장음표시 사용
181쪽
MARTIANI CAPELLAE haec utique in subiecto sunt. nam necesse est ut haec omnia ad aliquid sint et si non nulla sunt, de quibus dicantur, illa quae dicuntur, in anima uidebuntur. quid Loci' id est quod dicimus Romae: Roma substantia est, ipsi Romae hoc accidit. quid ΤΕΜΡORI Si ut heri nuper 5u e S P e r i. quorum motu tempus intellegitur substantiae Sunt, ut sol, cuius curSu tempus intellegimus, et quae aliquam intellegeritiam morae in nobis faciunt. quid SITVs' ut puta iacet sedet. quid HABITUR ' ut calciatus armatus: substantia est homo et haec illi acci- Λdunt. quid FACEREt ut secare urere. quid PATI 'ut secari uri.
364 Prima SVBSΤΑΝΤΙΛ est quae nec in subiecto est inseparabiliter neque de ullo subiecto praedicatur. inseparors rabiliter autem ad hoc desinitioni adiectum est, quod omnis uprima substantia quamuis in loco aliquo sit tamen ab eo Separari et migrare potest, ut Cicero ita in curia esse intellegitur, ut inde possit aliquo discedere, et pars primae substantiae quamuis in toto sit non tamen inseparabiliter: nam siue re ipsa siue cogitatione separari a corpore tonostro brachium potest. at uero rhetorica ita est in animo Ciceronis ut etiam si aliquo casu esse destiterit non tamen intellegatur migrare, quoniam nec cum esse coepit, intellegitur adueniSS . 365 SECUNDA SVBAΤΑΝΤΙΛ est quae de prima. ut dictum raest, praedicatur ut homo de Cicerone et animal de homine et Cicerone. et quicquid genus est primae suh- Stantiae, secunda substantia esse intellegitur. ita ergo substantiis omnibus commune est non eSSe in subiecto. prima uero nec de subiecto est Substantia nec intendi nec mremitti potest id est recipere magis et minus. et si qui- I subiecta R ii 2 omnia b nomina BR ll si om. B R ilsint om. B ll 5 haec accidunt eorr. eae acciditὶ R il eri R ils caleeatus o li 13 item do substantia ante substantin adu.
Substantia ante secunda ada. BD θ 29 cummune B li 30 primo D et in edd. inde a p li 31 remiti B p
182쪽
dem nemo homine alio magis homo est et nec ipse unus homo magis cras erit homo quam hodie fuit, et in diuersis
non magis equuS equus est quam homo homo. hoc autem obseruandum est in sub- stantiis, inter consortes suas id 5 est ut primam primae conpareS, Secundam se undae. nam si secundam primae compares, magis Substantia est prima quam secunda. prima enim rem magis declarat, Se cunda uero habet quandam communionum ambiguitatem.
nam cum dico Cicero, iam quiddam individuum cer- 10 tumque signissico: cum dico homo, quoniam cuncti sumus huic appellationi subditi, incertum est quem significem. ita ergo sit ni magis sit substantia prima quam Secunda,
quia rem certius Ostendit. magis ergo et minus su h- 366 stantia non recipit inter consortes suas. item substantia
15 contrarium nihil habet. nam nihil homini aut equo contrarium. sed si quis dixerit Clodium Ciceroni fuisse con- 1689trarium, intellegit non ipsas substantias suisse contrarias sed qualitates, quae in ipsis erant ut malitiam honitati aut uilium uirtuti aut iniustitiam iustitiae. uidetur autem
20 substantiae proprium quod una eademque callax eSt contrariorum quadam Sui permutatione, ut lapis cum idem sit, potest nunc albus esse nunc niger, idem tamen lapis esse non desinit, et Cicero primo stultus postea sapiens idem tamen Cicero esse non desinit. 25 QUALITATEM esse diximus, secundum quam dicimur 367
quale S. qualitatum forma una est, in qua dispositis quaedam et habitus mentis esse intellegitur, ut in omnibus perceptis artibus. sapientia grammatica rhetorica ceterisque quae ita haerent animo ut dissicile amitti possint. sed 30 in his aliqua persecta sunt, aliqua in persecla. ut siqui grammaticae arti operam dederit in plerisque lamen sal latur, nondum potest dici HABITV8 sed tantum dicitur
3 ecus eqvs D li 4 obsse mandum D li 8 communionem ambiguitatum Bu corr. p l 17 intollogit B intellegat brili 2i supermutatione B R i 25 item do qualitate ante qua- .
183쪽
ΜΑRΤΙΑΝΙ CAPELLAE DISPOSITIO. ita non omnis dispositio habitus, omnis 368 autem habitus dispositio esse intellegitur. Secunda species est earum qualitatum, quas recte passibiles dixerimus ut dulce atque amarum calidum uel frigidum, non quod ex his eaedem substantiae aliquid patiantur. sed bquod sensus nostros aliquid pati cogant. cogit enim ali quid pati et tangentem calor et dulcedo gustantem. item quae nobis i ex aliqua paSSione naturae inoleverint, secundum quas pallidus quisque uel ruber dicitur, non tamen ita ut quis aliqua repentina causa uel pallet uel iis
rubet. nam ipsae passiones rectius, non qualitates appellantur, si quidem secundum has non dicimur quales. non
enim sequitur ut qui pallet sit pallidus, aut qui amatam a tor, aut qui est ebrius ebriosus. illae igitur pas-sgs Siones Sunt, hae qualitates. tertia Species est earum quali- I5tatun , quae non ex eo quod iam quisque eSt sed ex eo quod esse potest intelleguntur ut dicimus fragile lignum, non quod iam si actum sit sed quod si angi possit. nam et palaestri cum corpus duobus modis dicimus et id quod palaestra conpositum est, et id quod natura ita formatum 20 ut huic arti accommodatum sit, quamuis ea non sit inhu-tum . illud tamen a palaestra recte dicitur palaestricum quod ipsius artis habet effectum, non autem inuenitur ipsius qualitatis nomen unde sit denominatum et derivatum palaestricum illud quod nondum est sed esse potest. 25 quare cognoscendum est dici quasdam substantias ex qualitatibus, quarum nomina non inueniuntur. namque ut bonum dicimus a bonitate, non ita optimum ab optimitate. ita ergo palaestricum, quod intellegimus ex eo quod percipere possit palaestram, non habet certum qualitatis no- ω men ex quo dictum uidetur, constat tamen a qualitate esse 370 dictum. quarta species est earum qualitatum, secundum quas formas sigurasque intellegimus, ut quadrum rotundum pulchrum deforme et similia. recipit qua-
oluerint D li 15 hae B eao B ot non b st 19 palestrium D ll21 acommodatum B acummodatum D is inbutum D inbutus
184쪽
litas magis et minus, nec tamen omnis. nihil enim quadrum magis altero quadro quadrum est. magis autem aliquid candido candidum dici potest. et quaestio est in plerisque utrum magis iustus alter altero dici possit. 5 plerisque autem subtiliter uidentur adtendisse qui qualitates ipsas non dicunt recipere magis et minus sed ea quae ab his detiominantur, ut iustitia Sit ipsa una quaedam persecta notio, ut non dici possit 'magis haec iustitia quam illa est' dici tamen potest 'magis hic iustus quam 10 ille est' item dici non potest 'magis haec sanitas quam illa est dici tamen possit magis hic sanus quam ille est . ex quo sit ut substantia non recipiat magis et minus, qualitates quidem per ipsas substantias possint recipere. item contrarium qualitas habet nec tamen omnis. nam Issos 15 sanitati cum sit inbecillitas contraria, nihil est quadro rotundove contrarium. uidendum est autem quoniam quicquid contrarium qualitati est qualitas sit necesse est. dulcedo autem qualitas, qualitas igitur amaritudo et similia. QVANTITAS bipertita est, quod alia discreta est alia 37120 continua. DISCRETA ut numeri et orationis, CONTINUAut lineae ac temporis. item alia quantitatis diuisio est quod alia situm quendam partium habet, alia non habet. nam linea sitii quodam partium intellegitur, si quidem dici potest quae pars eius quo loco sit, dextramque ac sini-25 stram uidetur habere . at uero numerus aut oratio aut tempus nihil horum habent, quamuis ordinem habere possint ut sit in his aliquid primum et secundum et ultimum et medium, nihil tamen quod in loco intellegatur. quantitas omnis caret contrario. quid enim bipedali tri- 37230 pedaliue contrarium' et si quis dixerit contraria esse maius et minus, quae uidentur esse uerba quantitatis, sciat non esse definitam quantitatem. itaque siquis dicat aliquid maius esse, uidetur esse ei contrarium quod minus est. si certum quaesivero 'quo maius est' ' et responderit quod tripedali, apparet nihil esse contrarium. ipsa sibi 4 utrumne R il alter addidi quamquam omitti poterat li1s item de quantitato ante quantitas add. BR li 31 maius Omagis B li 32 qnis om B D ll
185쪽
ΜΑRΤΙΑNI CAPELLAE autem quae dicuntur maiora et minora, relative dici manifestum est. quodlibet enim minori comparatum maius est, idemque maiori comparatum , minus est. si igitur maius et minus contraria sunt, cogimur confiteri, quod ualde absurdum est, posse alicui rei uno tempore simul eue- 5nire contraria. rursus aliud absurdum cogimur intellegere unam eandemque rem si h imet esse contrariam . si quidem res,lio quantitatibus comparata potest eodem tempores a maior et minor eSSe. quantitas non recipit maius et minus. non enim quinque magis quinque sunt quam duo duo, aut item 10 duo aliis duobus magis duo sunt aut magis cras duo erunt quam hodie sunt. est autem proprium quantitatis quod secundum hanc dicimus p a r et i m p a r, ut qualitatis proprium est quod secundum hanc dicimus simile atque dissimile, tuainuis in diuersis rebus utrumque liceat abusive usurpari. 15374 RELATIVUM est, quod hoc ipsum, quod dicitur, alicuius est uel ad aliquid quolibet modo referri potest ut filius non sine patre uel matre et Seruus non sine domino set5 potest intellegi neque sine his illi uicissim . dicuntur autem relativa tribus modis: aut alicuius ut si lius, aut malicui ut uicinus, aut ad aliquid ut duplum, quoniam duplum ad aliquid simplum est. Omnia relativa his, ad
quae t eseruntur, uice mutua respondent. nam quem adi modum filius patris filius est, sic pater silii alicuius paterest. et respondent ita ut aliqua isdem casibus respon- 25 deant, aliqua caSus mutent. nam quod de filio dixi, item de seruo dicere possumus. quoniam seruus domini seruus est, dominus serui dominus. haec ita sibi respondent ut eosdem casus in conuerSione custodiant. ita quoque duplum ad aliquod simplum est et simplum ad aliquod ad duplum est, ita maior minore aliquo maior est et minor maiore aliquo minor est. manifestum est ergo ista casus in conuersione seruare. at uero scientia cum Sit relativa, 11 idem BR corr. p li dualis BR duo aliis b is 16 quid sit relatiuum ante relatiuum add. BR li 22 ante omnia adH Κ ll25 hisdem BR li 26 quod om. B R il 30 ad aliquod simplum
est et simplum ad aliquod duplum est h ad simplum est item
186쪽
alicuius enim rei scibilis scientia est, in conuersione id ad
quod refertur casum mutat. nam quo modo dicimus scientia scibilis rei est' non possumus dicere scibilis res scientiae est sed ' scibilis res scientia scibilis est . 5 item sensus rei alicuius sensibilis sensus est, contra Sensibilis res sensu sensibilis est. haec ergo non ut quae supra dicta sunt seruatis eisdem casibus sed mutatis con- 11ro uertuntur. quaedam relativa his, ad quae reseruntur, et 376 in tempore concordant eaque simul esse incipiunt simulio desinunt, ut semius esse non potest nisi cum esse coeperit dominus et cum dominus esse desierit seruus esse desinit, et item dominus cum seruum non habuerit dominus dici non potest. at uero noscibilis res prior est natura quam notio. nam si noscibilia tollas notio non erit, at uero si
ab notionem tollas pot0st aliquid esse noscibile. qiaamuis desit ille qui nouit. relativa possunt habere , contrarium 377sed non omnia. namquρ ii Scientiae scientia contraria.
amicitiae inimicitia, at uero duplo nihil contrarium neque maiori uel minori: quae quisquis fistat contraria putaue -
20 rit, cogitur confiteri unam eandemque rem uno atque eodem tempore posse sibi esse contrariam . si quidem maior minori comparatus maior est idemque maiori comparatus minor est uno atque eodem tempore, quod contrariis euenirρ nullo modo potest. Nam quo tempore homo stultus, 25 non eodem tempore sapiens esse Potest, neque quo tem pore albus est, eodem tempore niger esse potest: quod quia euenire non posse in maiore et minore ostendimus, lateamur necesse est maius et minus non eSSe contrarium. item duplum simplo non esse contrarium, quoniam hoc
30 idem duplum potest esse ad aliquid simplum. non igitur
omnia relativa possunt habere contrarium. item maius et minus quaedam recipiunt, quaedam non. nam magis
187쪽
MARTIANI CAPELLAE aliquid minusue si fuerit non sit duplum. quaeritur utrum 378 aliqua substantia dici possit relative. sed de prima substantia dici non posse relative nulla quaestio est. non enim Cicero alicuius dici potest aut ad aliquid referri. item equus: nam quis equus ut Rhoebus non alicuius est hoc sipso quod Rhoebus est sed quod iumentum est alicuius iumentum est. non ergo prima substantia relative dici potest neque pars eius quaelibet, quae sine dubio et ipsa
prima substantia est. nam quem ad modum Cicero prima substantia est, ita manus eius. manus uero non eius sed 10 specialiter manus ita ut secunda substantia relative dici non potest. non enim Sua conuersione respondent, ut Sidicamus 'manus Ciceronis , non Cicero manu Cicero est, neque ipsa manus ob hoc manus, quia Ciceronis est, sed quia ita adsecta est, manus dicitur, non quod alicuius sit. Unon ergo ut diximus prima subStantia neque partes eius relative dici possunt. quaeritur ergo de partibus secundae substantiae . nam de ipsa substantia nulla quaestio est. non enim homo alicuius homo sed manus Specialiter alicuius hominis manus est, et ut mutua conuerSione respon- 20 deat, alicuius manuati manus est, ut possimus ita conuertere, quia et manuatum aliquid manu manuatum est. item ungula non primae Substantiae ungula sed alicuius ungulati, quia et ungulatum aliquid ungula ungulatum, ut mutuam possit babere conuersionem, quod relativis esse 25 diximus proprium. si ergo maneat illa relativorum definitio, ut relatiuum sit quicquid alicuius dici potust, dissicile
resistimus dici partes secundarum subStantiarum relative. si uero illa definitio mutata sit, ut relativa Sint ea, quae ad aliquid reseruntur excepto eo quod in aliquo Sunt, nulla Mincidit in hanc definitionem substantia. quem ad modum Seruitus excepto eo quod in eodem seruo est id est in aliquo homine refertur ad dominum. at uero penna ita 5 nam Monacens. 6 iam BR ll hroebus R it 6 rhebus ri lis est add. p ll 13 manu B manui R manus br il 16 dioi
188쪽
pennati alicuius penna est ut ex- cepto eo quod in aliquo pennato est ad nihil referri possit. sane admonendi sumus 37sne nos pudeat uerba noua sacere pro necessitate conuersionis. nam si mutua conuersio non respondet, non rela-ο tiue enuntiamus. hoc modo: cum dico pennam uolens eam Ostendere relativam, non me pudeat pennatum aliquid propter conuersionem dicere. est enim pennatum 114 sita usitatum ut aures non offendat. si de pede agatur, non pudeat simili derivatione fingere notum conuersioni 10 uerbum. item scire oportet eum, qui relatiuum aliquid ad quid reseratur ignorat, nec omnino utrum ad aliquid relerri possit id quod dicit scire posse. hoc modo: cum dicimus hoc duplum est nosti simplum eius, id est ad quod duplum sit, aut si illud ignoras, nec omnino utrum 15 duplum sit scire poteS. FACERE et PATI possunt habere contrarium ut cale- 380 sacere refrigerare et calefieri refrigerari. habent etiam magis et minus ut magis et minus urere et magis et
minus uri. 20 SITvS omnis denominative dicitur ut sedere ab ses- 381sione, stare ab statione. et quamuis non numquam nomina deficiant, ex quibus situs denominantur ratio tamen non deficit. De illis tribus quae restant supra dicta exempla sun 38225 ficiunt. QVANDO enim dicimus ut heri cras, VBΙ ut Romae Athenis, HABIΤVM ut calciatum armatum. quid horum recipiat magis et minus cum in sermone inciderit lacile apparet. Istae sunt decem praedicationes, ex quibus aliquid 38330 necessario singillatim enuntiamus. nam quicquid omnino dixerimus quod aliquid significet, nondum tamen intellegi possit an uerum an salsum sit, unum est de his decem 1 pinnati it 2 pinnato B R il ammonendi BR li 3 nouausrba H li pro h ut BR il 5 nuntiamus Biri li pinnam Biris et I pinnatum N R il 9 dirivatione B l 15 potest R16 quid facere quid pati ante facero add. BR ll 18 et D ut
189쪽
MARTIANI CAPELLAE exceptis dumtaxat illis uerborum quodam modo articulis. sunt enim pleraque a grammaticis in orationis partibus enuntiata, quae omnino per se nihil ualent aut aliquid signissicant plenum, nisi cum fuerint uerbis adiuncta ut 11s o coniunctioneS praepositiones et quicquid tale illi docent. 5384 Restat ut de oppositis dicamus. Sunt autem OPPOSITA quae sibi ueluti ex aduerso uidentur obsistere ut
CONΤRARIA. nec tamen omnia quae opponuntur sibi, contraria sunt, sed omnia contraria OppoSita sunt. OpPonuntur autem sibi ita ut aut relative opponantur ut ma- 10gnum paruo et dimidium duplo, aut ut contraria ut stultitia sapientiae, aut habitus orbationi ut cernentia caeci lati, aut alentia negationi ut 'Cicero disputat Cicero non disputat . haec autem inter se non nihil disserunt. nam RELATIVUM RELATIVO ita oppoti Rur, ut hoc ipsum quod ibopponitur eius sit cui opponitur, aut ad id quocumque modo reseratur . nam dimidium opponitur duplo et eiusdem dupli dimidium est. ita ergo illi opponitur ut eius sit, cur π- ponitur. et paruum opponitur magno, ut eiuS Sit ita ,. ut ipsum paruum ad hoc magnum cui Opponitur paruum sit. 20385 CONTRARIA uero ita sibi opponuntur ut non eorum sint quibus opponuntur, sed tamen ad ea quocumque modo reserantur, Si quidem stultitia sapientiae ita contraria est, ut non eiusdem sapientiae stultitia sit sed ut ad illam sit stultitia. sciendum lamen est quaedam contraria medium habere, quaedam non habere . namque sunt talia, ut in ea re in qua eSSe possunt, alterutra uice necessario insint et medio careant, ut sanitas et inbecillitas. haec duo contraria natura insunt corporibus animalium atque ita uice alterutra necessario insunt ut diximus, ut in quo animalis 30 Corpore Sanitas non est, necessario inbecillitas sit, et in quo inbecillitas non est, necessario futJ sanitas sit. at uero 10 relativo B rolatilia bD il oponantur D li 11 aut contrarium B li 13 agentia BD si 17 referantur D li 18 cui opponitur add. p li 22 ante ad OA add. sed tamen b aut R il24 sed ut p ut uri aut h ll 26 talia ut scripsi alia ut BR alia quae ita ut p li 27 necessarium libi it 31 inbecillitas est
190쪽
candidum et nigrum cum sint contraria et naturaliter in corporibus inueniantur, propterea medio non carent, quia non necesse eSi corpus aliquod candidum esse aut nigrum. potest enim ita deesse candidum, ut non insit nigrum a1-β que hoc modo ex alia parte. ergo color aliquis medius inueniri potest ut luteus uel uiridis. HABITVS et ORBATIO 386 ita sibi opponuntur ut in ea re, cui euenire POSSunt, Biterum eorum necessario insit ex illo dumtaxat tempore. quo ea natura esse permittit. ut dentatum eum dicimus, 10 qui dentes habet, edentulum uero non illum dicimus, qui dentes non habet, sed cui natura inest ut habeat ex illo tempore, quo natura permittit ut habeat. nam neque lapidem recte dicimus edentulum, qui num luarn denteS habet, neque insantem. quamuis enim aliquando habere 15 possit, nondum tamen illo tempore ut habeat natura permittit. hoc ergo tertium genus Oppositorum dissert a primo relativorum eo, quod cernentia ita opponitur caecitati, ut eiusdem caecitatis non sit aut ad eam liuodam modo reseratur. a Secundo genere, id est contrariorum, illud dinta fert ab his dumtaxat contrariis quae habent medium, quod cernentia et caecitas intelleguntur erga oculos, ut alterum eorum necessario insit. hoc ergo disserunt ab his contrariis quae habent medium, quia illorum alterum non necessario inest substantiae, horum autem tmedium t ne-25 nessario. ab his uero contrariis, quae medio carent, haec
ipsa opposita disserunt, quod illa, rei cui natura in Sunt,
omni tempore calterutra uice accidant neceSse est, ut corpori animalis sanitas et inbecillitas. nam alterum eorum Semper est in corpore animalis, haec autem posSunt ali-30 quo tempore ei rei, cui natura inesse 90SSunt, utraque deesse aliquando ut insans, dum nondum tempus eSt, quo dentes habere possit, neque dentatus neque edentulus dicitur, et oculi alicuius animantis nondum adueniente lem I 1 et ante ex add. Grotius il 14 enim om. li 20 post quae add. N r il 22 ergo om. R li 24 modium post autem add. γ Om. BD deleuit Koppius il 26 ista B li 27 aecedant B li