장음표시 사용
71쪽
Philippica. O audaciam νιmmanem. Tu ingredi illam domum ausus es t Tu illud Sanctissimum limen intra-rest σα Sive per significationem iracundiae. O pestis. O Ia-Bes. O tenebrae. O lutum. O sordes. O portentum in uia
Vel miserationis. Cic. pro Syllar O miserum, ins Ilum diem illum, quo consul omnibus renturiis P. Sylla
renunciatus eriti o falsam spem l o volucrem fortunam so caecam cupiditatem f. o pransieram gratulationem . Vel admirationis . Cic. in Cat. o tempora, O -res,
Senatus iae intelligit: Consul videt ; his tamen visit. Vel per ironiam gravitate temperatam. Cic. in Pico stultos Camillos, Curios, Fabricios, o amentem Pau- tam lSuavissima est haec figura , cum post singulas se
tentias brevem exclamationem subnectimus . Tertuli. in Apol. r ENOdocles totum se se aetnaeis incendiis donavit. O vitor mentis i Aliqua Carhaginis conditrix rogo se post secunaeum matrimonium dedit . O praeconium castitatis ρ Regulus me unus pro multis hosibus viverest , toto corpore, cruces paritur. O virum fortem , re in captivitate victorem lHuie similis est ea figura, quae litet exclamatione non fiat, in brevi interrogatione iudicium de re posita su nectit e. g. Dominus Omnipotens templum es caelestis illius domi lii; quid Sanctius P Haec Civitas non eget Sole neque Luna; nam lucerna ejus est agnus. Quid splendidius Utimur exclamatione , cum res maximas persuaserimus , & grave aliquod factum proposueri-nau, vel illatum, vel acceptum.
Habet locum in amplificatione, & epilogis, sed in minimis controversiis frigida est, & puerilis.
Acelamatio, sive epiphonema est oratio, qua rei naris rata , aut probatae subiicitur gravis quaedam dictio exsuperioribus rubus expressa. Cic. postquam docuit oportere
legibus, & iudiciis vitam tueri ; ieeum vim vi repul-iunda subdit pro S. Iul I me sentire prudentiae, De
72쪽
is fortitudinis. feni ιre verι, er Iacere persectae , cumulataeque virtutis. Et Virg. ubi exposuit causas, quibus Iuno futuros Romae conditores pertequebatur , ita acclamat :Tantae molis erat Romanam eondere gentem. Reticentia ita sermonem abrumpit , ut vix appareat ,
quid dicturus si orator. Neptunus apud Uirg. indignatur ventis , iisque minitatus inquit , primo aeneidum; Iam caelum, terramque meo sine Numine venti Mittere tantas audetis tollere moles Quos ego ἰ sed motos praesar componere fluctus. Haec figura fieri solet in magnis affectibus, & cum praecid mus orationem ς sive ut demonstremus , non posse prae dolore dicere , quae dicere carperamus ; sive ut significemus, nobis displicere dixisse ea, quae diximus; sive ut relictis minoris ponderis rebus maioribus
Deprecatio, vel obsecratio es Dei, vel hominis alicujus in auxilium imploratio. Cic. pro Mil. Quid resum si ut orem , obteserque vos, ut eam misericordiam tria fuatis fortissmo viro, quam ipse non ι lorat ρ Ego etiam , repugnante hoe, imploro , m exposco . Nolire , si in nostro omnium fle u nullam laerymam adisne visis Milonis : δε vultum semper eumdem : s vocem is orationem stabilem, ac non mutatam υidetis, hoc mi. nus ei parcere. Et Dido apud Virg. 4 2Eneidum
. . . . Per e o has lacrymas, dextramque ruam te
Quando aliud mihι jam misera vibit ipsa reliqui
Per eonntibia nostra, per inceριπι θ menaeos: Si bene quid dete merui, fuit aut tibι quicquam Dulce meum, miserere domus labentis isam Ora squis adhuc meeibus locus) exue mentem. Haec figura timorem incutit, remittit audaciam , hortatur , & monet , valetque ad omnem motum , modo ad gaudium, modo ad benevolentiam , modo ad odium, modo ad fiduciam , imo ad omne genus virtutis , sed magnopere interest, ut ornata tractetur, quare fi
73쪽
so Rbetoricae Praecepta. ri potest, vel per repetitionem , vel per substentationem , vel per angariem conglobatis diversis rationibus, quibus, quod petimus, impetrare possimus. Optatis es vehementis alicuius desiderii significatis , qua quod nobis, aut aliis prose, optamus. Cic. pro Murena : Dii faxint , ut meus collega vir forti ssimus hoc nefarium Catilinae latrocinium armatus opprimat. Haec figura convenit dolenti, timenti, & speranti, cuiusque splendor elucet, cum in argumentando per optationem efferimus, quod poterat efferri indicando. Ex optatione nascitur salutatio, quae verbis benev lentiam testatur. Comminatio est admonitio cum praedictione mali futuri. Cic. pro Mur. Sed quid tandem fet, s haec elapsa
de manibus nostris in eum annum , qui conjequitur , r Eundavit Illa pestis immanis , importuna Catilina prorumpet, qua poterit , etiam P. R. minatur in agros juburbanos repente advolabit: versabitur in capris furor , in euria timor, in foro coniuratio, in campo exercitus , in agris vagittas, omni autem in Sede, ac loco jerrum,
Haec figura valet ad maiorem motum , fitque per descriptionem , quae rerum consequentium dilucidam contineat expositionem ; huc pertinent ea omnia , quae terrorem incutere possunt, & animos nimium sui ecuros ad honoris, & vitae defensionem incitare. Imprecatio est execratio quaedam , qua malum aliquibus , vel nobis ipsis imprecamur: Cic. Philippica x3.
Quin tu abis in malam rem, malumque cruciatum . Cic.
pro Deiot. Dii te perdant fugitiυe. Et Dido apud Virg. his versibus. Sed mihi vel tellus optem prius ima dehiscat,
Vel pater Omnipotens adigat me fulmine adumbras Pallentes umbras Erebi, noctemque profundam: Ante pudor, quam te υiolem, aut tua iura resoru
oratori Christiano satius erit , sanam mentem exposcere, aut id genus aliud quam diras in cujusquam ca- Put
74쪽
Rhetoricae Praecepta . s Iput coniicere ς nisi torte desperata fuerit eius salus , aut sceleratus iam Inferis addictus. Admonitio placide quempiam, o bene te commonet, Cic. pro leg. Man. Sed pro votri imperii dignitate , atque gloria, quoniam is est exorsus orationis meae , Uidete, quem vobis animum suscipiendum putatis. Videte, ne tit maioribus pulcherrimum fuit, tantam vobis imperat gloriam relinquere ; - bis turpissimum si illud , quod accersis, tueri, er conservare non posse. Licentia est orationis libertas , atque fiducia liberius asses tum mentis exprimens, cum scilicet Orator , quae gravia dictu iunt , aut periculosa praefidenti animo , 'c magna libertate dicturum se profitetur . Cic. Pro ostia : Fero ego te Torquate iam dudum fero , σώ nonnunquam animum incitatum ad ulciscendam orationem
tuam, revoco ipse, reflecto; promitto aliquid iracundiae tuae, do adolescentiae, cedo amicitiae, tribuo parenti, sed nis tibi aliquem modum vitae consilueris, Oblitum me nostrae amicitiae, habere rationem meae dignitatis . Et Philippica Io. Vos patres conscripti grave dictu es , sed dicendum tamen vos inquam Servium Sulpitium vita privasis. Haec figura minatur, fiduciam ostendit, insultat, obiurgat, monet, adulatur. Dubitatio praesefert Iolliciti hominis , oe in consilii perturbatione haesitantem affectum . Duplex est , altera
Verborum est apud Cic. pro Quinctio : Quo te nomine appellemus improbum: at etiam s desertum Vadia monium esset ; tamen in isa postulatione , m proscriptione bonorum, improbissmus reperiebare. Num malis ioin sum' Negas. Fraudulentumst iam id quidem arrogas tibi , m praeclarum putas . Audacem λ Cupidum P Permdisfum P Vulgaria, oe obsoleta sunt ; res autem no a ,σ inaudita : &c. Rerum est apud eumdem pro S. R. Am. Quid primum quoam λ aut unde potissmum exordiar λ aut quod, aut a quibus auxilium petam P Deorumne immortalium tD a Po-
75쪽
Populine Romani λ V6iramne , qui summam potestatem habetis hoc tempore, fidem implorem Dubitationi interdum subjungitur electio , atque expeditio. Dido apud Virgilium 4. aeneidum: En quid agam 8 rursus ne procos irrisa priores Experiar P Nomadumque petam csnnubia supplex λQuos ego sum toties iam designata maritos λEt postquam per varia ambiguo sermone decurrit , eligit tandem , quod sequitur hoc carmine.
Quin morere, ut merita es, ferroque aυerte dolorem.
Haec figura laudat , timet , queritur , hortatur , &magnam vim habet ad res exagerandas, parandamque attentionem auditoris. Interrogatio rem dubiam non quaerit , sed in laudationibus , vituperationibus, votis, desideriis, aliisque eiusmodι motibus exprimendis adhibetur. Cic. pro Leg. Man. Quid tam noυum, quam adolescentulum prietatum, exemeitum dissent reipublica tempore conficere λ eonfecit. Huic
praeesset praefuit. Rempublicam optime ductu suo gerere gessit. Hae figura adversario per correctionem respondemus quod male ipse subiiciat , nosque melius. Eadem adis
versarium vexamus concita oratione, eum ita graviter ad responsum urgentes , ut vix ad respirandum tempus concedamus. Praeterea habet locum in occupatio
nibus, dubitationibus, submissionibus, derisionibus, subjectionibus , sponsionibus , monitionibus , admirationi-hus; cuiusque proprium est orationem amplificare , α
variare , vigorem, & acrimoniam gignere, dummodo tempestive fiat . Haec sunt, quae pertinent ad elocutionem , quam fecimus primam Rhetoricae partem ;Transeamus modo ad secundam , quam diximus i
76쪽
ANtequam agamus de materia huius artis sciendum est , triplicem esse materiam , ex qua , in qua, circa quam . Materia ex qua, est illa , ex qua aliquid constat, ut ex ligno Navis. Materia in qua est subjectum, in quo aliquid recipitur, ut in pariete αἰ- Bedo. Materia circa quam est illa , circa quam versa-gur ars, ut navis ipsa conseruenda , circa quam versatur ars lignaria. Hic omissa materia inqua, & ex qua, loquimur de materia circa quam , quae in arte Rhetorica per nos constituitur. Quaestio quaecumque, de qua in utramque partem probabiliter disceptari potest , quia Rhetorica versatur circa quascumque res , quae in sermonem cadere possunt ; unde patet, quid sit objectum adaequatum huius artis , nempe ea omnia , de quibus haberi potest disputatio; & dicitur etiam quaestio; quia objectum in aliqua arte ea omnia sunt , quae tracta tur in arte . Illud etiam dicitur obiecturn attributionis; quia ad illud referuntur ea omnia, quae tractantur in arte; & cum ea , quae traetantur in arte benedicendi, referantur ad quaestionem , patet quaestionem esse obiectum adaequatum hujus artis.
His praemissis quaestio definitur dubia propositis inquirendae rei.
Duplex est finita, & infinita. Finita dicitur Hipothesis, infinita thesis . Quaestio
fit finita per aliquam circumstantiam, puta, loci, tem Poris, personae &c. ut d An eum hose ineunda st pax in Italia . Sin autem quaestionem spoliaveris circumstantiis, evadet infinita , ut an eum hoste ineunda D
Notandum hoc loco , quod omnis Hi pothesis revocanda est ad thesim , ut possit probare . Minor enim D 3 Pro
77쪽
34 Rbetoricae Praecepta. propositio, quae est hipothesis, accipit vim probandi a majori propositione, quae est thesis ; quod enim prodiaior Catilinae si interficiendus; inde probari potes , quod
omnis proditor si interficiendus. Ad probandum autem, excogitanda sunt argumenta , quae fidem faciant , &gignant in auditoribus opinionem earum rerum , de quibus agitur. Pro hac excogitatione antiqui Rhetores quosdam invenere locos, quos thopicos nomina runt, de quibus ut mox agatur, inquirendum est.
Loci, quos A ristoteles argumentorum sedes, & Tul. lius thesauros vocat , sunt quaedam inscriptiones ,
ac notae, quarum admonitu , quid in unaquaque re pro
babile sit, inveniri potes; & per Boetium : Locus es id,
unde ad propositam quaesionem conveniens trahitur argu
UT argumentorum genera duo sunt, insita scilicet,& remota, ita locorum duo esse genera convenit. Insita scilicet, & remota , de quibus , ut cum distinctione differamus, primum sit.
Loca insita sexdecim enumerantur. Definitio, partium enumeratio, ethi mologia , conjugatum, genus , forma , similitudo , differentia , contrarium , repugnantia, adjuncta, antecedentia, consequentia, causae, effectus, comparatio. Monet Tullius, adhibenda esse ab oratore ea loca, quae sibi prodesse , & adversariis obesse possunt, quibus si quae favent, omittenda. Praeterea non omnibus in qualibet oratione uti debet
78쪽
Rhesoricae Praecepta. bet orator, sed ea tantum poteti assumere , quae vim habent probandi, & illustrandi.
DF finitio est Oratis , ρηae id , quod definitur , explicat quid sit. Haec debet esse dilucida, brevis, & propria.
Constat duabus partibus , quodam scilicet notiori vocabulo, quod primum nobis occurrit , & facit rem definitam communem cum aliis, quod dicitur genus;& altero vocabulo , per quod res definienda ab aliis differt, quod dicitur differentia. Sit e. g. definiendus homo: primum mihi occurrit animal, & hoc est genus; deinde rationale, & hoc est differentia; nam per illud convenit cum aliis animantibus; per hoc vero ab aliis differt ; unde colligitur hominem definitum esse animal rationale. Conditiones bonae definitionis quatuor assignantur. r. in definitio se clarior tuo definito ; unde male definitur homo, animal humanum; qui enim nescit hominem, nescit & animal humanum.
emi de eo totum id de quo potes praeiacari res definita, ut si de arte hene dicendi dicitur, quod sit utilis, etiam debet posse aici de Rhetorica, quod sit
niret hominem , qui diceret , homo est rationalis , quia haec definitio deficit genere.
cet non inseruiat ad Oilendendam rei definitae convenientiam cum aliis , vel ab aliis discrepantiam punde Plato male definiebat hominem , eum appellando animal mortale. implume, bipes; quapropter Diogenes depinmavit pullum Gallinaceum, & proiecit Platonis in schola , dicens ; en homo Plat
79쪽
Notandum, quod oratotes in definitionibus non pro tequuntur brevitates logicas, secundum quas nihil in iis redundet, oportet ; sed quadam amplificatoria methodo eas fusiori stylo pertractant , ex rebus iis , quae rem ipsam circumstant.
Unde sumantur oratoriae desinition CS .
O Ratoriae definitiones , aliae sunt essentiales , aliae accidentales. Essentiales dicuntur perfectae, quia explicant rem per ea, quae sunt rei intrinseca, & necessaria; accidentales imper lactae appellantur , quae licet non semper constent genere , & differentia, satis erit si constent aliqua re , quae suppleat locum generis. S. differentiar. Primae desumuntur a genere , & differentia , & de hoe dictum est supra. Secundae a caulis, a materiali , ut homo es lutum fanguine compacttim; a finali , ut homo es animal natum ad immortalitatem; ab essicienti, ut Aquila os causa serenitatis; a formali , ut homo es imago Dei. Cain vendum tamen est ne a finali saepius definiamus; quia haec causa vulgum latet, facitque orationem obscu
Ab effectibus, ut ebrietas es fomentum libidinis, in
A partibus, ut annus es spatium duodecim mensium ;& hare definitio accidit auditori iucunda , & non ingrata oratori, cum singulae partes distinguuntur. A genere, & accidentibus . vel propriis , vel communibus, ut homo es animal providum, sagax, memor, bipes A similitudine, ut senectus es bems aetatis, adolescentia es ver . Nota, quod breves definitiones, si multae simul congerantur, dicuntur conglobatae definitiones, quae inser
80쪽
Rhetoricae Praecepta. s viunt potius ad dilatandum , & illustrandum , quam ad fidem faciendam.
Modus amplificandi definitione S .
I. π Efinitiones amplificantur per Synonimi Im, prae-υ serti m quando nobis videmur non satis expressisse rei magnitudinem e. g. homo ruis in peccatum, neque animadvertis illhd esse anima tua .ethaιem en sem, mucronem, telum σc. a. Per congi riem vocabulorum quae exprimat rei definitae actiones e. g. Virgo Deipara es porta Coeli , Paradis ianua , sella maris , solatιum mundi , naufraganti portus, auxilium periclitanti. 3. Per similitudinem, ut bona conicientia in Templum Salomonis, hortus deliciarum , aureum reclinatorium , thesaurus regis , Divini Numinis, liber signatus, o clausus in die iudicii aperiendus. q. Per contentionem ironicam , in qua primum orator rem definit ironice, secundum mentem adversariit deinde iocose per exclamationem talem definitionem vituperat, deinde veram infert. Ita Cic. ngo Conilem esse putem , qui Senatum in Republica esse non putaυit Z sne eo consilio consulem num rem , sue quo Roma , ne reges quidem , esse potu
ARgumenta definitionis , ut vera inserant, nituntur praecipue his conclusionibus. Quod definitioni convenit, convenit & definito; ut si ars bene dicendi est laudabilis, erit & laudabilis Rhe