crederetur, tamen promptiore siducia restrictisque quadam obtutus vibratione luminibus etiam ante uerba sormidabilis sie exorSR10 Ni Varronis mei inter Latiares glorias celebrati mihi 335 eruditio indiistriaque suppeteret. possem semina Doricae nationis apud Romuleae uocis examina aut admodum rudis aut satis barbara repperiri. quippe post Platonis aureum flumen atque Aristotelicam facultatem Marci Τerentii 15 prima me in Latinam uocem pellexit industria ac sandi possibilitatem per scholas Ausonias comparauit. his igitur 336 Praeceptis parere colluctans nec Graia deseram ordine disserendi nec Laurentis assertionis essamina remorabor. 97 fac prius illud compertum uolo mihi Romanos togatamquem gentem uocabulum nondum nouare potuisse Dialecticen, sicut Athenis sum solita, nuncupari meique prorsus iuris esse quicquid artes ceterae prolocuntur. nam neque 337 ipsam quam aures uestrae probauere Grammaticam neque
alteram opimi oris praecluem facultate uel illam forma - 25 rum diuersa radio ac puluere liniantem sine meis posserationibus explicari quis dubitet ' quippe in dicione mea 338
iureque consistunt sex normae, quis constant ceterae disciplinae. nam prima eSt de loquendo, secunda de eloquendo, tertia de proloquendo, quarta de proloquiorum 30 Summa, quinta de iudicando quae pertinet ad iudicationem Poetarum et carminum, sexta quae dicenda rhetoribus commodata est. in prima autem parte quaeritur quid 33s10 Iaciares R il 12 exanima R il amodum B ll 14 torrentii R il 16 seolas BR il his n hine BR li 21 prorsum B R il 24 opinioris Λ opinionis r il irae clueti B iraeduen addita a R corr. Me sitis it illarum B ὲ illam b li 25 liniante R il31 rethoribus fi li
173쪽
ΜΑRTIAM CAPELLAE sit genus, quid forma, quid disserentia, quid accidens, quid uero proprium, quid desinitio, quid totum, quid pars, qui indiuidendo modus, qui in partiendo, quid sit aequivocum, quid uni vocum, quid ut ita dicam pluriuocum . debetis
quippe insolentiam perferre sermonis qui Graiam disser- 5340 tare Latialiter compulistis. quae ergo rebus uerba sua
sint, quae aliena et quot modis aliena sint, quid sit substantia, quid qualitas, quid quantitas, quid relatiuum, quid loci, quid temporis, quid situs, quid habitus, quid facere, quid pati, quae sibi opposita et quot modis sibi opponantur, 10
341 haec in prima nostri parte cenSentur. in Secunda uero,
quam de eloquendo dixi, quaeritur quid sit nomen, quid uerbum, quid ex his iunctum, quae ex his subiectiva pars
sententiae sit, quae declarativa, qui subiectivae modus sit, qui declarativae, quatenus nomen accipiatur, quatenuS Uer- 16bum, quatenus sit persecta sententia ut possit esse prolo
342 quium . excipit hanc pars tertia de proloquendo. in ea quaeritur quantum ad propositum hodiernae sufficiat bre-M s uitatis quae sint disserentiae proloquiorum, in quantitate, quae in qualitate, quid sit uniuersale, quid particulare, quid 20 indefinitum, quae sint alentia quae negantia, quam uim habeant singula et quem ad modum inter se adsecta sint. 343 hinc progreditur ad quartam partem, quam esse diximus de proloquiorum Summa. in ea quaeritur quid sit Sumptum, quid illatio, quid syllogismus, quid symperasma, quid rasit praedicativus syllogismus, quid condicionalis et quid
intersit, quot formae sint praedicatiui generis et quae sint, utrum certum ordinem teneant et si tenent quae sit eiusdem ordinis ratio, quot modos habeant singulae et utrum hi modi certum ordinem teneant et si ita est quae Sit eius- 30dem ordinis ratio, deinde condicionalis syllogismi quot primi modi ac necessarii sint, qui etiam istorum ordo sit, quid inter se disserant. haec sunt quae praesenti arbitror cognitioni asserendisque susticere. 1 deforentia R θ 2 quid in diuidendo R it 7 quod Biri li 16 sit om. D deletum in B li ut om. B D li 22 quemamodum N l 23 de progreditur cf. Priscian. Ι 396, 16 uertet. li
174쪽
0uid ergo genus sit exordia repetens, quo uniuerSadiscurram, primitus intimabo. GENUS est multarum sormarum per unum nomen 344 complexio ut animat: formae eius ut homo seu equus 5 et cetera. Sed non numquam aliquae sormae ita generi subiciuntur ut etiam ipsae aliis sub se positis genus esse possint, ut hominum genus, quod animali sorma est, barbaris et Romanis genus. uSque eo genuS ESSepotest, donec eius formas diuidens ad individuum aliquod is uenias. ut si homines diuidas in masculos et seminas, item masculos in pueros adolescentes et senes, item pueros in insantes et loquentes, item puerum si uelis diuidere in Catamitum aut alium quempiam certae perSonae puerum, non est genuS, 15 quod lain ad individuum peruenit. uti autem eo genere debemus, quod est praesenti negotio proximum, ut si de homine quaeratur, eius genus animal debemus
aSSumere, quod ei proximum est. nam si substantiam 99 sdixerimus, quantum ad rationem pertinet uerum est, quan-20 tum ad necessitatem Superfluum. FORMAS easdem dicimus, quas et SPECIES. FORMAE 345
ergo Sunt, quae subditae generi tenent desinitionem eius et nomen, ut homo equus leo quoniam formae sunt animalis, potest et homo et equus et leo animal 25 dici, quod nomen et corpus animae participans, quae definitio generis esse cogn0Scitur. DIFFERENTIA est sufficiens ad id quod susceperis 346 discretio, ut si quaeratur quid inter hominem intersit et equum, sufficit ut dicamus quod homo bipes est. 30 equus quadrupes. animaduertere autem debemus quod quia multae sunt in rebus singulis disserentiae, unam quamque rem dissimiliter nos posse diuidere. quotiens in ea poterimus alias atque alias disserentias inuenire. nam 7 animalis br il 9 aliquid BR li 21 do formis ante sormas add. B li 25 nomen post participans posuum in quod
nomen ante et corpus inseruit Grotius il animae Srolitis ani
ma BR diffinitio B do finitio b il
175쪽
si animal uoluerimus diuidere, possumus in sexus quod alia sunt masculina alia seminina, possumus in aetates quod alia sunt ortiva alia iuuenilia alia senilia, possumus in q antitates quod alia Sunt parua alia magna alia media, possumuS in uarietates motus quod alia sunt 5 gra lentia alia serpentia alia natantia alia uolantia, possumus in habitaculorum diuersi- tates quod alia sunt aquatilia alia terrena alia aeria alia ut non nulli dicunt ignea,. . . . . possumus in linguae sonum quod alia sunt loquentia alia gementia alia latrantia alia ululan- 10tia. Sciamus tamen et singulas persectas esse diuisiones et omnes in singulis inueniri. nam masculina animalia possunt et ab ortu recentia et parua et gradientia et terre-1oo s stria et bipedia et loquentia esse. ergo quavis uti licet. ea tamen debes, quae est apta suscepto negotio. nam si 15
tibi sit de hominum laude dicendum, in rationabilia et stolida diuidere oportebit, ut eo facile possit intellegi
inter omnia animalia rerum natura quanti homines habu erit, quibus solis ad Se cognoscendum ratiocinari permisit. 347 ACCIDENS est quod non nisi eidem formae sed non m Semper euenit, ut rhetorica non nisi homini accidit sed ei potest et non accidere, ut quamuis sit aliquis homo non
348 PROPRIVM est quod et eidem formae et ita semper accidit ut unam quamque rem ab Omnium communione 25 discriminet ut in homine risus. nam nec ridere quiS- quam nisi homo potest, nec homo cum uoluerit, quantum in eius natura est, ridere non potest. et disserentia proprio eo distat quod disserentia unam quamque rem ab eo tantum distinguit unde quaestio est, proprium uero ab 30 omnibus. tiam cum hominem a leone per disserentiam 1 videro D li 3 ot BD alia b li iuuenilia Grotius iuuentutis BD il 5 uarietatem B it 6 alia uolantia om. DBx lis lacunam indicauit Grotius il 14 quamuis N il post lieotia d. omnibus f li 17 stollida R 2 19 cognoscondam B20 do accidenti ante accidens add. BR li 21 rothorica R22 quodvis B=R θ 24 quid sit proprium ante proprium add.
176쪽
uolentes discernere dixerimus quod leo serus est homo autem mitis, id solum videmur discernere quod ad susceptum negotium pertinet. dicendo enim 'leo serus est homo mitis nec hominem ab aliis mitibus animalibus nec leo-5 nem a ceteris bestiis seiunximiis, cum uero hominem animal risi hile' dixerimus, eo a ceterorum animantium generalitate discrevimus. DEFINITIO est cum inuoluta unius cuiusque rei notitia 34s aperte ac breuiter explicatur. in hac tria uitanda sunt: a0 ne quid salsum, ne quid plus, ne quid minus significetur. 1ors salsum est hoc modo 'horno est animal immortale . nullus enim homo immortalis est et ideo salsum est. plus enim dicitur tali modo 'homo est animal mortale . et hoc enim quamuis breuiter dictum sit plus tamen est. i5 quod ad omnia animalia pertinet. minus significatur hoc modo 'homo est animal grammaticum'. quamuis enim non sit nisi homo animal grammaticum, non tamen omnis . homo grammaticus. desinitio plena est hoc modo 'homo est animal rationale mortale . addendo enim mortale 20 separauimus a dis, addendo rationale separauimus a seris. TOTUM est quod duabus pluribusue in se partibus 350 positis non Semper nomen, desinitionem tamen numquam accommodat. et hoc non nisi in indiuiduis inuenitur, ut si hominem designemus et eius partes singula membra 25 faciamus, intellegimus id ipsum tutum esse, quia certum hominem constituimus et desinitionem et nomen ipsius totius non p0Sse in partes cadere. non enim aut brachium solum aut caput, hominem, dicere poterimus aut ipsius desinitionem singula membra recipiunt. sed animaduer-30 tendum est quod aliquando OMNE pro TOTO dicere poS-5 dum H li 7 diserouerimus R it 8 quid sit definitio ante definitio ad i. BR ll 9 ae N il 11 nullus Onim - 13
animal mortalo om. li pro uerbis nullus enim- 13 tali modo haec leguntur quamuis enim homo animal esse uerum sit falsum tamen est inmortalem aut irrationalem add. d) plus
est hoc modo in D li 13 mortalo om. D li et b ex BD il20 diis Db li 21 quid sit totum ante totum add. R D li 22 di-
finitiono in D li 21 menbra D li 25 intelligimus D il quia nquod D li 28 eapud D ll
177쪽
MARTIANI CAPELLAE sumus sed alio quodam intellectu. nam ΤΟΤVM etiam in singulis, OMNE in multis agnoscitur. nam cum dicimus homo Cicero, Cicero quia unus est in eo TOTUS intellegitur, homo autem quia inperitus et artifex et uiret mulier esse potest, melius OMNE accipimus. 6351 PARTES sunt, quae in toto esse intelleguntur, et ex quibus totum conStat./,όρ DIVIDERE usque eo debemus donec ad individuum ueniatur, et hoc fit cum per disserentias ad paucitatem
genera redigimus et eis ita sormas subicimus, ut et ipsae 10 singulae aliis sub se positis etiam genera esse possint. ut animal si breuiter primo diuidere uoluerimus, per disserentias possumus, quod alia sunt gradientia alia Serpentia alia natantia alia uolantia. hinc item, hoc est de singulis sorinis possumus genera sacere ut dicamuS ani- 15 malia gradientia genus Csse et ei formas subiciamus, quod alia sunt humana, alia serina . et ex his possunt esse aliae formae, per quas si necesse fuerit ad individuum poterit perueniri. sed hoc non in omni assertione sacere oportet, sed in suptili quadam disputatione. tunc autem in Ora- 20tione hoc modo possumus diuidere cum id exigit obscuritas causae. quod si causa non sit obscura , diuisionis quidem ratio inesse et tractari debet sed multum apparere non debet. 353 PARTIENDI disserentiae non frequenter occurrunt at- 25que ita sine his infinita potest esse partitio, si usque ad individuum uoluerimus peruenire. nam si certum hominem pro toto dicamus et eius partes breuiter colligere uoluerimus, disserentiae non suppetunt partium, et certarum partium nominibus uti cogemur, ut dicamus caput pedes 30 et reliqua, quae si conplecti breuiter uoluerimus, quoniam disserentiae desunt, non possumus singula colligere, quia multa sunt et aut inpossibile erit aut longum.
3 Cicero addidi s 5 omnem H li 6 quid sit pars ante partes add. BR ll 8 qui in diuidendo modus modos re) ante diuidero add. BR li 20 subtili R il 25 qui in partiendo modus ante partiendi add. BR li 29 ceterarum B m li
178쪽
Interes tautem inter DIVISIONEM et PARTITIONEM 354
quod in diuisione per formas currimus, in partitione per
partes. formae autem sunt, quae generi subiciuntur et eius desinitionem tenere possunt et nomen. partes Sunt 5 quae in toto sunt et desinitionem numquam, nomen interdum totius recipere possunt. Possumus tamen unam eandemque rem et pro genere et pro toto accipere sed alia quadam ui. ut est homo, quem Si in adulescentem senem et puerum diuidere uoluerimus, genuS est 10 et formae eius. quem si in caput pedes et manu Spartiri uoluerimus, totum est et partes eiuS, quia adulescenS Senex et puer, quas formas esse diximus, et nomen hominis recipiunt et desinitiouem, ut et senex dicatur homo animal rationale mortale, et puer et 15 adulescens. caput uero et pedes, quas partes esse diximus, neque desinitionem hominis neque nomen accipere P0Munt, quia nec caput, potest dici homo animal
risibile nec pedes nec manu S. AEQVIVOCVM est quando multarum rerum unum 365 20 est nomen, sed non eadem desinitio ut leo. nam quantum ad nomen pertinet, uerus et pictus et caelestis i e odicitur: quantum ad desinitionem, aliter uerus desinituraliter pictus et aliter caelestis. VNIVOCVM est quando duarum aut plurium rerum 35625 unum nomen est et definitio ut uestis. nam et birrus et tunica et nomen u estis habent et desinitionem possunt accipere. ergo hoc univocum in generis serie intellegitur, quod et nomen et desinitionem dat formis suis. PLURIVOCVM est quando multis nominibus una reS s5et 30 dicitur ut gladius. nam et ensis et mucro idem significant. 6 totum it 8 adolescentem D llo et 15 adolescens D li 13 et anιe senex om. D li Is quid sit aequivocum equi-uocum Λὶ ante aequivocum arid. li 24 quid sit univo cum
179쪽
MARTIAM CAPELLAE 358 Rebus SVA sunt uerba, quae naturalia atque etiam propria dicimus ut lapis lignum et cetera.
359 ALIENA Sunt quae ratione aliqua mutuantur uel propter necessitatem uel propter decorem . propter necessitatem ut dicimus uites gemmare, laetas se-5getes. hic enim quoniam proprium desicit, alieno usi sumus. Deque enim aut uites aliud quam gemmare aut segetes aliud quam laetas possumus dicere. propter decorem autem dicimus fluctuare segetes. pOS- sumus enim aliud moueri dicere, Sed quoniam Orna-10
360 ALIENA uerba tribus modis fiunt aut per similitudinem aut per contraria aut per disserentias. per similitudinem, ut sunt quae in grammaticae tropis numerantur ut hoc ipsum quod dixi fluctuare segetes. ex hoc genere 15 sunt etiam illa, quae ex toto partem aut ex parte totum significant in hunc modum ut decenter uerborum habeant propinquitatem. haec enim similitudinis genere placuit includi. per contrarium uerba dicuntur quando contra quam dicimus accipiuntur, ut Parcas dicimus DFata eum non pareant, et lucum cum non luceat. hoc ros G grammatici κατ' ovTi ppaciv uocant. per disserentiam aliena uerba sunt cum sine ulla ratione ex aliis assumuntur, ut si hominem neque corpore durum neque ingenio stolidum lapidem dicamus. sed his uti non conuenit. 25 stultum est enim aut nihil significantia uerba aut nimis aliena proferre. propriis autem similibus et contrariis
361 Antequam de hac dicam, quaedam docenda sunt. Jomne quicquid dicimus aut subiectum est aut de subiecto Maut in subiecto est. SUBIECTUM est prima substantia.
1 quae sunt uerba ante robus add. BR li 3 quae aliena
12 quot modis aliona uerba fiant aliona sint Rὶ ante alienans. Br il 13 aut disserentia B li 22 cata antiisas in B Oatantifrasin R il differentias H li 27 et similibus D ll29 quid sit substantia ante antequam add. BD il antequam - sunt deleui it 31 est ante subiectum om. D 2 aut de subiecto et in subiecto ante subiectum est prima s. add. B li Diuiligeo by Cooste
180쪽
quod ipsum nulli accidit alii inseparabiliter, ei tamen alia
accidunt, ut Cicero est non nomen sed quod eo nomine significatur. DE SUBIECTO est quod de ipso subiecto dicitur et dat ei et definitionem suam et nomen ut homo. 5 nam et homo Cicero et animal rationale mortale. ita et nomen et desinitio, quae est de subiecto, eidem subiecto accessit: ideoque hoc, quod de subiecto dicitur, in generibus uel in formis inuenitur. IN SUBIECTO est quod neque nomen neque definitionem dat subiecto sed 10 in ipso subiecto ita esse intellegitur ut sine eo esse non
possit ut rhetorica . nam nec nomen eius poteSt Subiectum recipere nec desinitionem. neque enim aut rhetorica Cicero aut bene dicendi scientia Cicero: in eo autem intellegitur cum id ipse uocari non possit. 15 aliud est de subiecto aliud in subiecto. in subiecto est ἰ 62 disciplina. nam eadem rhetoricae de subiecto est, Ciceroni in subiecto. PRIMA ergo SUBSTANTIA Subiectum est, SECUNDA quae de ipsa prima dicitur ut sit Cicero prima substantia, hom o et animal secunda. iam 20 in subiecto omnes consequentes praedicationes esse intelleguntur, itaque de singulis uideamus. quid qualitas 'QUALITAS est, secundum quam dicimus quale est ut candor. et ex hoc intellegi licet et qualitatem in subiecto esse, cum candor necessario in aliquo sit, Sine quora esse non possit: utique ipsum aliquid, in quo est, Subiectum est. quid quantitast QVANTITAS est, secundum quam dicimus quantum est ut bipedale. etiam ista in subiecto intellegi necesse est. quid relativum' RELAΤΙ-V- est, quod ad aliquid uocant ut pater frater. et
8 quid sit subiectum ante in subiecto add. BR li 10 non possit ri non possit asso r il 11 rothorica BR l 12 retho rica B ll 14 inre turbata haec inde a Vulcanis i esso post eo add. r il 15 quid do se R) subiecto et in subiecto est quod add. N) ante aliud add. BR il aliud BR aliud est b aliud in subieeto est ri aliud in subiecto B li 16 rhetoricae R rethoricao B uterque deleta posteriore e li de subiecto est punctuara