Opuscula physica et chemica. Pleraque seorsim antea edita

81쪽

prioris fractionis integrale completum facile inue

Quenitur

82쪽

64 De Attractione Onmersali.

Ex hoc valore, posito x b - a, prodit conitruncati vis attrahens in directione axis. Q. E. I.

reduci quoque potest SCHOL.

Adducta problemata generalius resolui potuis-

sent, posita lege attractionis D , significante D dis antium, et n numerum quemcunque) , sed cum D certistimo nitatur fundamento, hoc superfluum duXi. Multa ad rem praesentem pertinentia problemata heic praetereo, parii in cum nonnulla ad talia differentialia deducant, quorum integralia nondum inueui, partim cum quorundam faciliores in poster uin sperem solutioneS.

83쪽

il De nupera imis Chemiae incrementis. 63

LXX.

VPERRIMIS CHEMIAE

INCREMENTIS ).

Ii γ,me est imitatrice et rivale de la nature; fon os et est prosque aut i etendes, que celui de Ia nature meme; certe partie de la pi si Ne Vi entre les ariti es ce que Iainoesie est entre les avtres genres de litteratare; ou esse decompose les etres, Ou eue Ies revivi te, ou eue

l iisstis artibusque liberalibus nihil est, quod

genus humanum magis nobilitet. Namue animi cultu et institutione brutis animalibus , minem nulla re antecellere , exempla docent erorum, qui destituti in desertis locis et siluis, tocul a parentibus adoleverunt. Hi rationis eX- rtes, instinctu solo reguntur, eoque ad quaerenda

Hane orationem b. Auctor coram Rege Sueciae in consessii publico Academiae H Olmiensis, cum ablutius praesidio discederet, d. II. Nov. a. I 777. recitauit. Exordium et perorationem omisimus cum ad dicendi potius occasionem, quam ad rem ipsam spectent.

84쪽

66 De perrimis Chemiae meremeritis.

da alimenta, vitam propugnandam venerisque desiderium coeco quodam impetu ita seruntur, ut potius bruta animalia quan homines dicas. Qui,

et sit opportunitate mentem eXcolendi carent, neutiquam tamen animi facultate carere existimandi sunt. Hanc enim, veluti praerogatiuam, auraeque divinae particulam omni generi humano concessit summuS naturae auctor, hac lege et conditione proposita, ut aliorum institutione ad suscitandam illam et informandam indigeamus. Idem loquelae sa- cultatem nobis dedit, cuius beneficio cogitare, cogitataque cum aliis communicare possurnus. His dotibus instructi naturam rerum inuestigamus, 'et ad lublimiores ideas animum traducimus, deumque elle, qui omnia moderetur, eius opera intuendo et meditando perstua demur. Nulla alia re homo reliquis animantibus praestat; hac una illorum im- iperium tenet, et serocis ima etiam, quibus corpo- fris robore longe inferior est, ratione et consilio ivincit. At, quem dominatum mentis cultu consecuti sumus, eundem illum soc6rdia et ignauia nostra ita lamittimus, ut brutis animalibus non modo nihil iantecellamus, verum etiam ab iis robore, industria innataqtie sagacitate superemur. Quae quum apud Lanimum cogito, nequeo satis mirari, unum ex ingeniosissimis nostrae aetatis philolbphis, nescio an errore, an noua et inaudita dicendi libidine ita deceptum fuisse, ut homines, quo remotiores sint a rationis artiumque usu, eo propius a selicitate ab-l esse contenderet. Qui si solum rationis abusum linfamia notasset, nihil admodum haberem, quod contradicerem. . Nam cupiditatem, ambitionem, i

85쪽

l De 1 ruperrimis Chemiae incrementis. 67

ibidinem ad turpissima qilaeuis ingenium, tanquam celertim instriimentum et satellitium, traducere, druis est, qui nesciat 8 At hercle verissimum est, ut iunt, usum abutit non tolli. Ρraeterea virtus sine 'i duersitate campum, in quo sese eXerceat, non re erit, neque animi constantia et perseuerantia, sine I agitiorum illecebris recte probatur. Quemad- nodum enim in picturis umbrae id essiciunt, ut olores clarius distinguantur et magis Promineant, icc fere in vita hominum mala bonis extollendis et ibatefaciendis inseruiunt. Eadem illa ratio, cuius

il lusu in horridissimos errorum scopulos illidimur, i rudenter adhibita disticultatibus nos expedit, erregiam veritatis viam nobis monstrat. Ita autem omparata est uniuersa rerum natUra, Vt nemo sit

am tbcors tamque ad pulcritudinis sensit in hebeuit ignauus, quin vel inuitus ad eius summique riundi artificis admirationem trahatur et abripia-ur; doctissimi pariter ac nidissimi in hac contem uatione, quo delectentur, quod mirentur, aeque ueniunt; et si qui sunt tam misera animi caligitam e et peruersitate correpti, Vt, quae vident, aegrem erant, et videre nolint, hunc tamen sensum nun- uam penitus eX pectore euellere possunt. Scilicetra nati sumus, hancque legem nobis praescripsit Ummum numen, Vt suorum operum pervestigasione Deum esse intelligamus, eumque pie venere-vimur; eo autem sine rationis usu et cultu haud ma- . is quam reliqua animantia peruenire possemus. Sto nolo diutius huic argumento inhaerere;

L a si

86쪽

69 De n perrimis Chemiae incremensis.

si ea, de quibus nemo nostrum dubitat, pertractare

tionis humanae dignitatem disputauit, ea magis, vi ingenii Tubtilitatem et eloquentiam ostentaret, quam ut animi sensa declararet et propugnarer scripsisse videtur. Hoc potius ossicii mei ratio a me postulat, ut ex illa arte, quam profiteor, dicendi argumentum mihi sumam. Igitur apud animum constitui, de chemiae incrementis nonnulla disputare, ita tamen, ut breuitatis causa intra nostri aeui cancellos me contineam.

CnEMi A inter plurimas artes vetus fate eminet eamque Aegyptios populorum antiquissimos a primis inde temporibus eXercuisse, qui veteres auctores legerit, nemo incile dubitat. Nulli autem operae Aegyptii pepercerunt, ut artem suam et peritiam celarent; qua re factum es , ut paucistima nec certa satis eius exempla ad nos peruenerint. Temporum lapsu antiqua gentis gloria paullatim euiluit, extinctis simul scholis rerum naturalium et philosophiae studio olim claris; et si verum est, quod vulgo perhibetur. tertio post Christurn natum seculo, sacerdotum Aegyptiorum libros, Diocletiani iusti, igni traditos suisse, . nihil fere est, quod speramus, arcanam eorum disciplinam unquam pates adium iri.

SugsEqvENTE tempore Chemia cum aliis artibus hoc commune fatum eXperta est, ut ineptii& et 1uperstitione fere opprimeretur. Neque mirum est, quae confuse vel contra veritatem cogitabantur, ea lobscuris sensuque sere vacuis verbis expressia fuisse.

Intere.

87쪽

ntererat praeterea ignorantium, abstriis a dii stioneia, quae scire sibi videbantur, Occultare. Itim auri

cupiditas, velut contagione Om Nes corrumpebat, aeque eo S rantum, qui rerum naturam scrutaren-ur, verum etiam rudis limos quosque et ex plebe omines, qui eo procedebant dementiae, ut e X qui- uslibet materiis, ne dicam quisquiliis, aurum mniumque morborum medicamentum et long-

laeuae vitae praesidia Libro fieri posse somniarent. ia scilicet fert humanae mentis imbecillitas, ut,

uae maximopere quisque optat et flagitat, ea faci-: inuenire se posse mira credulitate speret. Hinc Aepenumero accidit, ut ad leui imos rumores parique pretii inuenta, vehementer CX ultarent, artem - ue aurum et medicinam uniueisalem parandi de-ectam esse iactarent. PLvni Mis tamen, quod cani apud Aesopum, ac-ulit, ut non modo auro Optato non Potirentur,tarum etiam, quod paratum in loculis habebant,iarum, vano ridiculoque labore consumerent. His rustrata spe ad incitas redactis nihil reliquum erat, i si ut diuitiarum facile parandarum Ostentatione, mulataque arcanae artis peritia alios fallerent, lucum ex aliena re facturi. Quae fraus, etsi non mil- S egregie cellit, tamen clam diu latere haud posLet, este cit, ut ars illa aurifera, Alchemiae nomine perbietas, paullatim in contemtum abiret et pus m a rerum publicarum moderatoribus, seueris

oenis indictis, proscriberetur. Si quis est, qui haec Chemiae incunabula pa-im honesta esste existimet, is velim cogitet, nihil

L 3 esse

88쪽

esse tam sanctum tamque egregium, quin hominum prauorum libidine et peruersitate aliquando pollua- cur et ad pellima quaevis detorqueatur. Praeterea,

si consideres , Alchemicos in re inutili quidem, sed tamen haud impossbili laborem collocasse, eamque tractando felici nonnunquam casu in cgregia inuenta incidiste, excusatius, illi delirasse et errasse videbuntur. Scilicet Chemia summis tantum labiis delibata fraudes vanamque iactantiam aluit, eadem ex plenis rivis hausta inanes mendaciorum nebulas ridiculaque somnia discusat. INLvNTE Seculo XVIto, cum puriore religionis cultu restaurato, noua lux literis artibusque liberalibus fulgere coepisset, Chemiam, etsi quodammodo ex veterno illo turpi expergisceretur, aliquantisper adhuc torpuisse dicas. Nostro demum tempore ars ista utilissima ad illud vigoris honorisque fastigium, quo prouehi diu meruerat, escendit. Abiecit illa quidem ludicra magnificorum

verborum crepundia, arcanaeque scientiae arrogan- ltiam, nec aureos amplius montes promittit ; at,

quod longe maius est, naturam scrutari, medicinam illustrare, artesque et opificia iuuare, hoc est, quod unice curat, quoque Unice gloriatur. Igitur, etsi aurum excoquere se indignum putat, viam tamen, qua illud a multis inueniri strenuaque

industria comparari possit , sine inuidia et ambi-

riuitate monstrat. In eo autem omnis Chemiae labor versatur, ut corporum naturalium elementa, quae imi, quo numero, quoque modo commixta sint, rimetur. Iam, cum corporum formae, quas

vulgo

89쪽

vulgo qualitatcs dicimus, ab elementorum natura et temperamento pendeant, facile aPParet, quo accu- ratius illa explorentur, eo maiora commoda ab hominibus inde percipi. ENARRAT Ro mihi noui imos Chemiae progressus opus est, ut in limine huius orationis moneam, duo esse genera corporum, in tellure obuia. Horrum alterum idque vastissimum insorme esst et rude sparticularum concretione efformatum, vasorumque et canalium alimenta vehentium s rhi tura plane carens; ut terrae, lapides, salia, metalla, aqua, zaer, ignis, quae inorganica vulgo appellantur, Al- tertim genus, sormam in inmensa varietate distin- guitur, et corpora comprehendit a natura ita fabre falla, ut humor, qui alimento ipsis est, per minu-rtissimos canales intus adueho tur et in partes singulas i distribuatur. Huc pertinent plantae et animalia, quae corporum orgavicorum nomine una comple sti solemus. Iam ordiamur ab illis simplicioribus, quae organica stru iura carent. TERRAR M lapidumque ingens numerus es , et ex his solida telluris pars consistit. Quorum notitia i t faciliori negotio compararetur, multi multum laboris consumserunt in sys ematibus construendis, quorum auctoritas , cum labili fundamento niterentur, paullatim euiluit. Constantior utique eorum systematum laus est, quorum ratio ab

elementis lapidum et terrarum, Daturae conueni cnter dii ta est. SeX autem sunt genera terrartim, qUas stramitiuas vocamus, cum natura sint diuersae,

nec ullo modo, quantum nouimus, vel in simpli-

90쪽

2 ' De nupera inris Chemiae in rementis.

ciores resolui, vel speciem commutare queant. Terras dico, ponderosam, calcaream, maenesiam, argillaceam, siliceam, et nobilem gemmarum. Ex his vario numero et pondere inter se mixtis, varia lapidum et terrarum genera efforman- Iur, quorum natura nostris temporibus ita inuesti .gata fuit, ut nonnullas arte imitari liceat, ut fluo-xem mineralem, silicem, ipsamque crystallum

montanam. In his quidem ars a natura corporum

istorum mole vincitiar, sed molis differentia, dum

reliqua arti cum natura conveniant, negligi potest, nec obstat, quin speremus, artem aliquando eo per-xenturam esse, ut alia etiam praestet hactenus naturae soli reseruata.

TERRAE, cum in maiores moles concrescunt,

formas distinctas et perpetua quadam lege ordinatas saepenumero assectant. Iam, cum salibus proprium sit, in crystallos eflormari, suerunt, qui coim tenderent, materiam salinam inesse cunetis corporibus, crystallorum specie a natura praeditis. Neque negauerim, haei enus haec vera esse, cum per LX perimenta a nuperis curiose instituta admodum probabile sit, terras sere omnes de salium natura Participare, et incertos utriusque generis limites esse. At probe tenendum est ad crystallorum formationem non semper opus esse solutione illius materiae, ex qua crystalli fiunt. Nam particulae corporum, dummodo satis subtiles sint, moramque in eodem loco ne stant, qui attractioni mutuae fauent, saepenumero sponte compinguntur et in distinctas formas effinguntur. 1 Iinc est, quod videmus