Opuscula physica et chemica. Pleraque seorsim antea edita

91쪽

De n perrimis Chemiae morermentis. 73

idemus arsenicum, auripigmentum, aliaque cor- ora, quae ignis violentia in vaporeS resoluit, cry- illorii in specie ex ipsis vaporibus renasci. Idem

liphuri accidit plurimisque metallis si a fusion nate refrigescant. In his crystallorum vestigiatre in luperficie apparent; profundiora quippe so suo pondere distin 'as figuras ast ectare pro-ibentur. Nonnulla metalla, si prius Cum argento tuo copulata fuerint, in crystallos es crescunt, ne- ad dissimile vero est, sola coctione cum aqua ide a aestari posse. Caeterum, cum tam insignis sit for- arum crystallinarum diuersitas , mirandum non , multos in eo desuduisse, ut eas explicarent, et varia genera distribuerent. Sed experientia ranc edocti, scimus plerasque crystallorum variettes a fortuitis quibusdam materiarum mutationitas nasci. AccvRAThvs perspesta terrarum natura, longe

iam antea facilius decernere positimus, quid com-iodi quaelibet earum in agri cultura aedium si ru-ura, arte figulina et vitriaria, laterum eo clura et p. praestet. Nolo de his fusius exponere, ne tem has inutiliter consumam, Vestramque, Auditores, ii dignationem prolixitate nimia in me conuertam. Ioc unum addo, lapident illum memorabilem uena oculum mundi vulgo nominant, nuper in ma-ice sua repertum suille, et per experimenta conitisse, eum ad siliceum genus pertinere. Praeterea a tura gemmarum, quibus ob fulgorem, et duriena tam insigne pretium statuitur, ipse Plinius 'rum in arectum coasiam maiestatem ingeniose illas

92쪽

74 nuperrimis Chemiae incrementis.

appellauerit, ita nuper innotuit, ut eas aeque a silicibus ac inter se distinguere possis. Hoc vero plane singulare est, nobilem gemmarum materiam Perinde ac aurum ubique variis corporibus immix-ram esse, quamuis perpauca sint loca, eaque sere

sub sexuidissima mundi plaga , ubi in masias concreta gemmarum specie inueniatur. Docent etiam sumtuosa nonnullorum rentamina adamantem , quo

durius nihil natura habet, modico igne, si acri accessus detur, ita consumi, ut nihil ex eo supersit, cum reliquae gemmae ignis violentiam tam pertinaciter serant, ut in ipso speculi ardentis foco liquari nequeant. Ipse etiam adamas in crucibulo operto et luto circumlito ignem acerrimum diu impune fert, summa tamen eius vi comburitur, et fuliginosum quid acidumque aereum eructat. An Chemiam perficiendam et promouendam exacta opus est cognitione salium , quorum quippe ministerio natura ad multa magnaque opera utitur. Neque in his indagandis a nostrae aetatis philosophis cessatum fuit. Eorum enim studio et opera factum est, ut non modo de multis salibus, quo

rum nomina tantum et v stim Veteres norant, qUO-l

modo, quibusque ex partibus procreentur, comper-cillum habeamus, verum etiam noua salia ex suis clementis parare didicerimus. Inter acida haud pauca sunt, quorum natura nostro seculo vel accuratius determinata vel cum antea plane ignoraretur, inuenta et experiundo patefacta fuit . In minerali

regno acidum fluoris mineralis, arsenici et boracis, in vegetabili et animali regno multa acida, i

93쪽

l De nuperrimis Chernis e lacrementis. 7s

i j iae mox enumerabo , detecta suerunt. Subtili D imum autem, idemque summae dignitatis acidum

ad annibus naturae regnis commune est. Quod cum . athii suum fere omnium aciem fugiat, aeremque, le- nitate, pelluciditate et elasticitate mentiatur, aeris: aliis nomen a multis tulit , quod tamen vix satis et ommodum Videtur. Hoc autem plane singillare est

n isto acido, quod idem saluberrimum sit animalibus' nil perniciosissimum. Atmospli aerae ubique inhaeret, is leoque acidum aereum dici potes ; idem varia illiuida sacile subit, iisque gratam palato et titillan - Icem aciditatem impertit. num Campanicum, vi qua pyr montana, quidquid denique liquorum est Ioermentatione paratorum, huic acido aereo blan- limenta sua gratosque stimulos debent; eo enima millo, vapida fiunt, addito eodem, pristinam grariam recuperant. Praeterea aduersus putredinem vi plurimum valet hoc acidum, quam non modo futuram arcer, Verum etiam praesentem cohibet cor-

ITigitque: carnes enim putredine iam foetentes et fatiscentes, suaves firmasque et edules reddit; M quod, sit quis ante hos viginti annos se facturum s pollicitus ectet, eum sabulas narrare et incredibile

portentum moliri omnes Uno Ore clamaturi erant.

Ob hanc ipsam vim, qua putredini aduersatur, aci-idum aereum scorbulo, febribusque et ulceribusi in putredinem pronis mederi repertum est. JEX aquis loteriis plurimae sunt, quorum salubritas mulli rei magis, quam acido aereo tribuenda est, quod aliis etiam materiis aquae admixtis vim et efficaciam, quae alias pereXigua foret, largitur. Has ipsas aquas ars imitari didicit, magno eorum

94쪽

6 De nuperemis Chemiae incremelitis.

commodo, qui rei familiaris angustia , vel itineris taedio, vel denique temporis iniquitate a sontibus medicatis praecluduntur. Q uod egregium artis inuentum etsi huc usque in magnis urbibus sere neglectum fuit, in prouinciis tamen multis mirabiliter profuit. Quo D nonnullis vistam est , acidum nitri ex aereo acido, huius phlogisto demto , nasci, id an recte statuerint, Hies docebit. Prouocatur ad eXPerimenta, quae huic sententiae saueant, sed ista vix susicere videntur neque festinandum est iudicium, ne Veritatis praesumtio errorem pariat. ACIDA mineralia et alca lina salia natura sua tam lsimplicia sunt, ut quibus ex partibus conflata sint huc usque determinari haud potuerit. Per experimenta tamen constat, acidum muriaticum pingue-. idine subtili onustum esse, vel potius phlogisto,

quod diremta acidi compage in vaporem rutilum tresoluitur, cuius natura ignoratur, nisi quod ex Ieo, cum phlogisto denuo copulato, acidum muri- iaticum restitui compertum habeamus. Multi sunt, . qui existiment, acidum nitrosum nasci non posse, nisi phlogiston ei formando suppetat; huius tamen nulla vestigia in eo acido reperta fuerunt. Similiter, quod vulgo omnibus acidis inesse creditur, lphlogiston, id, si ab acido muriatico discesseris, nescio, an in reliquis acidis experimentorum fide smonstrati possit. Nam acidi nitrosi analysis nuper euulgata, parum veri habere videtur, cum grauis error in aeris nitro si natura e Nicanda ad- imisius fuerit.

95쪽

De νoperrimis Chelmae Dici emeritis. 77

cculenta experimenta ibadent. Plilogitio autem, afto ab alcati nihil superest, nisii vapor elasticus, est flammam extinguit, et ab aqua communi cal- sque aqua non ablorbetur. Nondum tamen li- nil ex hoc vapore, addito phlogisto, alcati vol ille reficere. Alcalia fiXa repetitis per vices solu-rm onibus et eX siccationibus eo adduci posie credun-

sir, ut in terram et aquam resoluantur. At ve-,ilam quidem hoc est, ex alcatinis salibus, vegeta- fili praesertim, terram quandam illo artificio lepa - . ari, haec autem non ad alcati ipsum pertinet sedi licea terra est, quam alcati casu quodam fortuito bi iunxit. Caeterutra alcatinis salibus phlogiston inesse, ex eo facile apparet, quod acido muriatico scephlogisticato nubunt, cum quo in salia neutra

Noniunguntur, illis, quae acidum muriaticum vul- are generat, ex ase similia. Nui Lus dubito, omnia corpora naturalia phlo- sti maiorem minoremue copiam continere. Quod i abundat, laxisque vinculis ligatum es , materiae uade generantur ignem facile concipientes, et combistioni obnoxiae. EX his, quae acido tantum et ,hlogisto constant, sulphura Vulgo vocantur, qUO-yrum diuersa genera esse credibile est, etsi duo tan- una e Xplorata habemus: sulphur vulgare et phoi horum. Metalla sulphuribus haud immerito innumerari posse deinceps ostendam. Ex oleis phlogiston, acidum aereum et ignem

artificio vario extricamus, quae elementa oleo rum

ne videntur, licet ex iis hactenus non postrinus

96쪽

9 De Miperri is Chemiae incremeritis.

oleum reficere. Subtilis imum oleorum, quae ex terra scaturiunt, naphtha vocatur, cuius tam largus

prouentus est in Oriente, ut plenis rivis fontibusque profluat. Naphtha vetustate lentescit et in peti ole-uin vel bitumen abit, quod cum calce lapidem suillum, cum argilla, schistum nigrum, lulianthraces et s. p. eis Oritiat. AMsRA et succinum ex oleo, terra, aqua et acido sui generis constant. De his, an vere ad regnum minerale pertineant, an vegetabilis prosapiae sint, ambigitur. I luida aliquando fuisse manifestum est, cum saepius reperiantur, quae festucas, insecta, aliaque animalcula inclusa habent. Lignum nuper repertum fuit, cuius dimidia pars in succinum mutata erat. Non susticiunt tamen haec omnia ad succiniet ambrae naturam determinandam. Ambra ab odore, succinum a pelluciditate pretium habet. Fertur artem nonnullos calluisse , qua succinum,

intemerata pelluciditate liquari posset; quod an verum sit vehementer dubito, etsi hanc artem, si inveniri aliquando posset, maximi faciendam esse probe intelligam.

METALLA reliqua corpora naturalia pondere superarit: leuissima enim sexies, grauistima 2Oes aqua

ponderosiora sunt. Ex his alia ductilia, alia fragilias uiit, qua in re diuersa usus ratio posita est. Undecim metallis qnae vetores norant, nostra aetas quatuor alia addidit; horumque recens inuentorum naturam Suecorum industria patefecit. Caeterum omnia metalla phlogisto constant, et terra sui generio, quae in variis metallia varia est. .Has terras recepta

97쪽

De m perrimis Chemiae lacremelitis. 79

cepta vulgo denominatione calcium metallicarum opullare solemus. Semper iis aliquantum plilosti adhaeret, quod tamen ad metalli formam non inicit. De arsenico albo notum est acidum esse, Ruod soliditatem suam debLat phlogis O, cuius co-

osiore aceessu in regulum coii uertitur. Igitur me-

llum ipsum, siue regulus arsenici, sulphur est , Iod ignem etiam facile concipit, et flamma satis tonspicua ardet. Qtiae cum ita sint, liaud leuis est spicio, alia etiam metalla similiter comparata esse, uamquam in his phlogiston cum acido arctiore inculo copulatum est, neque ita ab hoc diuelli

Otest, ut, quae eius natura sit, determinare valeanus. Sperandum tamen est hunc locum experitientis aliquando dilucidatum iri. Mirari autem conuenit naturas in acidis gignendis ubertatem et M opiam; praeter illa enim acida, quae metallis uindecim hucusque indagatis inesse vero simile est, aerras etiam Primitiuas ex acidis aqua coagulatis lasci, haud temere suspica inur, quar Zi argumen- O, quod ex eiusmodi misceta arte parari potest.

Ex his, quae hucusque proposui, facile apparet, si metalla vere ab arte formari pollini, id nulla alia ratione posse fieri, nisi acidorum commutatione)t phlogisti cum istis coniunctione. Phlogiston autem cum acido suo in quibusdam metallis tam fi miter cohaeret, ut ignis violentia in calces redigi nequeant. Horum, quae vulgo ob ignis patientiam nobilia dicuntur. tria numeramus, aurum, platinan et argentum. Hydrargyrus sero in medio nobili uni et ignobilium metallorum consistit, et ab omnibus

98쪽

bus reliquis in eo discrepat quod minimo calore, qualis atmosphaerae esse solet, fluidus maneat. Mur ivla laboris ab aetatis nostiae clienaicis me. tallorum naturae, miscelis minerisque cognoscendis impcasu in fuit; unde ars metalla explorandi, a se inuicem separandi, depurandi et fabricandi, maxinia commoda et incrementa cepit. Praeterea hoc etiam chemicis debemus, quod varia metalliis impune et sine sanitatis detrimento nunc uti postimus. Exemplo sit cuprum, quod utilissimum alias metallum pro culinari tamen suppellectili minus salubriter ad-

liibetur, cum noo modo ab acidis, verum etiam a muria pinguibusque iuribus et oleis exedatur. Quod autem Vulgo putant, Omnem noxae metum tolli,

dummodo vasa aenea stanni lamina obducantur, id credere vetat stanni venalis impuritas, e usque ad- vlteratio quae plumbo sit. metallo venenata indole et solubilitate cuprum ipsum superante. Igitur, si quod praesidium aduersus cupri virus a stanno petendum est, hoc oportet purissimum esse, et eodem

fere modo, ut argentiam, aurumque ObryZUm, pro-'

bari. Sed longe tutius est recentiorum inuentum, quo ferrum inusta quadam vitri crusta aduersus rubiginem, acorumque mordacitatem muniunt; quod

quin in cupress etiam vasis fieri possi, nemo facile dubitabit. Si tamen in promtu sit lapis ollaris, hoc nihil esse scito, quod praestantiorem materiam lebetibus vasisque culinaribus praebeat. Nupi R in Sibi ria res notatu dignissima et pene inaudita ab itineratoribus obseruata fuit. In lum- nao montis praerupti vertice, nullibi in vicinia apparentibu

99쪽

; itibus veterum metalli dinarum vestigiis, soli ferri massam, 16OO litiarum Sueciarum pon-ce, deprehenderunt. Hoc ferrum spongiae is diar, a umeris' periti sum est foraminibus , quae lapide, 'ysolithum duritie , colore et habitu ad igncm 4mulante, repleta sunt. Mollitie ad ferrum cum ita accedit, ut ignitum pariter ac frigidum ni al- ictus patienter ferat, vehementiori tamen igne gile fiat. tu aeterea ad acida et magnetem non ter se habet ac ferrum purissimum. Nihil autem, quod suspiceris arte eliquatum eisse; videtur po- is naturae opus esse, singulare tamen et nulli bias visum. lam cum nostri homines diligentius yam Veteres, montes ignivomos scrutati sint rumque vestigia perantiqua hominumque memo- ut videtur, longe priora multis in locis deprehen-rint, multis placuit, totam, quam late patet, teliis superficiem ab igne subterraneo est brmatam et. Qua in re, etsi nimium opinioni tribuisse vi-UtUr, parum tamen abest quin existimem, fer-m illud, quod modo dixi, sub terra ex minerisis spontaneo quodam incendio eliquatum fuisso.

3c enim nihil moror, nullas ignivomi montis re

uias in vicinis locis inuentas fuisse, quas quippempus obruere et euertere potuit.

HAcet resus de illis chemiae nuperioris inuentis posui , quibus rudior corporum inorganicorum iura illustratur. De subtilioribus iam videndum Aquam multi multimodis disquisiverunt e 3

nsilio, ut eius elementa cognoscerent. At spe sual excideruUt: terra enim, quam vario arti lici

100쪽

sa De nuperrimis Chemiae incrementis.

aquae extorserunt. non ipsius aquae pars fuit, sed casu admixta. Non tamen credendum est, aquam in se esse simplicem; saltim, dum fluida est, calo- lrem sibi iundium habet tanta copia, ut Ir ad minimum gradibus thermometri Suecans mensuretur. Haec autem caloris vis aquae quasi compedibus ita vincta et intricata est, ut in thermometro attollendo nihil valeat, donec abigatur: expulso autem calo- ire aqua in glaciem abit. Caeterum vero simile est minimas aquae particulas solidas esse: fluidum enim vix mente concipere possumus, quin idem subtilissimorum summeque mobilium atomorum congerie essici cogitemus. An summa frigoris vi caloris appetitus fluidaeque formae facultas in illis aquae atomis pereat, nondum experimentis definitum est. TELLvRgri aer undique ambit et amplectitur, animalium terrestrium auiumque domicilium et vitae pabulum. Cuius tenuitas, etsi a sensibus sere remota esse videtur, chemicorum tamen industria noli potuit ita se subtrahere, ut elementa quibus constat, rimari desperassent. Nolo iam de humore atmosphaerae, cuius copiam hygrometro determinare didicimus, ncque de vaporibus in aere dispersis fusus exponere, cum satis sit, de iis dicere, quae ad ipsius aeris naturam propius pertinent. Hic autem nulli bi simplex est, vel, ut dicunt, homogeneUS, sed tripli ei partium diuersarum connubio essicitur. Inter has copia abundat reliquasque superat aer. neque animalium vitae neque flammae alendae idoneus; qui si solus aliquando terrae incumberet, fu- rurum esset, ut animantium vita, ignisque omnis