Rhetoricæ præcepta e selectissimis auctoribus compilata edit primo doctor Petrus Antonius Santucci de Cortona ..

121쪽

y8 Rhetoricae Praecep a. In pactis tum ad confirmationem , tum ad refutationem, quam plurima sunt consideranda, &I. Quales ii sint, inter quos intercesserit pactum, nam si improbi sint , pactum potest coniici iniquum ; si sancti, & integri, sanctissimum, optimumque.

a. Examinanda res ipsa est, quae pacto continetur, to laque ratio , qua pactum transactum est nimirum si pactum ex inaugurato transactum sit , nec servatis ritibus, qui ex nationum moribus sunt colligendi; si neque loco, neque debito die; si de re, aut reipublicae , aut privatis hominibus perniciosa ; si non ad publicam , aut ad privatam utilitatem factum, & plura hujusmodi in utramque partem Per

pendenda.

3. Videndum est , an pactum conveniat legibus ; analicui pacto, aut viri scripto , vel naturali opponatur. Signa comprehendunt Chirographa, vel subscriptiones, & sigilla tabulis impressa . Haec loco testimonii, & tabularum proinde eodem modo in utramque partem tractantur. Propterea fgna publica civitatum magnam fidem habent; supposita , vel per vim , vel per metum & fraudem extorta , nullius roboris sunt.

JUsiurandum est .rmatis , vel negatio rei Sacrae

contrectatione confirmata . Testimonium iure iurando firmatum validius est reliquis, & tale illud est, quales sunt mores eorum, qui iurant. Ius iurandum aut adversario permittitur ,' aut denegatur ἐ aut sponte sumitur, vel ad accusantis arbitrium .' aut oblatum non admittitur. Quare haec sunt obse

vanda.

i. Qui iusiurandum renuit adversario permittere , dicat se non dubitare illum peieraturum , quod evincet superioribus ejusdem perjuriis, ac vita flagitiosa.

122쪽

Rbetoricae Praecep a. 99

Poterit addere rurus , se causae suae satis confidere; quippe quae, tam aperta est , ut in dubium revocare non possit; & se sperare sententiam laturos esse iudices etiam in adversarios non iuratos. Postremo asseret, se malle iudicum religionem, quam adversariorum sequi, utpote qui cupidi, avari, & quibus nulla sit, fides. a. Qui oblatum non admittit , dicet se nolle iurare , ne pecunia corruptus videatur ἱ argumentum esse probitatis, iusiurandum aliquando detrectare; sequum non esse, ut ab impio prius provocetur , quod soleant homines timido ad Sacramentum accedere ;impii vero audacter cum rerum divinarum contemptu, innocenti esse loco iurisiurandi ipsam innocen

tiam .

3. Qui oblatum recipit ab adversario , profiteatur se fretum conscientia sua sacramentum dicere , tum quod ipse sibi credat , tum propter rei veritatem , quam confirmandam suscipit, tum propter suos mores ab omni fraude abhorrentes. Deinde se iudicum exemplo tutabitur , qui jurati pariter de legibus j dicant. 4. Si quis iusiurandum alteri deserat, pronuntiabit se rem totam superius committere , qui ultores sunt fandi, atque nefandi: indignum esse iusiurandum abnuere super ea re , de qua sententiam iudices postulant.

De Fama, seu rumore.

FAma , seu rumor sermo ess sne ullo auctore expressus , cui malignitas initium dedit , incrementum credulitas. Sed haec definitio rumores complectitur inanes, & vacuos. Ueri igitur rumores ii sunt, qui constanti firmantur hominum opinione , quique iamdiu Constantes certo, & gravi auctore , in ore omnium versantur; unde patet rumores alios esse inanes, alios graviores. G a Ru-

123쪽

xoo Rhetoricae Praecepta. Rumorum vis infirmatur ab inconstanti fama , atque rumorum natura, qui ubi spargi caeperint , subito crescere solent, & in eam magnitudinem dilatari, quae vix credi possit ; proponenda sunt pericula, quae manant ex fama leviter recepta. Corfirmantur rumores ab auctoritate , & gravitate eorum, e quibus emanarunt, & a communi opinione, quae vero fundamento nitatur oportet.

De Quaestionibu S.

OUaestiones sunt cruciatus , quibus vi ad sceleris

confessionem adiguntur . Harum duo sunt genera, gravium scilicet, & levium. Graves eae dicuntur, in quibus horrenda adhibentur tormenta , ut sunt nodosae funiculae fronti , & temporibus adstrictae e taxilli, quibus digiti eomprimuntur, equuleus, quo Ossium distenduntur commissurae, velum in faucibus immisesum, & cetera hujusmodi. Leves continent blanditias, vinum, preces, & praemia . a. A quaestionibus confirmari causae possunt ex ipsa tormentorum vi, dicendo scelestos homines, qui ut plurimum molles , & ignavi sunt, tortorum duritiam non facile substinere, suaque conscientia adductos vel ad tormentorum aspectum ea, quae admiserunt , fateri ; Quare si quis quidpiam tunc fissus si, in illo veritas ipsa videtur loquuta, ut loquitur Cic. Top. n. 742. Si quis post quaestionem in veritate manserit, &eam confitendo perseveraverit, creditur illud firmi D

3. Si innocens a quaestione adduci nequivit, ut contraveritatem crimen fateretur , orator tum dicendo

triumphabit. Sic de muliere septies icta D. Hyeron. & Minutius Felix in octavio, a constantia Martyrum in cruciatibus Fidei nostrae veritatem exaltat his verbis : Quam pulcrum Dei spectaculum ,

124쪽

Rheior irae Praecepta Iorquando Chrisianus eum dolore corireditur . Cum ad versus minas per supplicia componitur i cum sis ittimmortis, terrorem carnificis irridens insultat 2 Cum libertatem suam inter Reges, Principes erigit: olimo, cuius es, cedit : Cum truimphator , mictor

ipsi secundum se sententiam dixit , infultat ; Vicit

enim, quidquid obtinuit. Quaestiones infirmantur, monendo iudices, quod qui confessus fuerit, victus impatientia doloris , mendaciose a cruciatu liberare voluerit asserendo causam eam non esse, qua reus potuerit tormentis torqueri ; qua in Te examinare opus erit circumstantias ; Nam si invenietur aliquid contra ius, & leges factum fuisse , utique quaestionem evertet orator. Si quaestio a dicto oratore poscatur , ea autem ab adversario negetur, eius negationem ad criminis suspicionem poterit detorquere. Tandem infirmabit , demonstrando , quae dicta in tormentis sunt , vel post tormenta confirmata non fuisse, vel ambigua esse, non firma. Esset hic aliquid dicendum de Symbolis, proverbiis,& aenigmatibus, a quibus etiam orationis splendor ,& utilitas . Sed ne ultra quam brevitas postulat , Iaxiores simus; ideo satis erit si vos admonitos esse velimus , haec tria quoque inter humana contineri testimonia, eaque habere locum tamquam extrinsecae probationis tum ad ornatum, tum ad argumentum in

oratorio sermone; satis inquam erit, quoniam de illis in poes plura dicenda sunt.

125쪽

LIBER TERTIUS.

De Argumentatione.

ARgumenta eodem modo, quo superius docuimus sunt veluti gladius in vagina , nec unquam Uoluntatem expugnabunt auditorum, nisi media arte educantur , & per amplificationem extenta , in animos , mentesque vibrentur. Ut igitur eam tractare possitis, quo par est artificio, Vobis proponuntur argumentationis praecepta , quae tota versantur in assignandis ordine , & methodo , quibus argumenta sunt disponenda. Est igitur amplificatio , & argumentatio iuxta mentem Cic. argumenti explicatio . Dividitur in sylogismum , & inductionem, quae sunt tamquam duae praecipue partes , ad quas ceterae argumentationis species facile revocantur; sed antequam de singulis disseramus, aliqua sunt observanda, quibus Optime argumentari dignoscamus.

aut probabilia, vel verisimillia.

iis tantum, qui magis cauis favent.

temere in oratione spargantur, sed ea arte certis locis collocentur; ut quem ordinem in causa disponenda orator Rrvaverit , idem in argumentatione servetur; & validissima principio, & fine ponantur: in medio sermone infirmiora , nisi sorte levia quaedam ad vellicandum adversarium in principio quoque apponenda videantur. Uerum cum variae causae variis modis tractandae sint , haec dispositio potius est Oratoris prudentiae, quam artis praeceptum.

mum , fuse , & aperte tractanda sunt , maximoque

126쪽

Rhetoricie Praecepta. I 3 impetu in hostem vibranda, hoe est, post rem bene explicatam totius argumenti complexio per amplificationem in adversarium intorquenda ; quae vero sunt minus firma, conglobatim plerumque prO- ponenda sunt. 5. Argumentorum ordo debita serma varietur. gravia topica efferantur . Argumentorum vis verborum viroboretur, graviaque argumenta gravibus tractxntur

figuris, ut sunt Hypoti posis, aethopeiae, pro popae-jae, & ceterae; levia vero levibus, ut sunt praeteritiones, interrogationes, & huiusmodi.

De Sylogismo.

SYlogismus est eum argumenti loco assertur ratio quaedam communis , ad probandum idonea . Sylogismi plures sunt species, quarum prima est T. Ratiocinatio , cuius partes tres sunt apud philosophos: apud oratores quinque; quarum prima propositio , alter propositionis ratio , tertia assumptio , quarta ejusdem ratio, quinta conclusio. Probandum 1it e. g. abhorrendum hominibus esse a voluptatibus , quaerenda primo est ratio, quae id persuadeat;& quidem ex locis communibus , nempe a genere,& noc est malum , cujus species est voluptas , &, mox ratiocinatio intexenda. Quod si philosophice tractari debeat in tres propositiones nude , & strictim disponetur hac methodo: omne malum es fugiendum, Voluptas est maia ;Ergo voluptas es fugienda.

Sit autem oratorio ornatu verborum , & figurarum

127쪽

ro MYtoricae Praecepta.

Propositio.

SUadet ratio, docet natura , malorum sontes indegustatos declinandos esse.

Propositionis ratio.

Nostra enim voluptatis libido in eos ita effraenate pellicitur , ut vix mentis consilium suis se possit retrahere habenis; cum potissimum compertum Omnibus sit , nullo ne quidem brevi temporis intervallo tranquille vivere poste , qui venenata delibat haec pocula, e quibus veluti e vase Circeo omnium malorum pelles, omnium calamitatum fontes humana in corpora, animosque prosiliunt.

Assumptio.

AT vero quid serius, quid molestius, quid voluptate

damnosius Ipsa ut blandus daemon, ut dulce Venenum, ut suave peccatum adeo sensibus adblanditur, ut suis illecebris nostri pectoris penetralia irrepens, tigri SCruenta animum, mentemque nostram casu miserando dilaniet.

Assumptionis ratio.

TEssemini vos insani mortales , qui effraenatae V luntatis laxati habenis , noctes , diesque faedissima in voluptate laxamini i testemini vos adolescentes voluptuarii, qui vestra mollitie iam fracti , vitam vivendo non vivitis, sed durissimam protrahitis mortem ς nonne a voluptate tamquam a flagitiorum mare Omnia promanant mala. O tristis voluptatis conditio Voluptas est funestus mortis artifex , sceleris architecta , impietatis sentina , libidinum semes , vitiorum municipium. Illa est fax seralis, quae tetra sumi, flam-

128쪽

Rhetorice Praecepta. Iosmarumque volumina evomens , adolescentum mentes ita obnubilat , & incendit , ut denigrato innocentiae candore divina virtutis semina sterilescant in animo . Illa tandem teterrimum monstrum est , quod ex inserorum claustris egressum , septemplicis oris immanissimo hiatu cerbeream eructat spumam , quae hominum animos Iethaliter inficit , & suis miserrime suffocat amplexibus . O utinam mortales hostis tam venefici versutias agnoscerent, & pocula ita mortifera horrerent st O utinam Christiana Respublica pestem tam nefariam suo non severet in sinu : neque enim tot pro ditiones, tot caedes, tot calamitates, tot scelera obortis respiceret lacrymis.

Conclusio:

V Ide igitur vanissime adolescens, quam sollicite t

terrimam voluptatem fugias oportet; Angelicorationis munere donavit te Deus , ut nihil tam esse humanae vitae inimicum , quam voluptatem dignosce res; dominante enim libidine, nullus omnino est temperantiae locus, nec in voluptatis imperio potest virtus impe re, unde Sapienter Poeta: Sperne voluptatem, nocet empta dolore υoluptas. Si funus explicare velitis , addere poteritis in assum. ptionis probatione exempla, similitudines , contraria ,& plura petita a locis communibus.

De Enthi me mate.

HRC seeunda forma argumentationis definitur imperfectus ologismus, seu diminuta Ratiocinatis ,

quae ex una constat propositione, m eonclusione, & hac secunda forma frequentius, quam tylogismo Oratores uti solent. Nam quoties thesis omittitur. & hypothesis una explicatur, toties paene exulat Sylogismus, regnat

129쪽

ios Rhetoricae Praecepta.

gnat Enthimema . Dicitur autem sylogismus impersectus , quatenus deest illi praedicta thesis , quae ideo

omittitur, quia non censetur necessaria, ut afferatur . Sit e. g. probandum: Sapientem virum nullum propa

tria periculum subterfugere, ita Enthimema fiet. Sapiens non sibi tantum, sed multo potius etiam patriae natum se putat; Ergo nullum ei pro Patria periculum est sugiendum. Et Cicero Phili p. s. n. r. sic Antonium per hanc argumentationem punctim , caesimque serit . Pacem Antonitis p Arma ponat, deprecetur . Nihiles profecto, quod dari possit bellum gerenti: erit serrasse aliquid, quia remedi posit roganti.

De Collectione.

Collectio hoc modo disponitur, proponenda est primo probanda proposito, deinde subiicienda ratio, poliremo rationis confirmatio, petita ex locis communibus, & ornata sermocinationibus , similitudinibus, &aliis Rhetoricae luminibus, postque iterum educi potest concluso. Sit probandum e. g. Gloriam ex labore comparandam adolescentibus : ita proferri potest collectio. Juventuti nihil magis conducere ad gloriam existimo, quam indefessum laborem ; hae etenim lege quisque hominum prodit in lucem , ut gloriae messe ditari minime valeat , si animi culturami negligat sui . Quae ars, quae Iiberalis disciplina, ex quibus gloriae plurimum profluit , labore unquam vacavit λ' nulla omnino, sive enim Palladem, sive Minervam sequaris, ex omni parte aeque imminet labo isAn usquam otiosos immortali laude donatos offendistis λ nunquam prorsus; nam si ubertate fructuum ii soli abundant agri , qui vomeris caedentis injurias consueverunt perferre, ita laudis praemia adepti tantum sunt illi , quos laboris assidui nunquam pertaesum est. Per hunc callem laboris Caesares, Alexandri, Demostenes, Tullii , innumerique Heroes alii, ad im

130쪽

Rhetoricae Praecepta. IOZmortalitatis falligia altius pervenere. Uultis ergo gloriosam juventutemi assiduis laboribus exercete .

De Sorite.

Sorites es argumentatio, quae multas a umentationes gradatim, o coacervatim involuit, quibusdam Deluti gradibus ad conclusonem descendit. Temistocles utebatur hac argumentationis specie, cum filium suum Graeciae univeris imperare contenderet , & ad animi oblectamentum argumentabatur hoc pacto. Filius meus matri imperat , illa mihi, ego Athenienseb us , Athenienses toti Graeciae, ergo π flius meus toti Graeciae. Simili modo probari potest ex otio , omnia mala

promanare. otium eorrumpit mores, corruptio morum

generat improbitatem, improbitas omnia mala . Ergo ex otio omia mala promanant &c. Duo circa Soritem monenda sunt. Cavendum, ne inde cum aliquid non legitimum , aut minus consequens admittatur ; alioquin ex parvo errore tota corruet argumentatio . Exemplum spurcae argumentationis est, quod sequitur:

Qui bene bibit, bene dormit: Qui bene dormit, non peccat: Gui non peceat Sanctus es; Ergo ut Sanctus fis: hene bibas. Error eil in ea propositione, qui bene dormit, non Peccat; nam bene dormire, in eo loco duplicem habet significationem, ibique proprie significat profunde dormire ex ebrietate , quod quidem sanctitati repu

gnat .

a. Sorites , quae aptissima est ad amplificationem conclusionis rebus antea diligenter probatis, in unam

velut catenam multas coacervabit argumentationes .

Tandem , ut sit apta Sorites, uti possumus vel su, missionis, vel gradationis artifieio. De