장음표시 사용
61쪽
alio modo cum per diversas ambages reduci memoriam fingimus, quod excidisse monstravimus.
Congeries est rerum, aut verborum, aut argumen torum , aut exemplorum collecta multitudo , quae enficit orationem concitatiorem, & plurimum valet ad amplificandum. Verborum congeries es inflentosa conglobatio muli rum verborum idem saepe sgnificantium . Cic. pro Mil. Vide quam si varia , commutabilisque vita ratio oquam vana , volubilisque Fortuna , quantae infidelitates in amicis ; quam ad tempus apta smulationes : quam rae in periculis fuga proxιmorum et quanta timiiutares. Rerum congeries es collestio rerum plurimarum ad rem , de qua diximus , spectantium . Si velitis e. g. commendare in aliquo scientiam militarem , per comgeriem rerum ita vobis eloquendum esset . Nec ea tantum militiae decora putabat , equum flectere , tela spargere, castris habendis aptare locum, locorum dis . tiam oculorum dimensone finire , vallum iacere hienter, ad certum locum desinata librare tormenta, & cetera quam plurima &c.
Argumentorum congeries fi congerendo argumenta , hoo est , cum ex variis essestibus , aut causis , aut cim cum flantiis conglobatis varia argumenta conelaisimus. Si poesim commendare velitis, ita congerere argumenta
poteritis. Quid es, quod de eloquentiae laude concedat oratori Poeta P aut quae pars illius laudes abesse possν ab ornato poeta, o persedio λ delecἰat audientium mulis
titudinem eleganti oratione , atque numerosa e tu orator quid quaeris amplius λ erigit adsantium mentes magnifica verborum , m sententiarum gravitate , praecellit admiratione ; supore defigit, in eo commotus auditor e horrescit , applaudit , gaudet , rιder, dolet, probat, fa- vet, audιt, contemnit, irascitur, invidet, ad misericordiam inducitur, ad puaendum, ad pigendum miratur, bcreti, timet me. Exemplorum congeries ea es , in qua tangsa s-mul exempla inducuntur. Eadem poesis laus per exem
62쪽
plorum congeriem ita explicatur et Iactet illa IMMGονρias lampades suas, quibus in hominum mentes non motus , sed flammas spargebat : instrumenta naturae at- qtie ingenii venditor Prodicus : doctrinae suppetetit em Hippias tentet : esserat se se Licias exagerata magnia tudine vincendi lepore , ac suavitate luxuriet Pericles e Ego vero nihil optimo poeta , vel ad naturae indolem ingenio ius, Vel ad motuum ardorem Vehementius , vel ad voluptatem iucundius esse proteor. Haec figura praecipue habet locum in perorationibus, in quibus, quae tota oratione sparsa sunt, colliguntur. Valet in narrationibus ad brevitatem, in increpat icnibus , & in exornationibus . A nthi thesis figura es, in qua , vel voba Te is , aut fententiae bententiis oppositae reseruntur. Haec dilucidat, es
exornat orationem dilucidat quidem, quia contraria contrariis opposita majorem vim , t plendoremque referunt. Exornat autem , quia illa contentio , & vocum concentu , & varietate colorum parit orationi jucunditatem . Cic. a. in Uerr. Confert hanc pacem cum illo bello ; huius praetoris adventum , cum illius imperatoris victoria; huius cohortem impuram , cum illius exercitu inoicto ; huius libidinem cum illius continentia . Haec figura delectat, odium excitat, commiserationum ciet, cte dolorem, stuporem facit, & admirationem. Ualet ad facetias.
Haec figura fit, vel per simplicem, vel per compositam contradictionem. Per simplicem contradictionem fit , cum in uno , eodemque membro verba Opposita referuntur ut lex
ex lex, mors vitalis , & hujusmodi , ut illud Cicer. Quis fιrre posset inertes homines fortissimis inseriara , sultissimos prudentissmis , ebriosos sobriis , dormientes vigilantibus
Per compositam contradictionem fit, cum membra
sibi invicem pugnant, & hoc modo tripliciter vel per oppositionem in verbis incisim, & cum repetitione dicendo , ut Cic. a. in Catii. Ex hae parte pudor
63쪽
4o Rhetoricae Praecepta. pMnat , illinc pellantia ; hinc fides, illine fraudatio ;hine pietas, illinc scelus : hine honestas, illine turpitudo I vel per comparationem , quod semper fit cum aliquo iuramento . Siquis e. g. martyrum constantiam cum Scaevola comparare vellet, sic sermonem institueret : Ille manum crepitantibus flammis obierit o isti corpora suppliciis excarnificanda dederunt. Ille ad brevissimum tempus : isti multos dies, & annos, gravi iasima tormenta pertulerunt. Vel per commutationem, hoc est per contrarietatem sensus cum ver horum inversione es cum nimirum duae sententiae sic inter se discrepantes efferuntur , ut a priore posterior contra ria priori proci ficiscatur. Cic. pro Quin . -υult commemorare se, cum possiet perdere, pepcrcisse , quam cum parcere potuerit, perdidisse.
In argumentorum contentione antitheta occulant artificium, neque tam scrupulose membra membris reis ferantur, sed per congeriem commisceantur. Praetermissio ea es, qua profitemur nos praeterire, aut non scire, aut id nιlle dicere, quod tune maxime diciamus. Cic. o. in Uerrem: Audisis, quae nunc ego omnia praetermitto, ac relinquo, nihil de luxuria Apronii Ιορtior e nihil de insolentia: nihil de sngulari nequitia , ac turpitussim: tantum de quaestu, ac lucra dicam. Haec figura fit interdum ab oratore , studiost vitandae verborum obscaenitatis. Interdum ut plus in suspicione relinquat, quam si omnia diceret, interdum , ut simul congeret ea, quae sunt levioris momenti; Interdum ut sibi modum imponat, ne sbi adversarium videatur , ultra quam debeat urgere. oppositio fit, eum dieium, vel factum obiectis ali rum sententiis aut exemplis refellimus . Sit e. g. reprehendenda in consectandis honoribus hominum ardens
cupet diras per oppositionem ita eloqui possemusi: Quisnam esset piorum serius, s labores, ac pericula pro Uanissmis honoribus subcepta, liceret intueri ρ Quae Ambrosi mens, qui ad Mediolanensem quotus insulam , semel, sterumque deliruit Z Qui animus Gregorii, qui cum
64쪽
Rbetoricae Praecepta . fastulatum ponti arus apicem essugere non posset, Hlio abditum in vicinum montem deportari se jugi 'Haec figura cohortationi servit , & dehortationi ,
seu verecundiam , seu igneminiam in auditores excitare velimus. Suppositio fit, cum, ut melius intelligatur, quam v rum sit, quod eo firmamus rem statuimus mi contrario , ιιν -'eemusque, quid futurum fuisset, s se res aliter habuisset Sit e. s. demonstranda infidelitas Hebraeorum , qui negent in Chri ilum credere, ex eo quod signa in Coe la viderint; suppositis signis , ita eorum incredulita tem probabimus: Heia sursum dentur de caelo signa , quid inde' porta Fe credent in Chri flum P Quid fecerint de iis , quae caelitus Mnerint' Argumentum equidem fu ment pervicacioris incredulitatis, iisque respondebunt, σῆ. Magos in AE pro Signa multa de caelo fecisse. Partitio rex plurimas, aut personas, aut negotia divialdit, quia summatim dici poterat , securatius, σfusus in suas partes distribuit. Cic. pro Mure n. commendans Caesaris clementiam: ut viro huius gloria Caesar, quam es paulo ante adeptus, socium habeas nemiis nem totum Ne, quantumcumque es , quod certe maximum es, totum es , inquam, tuum . Nihil Mi eaesa laude Centuris: nihil praefectus e nihil cohors: nihiI turma decerpit; quin etiam illa ipsa rerum humanarum domina sortuna, in istus se societatem gloriae non ossert; tibi redit; tuam esse totam, oe propriam fatetur. Huc resertur divisio. quae distribuit rem in suas partes . Cic. pro Quin. Quae res in Ciυitate duae plurimum possunt,
eae contra nos ambae faciunt in hoc tempore summa gra- 'tis eloquentia, quarum alteram Nereor, alteram metuo .
Revocatur etiam subdivisio , quae disio iterum di. vidit . Cie. pro Quinc. Jussit bona profer ibi eius quἱ cum familiaritas fuerat, societas erat, multas, liberis otius visis , divelli nullo modo poterat ; qua ex re intelligi facile potuit, nullum esse licium tam sanctum ,
atque solemne , quod non omitia eomminuere , atque
violare solear. Etenim s veritate amicitia, fide societas,
65쪽
4a Rhetoricae Praecepta. pietate propinquitas colitur, necesse di ise, qui amicum, socium, Quem, 1 rma , ac fortunis spoliare eonatus es, vanum te, perfidio um , impium esse fateatur. Subdivisioni additur redditio, qua sNulis divisionis, partibus sngula tuferius re pondent. Cic. pro Rab.
Atqui videmus haec in rerum natura Disse tris , ut aut cum Saturnino effet aut cum bonis , aut later M, Latere mortis insar erat turpis mae , cum Saturnino esse jur ris , sceleris , virtus, honestas, pudor cum cou-Iulibus ese cogebant. Placuit mihi huc referre expositionem, qua commutatis verbis eadem sententia varie versatur , esse aur quo gratior, elariorque subiiciatur oculis . Cic. pro S. R. Am. Vides Eruti , quantum disci argumentatis rua ab ipsa re , atque veritate : quod consuetudine parres faciunt, id quas noυum reprehendis: quod benevolentia fit, id odio factum criminaris: quod honoris cauissa Pater filio suo concessis , id eum supplicii causa fo isse dicis.
De Figuris aptis ad delectandum.
TR ita loquendi ratio persaepe molestiae est , &fastilio, unde confugiendum est ad figuras, quoniam ex iis paritur delectatio sermonis. Harum Pri
Descriptio, quae definituri perspicua rerum, ac dilucida cum graυitate expositio ; fitque per collectionem proprietatum adiunctorum, & consequentium rei eiusdem , quae deseribitur . Variae sunt huius schematis species, videlicet. Prosographia latine nominatio , quae describit veram, vel falsam personam, expresss animi, corporis, ac
Elliopa ia dicitur haec figura, eum vitam , & indClem describit; ita ut in morum cognitionem aliquem adducant Cic. post Red. in Sen. describit Gatinium
66쪽
mollem, & estaeminatum hoc pacto e Primum procese sit, qua auctoritate vis P nni, somni ,stupri plenus, madenti coma, tamposito capillo, graυibus oculis, fluentibus buccis, prufa voce, temulenta. Descriptio fictae personae, vel rei fit, sensu, ac corpore carenti, senseran, vel personam , O' corpus singimus ; cujus rei exempla innumera apud poetas inveniuntur.
Topographia est veri loci descriptio. Cic. q. in Ueri describit urbem Syracusas hac methodo : Uriam Dracusas, maximam esse graecarum Urbium , pulcherrimamque omnium saepe audistis e es ita, ut dicitur ; nam σstu es communita, tum ex omni aditu, vel terra , vel mari praeclaro ad aspectum: portus habet prope in aedia scatione, aspestuque urbis inclusos ; qui eum diυerso
inter se aditus habeant, in exitu con tinguntur, ρο confluunt . Ea tanta es Urbs , ut ex quatuor urbibus maximis constare videatur, quarum una ea es, quam dixi , insula , quae duobus portubus cincta in utri Deportus Uium , aditumque proiecta es oeci Cronographia es descriptio temporis qua subiicium
tur, quae in tempore dicuntur , m accidunt . Vir. CLIEnea Nox erat, re terras animalia fessa per omnes Alituum, pecudumque genus sopor altus habebat. Postera Phaebea luserabat lampade terras, Humentemque Aurora polo dimunerat umbram. Hypoti posis descriptionem rei ita exprιmit, ut videri potius, quam audiri videatur, Cic. pro S. Roscio An. Etiamne in tam perspicuis rebus argumentatio quaerenda, aut coni eiura capiendast λ Nonne vobis baec, quae audi iis , cernere octilis videmini P Non illum mistrum ignarum e Ius sui, redeuntem a caena videtis λ Non sitas insidias 'Non impetum repentinum ρ Non versatur ante oculos vobis in caede Glaucia P Non adesi i se Roscius 8 Non suis
manibus in curra colloeat Automedontem illum, qui . PEst alia Hypoti posis , quae fit per Dialogismum .
Per hanc exprimuntur gestus personarum ἱ quae futura sunt
67쪽
t, tartaque praesentia exhibet, & tandem in misi. mis affectibus dominatur, fitque conglobatis affectibus rerumque adjunctis; vel ex comparatione majorum , minorum, & parium. Hypotyposis quemadmodum , & reliquae descriptionis species, similitudine illustratur non parum. Cic. 6. lib. in Verr. Artagathum, oe argentum in lactica cubans ad mare infra oppidum expectabat. Quem concursum factum in oppido putatis P Quem elamoremi Quem porro
fletum mulierum ' Qui viderem, equum Troianam rntroisductum, urbem captam esse dicerent.
Prosopopaeja es personae fctio, qua rebus mutis aut fensu carentibus sermonem accomodamus; vel vita functos, tamque spirantu, σ viventes loquentes indutamus: haec tunc dicitur Hydolopaeia. Prosopopaeia exemplum sugserit Cic. I. in Cat. cum eo loquentem Rempublicam inducens his verbis. Quae tecum Catilina sic agit, oe quodammodo tacita loquia tar . Nullum iam tot annos facinus emisit nis per tet liam flagitium sine ter tibi uni multorum rivium necest tibi vexatis , direptioque sociorum impunita fuit, ac IAhera . non solum ad negligendar leges, o quaestiones ,
verum etiam ad eυertendas . perfringendasque valui AE .Hydolopaeia facit idem Cic. pro Catein. Existat igntur ex sa familia aliquis , ac potissmum caecus ille Nimiam enim dolorem capiet , qui sum non videbit , qui prefecto si extiterit se aget , σ sc loquetur . m. Iter quid libi eum Coelio P Quid tibi eum homine ad Iescentulo λ QFid cum alieno i Cur . aut tam familiaris
hiae fuisti, ut aurum commodares P Aut tam inimica
ut venenum timeres Patrem tuum non videras λ Non
patruum , non mavum audieras Consules fuisse λ Non denique modo te Metelli matrimonium tenuisse sciebas ,
Huc spectat pathopatia , quae adhibetur ad exprimendos, majores motus, ut indignationis, doloris&c- Ethopaeja vero utimur ad minores affectus , ut pudoris , benevolentiae &c. Alterum Prosopopeiae genus est Dialo.
68쪽
Rhetoricae Praecepta. 4s Dialogismus , qui definitur ficta personarim collocutio ,& in hoc differt a Sermocinatione , quod per illam
orator recitat verum sermonem , vel unius tantum ,
vel duorum inter se, vel unius, qui inter alios quasi sequester sit . Cic. pro Plan. At ego cum casti diebus illis, itineris faciendi causa, decedens e Provincia P reolos forte venissem , concidi pene , tredices, cum ex me quidam quaesisset, quo die Roma exissem , ω numquid in ea esset novi cui cum respondissem, me e Provincia
decedere: etiam mehercules, inquit , ut opinor ex AULea. Huic ego iam 'machans fasidisse, immo ex Sicilia inquam, tum quidam , quas qui omnia sciret , quid ἐTu nescis , inquit , hunc Syracusis quaestorem fuissest
Haec figura movet, & delectat. Observandum est, quod in hujusmodi collocutionibus consentanea personis vox, & oratio tribui debeat, esset etenim maximum vitium, si a moribus personarum discreparet oratio. Quare ridiculum esset, oratio nem probi affingere improbo, stultoque sapientis. Apostrophe convertit sermonem , aut ad Deum , aut ad hominem , aut vero ad res inanimes, quas veluti personas quasdam compellat. Cic. in Cat. Tu, Tu , Iuppiter qui iisdem, quibus his Urbs, auspiciis a Romulo es consitutus , quem Statorem huius Urbis , atque imperii vere nominamus, hunc, o huius socios a tuis aris, ceteri ue templis, ac tecZis urbis, ac maenibus , a Uita, fortunisque civium omnium arcebis: omnes inimicos bono. rum , hostes patriae, latrones Italiae, scelerum faedere inter se, ac nefaria societate coniunctos aetemis suppliciis vivos,
mortuosque maflabis. Haec figura urget, increpat, com- mendat, cohortatur, commiseratur, monet, Vituperat.
Observandum primo in reprehensionibus , cum ad iudices, vel auditores sermonem habemus, qui gravis sit auditu, ad alium quempiam orationem esse convertendam, ut ipsi in aliena persona , quid peccent,
intelligant, & quid faciendum, sentiendumque sit, in aliis ediscant. Notandum secundo , hanc figuram tantam habere vim
69쪽
vim, quantam accipit ab aliis dicendi luminibus, ea vero nihil esse ineptius , si vel immodice usurpetur , vel sine delectu verborum , vel sine gravitate sen-
Servandum tertio, quod licet apud oratores non de beat esse frequens ad res inanimes Sermo , qui saepissime poetis permitti inr, valet tamen plurimum, tum in orationibus panegiricis , quando appellantur loca , in quibus aliquid insigne gestum sit; tum etiam in aliis, quibus concitandi lunt animi motus. Comparatio , vel similitudo est cognata quaedam imur res dissmiles assectio ; cum scilicet duae res inter se ob quamdam si misitudinem componuntur . Haec figura, & animum audientis suavitate , & orationem diis centis gravitate persundit, maximeque accommoda est ad suaves motus, tum ad exornationem , tum ad perspicuam dicendi methodum. Fit autem tribus modis. x. Similitudo petitur ex rebus bene paribus, ut s conferatur orator cum oratore , Philosophus cum Philosophos Sen. Epist. 44. Nec reiicit, nec elegit quamquam Philosophia. Patritius Socrates non fuit. Clois
rantes aquam traxit rigando hortulo locatat manus.
Platonem non accepit nobιlem philosophia , sed fecit.
Visid est, quare desperas, his te posse feri parem R
a. Deducitur ex re dispari , cum scilicet res alioquin diversas in aliqua re similes esse ostendimus . Seneca de ira : in furentium certa indicia sunt audax , minax vultus, trisis frons , torυa facies σα ita irascentium eadem signa sunt flagrare micare ocu- Iis , vultu σ ore toto rubere. 3. Trahitur ex rebus fictis. Cic. pro leg. Man. Primum ex suo regno sie Mitridates profurit , ut ex e
dem Ponto Medea illa quondam proueisse dicitur , quam praedicant in fuga fratris sui membrata his loris, qua se parens persequererur , dissipavisse , ut eorum
collesiis dispersa , maerorque patrius celeritatem pers quendi retardaret. Sic Mitridates fugiens maximam vim auri , atque argenti , pulcherrimarumque rerum
70쪽
Rethortae Praecept . somnium, a maioribus acceperat, er ipse in ponto reli it m. e manibus fugit. Huc pertinent parabolat, Apologi, fabulae, & exempla. Comparationum duae sunt species ; aliae enim sunt simplices , aliae compositae. Simplices unam tantum complectuntur similitudinem. Compositae in duo genera dividuntur. Primum est, cum res una pluribus similitudinibus illustrarur; alterum cum res multae multis comparationibus exprimuntur . Primum variis modis fieri potest. I. Cum singulis membris singulae similitudines refe
a. Cum similitudines in modum definitionis colligun
. Cum frequentia adiuncta , sive epitheta congeruntur, quae similitudinem contineant. q. Cum ex eadem re, similitudinis membra deducuntur, quod fit per descriptionem. Alterum genus multas res fingillatim multis compara- rationibus illustrat. Observandum est breves similitudines plurimum habere ornamentum, si per totum orationis corpus fundantur: longiores aptas esse ad docendum , & probandum . Apologos, & fabulas infrequentes esse debere , sed plurimum recreare animum, & audientiam
De Figuris aptis ad permovendum .
s Igurae , quae maiorem vim habent ad permoven-L dum, sunt quae sequuntur. Exclamatio, quae definitur a Cic. Schema conficiens fgnificationem doloris , indignationis per compellationem hominis , aut rei cuiuspiam quadam expreJa , aut να- cita interiectione: inventaque est ad augendum rei ma