장음표시 사용
131쪽
II 3i quo hae e gesta svint, multi coniectarunt ulmenti Electrica materia progignit et FRANKONus etiam
dum, quo id probari posset, proposuit n).
n enim per experimenta didicisset, cuspides ni e- i eas electrico conductori obuersas, huic mate- im e ctricam clanculum subripere, eamque , si sumine ex vitro, pice, s erico etc. sultae est ent,nere, suasit, ut in alto quodam loco perticae
eae acuminatae, balique vitrea instructae erige - tur; sie enim, si fulmen Vere ex atmosphaera 'rica nasse tur, euenturum esse praevidit, Pr
icae illae ex nubibus fulmine grauidis per viri in aerem praeteruehentibus aliquam electri em abriperent, collectamque scintillis et sucibus editis manifestarent. D sc Di magna ingenia, quaestiones proponere, salii s rentio diuturnoque labore solitant. Quod rosus sit spicatus fuerat, telluris diametrum peruatorem ductum a Xi inter Vtrumque polum am- , rem esie, id, an Veritati con entaneum esset, si illo labore decernendum erat, millis ita terrasco vicinas et in Amerinam australem celcberri- mathematicis qui dimon sones instituerent. Sic ira, quae FRANKONVs in America coniectura pro-ixerat, ab Europaeis dii cusia et probata suerunt. Ρstiui, qui quaestionem pro pol tam soluere co- entur, inter Francogallos erant DALisARn et Daι. ille in palatio regio Marty-la Ville perticam eam quadraginta pedes longam et a solo sup ito vitro dii paratam erigi curabat; hic vero po- iore loco nominutus Parisiis similem appara-EPrgm. Opis . Vol. VI. Id tum
132쪽
tum s dornabat. Die. Io m. Maji a. I7Sa, nubta fulminea palatium Marty-la ville praeterii ellebat. DAL33ARD tum aberat ab oppido, sed obsoruationi negotium amico cuidam commiserat. Nec euentua
colaiecturam fefellit. Manifestis enim indiciis apparuit, Perticam ferream electricitatis nubium par ticipem factam esse. Paullo post Dx Lost idem Pari si is eXpertus est. Ex eo tumpore fulmiuis vis elctrica multis locis explorata et comprobata est, et ego ipse, si testimonio meo opus esset, ad varia
mea experimenta prouocare possem. FRANκLINus, ROMA s et I 1NiNG perticarum ferrearum loco adbiabuerunt filum chalybeum et draconem volanteni chartaceum, qui perticis in eo praestat, quod propius ad nubes adscendat easque etiam volatu prosequa tur. n)Ihu si sulguris materia eo, quem diXimu S, nas do colligi et ad experimenta electrica instituenda adhiber; potest, nullum dubium superest, fulgur
electricae mater ae progen em esse. Per haec aurem nondum demonstratum est, quod FRANxLiNva perhibuit , sulguris vim derivationis artific o ita posse frangi ci velut enervari, ut calamitas plane averruncetur. Hinc maxime necessarium est, diligenter et sine partium studio, contrairia argumenta ponderare, et a iudicii sestinatione sedulo abstί-
INTεκ sententiae Franklinianae aduersarios eminet NOLLEaeus, vir acuti ingenii et peritia rerum ad electricitatem spectantium nemine inserior. ,,Equi
133쪽
isque terrae tractibus imminentes ferreae virgae raritione intra breuissimum tempus elecIrica sua
ateria priuentur. Vicia, si quis inundationum ricula aue, tere vellet , dispositis ad ri'as sumi-
m tubis capillaribus, qui aquam exundantem de utarent 8 An hunc possibi lia moliri diceres Z Prae- ea, si cuspides, metallicae tantum valerent ad I bducendam fulminis materiam, nescio, cur fulgur plis eorumque turribus non parcat Z In Horum tum summo culmine cruces metallicae assaeae so-:at, quarum brachia vel in acumen desinunt, ve et biobiis praesa is instructa sunt, tamen. comparatamet illa nubium vastitate acutiora sunt, quam us cum perticis illis ferreis comparata. sua 'tem re putas cuspides obtusis rotundisque cor-rribus antecellere Z Videsne in experimentis cum retrici tarie instituriis, hanc vim perinde in corpora tunda, dum vicina sint conductori, ac in cuspidata metrare et ouere Z Vidit etiam MONNIARIVS, nante caelo corpora obtusa perinde ac cuspidata, c Iolum metalla sed alias etiam materias, qu9 -
BRAvis ista argumentorum NOLLET1 expositio, iubia sere omnia complectitur, quibus FRANKLINr
latentia impugnari potest. Videamus iam, quidi haec responderi possit.
IN aestimanda nubium fulminearum mole et i rectricae materiae illis inhaerentis copia, inprimisa' tio habenda est effectuum, qui sunt, to-H et nitra
134쪽
miru et fulminis i Ius. Incertuna autem est judicium, quod his rebus unice nititur: quotidie enim eXperimur, non semper, ubi nocentis materiae plu rimum est, ibidem noxam est e.maximam. Si cuniculi Vulcanii elidendis hostibus circa urbes obsessas effossi, nimio puluere Pyrio replentur, notum est , huiuS explosione terram superiacentem longe minus, quam opus erat, disiici et subuerti.
Similiter tormenta bellica nimio puluere pyrio disserta, globos non tam longe, ac alias proiiciunt. Scilicet ad maXima quaevis opera determinatus causae modus requiritur, quem si excesserit illa, viget est ectus prorinus inhibetur et minuitur. Uaria. autem sunt, quae fulgura et tonitrua augere possim , etiamsi materiae electricae copia non augea tur. Equidem non memilii, me unquam videre fulgurum claritatem maiorem ea, quae anni proxime elapsi meia se Augusto vesperi apparuit. Caelum parilis nubibus huc illuc dispersis tectum erat; nubes fulmineae vix ultra horizontem prominebant ;quoties autem ex his fulmen mittebatur, omnes nubes per totum caelum sulgidissima luce resplendere, omnia late flagrare videbantur. Per agros umbi ne fugaces discurrebant, quarum species superstitiolorum phantasiam vano lusu terrebant. Caeterum pauci tonitus audiebamur. Posstmodum ex illis ipsis locis, quibus . tempestas imminuerat,
nuncium accepi, neque agros neque homines.vllani
noxam a fulgure pastos esse. Certe si ex his,
quae ex statione mea videram, tempestatis violen-riam aestimasem, calamitatem tristissimam multorumque hominum exitium auguraturus eram. DE
135쪽
Il Det tonitru etiam cauendum est, ne perperam ainemur. In magnis siluis tanta subinde est me- ocrium etiam fulgurum explosio, ut credet srianes arbores radicitus euelli: et in montosis lo-i; 'tonitrua resonitu ita augentur et multiplican- r, ut saXOrum elisorum fragorem et lapsum audi- tibi videaris. Sic fere in quibusdam locis exi-aa bonabarda sub eXplosione longe vehementitismat, quam alias magna soler. Proinde facile in ligitur, pericula, quae fulgura minantur, eXccis micantis, tonitruumque vehementia Icclζstim xi non posse. IAM, si ad fulminis effectus respicias, vides ab
corpora combussibilia cremari, metalla et vi-: im liquari, arbores di Tndi, muros pertundi, imalia Recari vel grauiter laedi. Ad haec pro 'o magna vi opus est: at si cum his, quae nar a Praestat, artis opera compares, haud dissicul- cognosces, electricitatem, quae arte cXcitat ir, a liguris vi non ita multum differre. Artificiali iam clectricitate corpora varia accendi, ZqUa et drargyrus subito in vapores resolui, integri char- cum fasciculi, quos globus ex scio peto umisthi sui X tr raturus esset, uno ictu transfodi, metalla sun et in vitrum verti, animalia iugulari, multaque a praestari possunt. At vero simillimum est, iidem vim octies vel decies auctam sulgure nulla inferiorem fore, poPRAETEREA monendum est, aerem in augendalminis vj plurimum valere, quod ipse ego nota- li exemplo in me expertus sum. Cum enim to-
136쪽
nante coelo per senestram. pr spiderem, tempest item Obseruans, accidit, ut iuper ipsa domo, vhicram, duae nubes fulmineae exaduerso sibi immi nentes fulgur ingens horrendo cum sonitu dere.
pente ederent, eoque ipso momento caput omnἡS' ' que artus superiores vehementer P excuti sensi. Viari
de ni fallor, luculenter apparebat, aerem magna cum violentia compressum fuisse. Ideni sere de experimentis electricis constat ; a magnis enim crebrisque ignis et effrici expl0sionibus acrem valu
opere mutari videmus. Su81ΤANEA aeris expansione muros solidissimo euerti tectaque aedium deiici posse notum est. Plus adhuc valet vapor ex angusto loco prorumpens Fulgur autem, cum in terram decidit, s aepenumero
fluitas in terias offendit, quae confestim in Vapo, res resolutae incredibili impetu quaquaversus ruunt, et omnia subuertunt. Hoc autem non soli fulmineae materiae tribuendum est; sed aeri etiam vaporibusque a fulgu. e magna vi expansis. si
Ex his, quae iam disputauimus, apparet, non vanam esse eorum opinionem, qui fulguris malefiriam nubibus subtrahi posse sperant. Qui tamen electricitatis, quae arte excitatur, Vim Perpendit, eamque clectricitate atmosphaerica haud paullo debiliorem esse meminit is dubitare forte posset, an praeqsdia, quibus fulmen declinari , posse eXissimanu , auertendo fulmini vere sussciant. Superesst igitur, ut dispiciamus, quid commodi nouum illud inuenqtum non modo promittat, verum etiam praestet.
137쪽
Nur cvM corpus est, quod materiam electricam ias inittere et ab uno loco in alteium prouehere
Ane non possu; sed diuersa est diuersbrum cor-rrum ad id praestandum aptitudo et Propensio. Inpe alia sunt, quae materiam illam adeo dissiliter transmittunt, ut horae dimidiae spatio vix cra aliquot cubitos propagetur. Ex hoc generapnt vitrum, sulphur, resina, lacca, sericum, alia,
aae non conis forum nomine distinguere solensas ilia vero sunt, quae materia electrica stupenda ve- ι itate pervadit, velut metalla, aqua, corpora ani alium et s. p. ; haec conduritorum nomine in i agni latur. In his tant celer est materiae transitus, ut aes, quibus contineatur, adhuc dum ignorentUr.
bum enim e Xperimenti cauia sci ril eleetrica in aum ferreum 9oo orgyas succicas longum demit- eretur, ς' ipso temporis momento quo illa in filum
Inmissa erat, ex altero eius fine exire visa est, et rempus, quod inter eius introitum eXitumque eL UXerat, nullo modo definiri potuit. Metallis tamen uihil est, quod majore celeritate materiam lectricam transmittat. Per experimenta enim in commentario aliquo ad Societatem Regiam V psa-biensem misso demonstraui, cylindrum aquae tres lineas deci uales crastum non posse omnem male iam electricam ampullae Leydensi subripere, quam amen tenuissima auri lamina tres lineas tot aga prors' s vacuefacit IAM si consideres, sulmineae materiae abun- dantiam non tantam este, quanta vulgo creditur, Apic S masnam eius partem e longinquo e nubibus
138쪽
siibtrahere, earumque vim perniciosam, antequam ipsi vertici immineant haud parum infringere. Ietalla denique iii mensa facultate clectricitatem derivandi omnia alia cci pora antecellere: facile apparet, has ipsis obseruationes praesidia, quibus
fulguris pericula procurari possint, polliceri Quid i quod tam fida tamque tuta sunt haec praesidia, ut, si fluminum ripae tubis muniri possent,
qui aquam exundantem aeque celeriter, ac cuspides metallicae electricitatem, absorberent atque de. rauarent, nihil admodum foret, quod inundatio-
Vum calamitates metueremus. Ne autem ratioci
niis, licet solidis et probabilibus, nimium tribuisse Videamur, circumspiciendum est, an ex ipsa vul- Eri experieqtia argumenta depromi possint, quibus fulmen sine damno averti pateat.
LeorrvR apud Veteres auctores, in castris Ro- manorum hastas militum nonnunquam media nocte
arsisse r). Nec rarum est in summis nauium malistem phorumque turribus t flammas lucidas , coelo tonante, micare. Quos ignes ab atmosphaisae electricitate nasci. similesque esse iis, quos ars ex machinis electricis prolicit, nemo facile dubitabit, qui Fo Rai Ni commentarium de Sidere Helenae Castoris Pollucis a veteribus sic cognominato legerit. Diu modi ignes, ubi apparent, tempestatein proxime imminere significant; sicubi autem sideratio non subsequitur, indicio sunt, fulminis vim fractam ese. PιAvetAτi, quod oppidum est Aruerniae, ple. rumque tonitruum tempore in summo turris culmine
139쪽
I 2I in ex lilii metallici quo illud ornatum est, cuspidit igniculi emicant, quorum apparitione incolae noscunt, nihil periculi sibi metuendum ese. i.
PER cxperimenta constitit filum aurichalceum, tenuem auri laminam, insignem copiam ele, cae materiae eX quocunque corpore ea pleno dere posse. Quae etsi nonnunquam electriciis vehementia colliquantIlr, nihilominus tamenia vim simul derivant et minuunt. Porro, sias consideret locum quem fulmen seriit, facile inveniet, ill Ad, quantum licet per metalla sem progredi, a) et, si in contum ferreum vel sal-ἰ in parietem humidum decidat, vim omnemrniciosam amittere. Supra autem monuimus, nam facultate electricitatem abducendi a metallis ge superari. igitur si sola humiditas auerten- fulmini par est, quidni longe tutius praesidium etalli magna mole speremus PA1LADLL ni AE in America septentrionali crebra iit, ua exoriuntur, nec rarum est, incolas grauiamna inde pati. Quibus ut obuiam irent, cuna nulli ante aliquot annos abductoribus fulgurismos suas munire coepissent, acerrimorum iurgio m materiam hoc praebuit, plerisque ciuium suum temerariam impietatem increpantibus, nu-
arisque vindictam toti urbi praesagientibus. Atrinia alia acciderunt ; quid i quod abductorum ex
actionem utilissimam esse apparuit. EiNNER LEVI .su paullatim abductorum v iis ita iiivaluit, uti die vix dimidia pars aedium urbanartim illis eat. LX co tempore Philadelphia nihil damni
140쪽
a fulmine sensit, et nemo inter ciues est', qui noui initituri praestantiam ignoret vel impugnet. et fgo audio, qui obiiciant: templis tamen ei castellis fulmen non parcere, licet illa plerumque contos acutos ex metallo factos in supremo ,ertic Η gerant. His respondeo, caussam esse materiae sub ira en absorbentis desectum. Si te ista multo metallo muta in viris aedium incumbunt, electricitas a me.
tallo colle 'a di mari disperdique haud potest, cuin
paries lateritius siccus materiae progressima intercia piar. Hinc sensim accumulata vi clecllica, saepe, numero accidit, ut scintillae in corpora metallic aliaque abducente vi instructa, quaecunque proxime distant, eminus irruavi, et materias inflammabiles, si quae ipsis sunt obviae, accendant. ab Quod si autem alterum illud corpus abducens an
aliorum pariter abducentium contactu remotum et
velut in insula positum est, ignis electricus denuo accumulatus tertium locum serit et s. p. Vnde sit,s ut saepenumero uno fulminis icthi ignis in compluribus locis exardeat. Quid memorςm tristissima
RicuMANNi sata, bbn cuius exemplo nihil profectos est, quod periculum a fulmine sine abductorii nil praesidio timcndum, luculentnis ostendatῖ c
EQUDEM ante aliquot annos memorabile huius iret exemplum vidi. Mari adstadii fanum est, in excello loco aedificatum ieeio, ct turri nouis seuereisque tegulis instigne. Praeterea turris ornata est i quinque perticis ferreis in stellas desinentibus. Minabantur haec omnia incendium a nubibus fulmineis turrim praeteruehentibus pertimescendum, prae- lsertim