De Romanorum vocabulis pontificalibus: Dissertatio inauguralis philologica ...

41쪽

Μacrobius. Sat. III 2, 1l: nam primo pontificii iuris libro apud Pictorem verbum hoc positum est Vitulari, de cuius verbi significatu Titius ita retulit: vitulari est voce laetari. Varro etiam in libro quinto decimo rerum divinarum ita refert, quod pontifex in sacris quibusdam vitulari soleat, quod Graeci παιανίζε ν --

cant.

crum est, ut Trebatius libro primo de religionibus reten, quicquid est, quod climarum

habetur. Servius. Sat. III 3, 4 proianum omnes paene consentiunt id Servius hanc vocem saepius interpreta tur, nunquam au tem iis verbis SuS, quae acrobii similia sint. Sem amplior. Fest. S. Paulus.

p. 369, 4: vitulans laetans gaudio, ut pastu vitulus Ennius is habet coronam Vitulans victoria. Serv. Aen. VI 228 nihil ad hanc vocem interpretandam ad- Aen. III 73 sane Sacrum dicitur, quod

rite sacratur de O, ut aedes, arae, Simulacra, dona.

crum est, quod ad deos peninet. . Ecl. VII 3l sane in libris sacrorum refertur sacrum dici quod rite sacratur, ut aedes arae Simulacra dona.

Georg II 476 Sacrum dici volunt quod sit

cum imore religio- Sum Sanctum quod

cum amore.

Aen. XII 779 profa num proprie dicitur, quod ex re Festus p. 32la 1-l7 ita ut acrobius Sacrum esse dicit, quod alicui deo dedicatum atque obsecratum sit deinde Aelium Gallum secutus addit non a privatis sed instituto publico consecrari debere. p. 28, 15 Profanum quod non est sacrum. Plau-

42쪽

Μacrobius. esse quod extra fanaticam causam sit quasi porro aiano et a religione

secretum eo accedit, quod Trebatius profanum id proprie dici ait, quod

ex religioso vel sacro in hominum Sum proprietatemque On-Versum St.

Sat. III 3, 5 Sanctum est, ut idem Trebatius libro decimo religionum refert, interdum i dem quod Sacrum idemque quod religio Sum, interdum aliud, hoc est

nec sacrum nec

religiosum est Sat. IIII, 8 Servius Sulpicius religionem esse diciam tradidit, quae propter sanctitatem aliquam remota ac seposita a nobis sit, quasi a relinquendo dicta, ut a carendo caerimonia.-gl0 secundum Pompeium Festum religiosi sunt, qui facienda et vitanda discernunt. Servius.

dit nisi ira non estis initiati.

Servius de voce SamCium non modo

nihil dicit, sed etiam tantum differia acrobio, ut ubi ille sanetos legit, ipse ad Aen. II 686gaero restinouere ignes legendum esse cenSeat. Servius de interpretanda Voce reli

giosus nihil a bet religionis Vero significatio nem prorsus aliter atque acrobius explicat, cum dicit ad Aen. VIII 349 religio est dicta, quod mentem religit.

Serv. amplior. ligiosa re in hominum Sum convertitur

e. q. S.

Sanctum est interdum non idem quod Sacrum nequisi dem quod religiosum interdum non aliud

quam Sacrum.

Aen. II 365 Sane et homo dicitur attentus ad religionem, et locus qui divinum cultum et Venerationem meretur.

Georg. I 269 religiosi enim dicuntur, qui fac en a rumpraetermittendarumque rerum divinarum secundum 'O- rem civitatis si S. Paulus. tus profanum an sacrum habeas parvipenditur. FeSi. p. 29 7 interpretatio corruptaeSi, p. 253a 26: Proianum est, quod fani religione non tenetur. Fest. p. 317 6 acl- ditis auctoribus huius definitionis Aurelio opilio et Aelio Gallo eadem fere verba atque Μacrobius ei SerU. ampi exhibet. 289, 5 religiosi dicuntur, qui iaciendarum praetermittendarumque rerum divinarum Secundum morem

civitatis dilectum habent,

nec Se superstitionibus impli

43쪽

cent et qualiter hoc nomine Vergilius

tavo rerum divinarum elubrum ait alios aestimare in quo praeter aedem sit area adsumpta deorum cauSa, ut

est in circo Flaminio Iovis

Statoris, alios in quo loco dei simulacrum dedicatum sit et adiecit, sicut

locum, in quo si gerent candelam, candelabrum appellatum, ita, in quo deum Ponerent, nominatum delubrum.

Aen. II 225 delubrum dicitur, quod uno tecto

plura complectitur numina quia uno tecto diluitur, ut est Capitolium, in quo est mnem Iuppiter, Iuno alii dicunt delubrum esse locum ante templum, ubi aqua currit, a diluendo. Aen. IV 56 delubrum dictum, ut supra diximus, propter lacum, in

qu manus abluuntur, Vel propter tectum coniunctum, aut certe simulacrum

ligneum delubrum dicimuS, a libro, hoc estras ligno actum, quod Graece ξόανον dicitur. Serv. amplior. dilectum ha

perstitionibus implicant. Aen. II 225 Varro

autem rerum clivinarum l. XIX numerus comamus est delubrum esSedicit, aut ubi plura numina sub uno tecto Sunt,

ut Capitolium, aut ubi praeter

aedem area sit adsumpta deum causa, ut in

Circo Flaminio Iovi Statori, aut in quo loco dei dedicatum sit

simulacrum, ut

sicut in quo figunt candelam, candelabrum appellant, sic in quo deum ponunt, delubrum

rius Sabinus delubrum effigies a delibratione corticis, nam antiqui felicium arborum ramos cortice de-iracto in effigies deorum formabant, unde Graeci ξοανον dicunt, alii delubrum dicunt templum ab eo quod nulli iunc- α s. Paulus. p. 73, 1 Delubrum dicebant fustem delibra

tum, hoc est odiconicatum, quem venerabantur pro

44쪽

Macrobius. Sat. III 5 5 In his ipsis hostiis

quaedam Sunt,quae iniuges vocantur, id est, quae nunquam domitae aut iugo subditae

sunt.

Sat. III 5, 6 eximii quoque in Sacrificiis vocabulum, non poeticum εα θετον sed sacerdotale nomen St. Veranius enim in pontificalibus quaestionibus docet eximias dicias hostias, quae ad sacrificium destinatae eari mantur a grege, vel quod eximia Specie quasi offerendae numinibus eligantur. Sal. III 5 7 Ambarvalis hostia est, ut ait Pompeius es tu S, quae rei divinae causa circum arva ducitur ab his, qui pro rugibus

faciunt. Servius. Serv. amplior.

tum aedificio pluvia diluatur. Ecl. III 77 dicitur autem hoc Sacrificium ambarvale, quod arva ambiat victima hinc ipse in georg. terquenOVOS circum elix eat hostia fruges sicut amburbiale vel amburbium dicitur sacrificium, quod urbem circuit et ambit victima. Fest. S. PauluS. p. l3, 19 In iuge boves, qui sub iugo non fuerint. 82, 3 Eximium inde dici eoeptum, quo in sacrificiis opti

ge eximetur, vel quod primum erat natum. 5, ambarvales hostiae dicebantur, quae Pro arvis a duobus fratribus sacrifici Nam Lua; cf. p. 7 8.

45쪽

ΜacrobiuS. Sat. III 8, 6 : nam Statius Tullianus de vocabulis rerum libro primo ait dixisse Callimachum Tuscos Camillum appellare

Μercurium, quo vocabulo significant praeministrum de O-rum, unde Vergilium ait Μetabum Camillam appellasse filiam, Dianae scilicet praeministram. Nam et Pacuvius cum deme dea

loqueretur Caelitum camilla exspectata advenis, Salve hospita. Omani quoque pueros et puellas mobiles et investes camillos et camillas

minicarum et flaminum praeministro S.

Sat. V 9, 1 sqq. de bidentibus haec disserit 6 5 Publius autem Nigidius in libro quem

de extis compoSuit, bidentes appel- ServiuS. Aen. XI 558 nam Camilla quasi ministra dicta est: ministros enim et ministras impuberes camillos et camillas in sacri VO-cabant, unde et Μercurius Etrusca lingua Camillus dicitur, quasi minister deorum. SerV. amylior.

Aen. XI 543 Statius

Tullianus devocabulis rerum libro primo ait dixisse Callimachum apud Tuscos Camillum appellari Μercurium quo Vocabulo significant deorum praemini Strum, unde Vergilius bene ait et a-bum Camillam appellasse filiam, Scilicet Dianae mini Stram. Nam et Pacuvius in edea cum de edea loqueretur: Caelitum camilla, ex Spectata ad Veni S, salve hospita. Romani quoque pueros et puellas mobiles et investes camillos et camillas appellabant flaminicarum et flaminum praeministro S. Aen. I 57: lectas bidentes: non vacat lectas moris enim fuerat, ut ad sacrificia eligerentur OVes, quibus nihil deesset, Fest. S. PauluS. Etsi Paulus interpretationem huius vocis in epitomam suam non recepit, tamen e compluribus locis p. 43 V. Camillas, p. 63V. Cum eram, p. 93v. Flaminius camillus concludere possumus Festum vel Verrium Flaccum nihil aliud de hac voce dixisse atque acrobium. 9 33, 10 bicli mi aes autem sunt oves duos dentes longiores ceteris habentes. Disj1jgod by

46쪽

merobius. lari ait non oves Solas, Sed omnes hostias bimas neque tamen dixit, cur ita appellentur sed in commentariis ad ius pontilicium pertinentibus legibidennes primo dictas a littera ex superfluo, ut saepe adsolet, interiecta. Sic pro reire redire dicitur

et pro reamare redamare et redarguere, non rearguere. ad hiatum enim duarum vocalium procurandum interponi solet a littera. ergo bidennes primum dictae sunt quasi bienne S, et longo usu loquendi corrupta est vox ex bidennibus in bidentes Hyginus tamen qui tu pontificium non ignoravit, in libro quinio, quos de Vergilio fecit bidentes appellari scripsit

hostias, quae per aetatem di oridentes altiores haberent, per quοSex minore in maiorem transcendisse

constaret aetatem. Servius. ut in sexto nune grege de intacto septem mactare iu-Vencos. Ni d em te autem diciae sunt quasi biennes, quia neque minores, neque maiores licebat hostias dare. Sunt etiam in ovibus duo eminentiores dentes inter octo, qui non nisi circum bimatum apparent: nec in omnibus, sed in his quae aptae sacris inveniuntur cf. ad Aen.

VI 39: Bidentes

autem ut diximus Oves Sunt circa bimatum habentes duos dentes eminentiores, quae erant aptae sacrificiis ei ad

47쪽

quas apud Servios Festumque sive autum invenimus, de ratione quae inter eos intercedat eorumque fontibus Certiora statuere nobis liceat. Ac primum quidem tantum Constat, ea quae de vocabulis pontificalibus acrobius

affert paucis exceptis in primis tertii libri capitibus inveniri. In his autem partibus apparet, illum cum Servio sc breviore rarissime concinere, Festum vero utpote Μacrobii auctore descriptum cum acrobio mirum quantum Concinere. Quae cum ita sint, primo obtutu de indole eorum librorum ex quibus Macrobius doctrinam hausit, pauca concludi possunt. Erat enim commentarius quidam Vergilianus, qui cum Festo artissimo vinculo coniunctus in Servii manibus non fuisse videtur. Atque accuratius

haec capita inspicientes etiam plura de Macrobii fontibus indagabimus. Nonnullis abhinc annis . . H. in hei)cognovit totum hunc librum Macrobii exceptis capitibus 9 13-18 - ex duobus commentariis Vergilianis e

Scriptum esse. Sed cum neutrum eorum commentarium

perpetuum fuisse falso opinaretur, horum fontium fines non recte distinxit. Quare Georgio Wisso a' non assentiri nequeo, qui nonnullis huius libri locis sermonem commentarii perpetui manifestissime cognosci ostendit. Itaque de huius libri fontibus haec statuere possumus primum Μacrobius commentarium quendam Vergilii compilavit, quo in exici modum vocabula pontificalia ex sententiis doctorum hominum explicabantur Vergiliumque ea recte adhibuisse numeratis omnibus versibus, in quibus hae voces legebantur, demonstrabatur. Ex hoc fonte manaverunt III 2, 1 - 13, 17 3 1-10 4, 1-5 5, 1-7. 7, 3-8. 8, 5-14. Eum autem, qui hunc libellum composuit recentiorem fuisse quam Festum inde licet peri Ouaestiones de merobii Sarumaliorum fontibus. Diss Vratistav. 1880 p. 29 sqq. 'mem. XXII 6 l.

48쪽

spicere, quod hunc te laudatum invenimus praeterea quin auctor acrobii est epitoma saepius usus sit, dubitari non potest. Servii autem brevioris, qui vocatur, in manibus hic libellus non fuit. Alter autem liber, quem Μacrobius expilavit, commentarius quidam fuit Vergilianus perpetuus, i. e. in quo ad singulos versus adscribebantur, quae memoria digna erant. Quaenam ad hun Cpertineant, inde perspicitur, quod in eo laudantur, qui Vergilii carmina interpretati sunt, sicut Aemilius Asper, Velius Longus, aterianus praeterea ea, quae apud Macrobium vicina legimus, ad vicinos versus Vergilianos annexa sunt: acrob. Sat. III 6, 2- ad Aen. III 89;6- ad Aen. III 84. Servius hoc commentario SusisSSevidetur. De huiusce libelli aetate ex temporibus virorum doctorum, qui in eo laudantur, nonnulla nobis licet concludere laudantur vero cum alii tum alerianus et Cornelius Labeo hunc autem viri docti ' cum tertii saeculi parti posteriori assignent, illis temporibus acrobii

auctorem scripsisse Verisimile est. Servium autem breviorem cum acrobio in verbis pontificiis explicandis rarissime congruere iam Supra dictum est. Saepe enim aut nihil affert de talibus vocibus, aut plane aliam amplectitur interpretationem, aut si consentiunt inter se scriptores, certe Concentu non talis est, ut alterum ex altero hausisse putare cogamur. Id quod etiam ex hac deliberatione colligitur: etiamsi acrobius nulla fere verecundia variorum auctorum scrinia compilavit, tamen eum hominis aequalis librum, qui in omnium manibus erat, excerpere dubitasse crediderim. Denique si quando in aliqua voce interpretanda convenit inter eos, sicut ubi de bidentibus agi

hic consensus nos non eo adducit ut alterum ab alteroi Reifferscheid Ind. scho natis 18 ρl8 p. 9. WissoWa in cycl. reali IV 351 sqq.

49쪽

pendere putemus. Facile enim fieri poterat, ut iisdem studiis dediti interdum inciderent in eosdem doctorum

virorum libros. Longe aliter res se liabet in Servio ampliore qui Vocatur saepissime eum verbolenus cum acrobio concinere primo obtutu apparet. Sed priusquam ad hanc rem explicandam advertamus animum, paulo longius repetente no opus est quarere, quaenam intercedat ratio inter Servium breviorem et ampliorem. Ac primum quidem quod J. Scaliger et O. Ribbec dixerunt et Servium

breviorem et commentarium ampliorem excerpto eSSe ex vero Servio, cuius genuinus commentarius perierit, non

recte se laabet. Nam primum Servius amplior in codicibus nusquam Servii nomen prae se fert, deinde ordo Servii amplioris in libris manuscriptis diversus est ab eo, quem Servii brevioris codices habent, tum quicunque Servium breviorem composuit in interpretando Vergilio multo aliud consilium habuit atque auctor Servii amplioris. irchnerii

Servium componendo commentario hoc studuisse sibi fingit, fomnis eruditionis en clo Ediam quandam parare atquc veterum auctorum imagines resuscitaret. Cui haec obicio qui ut encyclopaediam componat animum inducit, de consilio suo eos qui librum legunt certiores iacit apud Servium nusquam tale quid invenitur. Deinde cum Festi libri e Verrianis tam multis nec minorem doctrinam continentibus excerpti iis, qui tum erant, Satisfacerent, Cum, ut grammaticorum opera nobis ostendunt, Vera doctrina Semper minueretur, encyclopaediae desiderio vix tempus fuisse puto. Praeterea encyclopaediae certe melior reperiri potest forma quam commentarius Vergilii carminum, quae quantaelibet fuerint auctoritatis tamen eum ordinem rationemque, quam encyclopaedia postulat, praebere non possunt Rectissime igitur nunc plerique in eo coni De Servii auctoribus grammatacis, quos ipse laudavit. FleCheis. annal. Suppl. VIII p. 98.

50쪽

sentire videntur, quod Servium breviorem Verum Commentarium Servianum esse censent, qui inprimis in usum scholarum compositus sit.

Difficillime autem diiudicatur quomodo res se habeat de Servio ampliore. G. Thilo 3 qui abhinc haud multis

annis ante Servii conimentariis maxima cum diligentia editis magnopere meritus est, ab uno homine vel certe unius hominis consilio scholia Servii amplioris confecta

esse demonstrare se posse putat. Concentum Vero quem inter Macrobium et Deutero-Servium manifestum intercedere videmus, ita explicari existimat, ut utrumque ex Odem libro sua excerpsisse contendat. Id quod Thiloni non concedo. Cum enim sint nonnulli loci, qui ex fontis communione difficillime expediri possint, auctorem Servii amplioris acrobio ad amplificandos Servi brevioris commentario usum esse puto. Saepe enim ubi discrepat Servius brevior macrobio, auctor Servii amplioris eam sententiam quam apud acrobium videmus addit, aut etiam, si non discrepabant, Servius amplior e acrobii argumentis aut exemplis nonnulla Servianis aggliitinat. Cuius rei afferam nonnulla exempla Serv. brevior ad Aen. II 632 ac ducentes deo secundum eos, qui dicunt

utriusque sexus participationem habere numina nam ait Calvus pollentemque deum Veneresm. Item Verkilius nec dextrae erranti deus a is, cum aut Iuno uerit aut AiacD. est enim in Capro simulacrum barbasa GnEris . . . . addit Serv. ampl. corpore et veste muliebri cum sceptro et natura virili, quod φροδιτον vocant, cui viri in v I muliebri, mulieres in virili veste sacri cant Verba autem a corpore usque ad finem verbolenus leguntur apud Macrob.

Sat. III 8, 13. Trahit hoc, inquit Serv. brevior ad Aen. IV 694, de Alcesti Euripidis, qui inducit Mercurium ei comam secantem, quia fato periba mariti . . . . addit Serv. ampl. alii dicunt Euripidem Orcum in sca 3 praef. editionis vol. I p. 66 sqq.