Opuscula physica et chemica. Pleraque seorsim antea edita

121쪽

lli oninibias rest Ondent. Cum autem, quae RIN- Hesus hac de re scripsit, iam nuper typis er pressa . G. plura addere nolo. Vt tamen appareat, an

is iste ex Leolithi genere sit repetenda sani

im species ita partiendae et discernendae sunt, ut indolem, numerum et pondera principiorum piciatur. Quod, ut liquidius intelligatur, no- dum est, hucusque quinque tantum terra 3 Pri- uti uas innotuisse , ponderosam , calca eam, manesiam, argillac eam et si licea in . Has indicent in iuum terae initiales, p, c, m, a, earum e consociationes, literarum compositi me ita de- brentur, ut prima litera terram, qua ς pondere aecedenti inferior est, sequentibus ver antecel- , , Vltima autem terram, cuius parcissis a copia est anificet. Hoc modo omnia lapidum minerarumae gςnera formulis literalibus describi possunt. nolit luis trium terrarum connubio constat, i 'tera as silicea praeponderat, argillacea proxima, cal- ea infima pondere est.. Poterit igitur hic lapis scribi per literas fis c. Meraliorum ratio non betur, cum ad ipsam lapidis naturam non pertia ant. Pro nouo illo lapide Halle stadiensi formu- est 'c a m; hic igitur a Zeolitho numero pariter ordine principiorum discrepat.2 SpEcis avs secundum hunc normam constitU- , genera haud difficulter determinantur Prima G a sormu- Vi l. Meditationes de Systemate sossilium naturalii 37. in Opus c. T. IV. P. 232.

122쪽

1o Obseruationes mineralogicae.

Di mulae litera genus significat. Notanda tamen h. est exceptio, quae ad f si celat. Nam terra silicea generis characterem constituere vix potest, nisi in centumpondio ad minimum Is eius partes sint. Tum vero loco's in designando genere τῶ uti mallem; cuius rei ratio ex Dissertatione supra uallegata F. 78. repetenda est. Igitur si specierunt lsormulae ab L ordiuntur, literae, quae ordine pro- idii me sunt, genera denotabunt. Sic v. g. Zeolithi genus ab a argillaceo) lapidis illius Halle stadiensis genus a c ccalcareo) characterem genericum habet. LApinis Transiluanici, sub strato calcareo re- i perti et ad Halles adiensem nostrum proxime acce- deniis, descriptionem dedit Cl. Ficuitti in Actis

Societ. N. C. Bcrolinensis Vol. III. Stange chori vel Sauleno i ibi vocatur Cl. BiNDΗΕiM ex hoc lapide analysi chemica extricauit silicis 6 I, I. cal- cis 2I, 7. argillae 6, magnesiae S, terrae martialis 1, 3. aquae 3, 3. Pertinet igitur ad formulam Scam. Caeterum, ad speciei distinctionem non de te minatus principii cuiusdam numerus necessarius est, v. c. 61. I vel f s; sed sussicit in uniuersum, species ab eo principio, quod praeponderat, denominari; alias tot haberemus species

quot indiuidua.

f. VII.

CBL. LiNNAxus iunior ab itinere literario redux terram ab Anglis Loam dictam mihi monstrauit, petens, ut eius analysin chemicam siticiperem. Narrabat, 'hortulanos in Anglia hac terra in agro Londi-

123쪽

Obseruationes mineresogicae.

indinensi effosa, ad hesperidum culturam com- odissime uti, cum in illa femina laete proueniant, 1arbusculae hiemis rigorem longe minus quam as sentiant. Quod externum habitum attinet,eec terra glebosa esst, et arida, colore post exsiccionem fauo et subcinereo praedita. Etsi autem sterra tam pulverulenta et arenosa principiorum merus et indoles admodum variabilis esse ibi et, nen, quae inuenerim, breuiter expediam. Scitet ex Centumpondio huitas Loam obtinui arenae

rubro Miseae 87, argillae ferri tantillo inquitiae I 3. Calcis nullum vestigiLim deprehendi . nitro fuso et candenti adspergitur, exiguus fra- r Obseruatur. Aqua cum Loam digesta pallido

uescit.

Eset aliud terrae genuci nuper in comitatu Der- r risi repertum, quod Anglis Isi dicitur. Ini maxime notandum est, quod cum oleo Lini ijitum sponte incandescat. Vix tamen incendium ii seruatur, si experimentum cum pondere huius Trae, quod libra minus sit, instituas. Celeb. ni R VANi beneuolentiae specimen huius terrae de eo, quam eo consilio eXploraui, ut, si possem,icendii sp Ontanei causam inuenirem, praesertim im nuper Petropoli obseruatum esset, fuliginem: lim oleo cannabino mistam pariter flammam Onte concipere. In utroque casu oleum pingue. thibendum es , ut ignis excitetur; hoc vero planei 3 ngulare est, oleum in hero exemplo cum ma-

124쪽

teria phlogisto abundante, in altero autem cum materia non omni quidem phlogisto destituta, sed ii tamen parcissimo illo instrxuffa, misceri. Terra Wad nigra est, digitosque suliginis instar inquinat; unde iacile colligas, eam magnesilo foetani esse. Experimenta hanc coniecturam consi mant. Cum enim Centum pondio huius terrae acidum

nitri , saccharo addito infudissem, sub digestione

solutionem ex luteo sulcam nactus sum, ex qua, adiecto alcati fixo aerato, scdimentum ab initio serrugineuin deinde ex albo flauicatis decidit. Sedimenta ista lota et exsiccata igni exurenda tradidi, quo nigrum colorem duxerunt, calcemque magnesii serro inquinatam praebuerunt. FeΓrtim.

ab initio copiosius decidit, extrema sedimenti portio colorem paullatim pallescentem ostendit. - Cum exiguum quid terrae V ad nitro fuso et ignito adspersissem, lenem sfrepitum audiui, scintillas

vix emicare vidi. Nitri residui color viridis magnesiam serruginosam prodidit. Praeter magnesiam, terra ista in centum pondio Iet circiter partes terrae si liceae acido nitroso non solubilis, calcemque plumbi et terram ponderosam, ex acido nitroso, vitriolici saliumve vitriolicorum ope deturbandam continet. Calx plumbi, admota flamma tubo serimminatorio sumata, metallicam sormam sacile recuperat. Haec una cum terra ponderosa 6 de centum partibus constituit. Si terra Gad cum acido nitroso digeritur, nullo saccharo, aliaue materia inflammabili adhibita, praeter plumbum ςt terram punderosam nihil soluitur, neque colo-

l . - rem l

125쪽

Observiti es minerologicae. Io7

Vllum liquor ducit. Cui si aquam ad undas, tinus, pallide saueicit, paullatimque puluerena uleos ulcum demittit, qui terra martiali et exi- puluere silliceo per fit trum ob tenuitatem non inquam perfluente constat. Ex his, quae hactenus dicta sunt, facile appa- is Anglorum Wad a. vulgari magnesia vitriario. in parum differre; exiguum enim calcis plumbi adus, quod priori illi inest, parum ad utramque diem distinguendam facit. Idem valet de calce, rus partiam copiam in magnesio vulgari, nihil in, Wad deprehendi. Caeterum, ut spontaneum ius terrae incendium obseruari possit', experi- intum, ex EaR ANi praecepto, sic instituendum Terra horae spatio torreatur calore it O- graum Falirenheltianorum, qui 6 O gr. thermonae

Sueciei respondent, tostaque refrigescat. Huiusta una circiter in aceruum struatur, in cuius ve1

fouea fiat. Tum olei lini unciae duae in fo im insundantur. Commixtione olei et terra: ii opus est . . Quo facito terram in glebas com agi videbis, qui una alteraue hora elapsa, si aeradice calet, sponte flammam concipient. Equim, cum sussciente magnesi vulgaris copia caren, in ea materia hactenus non Potui repetere aerimentum, cuius accuratior in uestigatio eo

gis optanda est, quo luculenti ser incendiorum antaneorum explicatio inde sperari potest.

126쪽

Io8 . Obseruatio nes minerato catai f. IX.

. VLτIMo randem loco commemorandus est la.

pis ponderosus Tunoen quem Celeb. CRONsTEnrinter mineras ferri descripsit. Huius principi alio loco explanata fuerunt. Quod olim suspiteatus eram ) terram acidam flauicantem, ex hoc lapide separatam, a metallo quodam prouenire, id

verum esse experimenta nuperrima declararunt. Dom. D'ELΗυYAR, Hispanus, cum a. I 782. per sex

Menses Vpsaliae degisset, redux in patriam, lapidis ponderosi tantam copiam inuenit, ut sententiae meae veritatem tentaminum trutina pensitare ei lliceret. Igitur terram acidam ex lapide secretam leonsueto modo cum phlogisto admixto igni vehementissimo tradidit, quo tandem regulum metallicum obtinuit. Hoc metallum ab aliis multum differt. Pondus eius proprium sere l7, 6 aequat

ipso magnesio dissicilius igne liquatur; ab acidis

mineralibus et aqua regia non soluitur, ab hac tamen et acido nitroio , licet difficulter, corroditur et calcinatur. Idem metallum cum magnesii ferrique tantillo mineram essicit, quae Germanis fram Spuma lupi dicitur. Inde nomen reguli Spumae lupi nouo metallo tributum fuit. LAris colore earn eo insignis ex metalli dina

Ritterhyttan, quem Cronstedius lapidis ponderosi speciem

) Diss. de acidis metallieis opusc. T. III. p. I 29. ) Diff. de tubo serruminatorio. Opust. T. II. r. 7S.

127쪽

Obseruationes mineralogicae.

iem esse perbibuit, ad hoc genus non pertinet. Jhi certe analysis chemica persuasit, illum lapi ri a ponderoso haud parum discrepare. Et D FLA UYAR , cum V psaliae via, quam humidam go dicunt, Ritte rhyttensem lapidem expibraret, eius Centumpondio, Praeter calcem, 2 ferri ha et terrae siliceae partes obtinuit.

LXXII. DE

128쪽

'De auertendo fulmine. i

Sis Frankline pilas at America itides

Per fretu per terras per mure femper eant. ELECTRI CITAs pag. 22.

m v,1 nuper honorificentissimo Academiae regia, hjudicio inter eius sedales susceptus sim, nouiti

ossieti ratio a me postulat, ut locum mihi decretum oratione praemissa capessam. Cogitanti autem mihi de argumento dicendi, quod neque tantorum vivorum audientia indignum , et mearum virium modulo accommodatum este nullum aptius visum est succineta expositione praesidiorum, quae nouissime ad averruncanda fulminis pericula a doctis viris inuenta promulgataque suerunt. Tristissima omnium temporum experientia constui, inter Omnia, quotquot coelitus apparent, meteora, nubium fulgure terribilius esse, nullum hominibus rebusque humanis praesentiora minari Saepe tremendo spectaculo verno aestiuoque tem- Ashans si adeliga werliningar: hallit lar Kong Veiens Laps Academien d. a3 Maji I764. Stocκ holm 176 . 8 pore Intrades - Tal om Mojeligheten af sdrehomini

129쪽

DP insertor do fulmine. II t

re coelum, quod sor a modo splendebat luce l rrimis subito ni ibi bus obtegi videmus. Densissella a no c terrae incubat, subinde profusis vibranti uiri immarum turbinibus a) horrendoque aethreris gore interrupta. b) Praesentissimum 'viventibu litium imminere videtur; neque vansi semper irae minae sunt. Val dissimi muri, 'excellaeqtie irres horulae spatio saepe solo adaequantur H tem

ysti et Privatorum habitationes flammis absumun-l '. aues subinde.a fulmine ita se rivi laur, ut,l e sammis siue in undis pereant, ineuitabilis lethil cessitas nauigantes maneat; ein et si vel maximet imi parcant fulgura, tarpen acum nauticam. fidis

i num alias viae per aequora ducem conturbat l asque consuetum motum inhibet. f) Procerael borci tremenda fulminum violentia alias radici-l 8 evelluntur, alias in fragmenta innumera findunt r. g) Animalia repentino ict u concidunt. h)i omines denique aliquando inter amicorum am-ii exus fulminis tactu vel interemtos vel membris

: il utilatos fuisse, quis est, qui nesciati) l

NATu AttuM rerum scientia artium so ecundisi1- .ia mater est, humanique generis 11ecelstatibus.

I buenit. At si vel hoc unum nobis praestaret se- reficium', ut fulminis auertendi praesidia nobis,bministraret, et aduersus tam atrocia mala pro' si pugna - ) Literae a , b, c etc. ad notas et additamenta spe clant, quae, cum Ob prolixitatem orationis ic X tui subiecti commode haud possent, ad cal em huius

tractationis retulimus.

130쪽

De auertendo fudiuine.

pugnaculum pararet, nilui profecto illa foret excel. lentius et, ut ita dicam, diuinius. Fabula qui. dem est, Prometheum furti, quo ignem de coelo subripuerat, acerbas poenas luisse, nec meliorem lesortem multi eum manere opinantur, qui fulgurii iviolentiam. cohibere vel obtundere audeat; l) sed quam vana haec sint superstitiosi vulgi vaticinia, ex quae propediem dicentur, apparebit.

Si quis ante hos centum annos asseuerasset, una eademque naturae facultate, a succino manu per

Dicto paleas aliaque corpuscula leuia attrahi, et sui. mina generari et de coelo mitti, is sine dubio non modo inficetae plebis irrisionem verum etiam doctissimorum hominum indignationem et conis temtum in se conuertisset. Neque negandum est eos, qui tum eiusmodi sententiam risu excepissent, non immerito id facturos fuisse; nondum enim in vetita erat ratio, qua illa confirmari posset. Sapien- ltis autem est, non temere sidem dictis adhibere. Nunc vero per experimenta certissime constitit, uim illam exiguam succini stupendosque fulminis esk-ctus ab una eadem causa pendere, et gradu tantum inter se differre. Sic saepe fit, ut nimia nostri fiducia superbientes, impossibile esse censeamus, quod vere fieri posse maturior experientia docet. SciNriLLAs per electricitatem elicere Du FAYus primus docuit ; earundem vim LYDoLpuus postmo- filum ita auxit, ut corpora combustibilia inde accen- derelitur. Tandem MuscnzNsRogkia sollertia mo- idum patefecit, quo vis electrica intra angustae phialae spatium cumulari et validissima reddi posset.