Opuscula physica et chemica. Pleraque seorsim antea edita

101쪽

De m perrimis Chemiae incrementis. Sa

3rotinus extingueretur. Htanc aerem , noxium vel mephiticum dicas. Vt autem noctua eius vis si an 'eretur, aerem p UrUm natura intermiscuit, qui uartam vel tertiam atmosphaerae partem essicit. - e solo vita sustentatur, neque praeter eum anismantibus spiritus facultas datur. Tanta vero eius si vis et salubritas, ut perexigua copia mephiticolli aeri admixtus suffocationis periculum auertat, fel certe disserat. Idem ignem alit, et languentem remoto omni aere mephitico ita refocillat, ut mi eum quantum augeatur et insolito splendore efful- eat. Vnde apparet, nisi in atmosphaera mephitibus aer abundaret, euenturum fuisse, ut ignis puro fere sumatus omnia communi incendio consultieret.

'uod superest in atmosphaera spatii, ab acido aereo

ccupatur, cui Us tamen tantillum est, ut vix au totus in Assae efficiat. Iam supra monui, acidum aereisim in ventriculum et intestina susceptum salutari ui ollere; idem vero respirationi adeo non idoneum si, ut potius violenta nece perimat, ipsaque vitae nomenta sumaminet. Notum est, mulculos ani- . natiuin, acri ad si intulos sensu, seu irritabilitate a ulgo sic di ista praeditos esse, quo sit, ut irritati su ito conuellantur. Quae vis, etsi alias aliquot lisi is a morte in cadauere superstes est, in illis anima-iu bus, quae acidum aereum suffocauit, confestin

I a extinguitur, Ut cor e X calente adhuc corpore ex-rctum acerrimos etiam si naulos plane non sentiat. I inc manifesto apparet, acidum aereum irritabili. i. item totius corporis intercipere, licet a pulmonius tantum hauriatur.

102쪽

s nuperrimis Chegniae incrementis.

'DIXI purum aerem plerumque non nisi quartam partem aeris atmosphaerici eiscere, et hunc fere eo salubriorem esse , quo plus acris puri habeat. Iam, cum perutile videretur, mensuram inuenire, qua aeris salubritas definiri posset insitumenta et apparatus, quibus hoc satis commode fit, a nuperis excogitata sunt. Eorum Ope cognouimus aerem sub dio puriorem esse eo, qui conclauibus aedium continetur, in ipsis autem habitaculis eo vitiosiorem esse, quo magis aer, qui seris est, excludatur, et in iangulis nocentiorem aerem, quam in media parte cones avium respirari. AER multum etiam valet in morborum deeursu

et curatione. Vulnera in corrupto aere non modo inon sanantur, verum etiam computrescunt. Contra iscidum aerum, etsi alias spiritum praecludit, tamen

a morbidis pulmonibus tam commode fertur , Ut eos etiam sanet. Sed in hac pulmonum medicatio- , ne cautum esse oportet; dum enim Vlcera purgantur, pulmones paullatim ab acido aereo vellicantur et male afficiuntur. Praeterea tenendum est, acidum aereum medicamenti loco non adhibendum

esse, nisi prius per aquam transmissum , istaque lotione ab omni peregrino acido liberatum fuerit. Neque sincerum haurire conuenit, sed aere communi ita temperatum, ne pulitiones laedat. V1DEris, Auditores, quid Chemia in declaranda, aeris natura praestiterit. Neque tamen hic sinis la- 4. borum fuit. Altiora iam meditatur ars nobilissima, rerumque occultissimarum ipsoque aere subtiliorum

inuestigationem molitur. od omnibus olim im

possibile

103쪽

,ossibile et sere temerarium visum sit ister, caloris lucisque materias dissoluere, ea inaque elementa iis cernere, id hodie, non sine spe votis potiundi achinam hir. Multa suadent, calorem ex aere puro tum phlogisto intime itincto, nasci, phlogisti au- em numero aucto, lucem, omnium rerum subtilissimam generari. Ignis tum videtur produci, ij pluando eorpora combustibilia subitaneam aeris puria situram patiuntur eoque a phlogisti connubio diuulso violenter destruuntur. De his autem cum areui oratiunculae spatio perspicue disputari ne- Jueat, plura proferre nolo. SVPEREsT, Vt eX ponam, quid Chemia ad dilu-

ridandam corporum organicorum namram contu-

erit. Istorum vero compages intricatior est partibusque magis inter se diuersis conssat, quam in- organica illa corpora, de quibus iam disputaui. In duas classes vulgo distribuuntur, quorum altera animalis, altera vegetabilis regni nomine designatur. Age iam de vegetabilibus primo loco dispiciamus. Ex his ignis tortura praeter aquam, aer siXUS, etc. praeterea acidum aliquod, et alcati, ab origine vegetabile dictum, obtinemus. Nonnullis etiam al- cali volatile et minerale inest. Exprobratum fuit Chemiae, haec eadem elementa ex omnibus plan- ris, diuersissimis etiam , pariter segregari posse. Quod etsi aliquam veritatis speciem habere vide- tur, si omnis plantarum inuestigatio igne absolua-

tur et destillatione , neutiquam tamen eam vim ha- bet, ut ea, quae sic eliciuntur, vera elementa noriccse cogat. Nam praeter ignem in plantarum ana-

104쪽

86 De nuperrimis Gemiae incrementis.

lysi aliis utimur instrumentis et adminiculis, quae genuina et intemerata elementa secernuui. Eiusmodi sunt salia plantarum propria, quae essentialia dicuntur. tartarus, saccharum, sal aceto fellae etc. praeterea spiritiis rector, .quo nomine subtile in odoris plantarum materiam , oleosam sere vel va. porosam et inflammabilem insigniunt, olea aetherea et pinguia, resinae, amylum, materia glutinosa, sexcenta alia. De his singulatim hoc loco exponere intempestiuum soret; nonnulla tantum eXempla proferam. Multa eademque diuersistima acida plantis insunt, ex quibus tamen pauca sunt, quorum naturam probe perspediam habemus. Alcalia vegetabile et volatile combustione vel putredine ex plantis generari, vetus quidem est opinio, sed salsa; experimentis enim nunc constat, ista salia plantis, antequam comburantur, vel putrescant, inhaerere. Notum est saccharum, nisi aqua calcis temperetur,

in sormam crystallinam redigi haud posse. Hinc

multis visum est, calcem in saccharo cocto restare, eique omnem sacchari vim in corpus humanum tribuendam esse. Sed nihil est, quod calcem accusemus; nam chemica analysi discimus, ne minimam quidem illius moleculam in saccharo bene cocto superesse. Caeterum saccharo acidum singulare inhaeret, quod arte segregari potest. Ex America australi nuper accepimus succum vel lacrymam, arboris Heueae, ab AvaLETio sic no minatae, progeniem. Resina elastica vulgo dicitur. Hanc enim nihil elastici rate superat, tantaque eiu

est tenaccitas et sermae obsequium, ut barbari sibi

lagen asi

105쪽

genas, ocreas, calceos etc. inde Parent. Calceis raelertim aptior materia nulla est, chim pedi comaode sedeat, et humorem constanter arceat. Sirbor, ex qua haec resina stillat, in Europam transi irri nostroque coelo adsuescere possct, magnumi rofecto lucrum facturi essemus. denuis enim: butus succi lamina optimam telam ceratam, clam onderis leuitate tum firmitate et perenni sere usus commoditate antecellit. Quapropter, si tanta eius zopia suppeteret, ut penulae et ocreae inde parari,aossent, certillimum haberemus praesidium, quom tegri eXercitus a morbis eX statione paludosa et empestate pluuia oriundis vindicari posent. . In Rallia nuper, regis iussu, quaesitum inuentumque ruit artificium , quo liceat hanc resinam e lassicam,aalua eius tenacitate in alias atque alias formas trans undere. Hoc vero praestat aether vitrioli, cuius

3pe iam id effectum fuit, ut specilla egregia

rhirurgis ex resina elastica parentur. Hoc tantum dolendum est, menstruum, quo sbluitur illa resina, nimis magno pretio constare , ideoque ad laborem in magna mole sulcipiendum vix idonetum esse. DL vegetabili regno quod dicam, hoc unum superest; in eo multa, quae alias minerali regno propria sunt, deprehendi, terras scilicet elementa-Tes, acida mineralia, et alcati fossile.

Ah 'hyh Q liis materiis constant. Pauca in

hoc genere acida sunt, sed admodum notabilia. iEx sormicis, te terrima agrorum hortorumque Peste, Chemia acetum excoquit palato gratissimum, et ex

l phosphori acido phlogisti admixtione sulphuris

106쪽

quoddam genus paratur, ignis ita auiduin, ut aquae immersum in obturatis vasis seruari debeat , ne 1 pontaneo incendio consumatur. Idem splendida luce in tenebris fulget, eaque facultate philostis his CX perimentorum, vafris autem hominibus fraudis terrorumque ludicrorum materiam praebet. Excalce et phosphori acido, duristimae animalium partes, ossa, denteS, cornua, Vngues, et coria insectorum constant. Acidum sacchari, de quo supra dictum est, in animalium etiam corporibus pal-snn repertum fuit. In renibus et vesica morbi opportunitate calculi generantur, dolorum acerbissimorum causae. Hos olim ex calcarea terra fieri creditum fuit, non satis manifesta talis opinionis ratione, cumque appareret, eos cum acidis non effervescere, pro gypso habiti suerunt. At vix centesima ponderis pars calcarca est. Accuratiori vero examine apparuit, calculos istos ex acido sacchari et muco concrescere; unde et originem et medicamentum tanti mali alii luando in uestigatum

iri speramus, si sedulo nec sestinanter in via iam

munita procedatur. ANIMALIA a natura vario pinguedinis genere instructa sunt, sebo, adipe, unguine, lardo, cera, Hiis. Adeps et sebum multa cum oleis pinguibus commune habent. Cetorum autem pinguedo et

i perma ceri ab illis haud parum differunt. Ex hoc adipe quem ,ulgo sperma ceti, sed perperam dicunt, cand uete singuntur existiae. Nuper autem ars inu lata fuit, hactenus arcana, qua ex cetorum

.pinguedine sperina ceti excoquitur, finae si aliquan-

107쪽

l De nuperrimis Che ae incrementis. 89

ab diuulgabitur, haud mediocrem utilitatem rei amiliari et domesticae afferet. Denique solidis .imalium partibus, tenuis pinguedo intermixta est, suae, chemica administratione separata et depurata, in etheri quodammodo similis est, oleique animalis liramen gerit. Pro mucilagine, qui plantis inest, nimalia gluten habent.

ALCALi volatile per totum regniam animale tam te dominatur , ut ei propriam este et originem ebere fere persuadeamur. Neque prorius abest hoc genere corporum alcati minerale et vegeta- ille, quamquam perexigua eiuS copia est.

Vt nihil reliquum sacerent, quod ad rem permeat, Chemici laetis etiam, casci, butyri, sangui: is aliorumque humorum animalium naturam, mul- plici experimentorum cura inuestigarunt. Haeerimen in . praesentiarum eo magis a me omittendasse censeo, quo plura adhuc desiderantur ad illo iam tentaminum V sim et commoditatem medicinae aprimis praestandum. Qx Ag hactenus proposui chemicorum inuenta, troxime tantum rerum principia declarant. Remolliora longe dissicilioris sunt indaginis, primaquelementa fere ignorantur. Tentatum quidem anultis fuit horum numerum ci indolem definire; ed cum ratiocinationibus magis quam cXperimenis sententiam suam illi superstruxerint, mirum: rofecto non est, litigandi materiam hinc exortam Ge. Alii enim unum rerum principium esse puniat, alii duo tria, quatuor vel quinque elementa

108쪽

scorum placita singulatim excutere vellem, plerorumque enim inconcinniras sponte, me etiam non monente intelligitur. Illos tamen a veritate pro Xime abesse puto, qui duo elementa este volunt, alterum terrestre et iners, alterum igneum et actuosum, ex quibus diuerio modo et numero coniunetis principia secundaria, et ex horum commixtione corpora naturalia generantur. Ego vero opinionibus non tantum tribuo, ut haec omni dubio superiora esse existimem. Nam terreum illud principium semper unum idem lus esse ex analysi chemica neutiquam apparet, certe, si in iis, quae sensibus patent, subsistendum est, s abili argumento as- seri nequit. Et profecto, nihil certo affirmari potes , nisi quod experientia magistra cognouimus; quae

autem a sentibus remota sunt, ea coniectura tantum assequii nur. Alterum autem elementum quod

actuosum dicunt, non potest lucis materia esse; haec enim non simplex es , sed ex diuersis partibus mixta. At phlogiston, quod luci inest, rectius ob simplicitatem elementum dixeris, cum ubique unum et idem esse videatur. Huius tamen natura tam recondita est et subtilis, ut seorsim colligi et explorari nequeat; ideoque in eo tantum opera nostra versari potest, ut illud ex alio corpore in aliud transmittamus, lichi ne sic quidem ab omni errore satis tuti simus, cum saepe contingat, ut corpora mixta viribus instructa sint, quibus principia eorum

carent. OprRATIONvM chemicarum vis et ratio nostro

aeuo liquidius ac olim perspicitur, eoque factum cli,

109쪽

De n perrimis Gmniae incrementis. 9 I

ut vasa et instrumenta aptiora iam habeamus. Etsi vero mensura, qua violentisii mi ignis gradus definiri possint, hactenus desideretur, minores ta timen caloris gradus haud dissiculter computamus. Et hoc recens inuentum est, ponderis augmenta, 'quae passim in corporum analysi vel commixtione obseruantur, aestimare, et ad tuas caustas referre. VLTgnis chemici plerumque ad inuestigandam ccorporum naturam igne utebantur, et via sicca raaiunt, Omnia moliebantur. Quod cum facerent, fieri non potuit, quin ignis violentia corporii in prin-

ςipi pro im modo diuellerentur, modo in nouas

lsormas coalelcerent , et utrinque obseruatoribusi imponerent. Magis ab errore sibi cauent nostrae; aetatis chemici, varia mens rua simul adhibendo, quorum vis ea est, ut materiae diuersae a mutua, cohaesione diuellantur. Quicquid agit chemia, siue dissoluat corpora siue permisceat, assinitate, quam electitiam dicunt, nititur, cuius modi et conditiones paullatim ad liquidum perduci incipiunt. Erant olim, qui putarent, hanc assinitatem plurimum valere inter corpora eiusdem indolis . hoc autem aliter habere multa recentiorum eXperimenta docent. Alii irrito conatu doctrinam de assinitate et attractione impugnarunt, quorum argumen'ta non modo hunc doctrinam non subuertunt, Ver una etiam larmant et roborant. Nonnulli autem in peruerso lunt ingenio, ut malint res euidentillimas ablui de interpretari vel adeo negare, quam a suis opinionibus discedere. At enimuero eXPeril menta et facta colligi oportet, quibus ad causarumi intelli-

110쪽

92 De imperrimis Gemiae incrementIs.

intelligentiam ducamur; nec inutile est, ad hypotheses confugere, ita tamen ne pertinaciter illis invita veritate adhaereas. Caput autem rei est, ea, quae sunt in rerum natura, eorumque vicissitudines et modos, omni, qua fieri potes , cura et solertia obseruare et in arte e colenda ita versari, ne inconsulto et temere tentando et periclitando tempus inutiliter teras . neque opiniones vanas absque ratione construas. Opinio enim si altius animo insedit, cogitationem omnem ita in uertit, ut, quae velis videre, videas, praetereaque nihil: mentique

tunc idem sere accidit, quod oculo, qui perspicillo

colorato armatus non veros rerum, sed aduentitios perspicilli colores videt. ANALusis corporum synthes probatur et confirmatur. Dixi multa corpora ex tribu eorum, quae in organica audiunt, arte naturam imitante confici posse. Quod, an cum organicis etiam corporibus feri possit, vehementer dubito, imo etiam despero. Nam si elementa eorum perspecta habemus, hoc unum tamen non susscit; cum in corporibus organicis praecipuum sit compages et structura peculiaris, quam ars imitari nequit, natura autem uno tantum modo perficit. Veteres quidem fortuita

quadam et coeca atomorum coagmentatione, quam

generationem aequivocam dicebant, plantas exiguas et animalcula exigua estbrmari putabant; si autem argumenta quibus hanc sententiam exornabant, paullo accuratius pondcres, facile, haec mera esse somnia, rntelliges. Enimuero certissimum est, nihil inter uiuentia esse, quin a sui similibus ex ouo vel semine