장음표시 사용
101쪽
8o ANT. NEBRISI. ARS RHETORICA.mus ad Auditores , si quam rem docere eos, & vehementer instigare velimus. Sin erit in Narratione Sermo, idem Motus poterit id neus esse, qui paulo ante demonstrabatur in Dignitate. Sin in Ioeatione, vultu quandam debebimus hilaritatem significare sine commutatione gestus. si contendemus per Continuationem, brachio celeri, mobili vultu, acri aspectu utemur. Sin Contentio fiet per Disributionem, celeri porrectione brachii , inambulatione , pedis dextri rara supplosione , acri, & defixo aspectu , uti oportebit. Sin utemur Ampiscatione per Cobortationem , paulo tardiore & consideratiore gestu conveniet uti, similibus
caeteris rebus, atque in contentione per Continuationem.
Sin utemur Amplifatione per Conquesionem, memineo plangore, & capitis icthi, nonnunquam sedato & constanti gestu , moesto & conturbato vultu uti opoItebit. Non sum nescius quantum susceperim negotii, qui Moctus Corporis exprimere verbis, & imitari scriptura conatussim voces; verum nequa hoc confisus sum possie fieri, ut de his rebus satis commode scribi posset: nec, si id fieri non potest , hoc quod seci, fore inutile putabam, propterea quod hic admonere voluimus, quod oporteret. Reliqua
trademus Exercitationi. Hoc scire tamen oportet, Pronun-riationem bonam proficere, ut res ex animo agi videatur.
Haec sunt, Clementissime Domine, quae tuo jussu collegi ex Aristotele, Cicerone, Quinctiliano , aliisque Artis Rhetoricae Praeceptoribus : non frustatim, sed per membra : & quae tradidi imprimenda Arnaldo Gillelmo, Impressori: & quia subscisivis, nocturnis, & festis diebus, raptimque, fuerunt torculis subdita; non potuerunt diligentius emendari, pungi, atque dispungi. Absolutum
102쪽
PETRO JOANNE NUNNESIO,VALENTINO.
IPSIUS ME Τ TABULAE RHETORICAE:
IN QUIBUS DE GRATIARUM ACTIONE DISPUTETUR:& eidem vindicata ORAT uNCULA in Scholis recitari solita.
EX BIBLIOTHECA MAJANSIANA. CUM SUPREMI SENATVs PERMISSUi
104쪽
INSTITUTIONES i) ORATORI ECOLLECTAE METHODIC S EX INSTITUTIONIBUS
PETRO JO NE NUN SIO, VALENTINO,
CUM EJUSDEM ANNOTATIONIBUS. O TNSTITUTIONES appellantur Praecepta in nitionibus, Divisionibus, ct Exemplis illustrata, sine Argumentis, quales sunt Partitiones Oratoria Ciceronis.
RHETORICA. Rhetoriea si est Ars bene dicendi: id quod vi nominis intelligitur. Rhetor enim , unde Rhetorica nominatur.& Is , qui bene dicit, unum idemque Valent. i Definitio Riatorica constat genere o disseremia , qua ducitur a fine: nam Ars est genus Rhetorica commune cum Grammatica, ct reliquis grtibus. Bene dicere , id est , ornate dicere, est Inis Rhetorica; ut Grammatica, bene loqui. Rhetor enim. IIIustrat definitionem Rhetorica. Ab et'mologia Rhetorica dicitur a nomine ρ τωρης et autem significat eum, qui ornate dicit. Est igitur Rhetorica Ars bene dicendi. Hac definitio ducitur ex re fiu-iecta et nam aut ornatus expectatur ex sono orationis, O est Concinnitas; aut in significatione; aut in singulis partibus orationis, s vacatur Tropus; aut in tota oratione , is vocatur Figura.
PARTES RHETORICAE TRES. Tropus, Figura, ConcinnitaS. TROPUS. Tropus fit, cum propria verbi significatio ad alienam
to'mia, Ironia , Metapbora, Synecdoche. I cia Diν ο Troporum ducitur ex locis Dialecticis: nam, aut nomo
105쪽
causa νοηitur pro escta; aut e sectus pro causa; aut ηemen rei subiecta pisadjuncta ; aut adiuncta rei pro subiecta. Qua quatuor genera communi n mine Metonymia continentur. Nomen unius dissentanei pro altero, qua est Irοηia ς aut nomen rei similis pro altera simili, qua Metaphora vocatur. Ex nomine nullus ducitur Tropus: ex definitione, aut ex testimoniis, quia sunt orationes composita, non ducitur Tropus: ex partibus tamen divisione ducuntur quatuor modi, qui continentur bub Synecdoche. Nam, aut nomen partis ponitur pro toto, aut totius pro parte, aut generis prospecie: atque ita quatuor sunt genera Troporum, Metonymia, Ironia, Metaphora, ct Synecdoche.
FIt quatuor modis. Primo , cum causae nomen I
transfertur ad emectum. i Causa dicitur, cujus vi aliquid sit , ut inventor operis , aut auctor , ct orifex alicujus rei: ut iachus , qui primus coluit vitem, pro
ipso νino. Effcctum et, quod de causa ex sit , ut a cibo anguis venenati mors hominis, refrigerascit. Nam mortuus homo privatur calore: quare uera dixit Hi ilius anguem frigidum, quia refrigerat homines. Ut Cicero pro Marcello r Quos amisimus cives, eos Martis vis perιulit, non ira victoria. Mars pro bello. Virgilius i. Tum Cererem corruptam undis. Id est, fruges. Cicero de Natura Deorum: Fruges Cererem appeIlamus; vinum autem , Liberam ; ex quo illud Terentii, Sine Cerere, o Baccho friget Venus. Secundo, cum essecti nomen ad causam transfertur: ut Horatius Carminum I. Ode q.
Pallida mors aequo pulsat pede pauperum tabernas,
Pallida, quia pallidos essicit. Me tristis senectus. Virgia
lius 3. Georgicorum: iistima quaeque dies miseris mortalibus aevi Prima fugit, subeunt morbi, trisisque senectus. Tertio, cum rei subjectae nomen ad rem adjunctam transa fertur : ut Actione 4. Primum igitur in hane rem testem totam Stelliam citabo, id est, Siculos. Virgilius 6. Ilia inelyta Roma Imperium terris , animos aquabit Ostmpo. Roma pro Romanis. Quarto , cum adJunctae reI nomen ad rem subjectam transfertur , ut Cicero in Verrem. Quas
res luxuries in flagitiis, erudelitas in suppliciis , avaritia in rapinis , superbia in contumeliis et ere potuisset, ea
106쪽
omnes fes De uno Praetore pertuli e . Laxuries pro luxurioso : Crudelitas , pro crudeli : Aυaritia , pro aVaro: Superbia, pro superbo. Terentius in Andria. Scelus quem nam hie laudat Seeius, pro scelesto.
Fla, cum unius dissentanei nomen pro altero dissentaneo ponitur : ut; o bone vir , de malo. Cicero pro Quintio. Credamus hoe , Sextum Neυium , cujus caput oppugnet , ejus vitae perroisse. Virgissus Egregiam vero laudem , spolia ampla refertis, Tuque , puerque tuus: magnum ct memorabile nomen; a dolo Disum , s femina victa duorum es.
I Ironia bis fere vκibus tractatuν: verbo credendi I nomise praeclariis & sane egregius, & vero; quasi vero, ct scilicet. Magnus autem usus est Itonia in dialogis scribendis , ut in persona Socratis, ct Antonii apparet , qui fere aliud loquuntur , atque sientiunt. Calet item
plurimum ad epistolas iocosas, ad facetias, ct ad respondendi .
Tropus est , In quo a nomine sis illa rei ad rem sim milem fit transsatio. I) Hic Tropus tam lath patet, quam genera naturae : nullius enim rei certum, & proprium vocabulum est , quod non possit certa aliqua ratione in alienum locum diaucI. Nam ut a divinis rebus ordiar Deus & Divinitas transferuntur ad Homines. Cicero pro Sestio : P. Lentulus , cujus ego piatrem , Deum ac parentem statuo fortunae , nomini ue mei. Virgilius Ecloga a -
.i-.-- Deus nobis baee oeja feeit. r Metaphora plurimum valet ad orationem aperte e Iicandam: hem ad brevitatem strationιs , O ad turpiιudinem vitandam , ω ο vino ad docendum. Ducitra autem Metaphora a Similitudine: quare quae exunt genara Similitudinis , totitim Metaphorarum exunt. Nam cognita causa cujusque rei , ex qua ducitur , certe ejus rei genera notari pisunt.
Ab igne. a) Cicero 3. Tusculanarum : Natura nobis paν- vos ignieulos dedit. Ostat. y. Sulpicius, qui in eadem invidia flamma fuisset. AEneidos .
107쪽
ribus animi perturbasionibus , ut in ira, assio , invidia, o mare. Ab aEre. Cicero Tusculanaram 3. Tranquilla , ct δε- rena frons. Virgilius q. e Eneidos. Constitiam vultu segit, ac spem fronte ferenat. Ab aqua. Cicero Philippica a. Quem gurgitem Z quam υ raginem l quia sum non absorbere animo , quia non haurire cogitatione , cujus fanguinem non bibere censetist Vio gilius . Eneidos q. ,-i-Quae hella exbausta canebat lA terra. Cicero in Oratore : Inustatas vias indagare, tritas relinquere. Virgilius . Eneidos S. - Et longae fuleant vada falsa carinae. Ab inanimis naturis : ut Cicero Nubeeulam frontis dixit, illudens Pisonem. Terentius: Hui, Quantam fenofram ad nequitiam patefeerist Pro Sexto Roscio: Domus il inanequitiae , dioe ortam sagitiorum omnium. A sirpibus, Philippica a. Gratia non virtutis specie, sed aetatis fore coIlecta. In Tusculanis et Non solum ramos amputare miseriarum , sed radicum Abras eυellere. Ab Animalibus. E Lupis, AEneidos a. - Penitusque cavae plangoribus aedes Femineis titulant. E Canibus. Cicero in Bruto, Latrant quidam oratores, non
E Serpentibus. Philippica I. Cum serperet In urbe iam finitum malum , Oc. Ex AOibus. Pro Maeco'. mmo volitans gloria cupiditate. E VHpe. Terentius. Quid ille gannit 8 Ex Equis. Cicero in Pisonem. Sie ad illius hane orationem adbinniit , ut non magis um Virtutis, sed auctorem libidinis a se illum inventum esse arbitraretur. Ex Apibus. Pro Sylla. Noli aeu- hos orationis mea, qui reconditi sunt, excussos arbitrari. Λ rebus Humanis. Virgilius 4 Eneidos Suadentque cadentia sidera somnos. 3
3 Carendum est diligenter, ne Metaphora rvrpes sint, ut castra tam fuisse Rem publicam morte alicujus: ne sint maiores, ut tempestas comessationis , de lauta conpivio et aut contra, ut comen
108쪽
satio tempestati , de gravi tempestate. Intelliges autem propriam esse Metaphoram totam similitudinem per partes explicaNerit; nempe per Propositionem, o Redditioηem. Videndum autem in Metaphoris, ut primum se ostendat Similitudo , ne a praesenti instituto aliena , aut longius petita videatur. Ad hunc Tropum referuntur Calais ebress , Allegoria , . Enigma. Catachress : ut Virgilius 4 Eneidos a. Instar montis equum dioina Palladis arte. Edisicant.
pro Lege Manilia dixit, aedi are classes , cum aedificari proprie in aedibus dicatur. Est igitur Catachrem, cum abutimur propria verbi significatione propter aliquam similitudinem. Allegoria , Enigma sunt Metaphorae dilatatae- Ita non mutatur genus Tropi. Ut in PVonem. Neque tam timidus fui , ut qui in maximis turbinibus , ae fluctibus Rei publicae navem gubernassem , famamque in portu colloca
sem , frontis tua nubeculam, tum collegae tui contaminatum spiritum pertimescerem. Alios ego vidi ventos , alias prospexi animo procellas , aliis impendentibus tempestatibus non e si. Oratio pro Caelio multis locis habet hoc int fumentum Allegoriae, ad excusandas adolescentiae vo-uptates , ad eludendam querelam Clodiae, ad notandam importunam ejusdem mulieris libididem. Enigma est obscura Allegoria : Cicero pro Rosio: Multos eaesos non ad Trasumenum laeum , sed ad Serυilium vidimus. Quis ibi non es oulneratus ferro Phruio i
Fit quatuor modis. Primo, cum partis nomine totum appellamus, ut Tectum pro domo. Terentius in Heautontimorumeno. Victus , vesitus, quo in tectum te receptes. Cicero in Catilinam : Vos in Osra tecta discedite , id est, domos. Virgilius . neidos I. Interea Ossineas foetos de puppibus altis Pontibus exponit. Secundo, ciam Totius nomen, Partem transfertur: ut Ci-
109쪽
Cicero de Legssust mmHI mortuo ne s. legho. Homo pro corpore. Cicero de Amicitia: Sed loquar de iis, qui ante oculos sunt, quos videmus. Hominem visum pr* facie dixit. Virgilius 4 Eneidos L. I tas ante oculos ingens a vertice pontiu
Pontus pro fluctu. Tertio, Genus pro forma ut Po8ta pro Homeror orato pro Cicerone. Cicero pro Cluentio : Nubit genero Derus,aee at silium mater, id est , nubit Melino Sassia , eadem Cluentium aee at Sic Graeci Regem Persarum uno nomine generis Βασιλια appellant. Quarto, forma pro Genere : ut Homerus se, Roscius se : quasi praestans orator , aut Poeta. Virgilius Georgicorum I. Poeulaque inventis Aebeloia miscuit uυis. Acheloia poeula , pro aqua. Horatius: Tu levior eortice, ct improbo Iraeundior Adria. Adria pro quovis mari. Huc reserendi sunt duo modi, cum Unitas pro multitudine ponitur, aut contra : ut
apud Livium. Romanus praelio victor, id est , Romani. Cicero ad Brutum e Populo imposuimus , oratores vi sumus, cum de se tantum loquatur. I
cIὶ Hic Tropus τalet plurimum ad Obscura loca auctoris intelliis genda; qualia sunt prasiertim poetarum, qui isto opere S necdochen perpetuam declarant: at in una persena γηea prastantem Rei pablica Principem; ct philosophorum, ut cum Inventionem, quod generale nomen est, pro una parte Diatictua usurpant.
Est orationis elocutio, qua fit, ut a populari loque di, & sentiendi consuetudine discedamus. Hujus duo sunt genera : Figura λεξεως, & διανοίας. Differt autem figura διανοίας a figura λήξεως, quod in illa, mutatis verbis , idem maneat ornatuS; in hac vero mutetur.
FIGUR EFigurae Verborum aut fiunt per Repetitionem verbii
110쪽
ut propter Mutationem. Rursus per Repetitionem, aut servatis iisdem attributis Grammaticis, aut mutatis. Pri ris generis sunt , Anadiplosis , lanalepsis, Anapbora, Episrophe , Symploce , Ploce.
Est conjuncta ejusdem verbi repetitio : ut Actione T. Aspicite, aspicite Iudices uallorem. Item: Crux, crux inquam) infelici, ct mi fero. Virgilius .
--, Deus , Deus ille , Menalca.
Est repetitio verbi disjuncta. I Cicero Catilinaria I. Viυis , ct vivis, non ad deponendam , sed ad confirmandam audaciam. e Eneidos S. --. Maria undique , ct undique Caelum.
Actione 7 Quid Cleomenes facere potuit Non enim possum quenquam in simulare falso quid , inquam, magnopere potuit Cleomenes facere s Pro domo : Sed exeitatus , dicam ipso audiente quod fensi, sentio) excitatus , inquam, aliquando Cn. Pompeii nimium diu reconditus , penitus abs usus dolor.
1 Epanalepsis aut fit cum parenthesi, aut sine parenthesi: cum parentias tractatur his vocibus, inquam, tamen, Vcruuitamen, o igitur.
Est repetitio verbi in principiis incisorum , membrorum , periodorum. In incisis. Pro Quintio : Quid haeamentia i quid hae sesinatio φ quid hae immaturitas tanta Agni at i Non oim non Hetas ' non latroeinium ' Catilin. 1. Ille , ille Iupiter ηsitit, ille Capitolium , ille baee templa , ille hanc urbem , ille nos omnes falsos esse voluit. In Vatinium: Quem nemo eongressu , nemo aditu , nemo suffragio, nemo ciυitate, nemo luce dignum putet. In membrorum principiis. Pro Cluentior: Legum ministri , Magi ratus; Lgum interpretes , iudices: Legum denique ideires Omnes feroi sumus, ut liberi esse possimus. Philippica a A c a Senatum, aec a Equestrem ordinem, qui tum cum Senatu eopulatus fuit : aeeufa omnes Ordines. In principiis periodorum. Pro Sex. Roscio : Accusant