장음표시 사용
21쪽
runt; non a catholica ueritate solum, sed a physica etiam ratione distantia prorsius,&aliena. Hanc ego nunc, ut Christi fidelibus seruis, piis, atq; catholicis inseruiam, quantum in me est, iratum faciam non physice tantum, quod multi quidem ante nos fecerunt, licet imperfecte admodum, quod unam tantum, uel alteram scrutati fuerint opinionem sedin physice A theologic. quod facere ante nos, quem equidem sciam,aggressus est nemo quam diligentisisime indagandam, examinandamq; suscepi. In huius uero quaestioni explicatione, quicquid a nobis uel dictum, uel exaratum fuerit; Macrosancta summi Romani Potificis censurae, Momnium Theologorum iudicio, qui periti, catholiciq; sint, ultro submittimus Deumq; supplices precamur, ut mentem, Nylum nostrum ita pro siua bonitate, clementia dirigat; ut nobis constare, Mea dicere possimus quae esse catholica ueritati consentanea, quiuis facile intelligat, digno icat.
Opiniones, quae in hac difficillima quaestione occurrunt, omnes ad
ilia capita reducuntur. CAP. I.
VA io igitur cum perplexa sit res enim nulla est, de qua tantopere non stolii in docti, sed etiam indocti controuersentur, dissentiant uarias admodu, ac dissidentes habuit inter se sententias quae, etsi innumerabiles fere sunt, ad tria tamen capita, atque ad tres primarias, omnes non incommode redigi possunt: quaru in duae Omnino contrariar,totaq; inter se quod aiunt diametro pugnantes sint Etharum una quidem contingentiam, quam uocant fortunam, aut casum,aut etiam temeritatem; altera uero contra ineuitabilem Nabsoluta
in rebus,4 euentibus cunditis necesseitatem quam fatum uocant, tueri conatur Tertia in aliquibus quidem euentis contingentiam, in aliquibus uero necessitatem asserit. Quae in medio illara constituta, ueluti honorario iure consedet. Atque haeae sane, iis, qua ex latere sunt, rectior a nobis ac uerior, demum et se iudicabitur.
Ponitur caput primum, is opinio illorum, qui contingenter dest sorte,
temere,&casu omnia euenire putauerunt. CAP. 1i I.
XTREMA Ru opinionum una eorum est, qui ea omnia,quae eueniunt, se tuito, temere in caeco casu euenire contendunt. Quae licet Epicuro passima
physicis,&ab aliis criptoribus astribatur; qui mundum ipsum nec ratione ulla, nec arte, nec fabrica instructum; sed naturam ut suse inserius declarabitur quibusidam rerum minutis seminibus, insecabilibus,temere conglobatam aD seruit: libro tamen secundo Physicarum auscultationum, ad textum tertium siu-pra quadragesimum, Empedocli attribuitur; quinimmo Democrito etiam, Meius praeceptori Leucippo, in prooemio Metaphysicae,ab Aristotele, haec eadem opinio ascribi uidetur. Inquit enim loco ante citato Aristoteles Democritus &Leucippus de motu suorum pri cipiorum dicere, negligenter dimiserunt. Credendum est propterea quod libro tertio uberius πintelligemus Democritum ipsum, Leucippum, qui quide multo ante Epicurum uixerunt,temerario minutissimaru ,indiuisibiliumq; atomorum concursi, cuncta fieri existimasse Et fortuitis limiliter quibus dam inter se elementorum compactionibus eorundemque, siue alite, siue ab amicitia temere factis ab inuicem di sibi utioni b. fortuito,&castu, Empedocle cuncta generari&co rumpi putasse. quae omnia insequentibus fusius, Saccuratius a nobis declarabuntur Sunt huius opinionis etiam si libello de fato cap. o. secus uisus sit sensisse Plotinus. Plotini sententiae in disputatione de rerum naturalium principiis Simon Portius subscripserit quicunque praeter
rudem materiam, physica alia principia non agnouerunt; sed aquam tantum,uel aerem, uel igne, uel horum plura, uel omnia, uel quid inter haec medium, uel aliud quippia huiuscemodi materiatum ut sunt corpus cilla illa, quae atomi dicuntur ab Epicuro, ut paulo ante dicebamus. antel pital rum a Democritori Leucippo posita, rerum omnium principium asseruerunt Non enim cuiuspiam tandem ei sectus causam, nisii materialem, ii reddere queunt. Prima nanque ab iis posita causa, ad quam caeteriae tandem omnes reducendae sunt materia est. Ea uero, quorum denique omnis ratio in materiam refertur: etiam si ex necessitate hyle ut Averrois loquendi modo utamur)cueniani nisi sorte priuationes fuerint, ut senectius, mors,corruptio,& huiusmodi alia, non casiualia tamen, ac temeraria esse non possunt; auod monstra, quae ab excessii uel desectu materiar eueniunt,aperte nobiS admodum significant. Eiusdem opinionis sunt, qui an sint Dii, sicut Piotagoras Abderites, Malii plerique dubitauerunt. Protagoras sane, inquit Cicero in principio sui libri, sic posuit. De Diis neque ut sint, neque ut non sint, habeo dicere. Ratio dubitandi ut lib. primo de
22쪽
A. de Consiolat. philo prosa Lia retulisse uidetur Boethius apud Protagoram suit: quod Deorum
tantain honitatem,& uirtutem esse ille crederet; ut mala cuncta, si Dii essent, ab uniuersio orbe profliganda actutum brent. Contra rerum ipsarum tantam impuritatem, malitiam, di imbecit litatem, ut, si illi non essent, nihil in rebus boni, staceri, serpetui esset relictum; sed sceda, turpia,caduca, Mnoxia sutura essent omnia Quamobrem nutabundus ille arguebat, Si Di sunt, unde mali si non sunt, unde bona originem trahunt Cum Protogora. aliis,an Dia sint dubitan tibus, quid prohibet, Cottam quam uisiontificem, immo Ciceronem ipsum connumerare Itaertim Cicero quici luid deinde in lib.tertio dixerit θ primo de Natura Deorum facit Cottam de in seipi loquentem. Itaque ego ipse Pontifex qui caerimonias, religionesque publicas sanctissimc υ tuendas arbitroris, hoc quod primum est', esste Deos, persiuaderi mihi, non opinione solum, siectra etiam a lucritatem, plane uelim . Multa enim occurrunt, quae conturbent, ut interdum nulli e sise M uideantur. Haec Cotta. Quid enim illi potest esse erati,&certi; nedum ineuitabilis, necessariis, cui an Deus lit, incertum est,in in dubium uertitur fidem opinioni longe pertius subscripserunt Callimachus,"quot cum Callimacho senserunt: qui ideo effictos, ab hominibus, potentibus cilicet, Sprudentibus uiris, Deos esse putauerunt ut sibi subiectos homines facilius meorum timore compescerent a peccatiSque religione quadam eosdem magis deterrerent. Iuxta illud, Ufaciunt animos humilesformidine Diuum Cum enim leges conscientiam punire non posisint, ad peccata cohibenda, utile est , ut aliquis desuper terror impendeat quo rectius, innocentiusque uiuatur. Scriptum reliquerunt nonnulli, hunc in modum, aduersus Deos, Callimari hum prorupisse. In suburbanum delubrum consecti ite in quo iampridem aereum, qui finxit, Io, ueni, insistens senex improba scribat uolumina. Alias quoque, ad Deos tollendos, ista usius suit ra, tione Si deum nosti, scito quoque, quod factu nihil non Deo postibile est; atqui Deus non omnia, poteli quandoquidem si Deus eli, faciat niuem atram, ignem gelidum,aut quod simul idem se, deat, mora sedeat quod si haec fieri nequeant neque cuiquam ullos Deos putare licebit Callimacho, sine dubio, non multum absunt Critias, Irodicus Chius, qui relata in Deos existimarunt ea omnia, quibus homines iuuarentur,Solem, Lunam,Terram, Flumina, Ignem, id genus innumera Nempe ii omnes, quos diximuS, etsi Deos uerbolenus affirmarunt, costamen rein se negarunt, ac penitus nullos es e crediderunt. Qtlod faciunt etiam Mathematici illi, qui coelestia corpora, unde perpetui quida ad nos influxuS delabantur, quib. necessitate ineuitabili eueniant: cuncta, quae eueniunt; Deos este crediderunt Ii certe, etiam sivi Deos, Min uniuersis euentis, ineuitabilem necessitate uerbis fateantur, statuant utrunque tamen Deum,& ineuitabilem necessitatem ratione, ex propriis decretis, sumpta, denegare coguntur cum illorum principium primum, quod coeli est, materia sit, quae neque Deus, neque euentus simpliciter necessarii, Mineuitabilis prima causa esse potest. Inter eos, qui Deos sustulerunt, xlibro primo,& libro secundo de Natura Deorum, Democritum,& Epicurum enumerauit Cicero. Nam etsi, ut paulo ante dicebamus, uerbo tenus Deos esse Epicurus consessus fuit,attamen quoniam, si Ciceroni libro secundo des Divinatione credamus, monogamo illos, perlucidos, & perflabiles,& habitates uater duos Iucos, sic inter duos mundos, propter metum ruinarum, posuit; eosque habere eadem membra putauit,quae nos nec ullum usum habere membrorum: uerborum circuitione quadam, is Deos abstulit potius, quam posuerit. Quamobrem nonnulli peritissimi uiri, non male opinati sunt, Deos Epicurum, in Stoicos tantum iocandi causa,consessum suisse. Sed prae caeteris, rerum cun Garum ac eventuum uniuersorum temeritatem, illi maxime confirmarunt, qui Deos impiissimi negare, euertere, atque de medio landitusque tollere, uel tentare ausi fuerunt. quemadmodum Hyppon cognomento Atheus, Theodorus Cyretieus, Euem erus Tegeates, Diogenes
Phrygiis,& alii multi; sed in primis impius ille Diagoras Melius dithyramborum scriptor;cuius
etiam impietas in prouerbium euasit. Diagoras Melius, quod de scelerato,ac foedifrago, impio homine dici solitum est. Hic enim,capta Melo, uixit Athenis sed Atheniensium sacrorum mysteria ita contempsit, ut contra fas, nefarius homo in uulgus ea omnia, modis omnibus, irriden protulerit Resert de eo Cicero, quod cum Samothraciam insula, a Samo Threiicia sic dictam,aliqua do ille uenisset, eique pictas tabellas Neptuno, uel Deorum cuipiam pro uoto oblatas amicus quid in attulisset, dixissetque, Videas o Diagoras, qui non credis Deum ullum mortalia curare, quo Deorum benignitate, naufragio liberati, salui in portum peruenerint: eidem illurn resipon' disse; at qui naufragium secerunt, nusquam picti sunt casu uidelicet coeco, temere, non autem Deorum prouidentia, benignitate, illos liberatos innuentem: iuxta illud Virgilianum,
Scilicetissuperis labores, ea cura quietos Sollicitat. Idem cum aliquando quopiam ueheretur, uectoresque, aduersa tempestate perterriti haec non iniuria pati se dicerent, quod Diagoram Atheum ueherent, ueritus ne, communi nauigantium consensu, in mare praecipitaretur eosdem aduocat, iubetqne, alias quasdam naues intueri, simili
23쪽
Opinio prius recitata, tuentuum cunctorum temeritas, aliquot rationibus breuiter persuadetur CAP. IIII.
o opinione, quam modo recitauimus: quae in rebus uniuersis temeritatem defendere nititur nonnullae, sed leues admodum ab aliquibus, lutiles adducuntur rationes. Vna est, quae a cuiusque euentus causarum infinitate desumitur. Quemadmodum enim, inquitat, in illa continuae quantitatis diuisione, quae geometrica proportione fit, per ablationem, diminutionemq; descendendo; ί- militer in illa quantitati discretae aggregatione, quae numerii nuncupatur, peradditionem,accumulationemque ascendendo; nullus est finis, xterminus. Sed
uel post quamlibet diuisio nem, alia fieri potest diuisio, unde aliquid auferatur; uel ante quemlibet numerum, alius numerus addi potest,&costitui, unde prior numerus augeatur, hoc in infinitum. Ita Min rerum causis inquiunt isti siue anterioribus, iraeteritis siue posterioribus,&futuris quas uel geometricae diuisioni, Mablationi, uel numerali additioni ideo dicere possumus esse similes quod ante quamlibet causam, alia praecesserit , postquamlibet, alia item futura sit causa ut nullus sit in causis status sed utrinque uel in addendo causas causis, uel in diminuendo, atque auferendo causes a causis, in infinitum procedatur. At ubi infinitas, ibi nulla praefinita ratio,&nulla determinatio est; sed temeritas tantium. Cuncta igitur temere eueniunt.Ratio ista ex aeterna rerum generatione, corruptione, tanquam ab exemplo declarari potest. Ante enim cuiusuis rei generationem, si mundus, ut putant Physici, aeternus est,iii finitae& generationes,&corruptiones, quae fuerunt eiusdem rei generationis causiae praecesserunt. Post iterum cuiusque rei corruptionem, infinitae, ex eiusdem rei dissblutione corruptiones succedentibus temporibus , generationes erunt Hoc enim corrumpitur, quia illud generatur, illud autem, quod generatur, quoniam aeneratur, tandem corrumpetur; at quia illud corrumpetur, aliud generabitur quod rursius, quia generabitur, corrumpetur,4 ex eiu S corruptione, aliud item generabitur et sic in
infinitum, in suturis temporibus, quasi prioribus causis caulas addentes, procedemus. Sed Minpraeteritis temporibus idem euenit. Quoniam nanque hoc genitum est, illud fuit corruptum, quod corruptum non suisset, nisi prius fuisset genitum. At illud ipsium genitum non suisset, nisi alterius item rei corruptio praecessisset. Et hoc modo absq; fine aliquo in praeteritis, iraecedentibus causis, a quibus demas quotquot uolueris, aliae supererint unde demere procedendo semper poterimus. Sed de priori ratione hactenus. Alterai..tio est, quae sui Epicuri, diuinam prout dentiam abnegantis. Quoniam plurnna praeter colluetum ordinem causarum fieri ubique locoruuidemus, multa praeter rationem impii ne committi; bella ab inconsulto Imperatore quandoque profipere confici; contra periti stimum Duce siccumbere; parua manu innumerabiles copias fundi, consipicimus. Probos, di doctos uiros saepenumero egere, pelli, trucidari: improbos contra diuitiis affluere, iuuari, atque defendi mortem sine personaria, aut sexus discrimine saeuire. quosdainfantes rapere; alios in adolescentia, & suae aetatis store; alios in senecta; alios aetate costantiori . ipsa etiam Deorum domicilia, Die planil minibus prosterni,4 conflagrari videmus. Omnia denique pro fortunae arbitratu misceri, temere lilia se habere cuncta, atque confiundi palam est ut in dialo a septimo de Legibus, non ab re dixerit Plato, Hominem esse iocum,& ludum Deorum: quod Homerus ante Platone sensisse uisus est cum libro xviii Iliadis,in morte Patrocli, ludos Achilles constituat,4 praemia uariorum certaminii; in quibus singulis, ii succumbant, qui magis uicisse debuerant. Clicta igitur pro Hrtunae,uel Deoru illusione erga miseros mortales, fortuito, temere, xcasu euenire existimandiuidebitur. Vt non absque causa cecinerit Claudianus Poeta,
Saepe mihi dubiam traxit sententia mentem , Curarent superi terras, an nullus inisset Riector . incerto fluerent mortalia casu.
Obiicitur recitatae opinoni, quae omnia temere, ias fieri asseruit. M p .v.
i, Epicurum quidem, Empedoclem, eos deniq; omnes, qui cuncta, quae fiunt, temere fieri asseruerunt quamuis Empedocles& Epicurus a Cicerone&aliis nonnullis, inter eoS, qui fatuni, idest ineuitabilem in euentis omnibu necessitatem astruxerunt,connumerentur de qua re in serius libro
tertio fusius aliquanto dicemus sufficiat nobis una auctoritas: una itidem ratio Auctoritas est Plotini Philosbphi celeberrimi, in initio primi libri de Pro
saui, constitutionena attribuere; alienum est a ratiotae;&uiri, qui neque mentis, neque sensus
24쪽
sus compos sit Ratio est una illa, ut breuis, ita pulchra, Plutarchi, libro de Fortuna, ubi, nulla
O inquit regio est,qtiae non libra, numeris,mensura,®uli utatur; ne in rebus agendis locum D abeat temeritas in sine consilio contingens casus. Quae quidem ratio, eo uehementius urget, quo populorum communi omnium experientia, Musu confirmata est His, qui ad materiam, reruin omnium causas, irincipia reducunt, coelestium corporum maxime ordinatus motus; seminum rerum praefixa ratio, partium earundem, uel similium, aut proportionalium, siue in homine, siue in bivio, siue in plantis, certa quaedam, admirabili ratione digesta distributio refragatur . Pes enim in animalibus omnibus, quibus pedes natura non negauit, supponitur caput contra reliquis animalis partibu Ssemper eminet cor in omni animali situm medium obtinet; radix item in arboribu Scunctis, terra annititur; surgit truncus extolluntur rami. At quidii sine ilis moror Orbis uniuersi ut infinita unico uerbo perstringamus in eorum omnium, quae orbe uniuerso continentur, admirandu Sordo, illius opinionis absurditatem perquam elarissime .lcmonstrat. Ques nanque fieri potest, ut ea, quae tam certa, tamque immutabili ratione, tanto, tamq; admirabili Ordine, perpetuoq; quodam, ac invariabili tenore eueniunt temere euenire dici possintZ nullamq; siuae constantissimae regulae, sitq; tanti, ac tam blidi ordinis, praeter in ateriam quae rudis est, indigestaq; moles,&tantum ad patiendum apta causam habeant λIllis deniq; qui Deos esse uel negant, uel dubitant cum ea, quae nuper dicta sint, omnia, tum
plurima alia, de quibus in posterum uberius dicendum erit in primisq; illa Lucilii Balbi pulcherrima, in libro secundo de Natura Deorum, a Cicerone recitata, obstat ratio. Qitoniam opinio de Diis, quod sint, adeo humanis animis stabilis inhaeret, ut nec temporis diuturnitate conuelli possit. Cum opiniones alioqui fictae acuanae diuturnitate temporis aboleantur. Opinionum enim commenta, delet dies naturae autem iudicia, & causes ueras confirmat. iiicquid certe fictum,in commentitium, quoniam nulla ratione subnixum est, facile di sibi uitur. M a summus ille naturae interpres Aristoteles principio libri de celo, siue de Simplici corpore, Tex xx I primi libri, Deum nationes omnes confiteri. Omnes leges dicebat Averro es libro Physici auditu octauo commento Lxxx ponunt Deum habitare in coelo; sed figentes omnes ponunt illum in coelestibus locis habitares quod eorum legibus ita cautum sit cui dubium, quin eundem etiam existere affirment cum unumquodque prius natura esse, quam alicubi esse existimetur Plato in decimo de Legibus,1 Graecos,in barbaros omnes, Deos, O muni consensu fateri, asseruit Deosque ibidem non solum esse aduersiis eos, qui Deo nega C bant; sed omnia etiam replere, ex motu coelestium corporum, quam aptissime demostrauit. Ιamblichus quod Picus etiam libro tertio Contra gentes cap. ci scriptu reliquit hominibus indita et se,&tanquam ingenitam unius Dei cognitionem, asseruit. Non longe enim a principio libri, de Mysteriis, ita ille exinterprete scriptum reliquit. Ante omnem rationis usum inest naturali, ter inlita Deorum notio; immo tactus quidam diuinitatis melior, quam notitia; ex quo incita', tu naturalis appetitus boni, & ratiocinatio, atq; iudicium. Et paulo post Cognitio diuinorum G fuit semper in anima, per simplicem intuitum, uel contactum Plato in Protagora asseruit, Homine antequam etiam congregarentur, uel artes aliquas exercerent, uel etiam loquerentur; statim ab initio, ob naturalem cognitionem, Deum adorasse, arasque in eius honorem extruxisse; b, pli, tanquam rerum omnium auctori, lacra fecisse Cicero libro primo de Legibus. De ipsis, inquit, hominibus nulla gens est, neque tam immansiueta, neque tam fera, quae non, etiam sio ignoret qualem Deum habere deceat, tamen habendum sciat. Hinc Aeliani prodit admiratio; quando nulla prorsus barbararum gentium tibi 'θε nimi εμεσε, idest Deum negauerit. Sed desinat, quaeso, admirari Aelianus, si ut multi Platonicorum asseruerunt est ita sermo cultus diui nub hominibus naturalis; sicut equis hinnitus, clatratus canibus Nostri Theologi interiri i ἰ ser cognita, Deum esse, reponunt Damascenus propterea, quod item libro primo Contra LVnte Arnobius affirmauit; cognitionem, quod Deus lit, omnibus esse insitam asseruit. Quamobrem p. viri libri de Diuinis nominibus, B. Dionysius, sicut nihil esse ignotius, quam quid sit Deu , ita quam quod sit, esse notius asseruit nihil. Sed ut nunc Theologos nostrocmittamus, ad Aristotelem redeo, qui firmissimis semper, quantum sensu ducente fieri potuit, rationibus, e libro Physicarum ausculationum octavo, mouentem primum; & libro secundo Prima Philosophiae, α Metaphysicae, causam in omni genere primam: libro duodecimo eiusdem primam naturam,s causam, primam sormam, primuinq; rerum omnium finem demonstrauit.
Est autem primus mouens, prima forma, primus finis, prima causa ipse Deus benedictus. Quod in omnibus suae philosophiae partibus, ante Aristotelem Plato demonstrauerat, ante utrunque ex Seleuc quidem, uiginti millibus uoluminibus ex Menetheo autem, uiginti sex millibus, 'uingentis uiginti quinque editis libris, non solum Deos esse, sed cuncta demum, quae de Diis,&deprimis rerum principiis dici poterant, Mercurium Trum egistum, aPud AC gyptios, exquisite demonstrasse, Iamblichus copiosissime testatus est.
25쪽
Adrationes pro superiore opinione,&eventuum cunctorum temeritate adductas, respondetur. CAP. VI.
v c ad eas quae ab opinionis superius recitatae assertoribus, adducti fuerunt rationes, facillime resipodebimus. Quippe ad ration rimam, qua ex causarum, in unoquoq; euetu infinitate procedit, dicimus; quod etsi ciusue effectus causae peracidens, in eodem ordine causarum, plurima esse possint, x mundi aeternitate ad physicorum quorunda opinione supposita infinitae causa tamen per se, Messentiales, a quibus causaru ordo rite semper sumendus est, in suo ordine, finitae prorsus in unoquoque genere, certa ita sunt; ut in infinitum eas producere, sit penitus impossibile. Vt si exempli cause, Agamemnonis dixerimus causam fuisse Atreum, Atrei Pelopem, Pelopis Iouem, atque ita in patribus, auis, atauis, proaui Sq; deinceps processerimus; causas in uno eodemque causarum ordine, sine dubitatione, respectu Otiam unius, eiusdeq; effectus, Mindiuidui, ut Agamemnonis mundis ut diximus iaeternitate supposita, in infinitum prosequemur. Sed isti neq; sunt essentiales Agamemnonis causae, neque essentiali ordine ad Agamemnonem usque deductae. Non quidem essentiales causae sunt; quoniam etsi Agamemnon esse non potuerit, nisi ab Atreo, Atreus similiter, non nisi a Pelope; Pelops tamen Atreum , intreus sintiliter Agamemnonem, ex accidenti generarunt. Ex accidenti inquam trifariam. Primo, quia ratio generandi primo conuenit naturae, secundo supposito Quam utSeni operatio sit primo suppositit ut in prooemio Metaphysicae optime dicebat Aristotelesoratio
tamen operandi primo conuenit natura . Secundo, quoniam generatio, etsi non fuerit impedita; potuit tamen impediri. Tertio, quoniam etsi generatio impedita non fuerit, 'uia impedita noluit, Atreus, uel Agamemnon de neceSsitate natus uideatur accidit tamen huic genito, ut fuerit post hunc geli erantem. Poterat enim non et se Qtiamobrem libello de Substantia orbis cap. 11 dicebat Averro es, Coelum per se a suo motore generari; quoniam non potest impediri. Igitur a Pelope Atreus, &ab Atreo Agamemnon non dicentur fuisse per se geniti; quod eorum generationes impediri potuerint. Et libro octauo Physicarii auscult. comm. XL v I dicebat; Qtiado Sor
tes generat Platonem, ulato Ciceronem tunc Plato non generat Ciceronem propter genera αtionem eius ex Sorte, sed propter uoluntatem eius; quia scilicet proiicere uoluit semen in illam Esceminam.Sortem enim generare Ciceronem, est per accidenS. Haec ille. Non sunt igitur, ut osten ..
sum est, Iupiter, Pelops, Atreus, Agamamnonis estentiales causae. Sed neque sint similiter es Se citiali,ordine, ad Agamemnonem usque, illa causa deductae. Quod ordo essentiali si ut cunctis philoisphantibus notissimum est inter causas eiu silem speciei & naturae N effectui non essentiales, sed accidentarias, esse non possit Averro es propterea libro quinto Physicarum auscultationum, commentario, o recte dicebat, Hominem generari ab homine in infinitum esse uerum . per accidens, non per se. Sed Agamemnonis, in ratione efficientium causarum, esis entiales cau- .s, erunt, uerbi gratia, Atreus; quoniam sicut effectus ullus este non potest, nisi proxima aliqua causa ad causandum accedat; ita Agamemnon esse non potuit, nisi ab Atreo: Sol, idest cuncta suo ordine corpora coelestia Item mouentes illa separata superiores substantia ;& tandem Deus benedictus. A quo, sicut causarum omnium essentialis ordo procedit, emanat; ita in illum ipsemet relabitur, terminatur, finitur; ut progredi ulterius nequeat. Exempla igitur tam a geometrica diuisione, quam ab arithmetica additione desumpta, constat este admodum dissimilia,
ut huic opinioni, causarum per se ad effectum requisitarum infinitati Lueant nihil quod quocunque modo inessentialibris causis progrediaris, non in infinitum proficisceris, cum tandem in Deum gloriosum uenire, & in eodem consistere cogaris. Sed ad priorem rationem hucusque nΑD rationem posteriorem, inferius libris quarto, quinto, in quibus de Diuina prouidentia
erit nobis sermo, fusius dicturi sumus. Nunc illud tantum dicimus, omnia temere euenire, ex illa ratione, minime consequi; sed aliqua tantum, quod nos minime negamus. Verum est tamen, illa, quae nobis cccco, ac temerario casu, euenire uidentur; si in diuinam prouidentiam referantur; suo ordine ita disponi singula, ut temeritati locus non relinquatur. Sed de his postea uberius. Hanc igitur opinionem, qua casium,in euentibus cunctis,4 temeritatem defendit, ueluti uanam, absurdam, rationiq; ac naturae, ierum Omnium ordini aduersantem, communi quoque omnium pene mortalium sententia repugnantem, imbecillis praeterea fundamentis,4
rationibus absiurdis subnixam, sultam, mittamus alteriusq; idei aduersantis opinionis, quae cuncta ineuitabili necessitate, euenire, persuadere contendit, rationes solidiores, explicare incipiamuS. Ponitur
26쪽
DL I A. I. DE AE ERUM AEVENTV. Ponitur seciuidum caput;&est opinio illorum, qui omnia Fato, hoc est, ineuitabili necessitate fieri autumant; ratione Diodori primum, deinde sequenti
capite Chrysippi, opinio ipsa comprobatur Cap. D.
t. est recitatae prius,&breuiter resutatae sententiae aduersa;&, ut dictum
fuit, ex diametro repugnans opinio quae nihil coeco casi nihil temere, aut fortuito; sed omnia necessitate quadam absolute impliciter ineuitabili, fieri, euenire asserebat . Quam ineuitabilem neces Sitatem, Deorum prout dentiam aliqui, alii fatum,alii causarum complicationem, alii Mundi nexum, non ulli uulgato nomine α-κην, idest necessitatem, alii aliis modis appellauerunt.
Verum cum uariae sint, siue de Fato, siue de fatalis,idest ineuitabilis necessitatis causa, opiniones reliquis nunc omissic fusius enim aliquanto in libro tertio, in quo de Fato praecipue agemus, illas mserius perscrutabimur Stoicorum opinionem, quoniam ii de Fato, de cunctarum rerum incurtabili necessitate, suerunt magis cum ratione loquuti propiusq; ad illain per uadendam accessisse uis sunt; quam ex diuina prouidentia, ex rerum cunctarii, apud Deum, praecognitione proficisci, atque praeordinatione, quae falli nequaquam potest,opinati suerunt; unde certam quandam, ineuitabilem, quam sibi effinxerunt, causarum omnium conexionem ab aeternitate progredientem, determinatam earum pro uniuscuiusque euentus generatione , distributionem , mutuam earundem complicationem,&seriem, quam similiter tum prouidentiam, tum Fatum, idest, ει αραε i iii , tum ἀνάγκη 1, eorum quidam appellauerunt, pro-Denire crediderunt: profecto cum propter diuinam prouidentiam, tum propter causarum nexudi seriem cuncta Fato,& necessitate ineuitabili fieri Stoici asseruerunt, horum, inquam, opinionem, sententiam nunc aliquot rationibus, ut, quantum ista opinio firmitudinis habeat, cognosci possit, in illis di sibi uendis ueritas ipsa tandem magis elucescat, comprobabimus. Primum igitur ex Diodoro Lenonis iuniori praeceptore, ita mihi arguendum uidetur. Dixi, quod ita mihi arguendum uidetur; quoniam non me interea praeterit, Alexandrum Aphrodi-1ieum semel atque iteru4 in libro de Fato, Min libro primo Quaestionu naturalium cap. IIII, ex perpetua illa causarum serie, Diodori, si nomen semper non expresserit, rationem secus, quam
nos fecerimus, ita protuli ise,ac confbrmasse Ea quae ex certo &praestituto ordine causarum fiunt. Fato Mineuitabili necessitate eueniunt; sed cuncta certo praestitutoq; causarum ordine fiunt;cuncta ergo Fato atque ineuitabili necessitate eueniunt; illa etiam, quae alioqui a Peripateticis ab otnnibus sere hominum generibus uulgo possibilia nuncupantur;&qtrae, ut euenire, itano euenire posse, existimantur. Ea nanque secundum Diodorivi Stoicorum decreta, posibilia tantum sunt, quae non sunt prohibita fieri. At ea, quae fieri prohibita non sunt, per certum deni que, praestitutum causarum ordinem fiunt i sed quae per certum causerum praestitutum ordinem fiunt, fato necessitate minime euitabili fiunt: igitur illa, qua possibilia dicuntur, fieri possibiliter existimantur, fatovi ineuitabili necessitate fiunt. Vnde sequitur, ut illud, quod pos sibilis nomen adeptum suerit, uel nunc existat, uel aliquando ut existat, proris suturum sit; ita, ut id, quod neque nunc est, neque aliquando futurum est, possibilis nomen ex Stoicorum sententiassertiri minime possit;sed tantum inter impostibilia censeatur. Tollitur igitur ex Stoicorum decreto, possibilis,&contingentis natura quod distinctius per duos pro syllogisimos idem Alexander deduxit. Vnus est,ia, de quibus,ritus iam uere dixerit non sere, ex necessitate non erunt. ponas enim bre, non uere ille non fore dixerat. At de illis omnibus, quae extra fatum sunt, id ς i, quae, ut fiant, satata, ita dixerim, non sunt; uere non sore, quispiam dixerit . Quae igitur, ut sint, fato deliinata non sint, ex necessitate non erunt. Alter,ia, de quibus uere quispiam dixeri t Ore, lato. exm ecessitate erunt; sed de illis omnibus, quae eueniunt, quis ire ea uere priu,
dixerit. Cuncta igitur fato, ineuitabili necessitate eueniunt, temere autem, siue contingen
ternitati. Haecinuntur rsum est ratio Diodori breuissimis a nobis ex Alexandro repetita. Sedi uribus omissis, facilius, simpliciusq; quam ille fecerit, ex prosyllogi simis tantum ita ration conformemus. Duarum inter se aduersantium, contradicentiumq; propositionum,u nam ueram, teram falsam esse, prorsus necessarium est. Constat hoc citi ueris imum, non solum quia ea sit Oppositionis contradictoria natura, ut illius semper unum extremum uerum sit, at terum ain D; sed etiam, quoniam e Stoicorum decreto certa causarum series ad extremi unius euentum cICit, non alterius;&ita tendit, ut non possit in illud non tendere, extremum it lild ex ea non uenire, non queat alterum autem contra ab eadem euenire ualeat nequaquam Harum ergo proporationum Socrates cras et de diuina uerbi causa, prouidentia dii putatu TUSSOcrate cras nota est de diuina prouidentia disputaturus;una proris uera ptiana renim hae inuicem altera omnino allis censenda erit. Illa igitur, qua uera est, cuius scilicet ueritatem euentu Olimici probabit etiam antequam id, quod peream enunciatur, eueniat, est uera quoniam pr/: teritis
27쪽
teritis temporibus semper fuit uera . Si uera est igitur, quod peream nunciatur, non euenire non potest. Argumentum eo probatur; quoniam ex Opposito conssequentis, antecedentis oppositum de nece sitate secuitur. Nam sit id, quod enunciat, non uenerit, propoli cro non erat uera, sed falsa sed ueram esse ponebamus, citius ueritatem,re euentu erat probaturuS. Sed illa rursus duntaxat, quae uera est propositio, cst possibilis, quoniam quae falsa est, imposis bilis est. Nam sicut illa quae uera est, ideo est uera, quoniam ad politam calliarum seriem, non sequi non potest euentus, quem nunciat ita ista, quae falsa est, ideo est falsa quoniam ad eam, quae ponitur, causarum seriem, sequi nequaquam potest euentus, quem illa praenunciat. Igitur sicut illa quia exposita diuina prouidentia causarum complicatione uentus futurus est non esse uera non potest ita ista, quia euentus, quem praenunciat, non est suturus, contra elle uera non potest. Estio itur impossibilis. Liuintiatio certe, quae neque ueracst, neque uera est epotest, impossibilis est.
Si est imposisibilis, sequitur ut id, quod per eam nunciatur, per alicuius potentiam fieri, ut sit, poterit nunquam. Fit igitur, ut illa tantii in propositio, quae uera est, sit etiam possibilis, cum illa, quae falsa est, impoisibilis sit. Quod si illa tantum est possibilis, quae uera est; ad eam autem,
ut ex iis patuit, quae ante deducta suerunt, euentus non se ita non potest. Si enim non sequeretur,
non esset uera quod autem non sequi non potest, sequitur ex necesseitate; quoniam impossibile est non sequi igitur sequi necessum est. Consequens ergo est, iri quicquid, secundum Diodori decreta, polSibile est, ex necessitate, uel iam adtu sit, uel alte futurun sit. At non euenit,quodio est possibile euenire. Illud igitur omne, quod euenit,ineuitabili necessitate euenire omnino coicquitur. Nullae re ergo erunt, quae temere, ex coeco casu uel contingenter fant, sed quaecunque euenient, uel etiam posse ibiles sunt euenire, ineuitabili necessitate cim stas euenire, dicemus Exe-Plum est apud Ciceronem libro de Fato, propositio ara , Morietur noctu in cubiculo suo Scipio ui oppressuS. De hac cnunciatione, inquit ille, quod uere diceretur; quoniam id re diceretur , quod supple tu exserie causarum posita suturum erat futurum autemsitasse, ex eo, quia factucst, intelligi debet. Semper enim fuit uerum dicere, ouod noctu in cub1culo suo, ut fuerat Scipio opprimendus suit ergo ita uera illa propositio, ut secundum illam non sequi non potuerit euen . tus; quoniam si potuerit non sequi, ponatur non sequutus propositio igitur non uera, sed falsa fuerat. Contra plenissima falsitatis est ista, necnon esie falsa non potest. Non morietur Iloctu in cubiculo suo Scipio ui oppressus, cuius falsitas ex rei eventu conuincitur; quoniam quod percam enunciatur, ita impeditur fieri , ut poni in esse, fieri sit impossibile. Quamobrem
ad Varronem libro nono Familiarium, Cicero ita stribit, περ ιδ' ιπων me scito, κατἁ Ωωρω κ ἱ Gνειν. Quapropter si uenturus CS, scito, necesse esse te uenire; si autem non, των αἱματων est tela
nire. Sectione irem secunda libri cui titulus stisi h νύαι, siue de interpretatione, Vmpto rei eventu huiusmodi, qui in nostra uideretur esse potestate, pro Stoicorum opinione, S ineuitabili eventuum cunctorum necessitate, magentinus Mytilenaeus, AmmoniuS Alexandreu nobilissimi Philosiophi, Aristotelis interpretes praestantiis imi, sullogistino hypothetico disiunctauo
contradictorii partibu constante, sic arguebant. Cras aut metes, aut non meteS. Necine est nim alterum. Si cria metes, non forsitan metes, forsitan non metes; scd omnino metes. Eodem modo si cra non metes,non forsitan non metes,sersitan metes;sed omnino non metes .Qirodcunque igitur uenerit alterum enim omnino euenturum est cx necessitate, cineuitabiliter, quonia sortitan ablatu fuit, prorsus euenisse putandum crit. Sed ad eundem modum de re quacunque, di de quocunque euentu facillime syllogismus confici poterit. Cuncta igitur ineuitabili necessitate eueniunt. Est rursius ut decreta Astrologorum cum Stoicorum dogmatibus coniungamus)apud Ciceronem exemplum alterum ex Astrologorum praeceptis desumptum, per hypotheticum conditionalem syllogismum deductum; in quo ex uno possito colligitur alterum, quod uerbis ipsistinet Ciceronis producemus. Sunt, inquit ille Astrologorum praecepta huiusmodi. Si quis uerbi causa oriente canicula natus est, is in mari non morietur. Tunc sic arguitur, Si uerum est id, quod ita connectitur Si quis oriente canicula natus est,in mari non morietur illud quoque uerum est, Si Fabius oriente canicula natus est, Fabius in mari non morietur Pugnant ergo haec inter se, Oriente canicula Fabium natum, sise,&in mari illum moriturum. Et quoniam certum in Fabio ponitur, Ortum esse eum, canicula oriente; haec quoque pugnant, Et esse Fabium, in ri moriturum. Ergo laaec quoq; coniunctio est ex repugnantibus. Et est Fabius, Min mari Fabiu morietur. Qtiod, ut propositum est, ne fieri quidem potest. Ergo illud, Morietur in mari Fa bius, ex eo genere est, quod fieri non potest. Hactenus Cicero. Eodem modo de re quacunque de quocunquVCuciatu, tam ex Astrologorum quam ex Stoicorum praeceptis, sine ulla difficultate syllogi linus confici iacillime poterit. Ut quemadmodum illud sicuti prius ex Stoicis dicebamus quod ex certa cautarum serie euenit, non potest non euenire ita id, quod certa quapia siderum constitutione euenerit, hoc uel illo modo non euenisse, aut hoc uel illud non egisse, Delia on palSuin sui se, non potuerit. At singula ex certa causarum serie, dc sub certa. determinata
28쪽
nata quadam syderum constitiatione,&configuratione eueniunt. Igitur de rebus cuncti certusqti iam mendi cit,4 certa quaedam enunciatio uera, cuius Opposita est falsa, uera ut deductum fuit itecessaria est falsa uero impossibilis. quod sicut ista non potest fieri, ita illa non fieri non poteti. Omite igitur, quod falso bre dicitur, id fieri non poterit Contra quod uere, non
poterit id non fieri Euenirent igitur, quaecunque eueniunt, Ineultabili necessiliate. Sed de Dio dori ratione hactenuS.
Altera ratio, quae est Cli sippi, ad eandem opinionem. Cap. 'I1.
illo Chrysippi Tarsensis Cleantis disicipuli argumento cuius&libro primo Quaest naturai. cap. 1m, Alexander Aphrodis libro de Fato Cicero meminerunt; Stoicorum filicitur opinio Argumentum autem est, Quod causa antccedente fit, id incultabili omnino necessitate fit. Ponas, si potest nofieri quod non fiat non habuit igitur antecedentem causam: at supponebatur habuisse nihil autem sine antegressa catis a sua fieri potest alioquin sequeretur, quod Mundus diuelli, non idem semper permanere posset quoniam non codeici ordine, neque una, eadem ratione &administratione eum gubernari, disponi, Sadministrari esset possibile. Sequeretur praeterea inquit Chrysippus posse esse motum sine caula.
ad hoc autein inquit ille non omnem enunciationem aut ueram, aut falsam ore consequitur. Quod enim inquit Chrysippus causamefficientes non habebit, id nec uerum, nec falsium esse poterit. HMautem, quae sequuntur, cuncta absurda Mimpossibilia, periti Philosbphi omnes censent. Omnino ergo quod euenit, quoniam ex propria antecedente euenit causa non potes non euenire. Fit ergo nihil, quod necessarium non sit sieta. Igitur quaecunque eueniunt, ineuitabili necessitate euiniunt.
Tertia omnium , pro Stoicorum, eorum, qui in euentibus uniuersis, ineuitabilem necessitatem tueri conantur, opinione, fortissima ratio ponitur, quae cX diuina rerum cunctarum praecognitione procedit; multis Phy
sicorum argumentis, ipsius rationis assumptum, hoc est, quod Deus omnia praecognoscat, probatur Cap. X.
g Rrro ad suam confirmandam sententiam firmistima, ac omnium, quae pro opinione adduci poterant validissima,&Stoici, aliorum plurimi, qui in cuncti S euentibus, ineuitabilem necessitatem esse afnrmant, eamq; defendere conantur, utuntur ratione ea, quae non Philosophis cunctis solum, illis inqua, quivi contingentiam, & temeritatem tuentur, sed plurimis etiam nostrisTheologis doctis, simul ac sanctis uiris uim, difficultatemq; aliquam semper uisa est
attulisse. Duas enim, quae maxime urgere uidentur rationes, Stoici ad ineuitabilem rerum cunctarum necessiitatem suadendam, protulerunt quarum unam, ex aeterna quadam caularum coplicatione, alteram ex diuina infallibili praecognitione, desumpsere. Priorem inferius tertio libro, in quo de Fato praecipue agemus, conformabimus: posteriorem nunc allaturi suntlis. quae quidem ratio, est argumentum hypotheticum conditionale prioris speciei, ab M sertione uidelicet antecedentis , ad assertionem consequentis, ex diuina rerum cunctarum prae
cognitione procedens. Si Deus , certa Dinfallibili cognitione, id, quod fiaturum est, praenovit; illud non euenire non poterit. Sed est primum, ergo secundum connexi clari ima esse uidetur Nec fallere sane, nec falli potest Deus benedictus. At si id quod ille suturum praecognouit, non eueniret cum enim per te contingenter, uel etiam temere eueniat poterit euenire,&non euenires falleretui sine dubio Rationem istam per mulia connexa, deduxisse ita uidetur Cicero. Si Praesicita sunt futura omnia, hoc ordine singulaeuenient, quo uentura esse , praestita sunt. Et ii hoc ordine uenient; certus est ordo rerum praescienti Deo . Si certus in ordo rerum; certus est ordo causarum Non enim aliquid fieri potest, cuius non aliqua efficiens causa praecesi erit Si autem certus est ordo causarum , quo fit omne quod fit consequens est, ut Fato, lioc est ineuitabili necessitate fiant omnia, quae fiunt. Ex qua ratione apud Ciceronem postea colligebatur, nihil in nostra potestate esse, Sed mox hoc, quod sequutum, Me multis praemissis collectum fuerat, hoc est, in potestate nostra esse nihil negauit Cicero, quod aliquid in nostra situm esse potestate, ille experiri uideretur. Qiiamobrem diuinam potius praescientiam, d qu dubitabatur, quam humanam libertatem, quam certo nouerat, euerti, auterriq; passu est, Qquitur igitur, ut si nos illud admiserimus duod non admisit Cicero, uidelicet quod Dcus Om
29쪽
nia praesciat admittendum etiam illud a nobis sit, quod idem negauit, ut omnia Fato, cineui
tabili necessitate eueniant. Est autem, ut paulo ante dicebamus, admittendum primum creto siecundum. Cuncta igitur ineuitabili necessitate eueni uiat, quae eueniunt. Multis rationibus
assumptum ipsum, idell, quod Deus omnia, taesciat Vnde re connexionis vim, consequentis ueritatem δε ineuitabilem in rebus cunctis neces, itatem Stoici demonstrasi e crediderunt)ex Philo ophanti tim disciplinis, quam plurimis mediiSprobari potest nos paucissimis, pariterq; ad soluendum Philosiophis illis qui secus opinantur,4 in plurimis euentibus contingentiam, &temeritatem defendunt inter quos Peripatetici potissim una connumerandi sunt Difficillimis,
rem, quam breuissi irae fieri poterit, aggrediemur. Probatur itaqueas umptum per deduci ionem ad incommodum. Primo, Quoniam si Deus futuros euelatuScerta,& distincta, atque infallibili cognitione, non cognosceret; duorum alterum sequi necessarium uideretur aut quod illorum cognitionem tanqtiam ignauus ac segnis, Deus ipse negligeret aut si non, quod etiam si in illorum intelligentiam niteretur, eam tamen tanqua impotenS, sequi Deus non posset. Vtrunque absurdissimum est. Primum sane, tum quoniam ab omni materiae contagio separata forma, puri sis ima, simplici sisima, quae sui muneri fiunt, negligere nequaquam potest. Tum etiam, quoniam ad Aristotelis praesertim doctrinam loquendo quae illi adesse possunt; statim adsunt ut
ii egi:gere, quod sua intersit, quicquam non possit. Adde, quod ignauia, & torpor ex caussis, ut interius usitis patebit, Ortum ducunt quatin Deoii ec sunt, nec osse possunt. Secundum autem, idest quod impotentem, ut deductum fuerat, Muilem Deum esse sequeretur; patet, dicente Averroelib. primo Physicarum auscultationum, com xxx Ix: Agens qui nititur, quod perficere non notest, uilis dicitur. Adde incommodum tertium, quod ex prius diciis consequitur, υquoniam humanae cognitioni, dili inan Oi anteponeretur cognitio .At quemadmodum eximiae dementia est; cognitioni brutorum, humanam non praeferre cognitionem , ita summa profecto est impudentiae, non plus diui , qtiam humanae tribuere cognitioni. Nos autem de rebus singulis, non praesentibuStantum, aut praeteritiS, sed futuris etiam confusaneam quod spes, timor latissime testantur indisinctam quandam cognitionem saepenumero habemus relinquitur ergo ut certam omnino de eisdem omnibuS,4 claram diuinus intellectus notitiam semper habere censeatur. Quamobrem lib. tertio Metaph. contra Emped tanquam graue absurdum, litem Deos ignorare, Aristoteles deduxit.
Iterum probatur assumptum id qud 'prima rerum om
nium catis a Deus lit. CAP. X.
EF v mo idem metassumptum, Deum uidelicet cuncta etiam antequam ueniant, praecognos ere, probatur Deus citra dubium ex communi illorum omnium , qui cum esse confitentur, sententia, Iapientisisimus est, irima,lli premaq; rerum omnium causa: Ergo&res omnes producit,&certa, ac in-
fallibili easdem cognitione cognostit Assumptum quo ad priorem partem, per
quam asteritur, Deum esse sapientissimum, quod ab omnibus ultro admittatur; sine probatione aliqua dimittimus: quo autem ad posteriorem tantum , qua dicitur, quod Deu Ssit rerum clanctarum causa prima; paucissimis demonstramus Sententia est Aristotelis in pleris e philosophia locis Libro etenim duodecimo Diuinae philosophiae, parte octaua supra trigesimam, Deus inquit est tale bonum , a quo dependet coelum, iota Enatura. dependet autem a Deo coelum,&tota natura idest&orbis ipse, &ea, quae orbe uniet euersio continentur, cuncta, in genere etiam causae efficientis. Si dicas,quod non in genere causae efficientis; sed uel finalis tantium, uel ad summum in duplici genere causae, finalis, scilicet &forma, HS; De Opt. Max uniuersia dependeant: Dicemus, proposito nostro illud officere nihil. cum fatis ut ad astumptum ostendendii; qtiod sit prima rerum omnium causa sit autem, in quo uoluera causarum genere, prima Adde quod tueri commode possumus; illum esse in genere etiam efficientium causarum, primam crum omnium causiam Averroes nanque libello de Substan.orbis, cap. I inquit FimS significat agens significatione necessaria. quod quidem dictum uerum ne re quaquam este posset, nisi omne, quod si nessest, es et etiam aliquo modo efficiens Huic sententa subscripserunt Io Scotus in primo dist. viii quaest. Im. Et D. Thomas lib. quinto Metapli te etiam si primam causam orbem primum cifective minime mouere, hi praestantii Si iNi uita,ad Aristotelis doctrinam, fuerint arbitrati. Quinimmo Alexander Aphrod .ante Atrer Ioena libro primo Metaph. sua expositione x xi si tamen illa expositio sit Alexandri, quae Α- lex atadri titulo latina circunfertur Nipsi Aristoteles aiate Alexandrum, tum libro tertio Me taph. o. ia , tum libro secundo de Generatione aia imalium, cap. 1111, ubi habet, quod pars illa, quae est linis, S prima S potissima est illa; in qua principium motus continetur, finem mo
30쪽
A utre, atque e licere, docuerunt. Sed uerum nequaquam illiud esset, nec tot ac tantos stipula
tores haberet . qui piam eli et finis, qui essiciens non esset, aut euiciendi rationem in ullam subiret Atre de unde efferam. Isa prooemio rursius eiu idem partis philosisphiae, Metaphysi eo , D Deus inquit Aristoteles fili principium in causis omnium. Et paulo post Sapientis, ait, esto ordinare. At diximus omnium consensu sippo luimus Deum esse capientissimum eius erit igitur ordinare omnia. In libro etiam de Mundo si liberet Aristotelis, quod asseruerunt Bes
sarion, Iustinus hilo ibi lius. martyr, Dominus Ioannes, Mominus Oannes Franciscus utrique Pici Mirandulani negat uero tum alii multi, tum inter recentiores Alcyonius, iet vi in torius qui scriptus est ad Alexandrum, ita ex interprete inquit, Mundus uniueribrum cst ordo, corna , a Deo, per Deum, custodita rheophraltus in principio suae Metaphysicae, Diui- nil ait principium est, per quod, iunt, inermanent uniuersa. Plotinus. ξενος νου, κωτοζίπ 'ος γου, ψί τὸ I; τὸπ repti idcst, Ex una mente, ex eo, quod ab illa est, uerbo, in conlii tutum, atquedi politia inest uniuersum Iamblichus cap. xxv 1 libri de Mystcriis. Deus in extiri r prete ita luit estoninia potest omnia; implet omnia semetipsio. Et Trismegislusinii Nonandro in Deo, ait, Nam cooninia. Et adtinem, eius dein libelli Nisi enim inquit idem)B faciat omnia; aut luperbus est, aut potius imbecillis; quorum utrianque nini ium. Et in Ascie-pio finem uersus . Sine Deo, inquit, nec fuit aliquid, nec est, nec erit. Omnia cnim abeo, Riniimo. per ipsum Patet igitur, ex omnium fer recte philoibphantium consensi; Deum esse reriim mi uersarii in causam primam, non uolum, inquam, causa in finalem primam; seditiam cste-c tricem primam. Et haec deueritate assumpti.
dubio 11 Si in creaturis, inquit, aliqua est et quantitas, i ut qualitas, ab illa diuina sapientia non' produc ta; sequeretur, nos attribuere creatori, seu primo es cienti, id, quod non deberet attribi i' alicui uili simi, arti ici materiali Et disput. x, tib Patet inquit quod oportet, uod ' Mundus habeat unu in siciens sagacissimum. sapientissimum a quo entia seriatim nil ni iacia' tur. Et prius disput Iii dub. II, Deta S, dixerat est agenS,McificienS dictas causas, protra' hens s totum de priuatione adactum. Prima item propolitio lib. de Causi si cuius cuius sit liber ille assicinat, quod prima causa plus influat in ei fectum quemlibet, quam quartiis causa secun- da. Huic sententis subsicribunt& Plato in Timaeo ubi asseruit ipsum bonum, esse omnium causam, magis, quam sequenteScausaS est autem secundum Platonem, prima rerum omnium causa bonum is linia. Et Aristoteles in libro octauo Physicarum auscultationum, parte xxxv III.
D Vbi quod mouetur inquit mouetur a superiori. maxime a primo mouente. Et tex item in xvi, libri eiu sidem, qui alia de motu etiam ab Aristotele inscriptus est, inquit Quod enim prius' est, inagis est causa mouendi, quam sequens, Minouebit magis. Sed quo adsequelae priorem partem, iactenus. Quo uero ad posteriore, i. quod res cunctas inrallibili Deus cognitione intelligat quod a principio probare intendebamus ex iis, quae ad priorem parte dicta sunt, manifesta, atq; euidens illa derelinquitur. Cum enim Deus Opt. Max. prima, ut ostendimus, rerum omnium sit
caula; pluSque, ut nuper diximus, in quelibet effectu, quam quae uis alia causa, jos sit, efficiat; idemq; citra controuersiam, sapientissimus, immo ipsi sis ima sapientia sit: qui fieri poterit, ut effecti is suos. ea, quae ab ipso proueniunt, illum ignorare dicamus; Sed ponamus ignorare coni tuenda igitur erit aliqua luperior caula, quae iuncta praecognoscat, meum in suis effectibus dirigat; ne scilicet ignarus erret, atque labascat &ne effectus eius ab Orbis uniuersii ordine pro D labantur. Sed quae dementia λ quod monstrum esset, ista uel Iomniare Non est igitur dicendi im, D cum isthaec ignorare. Quod si ista Deum ignorare astirmandum non est; certa, Minfallibili prorsu cognitione eadem illum cognoscere, negandum non erit. Per regulam rursu S summuli ilartim, idςm argumentum compendiosius ostendi poterat; quod oppositum consequenti S, antecedentiqdam uidentissime repugnet. Non enim potest Deus sapientissimus este Milla ignorare, quae dem ipse efficiat cum praesertim,ssiciat cuncta &quorum non sollim sit aliquo modo causa,
idem assumptum probatur, quoniam succellitium in permanens reduci debet. CAP. XI.